Buez St Fransez a Asiz - V
Fransez a ia enn hent. — Sermoun d’al laboused. — Ar penn-danvad. — Oan bian Jaketta Settisoli. — Fransez o pedi a-unan gand laboused. — Eur c’hrill. — Ar falc’hun ha Fransez. — Ar guennelied. — An den lor. — C’hoant da vont da vro Sao-Heol. — Bevagna. — Aotre ar Pap. — Pense. — Roue ar bluen. — Den iaouank kear Milan. — Klenved Fransez. — Daou lizer. — Ar Marok. — Kear Terni. — Ar marc’hek Orlando. — St Jakez Kompostel. — Kotolai. — Fransez a jomm daou vloaz er Spagn. — Distro d’he gouent. — Ar c’houeriad Iann. — Fransez hag an azenn. — Menez Alvern. — Orlando. — Al laer.
etu ive-ta Fransez enn hent gand he
zaou vreur Maze hag Anj Rieti. N’oant
ket eat goall bell dioc’h ar gear pa dremenchont
dre greiz eur c’hoat. Eno oa
eur vandenn laboused, a nije divar an eil
vezenn var eben, a zave hag a ziskenne
divar an eil skour var eguile. Kana ha richounat a reant a greiz ho c’haloun. Ar
Zant ouz ho c’hlevet a deuaz da zonj dez-han
euz a gomzou Hor Zalver : « It, prezegit
an Aviel da gement tra grouet a
zo. » Chomm a reaz a za, en eur lavaret
d’he zaou Vreur :
— Gedit ac’hanoun aman eur pennad var ar vinojenn : mont a ran da zermoun d’al laboused, va breudeur.
Gervel a reaz al laboused, hag oll ec’h en em vodchont enn dro dez-han. Neuze ar Zant a gomzaz out-ho evel-hen :
— « Labousedigou, va vreudeur, c’houi
a dle meuli ha karet Doue a greiz o kaloun,
rak en eo en euz goloet ac’hanoc’h.
a blun evit ho tiouall dioc’h ar riou ; en
eo en euz roet d’e c’h diouaskell da
nijal dre an ear, el leac’h ma kirit ; den
ne c’hell stanka an hent ouzoc’h. Euz ar
re genta e touez an anevaled oc’h bet
krouet gand Doue ; e arc’h Noe eo bet
miret ho tud koz. N’hoc’h euz izoum na
da hada, na da eosti ; ho poued a gavit
atao. Guez huel oc’h euz da ober ho
neichou, ar pez ho diouall dioc’h pep
drouk. Abalamour da-ze kanit bepred
meuleudiou d’an A. Doue. »
Epad ma komze ar Zant al laboused a astenne ho gouzouk varzu enn-han, a zave hag a blege ho fenn : an ear o doa da entent ar pez a lavare. En, euz he du, a iea dre ho c’hreiz, a jomme da zellet out-ho gand plujadur, hag hini anez-ho ne dec’he kuit. Lavaret e viche oant oll laboused don. Goude he zermoun e roaz dez-ho he vennoz, ha ker buan e nichont oll kuit oc’h en em ranna e peder renkad evel ma lavarfac’h e peder breac’h ar groaz, hag o vont varzu pevar c’horn ar bed. An A. Doue, me gred, en doa c’hoant da ziskouez dre gement-man d’ar Zant pegen nerzuz e viche he gomzou, e kement bek douar a zo, euz ar Zao-heol d’ar C’hus-heol.
Guelet a rit pe ger braz galloud en doa
Fransez var al loened mud, pe, pa lavarign
mad, guelet a rit penaoz e teu an
A. Doue da ziskouez he zantelez dre
graouadurien ha n’o deuz ket a skiant.
Mez ne ket eur veach epken e reaz ar
Zant burzudou evel an hini em euz kountet
d’eoc’h. Mont a ran da lavaret d’eoc’h
unan bennag all c’hoaz, rak ho c’hounta
oll penn-da-benn a ve re hir.
