| ◄ Ar veleien didou dalc’het a eneb al lezenn e prizon Karmez | Eul lezenn a zigor doriou o frizon d’ar veleien. | An A. Laporte a zigas eus Paris kuzuliou mat ► |
— An A. Laporte a dec’h da Baris.
Peurc’hraet oa e labour gand ar Vodadenn Vras e Paris ; peurc’hraet al lezennou a dlie beza diazez ar vro. Evit kaout evito aotre ar roue, e oe lezet a gostez ar Reizadur graet evid an dud a iliz. D’ar 14 a viz gwengolo, ar Roue a zisklerias dirag an holl e kave al lezennou diouz e zoare ; ha paotred ar Vodadenn a strakas o daouarn en eur e glevet. O welet ar c’hannaded ken laouen, Loïz XVI a gavas oa deuet ar mare da c’houlenn diganto beza trugarezus e kenver ar re n’o doa ket sentet ouz al lezennou nevez.
« Evit rei dioc’htu he nerz d’al lezenn, hag e lakat da gregi, a lavare, ankounac’haomp holl an amzer dremenet, ra vezo roet ar peoc’h d’ar re zo bet tamallet, pe galvet dirag ar barner evid oberou hag a zell ouz an Dispac’h, ha ra vo an holl mignoned adarre ! » Al lodenn vrasa eus ar Gannaded a strakas o daouarn en eur glevet lenn ar gemennadunez-se eus perz ar roue ; hag al lezenn a c’houlenne ankounac’haat an amzer dremenet a oe douget raktal.
Kuzulerien Rann-Vro ar Finistère a oe ret d’ezo eta rei frankiz d’ar veleien dastumet e manati Karmez ; met pegen kalet oa evito ! An urz roet ganto d’an 22 a viz gwengolo, evid embann al lezenn a zo eun testeni a gement-se : derc’hel a reont atao, en despet d’al lezenn, d’an urz o doa douget d’an 21 a viz ebrel a c’hourc’hemenne d’ar veleien didou a oa bet laket re all en o leac’h, chom pell diouz o farreziou koz, da nebeuta peder leo ;
Setu aman o gourc’hemenn ger evit ger :
« Goude beza gwelet lizer ar Roue kaset gant Ministr ar Justis d’ar Vodadenn Vroadel, d’an 13 a viz gwengolo 1791,
« Ha lezenn ar 15 a viz gwengolo ;
« O welet ar vall hag ar galon vat o deus bet ar gannaded e Bodadenn Paris d’en em lakat a du gand ar Roue pa c’houlenne lezel e peoc’h ar re doa savet o fenn enep an Dispac’h, ha beza holl mignoned adarre,
« O welet n’heller ket miret ar veleien « dizent » da gaout perz e madelez hor c’hannaded, evel n’hon doa o frizoniet nemet gand aon o dije graet gaou ouz mad an holl,
« O welet, mar d’eo kaer ha leal ankounac’haat enebiez, klemmou ha troiou-kamm graet ganto evid en em zevel enep gourc’hemennou ar Vodadenn Vroadel, n’heller ket evelkent, hep noazout da vad an holl, rei d’ezo eur frankiz hep muzul gand aon e lakjent adarre an trouz etouez an dud,
« O welet o deus betek-hen dalc’het mat da c’hiziou hag a zo enep lezennou ar c’houarnamant ; ar pez ne ro ket leac’h da gredi emaint o vont da drei kein dizale da voaziou hag a starta bemdez dre ma welont a du ganto niver an dud didroidel ha kredik,
« O welet e c’hellfent, en eur zistrei d’o farreziou koz, gand an youlou-ze en o c’halon, pe drei an dud diwar an ilizou bet roet gand ar vro evid ober an ofisou enno : pe zalla sperejou an dud, (ar pez a ve gwasoc’h) en eur o lakat da gredi int bet, i enebourien d’al lezenn, merzerien abalamour d’o feiz.
