Ag en eihvèt Gourhæmèn

◄  Ag er seihvèt Gourhæmèn Ag en eihvèt Gourhæmèn Ag en nàuvèt Gourhæmèn   ►


Articl VIII.
Ag en eihvèt Gourhæmèn.

Birhuiquin gueu ne lavarei,
Nac ehue faus test ne vei.


DOué dré er Ourhæmèn-ze e zihuèn er faus testoni, er jugemanteu temerær ar hun Nessan, er goal-gonzereah hac er gueu.

Er faus testoni. Hum zoug faus test ar en Nessan e zou assurein é Justice un dra n’en dai quet gùir. Er faus testoni e zou un torfæt péhani e gri vangeance én Nean hac ar en doar, rac ur faus test e hum chervige a Hanhue adorabl en Eutru-Doué eid assurein er gueu ha gobér domage ; ean e ra goab ag en dud a Justice, péré e zalh léh en Eutru-Doué ; ean e ra de dud divlam hac innoçant coll ou danné, ou reputation, hac er vuhé.

Pihue-benac e zou malheurus assès eit hum zoug faus test ar é Nessan, e zou obligét idan boén a zannation, de reparein en domage de béhani é vai bet caus, hac é teliehai-ean couéh dré-ze ér vrassan peuranté ; ha mar dai bet caus dré é faus testoni de gondanein unan-benac d’er marhue, obligét-è de hum zislarèt, hac é teliehai-ean coll é vuhé.

Er jugemanteu temerær. Er jugemant temerær e zou ur fal chonge e rer ar goust en Nessan, hemb ræzon legitim er bet. Par-exampl, me uél ur vandèn tud é tévis hac é hoarhein, ha mei lar em halon é mant e hoal-gonz a hunan ; me ra ur jugemant temerær : me uél unan gusquét-brahue, ha me chonge gueneign é ma glorius ; me ra ur jugemant temerær : me uél ré é tostat liès d’er Sacremanteu, ha me juge é clasquant boud istimét ; me ra ur jugemant temerær : unan-benac e dremén ital-on hemb conz doheign, ha me chonge gueneign é ma orgueillus pé fachét ; chetui hoah ur jugemant temerær, ma ne mès ræzon legitim er bet de chongeal quemènt-ce, &c. Ne vai ræzon legitim de jugein é ma droug er péh e ra un-aral, nameid a pe vai dizolo ha sclær en droug, ha ne gavér moyand er bet d’en éxcusein.

(Mar dezirét hanàuein en dangér ag er jugemanteu temerær, hac er remædeu doh er malheurus inclination hun nès de oal-jugein, leinet er Chapistr XXVIII, Parti III ag er Vuhé devod).

Dihuènnét-è ehue suspettein droug ag en Nessan, nameit-hac ur just ræzon e vehai d’er gobér. Par-exampl, a pe uélér guet-t’ou un aparance bras a zroug, pé ma ra un dra e vai ordinæremant droug, n’en dai quet péhet um zefiein a nehou, é spécial mar bér carguét d’éhuehad doh-t’ou ha d’er horrigein. N’en dai quet ehue permettét teoh larèt d’un-aral er jugemanteu e rét ar hou Nessan, pé er suspetteu e formét ar é fal gomportemant, nameit-ha requis vehai quemènt-ce eit mirèt un droug pé eit gobér ur vat ; ha hoah dihoallet ne vehai en inguên hac er goal-sort a hanah hou touguehai de zécriein hou Nessan.

Er goal-gonzereah. Goal-gonz e rér é gueu, goal-gonz e rér é gùir : 1.° Goal-gonz é gueu e zou laquad ar goust unan-benac ur péhet, pé un defaut, a béhani ne vai quet cablus. Ne vér quet qùitt eit en dout covesseit ur péhet èl-ce ; réd-è absolumant er reparein, mar dai possibl. Obligét-oh enta de hum zislarèt, qùitt a voud passét eid ur gueuyad velimus : rac quemènt-ce n’arrihue gueneoh meit dré hou c’oal. Mar dès moyand, réd-è deoh hum zislarèt dirac ol er-ré en dès hou cleuét é hoal-gonz : ha mar dai a gonsequance vras er péh e hoès larét, avertisset int de hum zislarèt ehue, mar ou dès ean brudét : ha ma n’er groant quet, obligét vehait d’er gobér én ou léh, hac opèn de reparein tout en domage e eèllehai couéh ar hou Nessan dré hou c’oal-gonz. Ne oal-gonzet quet, ha n’hou pou quet a reparation a inour d’obér. Mæs mar goal-gonzét, hui e guemér ar-n’ah en obligation de reparein inour hou Nessan, hac é vehai diar goust hou ç’hani.