E Stez-Mari-an-Elez, e oue eun dervez digaset dez-han eur penn-dan vad Arzant her c’hemeraz gand plujadur : choa en doa ouz an denved abalamour m’int loenedigou ha ne reont drouk da zen Evelato e kentelliaz anez-han en eur lavaret dez-han e tlie atao, hag e pep leac’h, meuli Doue. An danvad, evel p’en diviche ententet ar Zant, pa gleve ar Breudeur o kana ho ofisou, enn Iliz, a iea d’ho c’haout, hag a blege e ziou c’har araok en eur dremen dirak ar Zakramant, meulet ra vezo ! ha goudeze e z’ea da vlejal dirak aoter ar Verc’hez. Epad an ofern, d’ar gorreou, e plege e bevar droad, hag ec’h en em astenne var an douar, evit diskouez d’an oll pegement e tleor kaout doujanz evit ar Zakramant burzuduz-se, m’eman enn-han, dre garantez evidomp, Korf ha Goad Hor Zalver J.-K.
Setu aman eun dra all. Epad m’edo, eun dro, e Roum, unan bennag a roaz dez-han eun oan-bian. Pa z’eaz kuit her lezaz e ti eun itroun, hanvet Jaketta Settisoli, hag a ioa douget kenan da Fransez ha d’he Urz. Mad, an oan-ze, evel pa viche desket gand ar Zant da garet Doue, ne vanke jamez da vont d’an Iliz bep tro ma z’ea he vestrez. Mar teue an itroun-man, eur veach bennag, da gaout re vouk he guele dioc’h ar mintin, ha ma talee da zevel, an oan a c’hapoule, a lamme dre an ti, a rea kement a drouz ma tihune anez-hi, ha, dre he vlejerez, e lavare dez-hi oa mall mont d’an iliz.
Eur veach all, ar Zant a ioa e kouent St-Verekond, e Eskopti Gubio. Eun danvadez a deuaz da hala : eur viz didruez a zebraz an oan-bian. Pa glevaz ar pez a joa c’hoarvezet, o sonjal enn oan dinam a zo marvet evidomp var ar Groaz e lavaraz : « Oanik bian, va breur, evel J.-K. n’ho c’heuz great drouk da zen. Ra vezo milliget al loen kriz ha divalo en euz lazet ac’hanoc’h ! Ra na deuio na den, nag aneval ebed zoken da zebri euz he gik ! » Ker buan ar viz a deuaz da zizec’hi var he zreid, ha da dreutaat kement ma varvaz tri dervez goudeze. Taolet e oue er meaz euz he c’hraou enn eur c’hougn distro e leac’h ma teuaz da zec’ha evel eun tamm koat brein. Aneval ebed n’en doa efer anez-hi.
Eun dro e oue digaset dez-han eur c’had veo. He lakaat a reaz var an douar en eur rei frankiz dez-hi da vont kuit. Mez ar c’had, e leac’h tec’het, a lammaz var he varlenn. Ar Zant he stardaz var he galoun, evel ma ra eur vamm d’he c’hraouadur, en eur lavaret dez-hi, enn he skouarn, diouall da veza paket eur veach all. Lakeat e oue goudeze meur a veach var an douar, ha bep tro e lamme atao var barlenn ar Zant. O velet an dra-ze e tivinaz petra c’houlenne ar c’had keaz. Lavaret a reaz da unan euz he vreudeur mont d’he c’has enn eur park bennag pell dioc’h an tiez. Great e oue ar pez a lavare, hag ar c’had, kaset di, a en em lakeaz da redet hag a jommaz eno.
Eun dervez edo Fransez o tremen dre eul louc’h a zo e kichenn kear Veniz. Eno, e kreiz ar broustaill, oa eur vandenn laboused hag a gane goalc’h ho c’haloun. « Selaouit-ta, va Breur, emez-han, d’an hini a ioa gant-han ; setu al laboused, hor breudeur, o kana meuleudiou an A. Doue. Eomp enn ho zouez, hag, a unan gant-ho, e kanimp pedennou an iliz. Al laboused ne rechont van ebed evit guelet anez-ho o tont enn ho zouez, hag a gendalc’haz da gana a bouez o fenn. Mez re a drouz a reant, hag an daou relijiuz n’oant ket evit lavaret ho fedennou er c’hiz m’oa red. Neuze ar Zant a lavaraz dez-ho : « Va breudeur laboused, ehanit da gana eur pennadik ma c’hellimp, va breur ha me, lavaret hor pedennou evel ma z’eo dleet deomp hen ober. » Ker buan al laboused a davaz. Goude m’oa achu he bedennou gant-han, e lavaraz d’al laboused : « Breman, kanit adarre meuleudiou an A. Doue. » Hag al laboused en em lakeaz da gana adarre kement ha ker brao, m’oa eun dudi ho c’hlevet.