« O welet kement-se holl, Kuzul ar Rann-Vro a c’hourc’hemenn : 1° rei frankiz da gement beleg a zo bet prizoniet e Brest goude an urziou roet d’an 2 a viz gouere ;
2° Hervez an urziou roet d’an 2l a viz ebrel, ar veleien hag o deus re all kemeret o leac’h, pe o deus pae o-unan, a ranko chom peder leo da nebeuta diouz o farreziou koz.
3° An difenn-ze a zo graet evid an holl veleien a zo bet roet urz d’ezo da zigouezout e Brest, ha pa n’o defe ket bet sentet ouz an urz-se.
4° Ar frankiz roet breman n’eo na leun nag evid atao, nemed evid ar veleien n’emaint nag e servich ar c’houarnamant, na paet gantan.
« A bed an dud vat da deurel evez war ar veleien n’o deus ket sentet ouz al lezenn. »
Evel a weler, paotred Kemper ne zentent nemed en eur c’hina ouz an urziou deuet eus Paris hag a strisea al lezenn en eun doare iskis. Anat eo d’an holl, pa weler pegement e talejont da rei frankiz d’ar brizonerien. Gwasoc’h c’hoaz. D’an 20 a viz gwengolo, oa anavezet e Brest ar c’helou a roe frankiz d’ezo, ha d’an 23 e taolent eur beleg all er prizon : an aotrou Thual, « kure » Eusa. Koulskoude neuze mouez ar gerent hag an dud a feiz a gare ar brizonerien a zavas krenv hag a yeas betek diouskouarn an dud e karg. D’ar 27 a viz gwengolo, prokuler District Brest a skriv da Gemper :
« Ar merc’hed devot ne baouezont ket da druezi prizonerien Karmez ; o c’hedal emaint, evel ar Mesias, komiserien an Departamant, a dle, war a gonter, dont da zigeri d’ezo doriou ar prizon ; hag e lavaront eo dre berz hon eskob nevez int dalc’het pelloc’h ennan. E gwirionrez, ne gredan ket e ve gellet o derc’hel pelloc’h. Al lezenn a ro ar frankiz d’ezo, ha ni hon-unan a zo dereat d’eomp beza da genta o rei ar skouer vat en eur zenti ouz al lezenn. Eun dra bennag adreuz a c’hoarvezo, a dra zur, pa vezint laket er maez ; met neuze e vo gwelet petra da ober ; ac’han di, sentomp ouz al lezenn.
En dervez-se zoken, diouz an abardaez e tigouezas e Brest unan eus renerien an Departamant, an aotrou Veller, karget da zeveni al lezenn. Antronoz e tremen dre an « District » hag an Ti-kear. Kerent ha mignoned ar brizonerien, bodet holl dirak manati Karmez, evit gellout o digemeret kentoc’h, a ioa poanius d’ezo hen gwelet o vont hag o tont heb ober netra. Evelato goude kreisteiz ez eas er manati. Gantan edo an aotrou Brichet, prokuler an « District » hag an aotrou Berthomme, eus a berz an Ti-kear. Eun taol kloc’h bennak a c’halvas ar brizonerien er c’hloastr. Pedet int da vont ac’hano d’an iliz ; an aotrou Veller a bignas er gador evit lenn urz an Departamant, henvel war e veno, ouz lezenn ar c’houarnamant ; met e gwirionez, e strisa ar frankiz a entente al lezenn rei dezo.