2.° Goal-gonz é gùir e zou décri, pé conz fal a unan-benac hemb intantion vat na just ræzon er bet. Me lar, hemb intantion vat na just ræzon : rac jamæs n’en dai permettét goal-gonz ag en Nessan, na dizolein é zefauteu, meit-hac ean e vehai un avantage-benac é quemènt-ce, pé un nécessité-benac d’er gobér ; ha hoah réd-è seèllèt guet pèh intantion ha de bihue en ou dizolér. Par-exampl, n’en dai quet goal-gonz-è avertissein un tad, ur mæstr ag en droug e ra ou bugalé, pé ou serviterion : nac avertissein er Person, pé un dén honest-benac en dès otorité én ur Barræs, ag er scandal, pé fal affærieu e bass én ur hanton pé én un ti-benac, eit ma laquei reihtæt, mar eèll : nac avertissein unan-benac e uélér é hantein hemb goud certæn tud vincius ha debauchét. Obligét vér memb guhavè d’aveitissein ; èl mei serviterion péré e uelehai er vugalé ag en ti doh hum zirangein, pé é laireah ou zud, &c. Obligét veheoh hoah de zisclæriein d’er Person un ampechemand e hanàueheoh ar un diméein, de laquad hou ç’hanhue ar ur Monitoër, meit-hac exant veheoh, ha de zisclæriein er urionné d’er Juge, idan boén a voud éscommuniét, &c.

Cablus vér ag er péhet a oal-gonzereah : 1.° A pe larér ar goust en Nessan brassoh droug eit n’en devai groeit. 2.° A pe daulér ul lihue du ar é ævreu mat, èn ul larèt, par-exampl, en ou groa eit bout seèllét hac istimét, &c. 3.° A p’er mêlér guet un ton yein ha milis. 4.° A pe zizolér é zefauteu, pé ur faute-benac en dès groeit. 5.° A pe gleuér er mêlein ha ma rér dantand pé dré ur silance trist pé dré ur gest-benac, ne vai quet tout gùir er vad e larér a nehou. 6.° A pe rér goab a nehou é sigur bourdal, pé dirac-t’ou pé ardran é gain. 7.° A pe rér dehou un affront, un anjuli-benac ; èl mei temall dehou un defaut, pé ur péhet-benac. 8.° A pe rér dehou hanhueu péré e ra hoarhein ar é goust.

Er goal-gonzereah e zou unan ag er brassan péhedeu e fehai bout commettét, a p’en dai gùir é tistruge er garanté, er vrassan ag en ol vertuyeu. Ur goal-gonzér e zou goah eid ur multrér ; ha gùel vehai guet ul lod-vat coll ou buhé, eit coll ou inour. (Leinet er Chapistr XXIX, Parti III ag Vuhé devot). Er goal-gonzereah é tra ponnér hac a gonsequance, e zou ur péhét marvel. N’en dai quet neoah ur péhet marvel conz ag un dra publiq hac hanàuét guet en ol. Mæs de zougein e zou perpet a velimein ur gouli péhani e hum chairrehai prontoh, pe ne vehai quet refresquét ; liès memb un dra hanàuét en ur hartér, ne vai quet én ur hartér-aral ; ha mar dizolét un dra a gonsequance, péhani vai cuhét pé ne vai quet hanàuét guet paud a dud, hemb ne hoès ræzon er bet de gonz a nehou, hui e gommètt ur péhet marvel. Er goal-gonzerion ne yeint jamæs d’en Nean, é-mé S. Paul.