E kouent Santez-Mari-an-Elez, e Porsionkul, oa eur vezenn fiez dirak lochenn St Fransez. Enn tu bennag var skourrou ar vezenn-ze oa deuet eur c’hrill ha ne ehane da gana. Ouc’h he c’hlevet, ar Zant en en gave douget da bedi muioc’h c’hoaz an A. Doue. Abalamour da-ze he galvaz eun dervez da zont d’he gaout Ar c’hrill a zentaz hag a deuaz d’en em lakaat var he zourn. Neuze e lavaraz dez-hi : « Grill, va c’hoar, diskouez deomp, d’am breudeur ha dime, peger brao e kanez, ha kan deomp a greiz kaloun meuleudiou an A. Doue. » Ker buan ar c’hrill en em lakeaz da gana, ha ne ehanaz da gana ken a lavaraz ar Zant dez-hi distrei var he guezenn. Chomm a reaz eno epad eiz dervez. Mont a dont a rea en eur gana ervez ma c’hourc’hemenne dez-hi ar Zant. A benn eiz dervez, Fransez a lavaraz d’he Vreudeur : « Avoalac’h a blujadur e deuz great deomp hor c’hoar, ar c’hrill. Eiz dervez a zo m’eman oc’h alia ac’hanomp da gana kantikou d’Hor Zalver. » Lavaret a reaz dez-hi ive-ta mont kuit ; ha goudeze ne oue klevet ken : aoun e doa, me gred da zizenti ouz ar Zant.
Fransez a ioa eat, pell dioc’h trouz ar bed, var menez Alvern, evit ober he goraiz. Kerkent a m’oue en em gavet eno, laboused a bep seurt a deue da nijal ha da c’hournijal enn dro d’he lochenn o kana, pep hini evel m’oa lakeat gand Doue da ober. An dra-ze a ioa evit diskouez dez-han ar blujadur o doa al labousedigou-ze ouc’h he velet, hag ive evit hen alia da jomm atao eno. O velet kementse, e lavaraz d’he Vreudeur : « Guelet a ran e fell da Zoue e chomfemp pell aman, pa z’eo guir e ra hor breudeur laboused eun digemer ken dispar de-omp. » Epad m’edo ar Zant er gouent-se, eur falc’hun a reaz he neiz e toull unan euz ar mogerriou, hag a deuaz da veza eur mignoun braz dez-han. Bep noz, pa veze deuet an heur da zevel, da lavaret ar pedennou, ar falc’hun a grie hag a rea trouz ken a viche dihunet ar Zant. Avechou e veze skuiz goude beza bet var ar meaz o prezek, neuze ar falc’hun a leze anez-han da gousket, ha n’hen dihune nemed da c’houlou-deiz. Ha ne ket Doue he unan eo en doa digaset di ar falc’hun-ze evit brasa mad Fransez ? Oh ! eo. Anat eo.
Eun dervez edo hor Zant o tremen dre eur bourk braz, hag ec’h en em lakeaz da zermoun var al leur-gear. Ar bobl a vodaz enn dro dez-han. Mez guennelied, ne oar den ped, a ioa var doennou an tiez a dro-var-dro, hag a richoune kement n’oat ket evit en em glevet gant an trouz a reant. Neuze ar Zant a droaz varzu enn-ho, hag a gomzaz out-ho evel hen : « Guennelied, va c’hoarezed avoalac’h oc’h euz glabouset evel-se : tavit eur pennad, ha lezit ac’hanoun da gomz d’an dud-man euza Zoue hag euz he vadelez. » Raktal ar guennelied a davaz. Kerkent ha m’oue achuet he brezegen gand Fransez, ec’h en em lakechont adarre da richounat ker goaz, pe goasoc’h eged a ziagent.