Pa baouezas da lenn, an aotrou Laporte a c’houlennas beza lezet da gomz en hano e genvreudeur. E gwirionez, en e barrez eman, ha pegwir e berson n’eman ket war al leac’h, hen eo en deus gwir da gomz. Trugarekaat a ra ar gomiserien, pedi ra an aotrou Veller da drugarekaat renerien ar Rann Vro en hano ar veleien, ha da lavaret d’ezo e vezint sentus outo war gement tra ne zell ket ouz ar feiz. Kemeret a ra evelato an hardisegez da lavaret d’ezo o deus dreizo o-unan krennaet ar gwiriou roet gand al lezenn d’ar brizonerien, ha douget urziou d’an 21 a viz ebrel ha d’an 2 aviz gouere diweza hag a zo enep d’al lezenn. An aotrou Veller a respont, « o deus an dud e karg gwir da viret an urz vat el leac’hiou a zell outo, ha da gas en dro dreizo o-unan an traou ne c’hellont ket gedal, evel pa vez leac’h da viret ar peoc’h hag an urz vat er vro. Setu aze petra ’n deus hentchet Kemper en amzer-ze a gomzer anezan ; ha mar deus eun dra bennag hag a ziskouez en deus graet mat eo ar peoc’h evid an holl a zo deuet da heul an urziou, eun dra gaer hag a hell an holl da welet, dreist holl pa daoler eur zell war an Departamanchou all a zo trouz ha reuz enno, dre ar pennadou a zo bet laket en dud gand ar veleien « dizent ».
Anzao ran, a lavaras c’hoaz, n’int ket hervez al lezenn urziou an 21 a viz ebrel hag an 2 a viz gouere. Dougit klemm, mar kirit ; ni, evelato, n’o zorrimp ket evit kement-se.
Warc’hoaz eta, a lavaras araok paouez, e vezoc’h prest da vont er maez ; kaset e viot d’an Ti-kear, hag eno, c’houi lavaro da be leac’h ho peus sonj mont ; n’helloc’h ket chom tostoc’h eget peder leo diouz ho parreziou koz ; roet vo deoc’h eur paper tremen-hent hag e viot kaset d’al leac’h ez it da jom ennan. »
Ar beleg, pell diouz e barrez, a zo demdost evel eun den pell diouz e vro, evel eun den harluet. Ar frankiz n’oa ket eta hervez o c’hoant ; hag ar veleien er maez eus o frizon a gendalc’he da veza touellet gand an eneou o doa bet karg da hentcha warzu ar baradoz. Ne gave ket d’ezo o dije bet ar groaz nevez-man da zougen. Hag o mignoned, o c’hortoz tro war dro d’ar manati, mall ganto gwelet an doriou o tigeri, a oe ive diskaret o levenez, dreist holl, pa weljont an aotrou Veller deuet er maez ha doriou ar prizon o serra adarre war e lerc’h.
Antronoz hepken, da 8 eur, e kuiteas ar veleien prizon Karmez ; met penaos ! Kerkent ha goulou deiz, kelc’h Mignoned al lezenn nevez o doa dastumet endro d’ar manati ar re a du ganto, hag ar brizonerien, laouen evelkent en eur zonjal oant dare da vont er maez, a gleve ar youc’hadennou a zirolle warno. Neuze, war zigarez m’oa ret difenn ar veleien pa deujent er maez eus ar prizon, paotred an Ti-kear a lakas digas ar Gward Vroadel, hag evelse eo etre diou renkad soudarded e rankjont kuitaat o frizon. N’helljont ket lavaret eur ger d’ar vignoned a oa ouz o gortoz ; kaset e oent war-eün betek an Ti-kear. Dre ma tremenent, ar malloziou hag ar goaperez a goeze warno ken druz ha glao ; hag o doare oa ken truezus ! Darn o doa dalc’het o gwiskamant beleg, met e pebez stad oant ! Darn all o doa kemeret gwiskamant lik : meur a hini n’o doa ket gellet kaout eur roched fresk tri miz bennak a oa ; al lodenn vrasa anezo n’o doa ket gellet na lamet o baro, na kribat o bleo ; ha kalz, goloet a druilhou, n’o doa mui doare tud. Na pegen doanius oa evito en em welet er stad-se, dirag an holl ! Digouezet dirag ar prokuler-syndik e rankchont diskleria da be leac’h o doa sonj mont da jom. Kerkent ha m’o deveze komzet, e veze sellet ouz ar gartenn : hag ouspenn eur wech, evid eun abeg pe evid eun all, e veze roet d’ezo eur paper tremen-hent evid eur geriadenn pell diouz an hini o doa lavaret. Ha neuze e vezent kaset di gand Dragoned.