Er-ré e cheleu guet plijadur goal-gonz, e zou quer cablus, ha marcè cablussoh eid er goal-gonzér. Rac ne vehai quet goal-gonzét pe ne vehai quet cheleuét. Petra vou enta ag un tad, ag ur vam, ag er véstr, ag er-ré en dès droæd de gommandein, mar lausquant er-ré-ral de oal-gonz dirac-t’ai : rac, é-mé S. Paul, n’en dai quet hemb quin er-ré e ra un droug e véritt er marhue éternel, mæs ehue er-ré e goussantt d’en droug.

A pe gleuét goal-gonz, ha ma hoès un tamiq otorité-benac drès er goal-gonzér, groeit tehou tàuein. Ma ne hoès berh er bet ar nehou, assaiet dihuèn er-ré e zécriér, pé hum dènn ag er gompagnoneah, (mar permèt deoh hou tevær), pé discoeit ur min trist ha fachét boud obligét de gleuèt treu èl-ce. Mæs ma n’eèllét na sorti ag er gompagnoneah nac arrest er goal-gonzereah, recommandet hou calon de Zoué, occupet hou speret guet ur urionné terribl-benac, ha continuet hou labour. Dihoallet ne vehai er méh hou talhehai ér sort compagnoneaheu-ze.

Anfin cousteèt e goustou, réd-è reparein er goal gonzereah. Mæs penaus arrest ur gonz e rid ér hartér, hac e grésq dré guemènt bêg ma pass ? Penaus laquad er-ré-ral d’ou dout quemènd a istim èl ou doai quênt, eid en hani e hoès décriét ? Me ouair é ma rét hum zislarèt a pe vai é gueu é vai bet goal-gonzét : mæs mar dai gùir er péh e hoès larét, n’en dès quet moyand teoh hum zislarèt : rac ur gueu vehai quemènt-ce ; ha S. Paul e lar : N'en dai quet permettét gobér un droug, eit ma harrihuou ur vat. Penaus enta gobér ? Mar dai hoah fresq er blèss e hoès groeit, avouéet dirac ol er-ré en dès hou cleuét, en e hoès fal-hroeit é tizolein defauteu hou Nessan, en e hoès quæ a guemènt-ce, hac en ou fedét d’ancoehad er péh e hoès larét. Mæs mar e hoès léh de gredein é ma deja ancoeheit, ne gonseillan quet deoh gobér er reparation er fæçon-ze, guet eun ne refresqueheoh er gouli : hum goutantet nezè a larèt ag en hani e hoès décriét, tout er vad e ouiét a nehou : rac n’en dès dén ne gavér ur vat-benac de larèt a nehou : reit tehou é peb-occasion mercheu a istim hac a respèt : dihuènnet-ean é gurionné a pe gleuehait goal-gonz a nehou : rantet chervige dehou a pe gavehait en tu : pedet Doué eit-t’ou, &c.

Mæs mar en dès tènnét hou c’oal-gonzereah de gonsequance eid en hani e hoès décriét, obligét-oh de reparein en domage. Par-exampl, hui e ra laquad ér mæz ur servitour, rac ma hoès laret é ma ur goal béh guet é dead, pé n’en dai quet sur a zourn... hui e ra d’ur gounidêq coll é ounideu, rac ma hoès larét é ma fal é labour... hui e lar ag ur mechérour é tiscoufi en treu ha ne ra nitra a fæçon... ag ur marhadour é ma un affrontér, n’en dai quet mad é varhadoureah, &c... Diarbèn er péh e hoès larét, dén ne fi mui én-ai ; nitra ne gavant de ounid : hui e zou caus. N’en dai quet erhoalh teoh hum affligein dirac Doué, covessad, goulèn pardon ; réd-è opèn gobér reparation.

Mæs petra e larehèmb-ni d’er-ré e zizoar er-ré varhue eit goalennein ou bubé tremenét ha gobér ou frocæs ; ag er-ré e laq tud youanq idan en treid, hac e ra dehai manquein ou chanche ag er-ré e daul ou velim ar en dud a Ilis hac e vir doh-t’ai a obér quasi nitra a vad én ur Barræs ? Penaus-vou d’er-ré-ze reparein en droug e rant ? Par-exampl, ur Belêg en devezai mirét doh hilleih a béhedeu én ur hanton ; en devezai convertissét hilleih a béherion : mæs couéhét-ç’ou un taul-tead ar nehou ha bremen quasi dén n’en dès confiance én-ou, &c. Pihue e rescondou ag er vad en devezai groeit, ag en droug en devezai mirét, ag en ineanneu en devezai secourét de hum salvein ? Pihue ? En hani en dès ean décriét. N’en don quet souhét goudé quemènt-ce mar lar er Speret-Santel : Er goal-gonzér e zou abomination en ol dud.