Mez ne ket dre vurzudou great var loened mud epken en deuz diskouezet an A. Doue santelez Fransez. Eun dervez e teuaz ar Breudeur da lavaret dez-han oa enn hospital eun den lor ha ne rea nemed lavaret a bep seurt traou divalo dez-ho. Zoken e skoe gant-ho pa dosteant out-han. Toui ha sakreal a rea ken a dregerne an ti gant-han. N’oa ket avoalac’h kementse, ne gave komz louz avoalac’h ebed da lavaret divar benn Hor Zalver hag he vamm ar Verc’hez Vari. Ar Breudeur o diviche gouzanvet ep en em glemm he daoliou ; mez ar pec’hejou all a laoske a rea re a boan dez-ho. Setu perak e teuchent da gaout an Tad. Fransez a ieaz da gaout an den lor, a roaz dez-han he vennoz, hag a gomzaz out-han gand dousder en eur lavaret e tlie plega d’ar pez a felle da Zoue. Poan gollet. Neuze e z’eaz, evel dre guz, enn eur c’hougn euz ar gampr. Eno ec’h en em strinkaz d’an daoulin hag e vouelaz dourek en eur bedi Doue. Goudeze e teuaz da gaout an den lor, hag e lavaraz dez-han : « Mad, va breur paour, petra c’helfemm-me da ober hag a rafe plujadur d’eoc’h ? — « Me fell dign, eme an den a klan divergont, e voalfac’h va c’horf penn-da-benn, rak n’ounn ket evit hen ober va unan : donjer em euz ouzign, re a c’houez-fall a zo gan-en ; mez me a a fell dign her rafac’h, c’houi. »
Fransez, ep lavaret ger, a lakeaz tomma dour en eur deuler enn-han eun dournad louzeier c’houez-mad. Lammet a reaz he zillad digant an den lor, ha raktal ec’h en em lakeaz, a greiz he galoun, da voalc’hi he c’houliou euguz. Oh ! tra burzuduz ! E kement leac’h ma lakea Fransez he zourn santel, al lorgnez a iea kuit, hag, enn he leac’h, e teue eur c’hroc’henn iac’h ha flamm.
Ar guel a gement-man a skoaz eun taol pounner var galoun an den klan. Goude lorgnez he gorf e kouezaz ive lorgnez he ene. Daelou puill a zivere euz he zaoulagad, deuet oa enn-han he-unan, distroet oa divar an hent fall. En em strinka a reaz d’an daoulin da drugarekaat an A. Doue, ha da c’houlenn digant-han pardoun euz he bec’hejou Doue a zelaouaz he bedenn. Tremen a reaz er gouent eur blavez bennag oc’h ober pinijenn, hag o c’houlenn trugarez ouz Doue. Mervel a reaz evel eur Zant, en eur boket d’he grusifi. Doue, evel p’en diviche c’hoant da baea ar Zant euz ar pez en doa great, a reaz ma velaz ene ar paour lor o vont d’ar Baradoz e touez an Elez hag ar Zent.
An traou burzuduz-se, emaoun o paouez kounta d’eoc’h, ha ne ziskouezont ket anat e teue Fransez a berz Doue ?
Ar Breudeur bian a brezege, eur pennad a ioa, dre bevar c’horn an Itali. Fransez a felle dez-han breman mont pelloc’h. Da vro Sao-Heol e ranke mont he unan, a lavare, da brezek an Aviel d’an dud divadez. Kaout a rea dez-han ive, ar pez a ioa he vrasa c’hoant, en diviche gellet dre eno skuilla he c’hoad evit J.-K. Mez ne gave ket mad mont keit-se ep goulenn kuzul digant H. T. S. ar Pap. Hag en varzu Roum. En eur dremen dre gear Bevagna, ec’h en em lakeaz da brezek var ar garantez a dleomp kaout evit Doue gand kement a nerz ma teuaz eur vandenn bec’herrien da zistrei divar an hent fall : lod euz anez-ho zoken a felle dez-ho mont enn he Urz da ober pinijenn. Goude ar zermoun e oue digaset dez-han eur plac’h iaouank hag a ioa dallez. Her pedi a rejor da rei dez-hi ar gueled. Fransez, goude beza teir gueach glepied he viz var de deod, ha frotet gant-han teir gueach daoulagad ar glanvourez, en eur lavaret hano an tri fersoun euz an Dreindet, he rentaz pare.