An A. Laporte a guiteas Brest er giz-se, hag a yeas da Witalmeze hep beza bet urz da lakat e dreid en e di e ru Sant-Loïz ; aotreet e oe hepken da gemeret ar bakadenn zilhad hag an arc’hant a zigasas d’ezan Soaz Paris, e blac’h koz. Kaout a reas dor-zigor en eur familh hag a oa bet he faotred e skol gantan e skolach ar Roue e Orléans, familh an aotrou de Carné.
Paotred an Ti-kear n’o doa mui eta a veleien « dizent » da waska. Met al labour ne vankas ket d’ezo da c’hedal staga adarre ganto evid an eil gwech.
Eur gouel bras a oa da veza evid embann en eun doare skedus al lezennou nevez graet, hag e rankjont staga d’al labour. Laket e oe d’ar zul, 9 a viz here.
Kerkent hag 1 eur goude kreisteiz, ar Gward Vroadel en he c’haera a en em vodas dirak Ti-Kear ; eno ec’h en em gavas ive ar c’huzulerien, ar pennou huela, an District, holl gand ar skerb a dri-liou. Da 2 eur e eo klevet eun tenn kanol, ar mear a deuas er maez eus an Ti-kear ; ha pa oe roet peoc’h, e lavaras d’ar bobl edod o vont da lenn dirag an holl « ar Reizadur nevez peurc’hraet, bet d’ezi asant ar Roue. »
Ar grefier a lennas ; hag e oe klevet youc’hal : Bevet ar vro, epad m’az ea ar muzig en dro ha m’edo kleier Sant-Loïz e bole. Hag e teujod gand eur bobl tud oc’h heul, da Leurenn an Drouk-prezeg (place Médisance), goudeze war kae Rekouvrans, hag ac’hano da ru an Or, hag e pep leac’h e oe graet an hevelep lid a oa bet sevenet dirag an Ti-Kear ; hag araog en em guitaat e tigoueschont holl war Dachenn ar C’hastel, hanvet Park an Unvaniez. Ar mear, savet ouz aoter ar Vro, a brezegas ac’hano, hag a lakas ar grefier da lenn adarre ar Reizadur. Pa baouezas da lenn, beleg-aluzenner ar Gward Vroadel a voulc’has an Te Deum, hag epad m’edo ar c’hanoliou o krozal, ar mear a ziskennas da enaoui an tantad bet savet dirag an aoter. Diouz an noz, an tiez a oe sklerijennet, dre urz, kerkent ha seiz eur hanter.
Mall bras oa ive ober eun dra bennag evid ar skoliou. Abaoue miz ebrel, ar vugale n’o doa mui a skol. N’eo ket i, a c’hellit kredi, eo a en em glemme ; met o veva war ar ru, ne oent ket pell o teski petra eo al « liberte ». En em ganna reant ; mat oant da skrapa en tu-man hag en tu-hont, ha gwall-gomzou o doa evid an holl ha zoken evit paotred an dispac’h. Dre-ze e tigoueze en Ti-kear klemm war glemm en o enep. D’an 10 a viz here, Ti-kear a embannas e c’helle ar re a blijfe d’ezo skolia ar yaouankiz, dont da rei o hano. Eiz eus an hanoiou a oe dalc’het, ha d’an 20 a viz here, « Kuzul general ar gommun » a zibabas pemp en o zouez.