A p’en dai quen diæz-ce reparein er goal-gonzereah, laquamb hun ol sourci d’ehuehad doh hur honzeu, eit ne larehèmb jamæs ur guir inemp d’hun Nessan, meid èl ma carehèmb ma vehai larét a hanamb hun hunan. Laramb liès de Zoué guet er Profæt David : Men Doué, laqueit ur oard ar mem bêg, hac un alhué ar men divès : ne bermettét quet ma hum abusou me halon guet conzeu péré hou ç’offance. Chongeamb erhad én hun péhedeu-ni, ha n’hur bou quet amzér de chongeal é-ré hun Nessan.

Er Gueuyér.

Ne laret quet gueu, é-mé er Speret-Santel, rac en acustumance-ze n’en dai quet mat. Er gueu e zou ur gonz pé ur sign contrel d’er péh e chongét, guet intantion de drompein. Me lar, contrel d’er péh e chongét : rac conz inemp d’er urionné guet er gredèn é vai gùir er péh e larér, n’en dai quet larèt gueu mæs hum drompein. Me lar hoah, guet intantion de drompein : rac larèt piqueol daufenneu, marveilleu e ouyér erhad ne veint quet credét guet hanni, n’en dai quet ur gueu.

Bout-ç’ou tri-sort gueu : 1.° Ur gueu e ra næz, pé domage, pé poén. 2.° Ur gueu eit hoarhein, eit bourdal. 3.° Ur gueu eit gobér plijadur de unan-benac hemb gobér poén d’un-aral, pé e larér eit hum dènn a affær. En eu-zehuehan n’en dint quet liès-mat péhedeu marvel, penaus-benac m’en dint perpet péhet.

1.° N’en dai jamæs permettét larèt gueu ne vern é pèh occasion nac é pèh affær. Ur gueu e zou un droug a nehou é hunan ; hac er péh-zou un droug a nehou é hunan, e zou dihuènnét perpet hac é peb-occasion. Naren, é-mé S. Augustin, en digaréeu e glasquér eid éscusein er gueuyér, e zou ol faus. Hac é vehai possibl tènnein ol er-ré dannèt ag en ihuern, ha salvein ol en dud guet ur gueu distér, ne vehai quet permettét el larèt. N’en dai quet enta permettét larèt gueu eit mirèt a vout noæzét, eit mirèt doh brud, eit sauvein hur buhé, eit sauvein ur hroaidur e vehai prest de verhuel hemb Badiènt. Rac én un occasion èl-ce ne vehai quet permettét gobér ur faute inemp d’er burtæt ; ne vehai quet enta permettét ehue gobér ur faute inemp d’er urionné ; ha gùel vehai ma tehai ol er béd de vout collét, eit ma vehai offancét Doué dré en distérran péhet.

2.° Ur gueu e ra poén vras d’en Nessan, pé e ra domage vras dehou én é vuhé, pé én é inour, pé én é zanné, pé én é gredèn (én é Fé), e zou ur péhet marvel : rac er gueu-ze e zou inemp d’er urionné, inemp d’er justice ha d’er charité deliét d’en Nessan. Rac-ce é lar er Profæt David : Doué e gollou ol er-ré e lar gueuyèr èl-ce, rac ur bêg gueuyad e lah en inean, é-mé er Speret-Santel. Èl-ce er-ré e ansaign ésprès un dra-benac inemp d’er Fé, inemp de Lezèn Doué pé d’Ansaignemanteu en Ilis, (guæd e gavér ag er sort Doctorèt-ce ar er Mæzeu) : er-ré e annonce ésprès faus Miracleu, faus Indulgeanceu : er-ré e uerh pé e ansaign Pedènneu, Oræzoneu guet péré ne varhuér jamæs hemb Covezion : er-ré e lar ésprès é Covezion en ou dès groeit ur péhet enorm-benac, n’ou dès quet groeit én éffæd, eit m’ou lausquou ou Hovezour d’obér ur Govezion general : er-ré e zéguis quemènd ur péhet bras-benac, ma rant de gredein n’en dai meit veniel, &c. Ol er-ré-ze e ra ur péhet marvel, ha guhavè ur sacrilege.