Dre ar burzud-se, ar Zant a velaz sklear edo an A. Doue a du gant-han, hag e z’eaz dioc’htu var eeun da Roum, ep dale e nebleac’h. Ar Pap Innosant III hen digemeraz gand eur joa vraz, en eur veuli Doue, da veza, e ker berr amzer, kresket an niver euz he vugale a rea kement a vad enn Itali, hag a aotreaz gant-han mont da vro Sao-Heol da brezek an Aviel d’an Durked divadez.
Epad m’edo enn dro-man e Roum eo e reaz anaoudegez gant an intanvez santel, hanvet Jaketta Settisoli, emeuz komzet anez-hi d’eoc’h dija, hag e komzign c’hoaz. E ti houman eo e loje ar Zant hag he Vreudeur bep tro ma z’eant da Roum.
Fransez a zistroaz buanna ma c’helle da gouent Stez-Mari : mall braz en doa da vont da vro an Durked. Lakaat a reaz Per Katan da ren ar gouent hag ar Breudeur all epad ma viche er broiou a bell, ha dioc’h-tu, eur Breur epken gant-han, e z’eaz d’eur porz-mor da glask eul lestr hag a iache d’ar broiou-ze. Nebeut derveziou goude m’ec’hen em gavaz unan : hag en ebarz. Mez, e fesoun, n’oa ket deuet c’hoaz evit-han ar poent da vont er broiou-ze, rak pense a reaz, ha taolet e oue var douarou a zo breman d’an Autrich. Ne jommaz eno nemed nebeuta ma c’hellaz. Kenta lestr a gavaz e savaz enn-han adarre evit distrei d’an Itali. E kear Ankon e touaraz.
A veac’h digouezet var douar an Itali mac’h en em lakeaz da brezek ker goaz ha biskoaz. E kear San-Severino oa eur skrivanier euz ar re vrudetta. Ervez ar gont a reor e troe he skridou ker brao ha ker brao ma oue leshanvet Roue ar bluen. An Impalaer Frederik II en doa roet dez-han eur gurunenn aour abalamour ma renke ker brao kement tra a skrive. Enn eur ger, n’oa ken kaoz er vro nemed anez-han hag euz ar pez a skrive. Mad, mont a reaz, evel kals ar re all da zelaou ar Zant a komze enn dervez-se euz a eun Doue maro var ar groaz dre garantez evidomp. Gounezet he oue he galoun ; dont a reaz da c’houlenn digant Fransez beza digemeret gant-han, ha beva betek he varo, oc’h ober pinijenn, a zindan guiskamant groz ha rust ar Breudeur-bian. Fransez hen digemeraz. Eur spered eaz-kenan a zen oa : kement tra a reat a blije dez-han ; jamez n’en em glemme nag euz a zen, nag euz a netra. Setu perak ar Zant a hanvaz anez-han ar breur Pasific, e brezounek, Den a beoc’h.
N’eo anavezet breman nemed a zindan an hano-ze ; he hano epad m’edo er bed, evit-han da veza brudet, ne ket deuet betek ennomp.
Hano ar relijiuz o zo chommet, hano den ar bed a zo eat e moged. Ha c’hoaz e tilezor Doue evit klask enoriou ar bed-man !
E miz here, 1212, distro d’ar gouent Stez-Mari, ec’h en em lakeaz adarre e penn e Urz evit sturia he genvreudeur. Eno e kavaz he Vreudeur koz, ha kals a dud iaouank deuet da c’houlenn beza digemeret gant-han evit beva ervez ar reolenn en doa great.
Nebeut amzer goude m’oa distroet, ec’h en em gavaz, e Stez-Mari, ha gant-han eur Breur-bian, eun den iaouank euz al Lombardi. Heman a deue d’ar gouent, enn dro dez-han kals kamaraded, kerent ha zoken fors mevellien. Ar Zant, souezet o klevet kement a drouz e tal dor ar gouent, a ieaz da c’houzout petra a ioa a nevez.
— Va Zad, eme ar Relijiuz m’oa deuet gant-han, heman an den iaouank-man a zo desket kenan ; pinvidik eo hag euz a dud a renk huel a gear Milan eo ive. Goulenn a ra beva ervez ar reolenn oc’h euz great.