Setu aman ar pemp a oe dibabet, diouz renk, hervez ar moueziou o devoe : an aotrounez Bourson, Renaud, Morel, Julien ha Le Lièvre. Gourc’hemennet e oe d’an aotrounez Bourson ha Renaud ober skol diouztu Sant-Loïz, unan er c’hlas kenta hag egile en eil ; ha d’an aotrounez Morel ha Julien kemeret skol Rekouvrans. An aotrou Lelièvre en doa da zerc’hel leac’h ar re all pa deuje d’ezo koueza klanv. Mil lur bae o doa da gaout an aotrounez Bourson ha Renaud, eiz kant lur an aotrounez Morel ha Julien, ha c’houec’h kant an aotrou Lelièvre. Ar skol a oa da veza graet en tiez m’edo ar Breudeur enno diagent, hag ar vistri-skol a helle kemeret lojeiz en o leac’h. D’ar zadorn, 12 a viz du, ar vugale a oe dastumet er c’hlasiou, da eiz eur diouz ar mintin. Ar mear gand e guzulerien a deuas neuze da lakat ar vistri en o c’harg ; eur brezegenn a oe graet, nemed ar vugale a oe laosket da redek goudeze, beteg an noz, ha lorc’h enno e stagchont da youc’hal a bouez penn : Bevet ar vro ! D’al lun, 14 a viz du, e tigoras neuze ar skol evit mat. Ar « C’huzul general » a zibabas e-unan al leoriou da rei d’ar vugale. Setu pere oant :
Katekiz eskopti Leon, hag hini lezennou Bro-C’hall.
Kenteliou kenta war ar skianchou natural.
Diverra ar yezadur, Wailly.
Diverra eus skiant an douar (abrégé de géographie) graet gant de Lenglet-Dufresnoy, hag al leoriou latin oad boazet da gaout.
En-diwez, en em glevet a rejont da brena 10 kroaz arc’hant evit lakat ar vugale da labourat gwelloc’h ; eul lodenn a oe evit pep skol.
Pa deuas miz du, e oe adarre da henvel eul lodenn eus kuzulerien an Ti-kear hag eus ar pennou-bras ; ar mear e-unan a oa peurc’hraet e amzer.
En dilennerez kenta, d’ar 15 a viz du, an aotrou Malmanche en devoe adarre ar muia moueziou ; met ne falvezas ket d’ezan kemeret an Ti-kear eur wechall. D’ar 16, an aotrou Berthomme a oe hanvet gant 1002 mouez war 1827 dilenner ; hag ar votadegou all a oe graet ive el lodenn ziweza eus ar miz.
Koulskoude, Dispac’herien Brest o doa keuz atao da veza digoret doriou ar prizon d’ar veleien didou ; ha p’en em vodas e Kemper, vel bep bloaz, kuzulerien ar Rann-Vro, District Brest a niveras klemmou ar veleien « intrus », a oa dilezet o ilizou war aliou ar veleien « dizent ». Konta reas e teue an dud diwar ar maez a vandennadou da c’houlenn ar veleien o doa gwechall, ha tamall a reas an dijentil a oa eskob e Leon da veza bet kaset d’ar bersoned ha d’ar gureed o doa touet, ha zoken d’an Tiez-kear, eul lizer all enep d’al lezenn ; hag araok paouez, e lavarjont, oawar o meno, an trouz etre an dud a iliz o vont da lakatar vrezel en Departamant. Petra da ober evit hen miret ? N’oa ket ezomm da veza nec’het : « Ar gwella doare da ziarbenn ar reuz ? Dastum ar veleien-ze hag a zo penn-abeg a drouz, hag o c’has holl d’an harlu. »
Met kas tud d’an harlu, ar zorc’henn-ze hag a raio he hent eus ar Finistère beteg ar Vodadenn Vroadel, n’oa ket deuet c’hoaz e spered ar gannaded e Paris. Koulskoude klemmou kanfarted Brest a zougas frouez, rag Kemper a c’hourc’hemennas d’an 29 a viz du :
« 1°) Kement beleg pe vanac’h eus nao District ar Rann Vro, hag o do, dre o doareou-kuz, o skridou, o c’homzou, o aliou hag o oberou, roet tro da zifiziout e int a enep Reizadur ar vro hag a vezo bet penn-abeg a drouz hag a zizurz, pe en eur zinerza an doujans hag ar zentidigez o deus an dud evid al lezennou, pe en eur gaout abeg el labour a ra ar veleien o deus touet, pe en eur zizalia ar gristenien da heul ar veleien paet gand ar vro, pe, erfin, en eur alia ar bobl d’en em zevel, ha n’eus fors evit pe seurt abeg, a vezo dastumet raktal, ha digaset da Vrest evit beza prizoniet epad eur pennad.