3.° Er biæzeu, en troyèlleu, er honzeu doubl, a zeu-antand, a béré en hum chervigér eit hum dènnein a brèss, e zou ehue gueuyér : rac larèt gueu-è rein de gredein èl gùir un dra e ouiér e zou faus ; ha ne hum chervigér a droyèlleu, a gonzeu a zeu antand, nameit eit quemènt-ce. Ehue en Ilis en dès condannét er-ré e ansaignai é hoai permettét biæzein ha bout doubl a pe oai necessær pé profittabl quemènt-ce eit conservein er vuhé, pé en inour, pé en danné, pé aveid un ævr mat-benac, &c. Ne laran quet é vér obligét de zisclæriein perpet ha de larèt ol er péh-zou gùir : dangérus vehai memb quemènt-ce pe vebai rét el larèt de guemènt hanni er goulèn. A pe vehait neoah interrogét é Justice pé guet tud péré en dès droæd d’hou c’interrogein, obligét-oh nezè de larèt simpl ha næt er urionné èl m’hé hanàuét. Mæs mar doh interrogét guet tud de béré ne jauge quet dohoh disclæriein hou ç’affærieu pé ré hou Nessan, distroeit er parlant ar un dra-aral, eit rein dehai d’antand ne fal quet deoh rescond, ha ne jauge quet doh-t’ai hou c’interrogein. Me ouair é ma diæz quemènt-ce a pe vér interrogét guet tud a galité : mæs gùel vehai neoah larèt gronce : Er péh e oulènnét, n’en dai quet m'affær, pé, n’en don quet obligét de rescond... hac é teliehènt-int hum inzrouguein, eit ou zrompein hac offancein Doué dré en distérran gueu.

4.° Mêlein unan-benac mui eit ne véritt, e zou ehue ur gueu hac ur péhet. Rac hui en tromp dré m’en douguet de gredein en en dès parfætioneu n’en dès quet én éffæd, hac er en istimét, durand m’en disprisét én hou calon. Me ouair n’en dai quet permettét disprisein hanni : mæs bout-ç’ou quêmb itré rantein de beb-unan en inour e zou deliét tehou, hac en antretenein én é vinceu dré vêlationeu faus.

5.° En hipocrisi e zou ehue ur gueu. Rac un hipocrit e assaï laquad de gredein é ma gùel eit n’en dai, ha dré-ze ean e glasq trompein en dud, ha memb en Eutru-Doué, pe vehai possibl. Er charité e zihuèn dohemb a ziscoein hun defauteu dirac er-ré-ral, guet eun a ou scandalisein : mæs er sincerité hac en humilité e zihuèn ehue dohemb a glasq passein eit gùel eit n’en domb.

Ne laquamb enta jamæs fausoni er bet én hur honzeu, eit n’en dou quet hur Salvér léh d’obér demb er rebræche e rai d’er Juivèt : Perac ne hanàuet-hui me langage, é-m’ean ? Rac n’eèllet quet cheleuèt me honzeu. Er goal-speret e zou hou tad, ha hui e fal deoh gobér er péh e blige tehou... A pe lar gueu, ean e gonz revè é vechér, rac n’en dai gueuyad ha tad er gueuyér. É peb-occasion dihoallamb doh er gueuyér, avèl er Roué santel David : Larét e mès men guir, é-mean, me zihoallou guet sourci é peb-occasion, eit ne béhein jamæs dré me zead. (Leinet er Chapistr XXX, Parti III ag er Vuhé devod).

Doué dré en eihvèt Gourhæmèn e ordrén demb : 1.° Carein er urionné, ha bout perpet gùirion. 2.° A pe vehèmb interrogét é Justice, larèt er urionné sclær ha splann. 3.° Dihoal doh en ol péhedeu hun nès éxpliquét amen. 4.° Jugein mad a actioneu hun Nessan a guemènt ma heèllamb : rac mar dai splann en droug ha n’eèllér en éxcusein é mod er bet, n’en dai quet possibl jugein ne béh quet.