— Heman an den iouank-man, eme ar Zant, en eur vousc’hoarzin, ne ket great evit beva enn hon Urz-ni. Re a fouge a zo enn-han re e kar al lorc’h. Guelit kement all a dud deuet gant-han da eun ti ker paour hag hon-hini-ni ! An dra-ze a ziskouez eo eun den rok, hag en deuz muioc’h a garantez evit ar bed eged evit ar baourentez. Evelato pa z’eo guir eo deuet, e z’an da c’houlenn kuzul digant va Breudeur.
Ar re-man a roaz oll, dirak an den iaouank, ali d’ar Zant da jomm ep her c’hemeret. O klevet kementse an den iaouank a zirollaz da vouela. Fransez, gounezet ouc’h he velet, a lavaraz : « Va Breudeur, ha kemeret a refot anez-han mar pleg, ha m’ec’h en em izella da ober labour dister ar gegin ? An dra-ze a denno an avelach euz he benn. »
Ar Breudeur a lavaraz ia : hag an den iaouank a zoublaz a galoun vad da ober ar pez a c’houlennet digant-han. Ar Zant ouz her c’hlevet a grogaz enn-han a-dro-vriad, a bokaz dez-han, a lakeaz anez-han da verza he zanvez ha da rei an arc’hant d’ar paour. Goudeze e kasaz anez-han da eur gouent all. Eno, e kreiz he labour dister, e teuaz da zevel kement er zantelez, ma oue lakeat gand Fransez, abarz nemeur, e penn ar gouent-se, da sturia ar Breudeur all.
Var dro fin ar bloas, uzet gand he labourou, e kouezaz ker klan ma rankaz Eskop Asiz gourc’hemenn dez-han kuitaat he gouent, dilezer he binijennou rust, ha mont da jomm en eur gambr enn Eskopti. Eno e viche lakeat unan bennag var he dro evit rei dez-han ar pez a viche red evit her parea. Diez braz e oue diloja ar Zant ; evelato senti a reaz ouz mouez an A. n’Eskop. Ne ouet ket evelato miret out-han da zigemeret ar Breudeur nevez a veze digaset dez-han euz ha bep tu. Rei a rea dez-ho sae he Urz, sae ar binijenn, ha da lod, sklerijennet gant Doue, e tizoloe an amzer da-zont.
Er penn kenta euz ar bloaz 1213, oa atao klan a gorf ; mez he garantez evit Doue a ioa bepred birvidik. N’en doa kenn huvre nemed da stigna karantez Doue dre ar bed, n’en doa kenn c’hoant nemed da zavetei an oll. Mes astennet, pe, evit lavaret guell, staget gand ar c’hlenved var he vele, n’oa evit mont da nebleac’h. Neuze, evit dizamma he galoun hag ober atao eun dra bennag evit Doue, e skrivaz eul lizer d’an oll gristenien euz ar bed evid ho alia da garet Doue a greiz ho c’haloun, ha da lakaat ar re all da ober ive. Al lizer-ze a oue digemeret gand an dudi ar vrasa gand an oll. Pep hini her skrive he unan, evit er c’haout atao gant-han, pe a bae re all d’her skriva evit-han ; rak d’ar mareou-ze ne gouiet ket c’hoaz moulla al leoriou evel m’her greor breman. Ia, gand kement a zudi e oue digemeret al lizer-ze, ma oue pedet ar Zant da ober eun all hirroc’h evit displega sklearroc’h ar pez en doa skrivet enn he hini kenta. Hen ober a reaz, hag, en eur achui ne lavare n’oa nemed servicher an oll, ha ne rea nemed he zever en eur zisklerria freaz ha sklear d’an oll, kerkouls d’ar re binvidik, evel d’ar re baour, e tlient karet. Doue dreist pep-tra, ha tostaat an aliesa ar guella ouz Zakramant an Aoter, el leac’h m’eman e guirionez korf ha goad Hor Zalver J.-K.
Evel em euz her lavaret d’eoc’h, Fransez n’en doa kenn ioul nemed da skuilla he c’hoad evit J.-K. en doa skuillet he hini evidomp. C’hoant en doa bet da vont varzu bro ar C’huz-heol, ha Doue en doa her lakeat da ober pense : n’oa ket sounet evit-han c’hoaz an heur da vont er vro-ze : divezatoc’h e raio. Breman e fell dez-han mont d’ar Marok, gueach all bro gristen, hag el leac’h m’eman herrio bugale divadez Mahomet oc’h ober ho reuz. Ar pez a rea c’hoant da Fransez da vont da brezek d’ar vro-ze, eo abalamour an dud ac’hano a dage listri ar gristenien a dremene abiou, a laere kement a veze enn-ho, a lac’he lod euz an dud hag a gase ar re all gant-ho evit beza esklaved.