2°) Kement beleg hag a zo bet dija er prizon e Brest pe en deus bet urz da vont di ha n’eo ket aet, a vo, war an digarez-se hepken, laket e renk ar re o deus sikouret ober reuz, hag a vo kroget enno e kement leac’h ma vezint kavet, ha digaset da Vrest evit beza taolet er prizon epad eur pennad.
An Departamant a garg ar Prokulerien syndik, ha Renerien pep District, kerkent ha ma tigouezo an urz-man etre o daouarn, da ober niveradur ar veleien a ve leac’h da brizonia, ha da ober kement tra ret evid o dastum, ar buanna ma vo gellet, hag o ambroug betek Brest.
A ro urz da Zistrict Brest da glask eul leac’h dereat ha brao awalc’h evid o digemer. »
Antronoz, paotred Kemper a garge an A. Belval da skriva d’ar Vodadenn Vroadel ha d’ar Roue evit rei d’ezo da anaout an urziou striz o doa ranket da gemeret a eneb ar veleien a glaske lakat an trouz da zevel en dro d’ezo. Fizians o doa e vije aotreet ar pez o doa graet. Daoust da vihana ha chom a raint da c’hedal aotreadur ar Gear-Benn, araok staga da glask ar veleien ? E Brest e kavont re hir an amzer ; ne c’hedont nemed e ve embannet an urziou deuet eus Kemper. Dija, paotred an Ti-kear ha kanfarted Kelc’h Mignoned ar Reizadur o deus rannet Leon etrezo evit mont da redek warlerc’h ar veleien.
En dro-man, a zonjont, ar chase a vo puilh, rak n’eus mui ezomm da welet hag ar veleien dizent a zo re all en o leac’h pe n’eus ket. Gand ar re zo bet roet frankiz d’ezo e miz gwengolo eo sklear an traou ; roll an tremen-hentchou, roet d’ezo neuze, a lavar e peleac’h emaint. D’an 2 a viz kerzu, diouz an abardaez, e tigouez erfin urziou Kemper. D’an 3, abred diouz ar mintin, ar chaseeerien a zo en hent, en o zonj, e vo a-benn an noz kutuilhet da nebeuta teir dousen veleien dizent da lakat e kastel Brest, ar prizon nevez. Ar C’hastel a zo bet dibabet dre m’az oa brasoc’h hag aesoc’h miret ar brizonerien ennan eged e manati Karmez… Met diouz an abardaez, n’oa kavet nemet c’houec’h paour keaz beleg a oe kroget enno kerkent hag ar beure, o veza m’oant o chom e Brest. Ar chaseerien a oa bet war ar maez a zistroas d’ar gear, o meudig kouezet en o dourn. Ha setu an District da en em glemm ouz Kemper goude ar c’henta dervez chase : « Kaout a rea d’eomp hon doa en em gemeret ken buan ha ma helled hag aozet pep tra gand eun ijin dispar, hervez an urziou bet diganeoc’h d’an 29 a viz du ; hag en despet d’an dra-ze n’hon deus gellet tapa nemet c’houec’h hag a oa e kear ! Hano zo e ouie ar veleien diwar ar maez pe seurt taol a zonjed ober d’ezo, araok zoken m’oa digouezet hoc’h urziou ganeomp. » Piou ’ta en deus gellet hen lavaret d’ezo ? An aotrou Brichet e-unan, prokuler an District, m’oarvat, hervez Unvaniez Mignoned ar Reizadur. O klevet eo tamallet, an District a zo kounnaret hag a zifenne Brokuler :
« Anaoudegez hon deus, emezan, en deus eur c’herad lavaret da Unvaniez Mignoned ar Reizadur n’eus ket bet gellet prizonia nemeur a veleien « dizent » abalamour meur a hini anezo o doa klevet edod adarre ouz o c’hlask da vont d’ar prizon, ha dreist holl, eo dre an aotrou Brichet, prokuler-syndik, o deus anavezet ar c’helou.
N’eus nikun hag a hellfe tamall hep rei merkou sklear eo gwir e gomzou. Gouest omp da rei testeni n’en deus ket an A. Brichet, abaoue m’eo en em gavet urziou Kemper, paouezet da skriva an urziou a oa ret evit prizonia ar veleien.
Doaniet omp, hag an dud vat zo ive ganeomp, o welet n’o deus ket urziou Kemper gellet kaout muioc’h a grog, rak buan ha didrouz oa bet kaset an traou en dro. Gouzout a reomp o deus ar veleien anavezet an urziou graet evito, pegwir eo anat o deus meur a hini anezo kemeret an teac’h, araok zoken m’oa en emgavet an urziou e penn o beach ; met n’ouzomp ket penaoz int deuet a-benn d’o anaout. Eun dever e vezo evidomp klask ar re zo kablus hag o diskuilh d’an Departamant ; met araog e vo ret d’eomp kaout testeniou, rak n’hon deus ket a c’hoant da ober evel an hini en deus tamallet an A. Brichet. »
Piou ’ta en doa bet araok kear Vrest anaoudegez eus urziou Kemper ? Daoust piou en doa gellet dont a-benn da lavaret d’ar veleien didou beza war evez ? Nebeut deiziou goude, oad deuet a-benn eus an divinadenn hag ec’h anavezed an hini en doa lakeat c’hoarzin goap d’ar chaseerien-veleien : an aotrou Laporte oa.
« Aman, an holl a gred, hep mar ebet, a lavar an District da baotred Kemper eo an A. Laporte, bet kure e Sant-Loïz Brest hag o chom breman e ti an itron de Carné, eo en deus skignet ar c’helou dre ar vro. Anaout a rea hoc’h urziou, war a gonter, hag amzer en deus bet da gas kannaded d’e genseurted evit lavaret d’ezo tec’het buan hag en em guzet. » Familh de Carné, eus Guytalmeze, he doa kerent e Kemper ; gouzout a reomp oa an A. Laporte en o zi e miz genver. Eus o ferz eo digaset d’ezan ar c’helou hag hen en deus sklerijennet e genvreudeur. O veza n’helle ket dont da Vrest, n’hellas ket tizout beteg ar re a oa e kear. Setu aman hanoiou ar c’houec’h beleg bet taolet da genta er prizon : an aotrounez Plessis, Labous eus Sant-Loïz, Quemeneur kure Sant-Mark, ha tri aluzenner : An Tad Moillard, kapusin, an Tad Durand de Linois eus urz Sant Beneat hag an aotrou Hervet.
Ar c’houec’h beleg prizoniet, a skriv an District, a zo dalc’het e kastel ar gear-man, e sal ar c’hlanvdi. Eno e vezint diwallet gwelloc’h eget n’eus fors e peleac’h ; evelse ive hor c’henvroiz n’o do ket ar boan d’o diwall. »
Evid an A. Laporte, n’helle ket sonjal distrei d’e di da Vrest, zoken dic’hizet ; re anavezet oa ; a-hend-all, o veza ma c’houie ervat an arne n’oa nemed o kregi, hag oa risklus bras evid an dud vat hen digemeret en o zi, e kavas gwelloc’h tec’het. Mont a reas da Baris.