Ar vro, hanvet Marok, a zo stag ouz an Aljeri dioc’h tu ar C’huz-heol, ha distag dioc’h ar Spagn dre raz Jibraltar.
Mad, d’ar vro-ze e falveze d’ar Zant mont breman da brezek Aviel J.-K. Setu perak, d’an nevez amzer euz ar bloaz 1243, he nerz o veza deuet eun tammik bian da grenvaat, e lakeaz adarre Per Katan e penn he Urz. En em lakaat a reaz enn hent gand Per Kuintavall hag eur Breur all bennag evit mont dre ar Spagn ha raz Jibraltar betek ar Marok.
Setu ive-ta Fransez enn hent gand he Vreudeur. Mez an den santel n’oa ket evit mont abiou ar paourra iliz ep mont ebarz da bedi Doue : n’oa ket evit tremen dre an disterra bourk ep prezek ar garantez hag ar santelez da dud ar vro-ze.
E kear Terni, an A. n’Eskop, goude beza klevet sermoun ar Zant, a lavaraz d’ar bobl a jomme enn iliz evel mantret : « Guelet a rit, an den-man n’eman ket o klask komzou flour hag huel ; mez komz a ra d’eoc’h euz ho krouer, euz ar baourentez, euz ar zantelez gand kement a nerz hag a dan, ma tiskouez Doue ne ket an den epken eo a gomz pa vez o sermoun, mez en he unan dre he c’hinou, hag e kemer aliez ar re zisterra, ar re baourra da ober muioc’h a vad d’an eneou eged an dud skianteka hag a renk huella. » Ar Zant, o klevet ar c’homzou-ze, en em strinkaz da dreid an A. n’Eskop hag a bokaz dez-ho en eur lavaret : « Ho trugarekaat a ran da veza lavaret d’an oll n’ounn nemed eun den dister hag eur pec’her paour. Me n’ounn nemet eur preon douar. M’am euz lavaret eur gomz vad bennag, Doue eo en deuz he lavaret dre va ginou. » An A. n’Eskop en em hastaz d’her sevel enn he za en eur vouela, hag o sonjal pegenn dister ec’h en em lakea eun den ker zantel.
Meur a vurzud a reaz Fransez e kear Terni. Setu aman unan anez-ho. Eun dervez e teujor da lavaret dez-han oa kouezet eur voger var eun den iaouank hag e doa flastret-neat anez-han. Fransez a lavaraz d’an dud a ioa deuet d’he gaout tenna ar vein divar gorf an den maro, hag hen digas dez-han. Kementse a oue great. Ar Zant en em astenaz var ar c’horf flastret, a bedaz Doue a greiz he galoun, hag abarz nemeur goudeze, an den iaouank a zavaz ker beo ha ker iac’h hag a ziagent.
Edo adarre Fransez enn hent. Tremen a reaz dirak eur maner, el leac’h m’edo dastumet noblanz ar vro evit eur gouel a reant enn henor d’an Aoutrou Iaouank, e chapell he dud koz. Ar Zant a garie ar gouelliou kaer. Lavaret a reaz d’he Vreudeur : « Chommomp aman evit ar gouel brao-man. » P’oa achuet an traou er chapell, ha p’oa deuet an dud er meaz, e savaz var eun dosenn a ioa dirag, hag ec’h en em lakeaz, evel m’oa boazet da ober, pa gave he dro, da gomz d’an dud nobl-se euz a Zoue a zo ker mad evidomp, euz ar garantez a dleomp da gaout evit-han, euz ar baourentez hag euz a zilvidigez hon ene. P’oa achu gant-han e teuaz d’he gaout eun den iaouank nobl, ha zoken marteze a huelloc’h renk eged ar re all, hag a lavaraz dez-han en doa c’hoant da gaozeal gant-han etre en hag en. « Bremaik, eme Fransez ; pedet oc’h da zont aman d’ar fest, evel an aoutrouien all ; mad it gant-ho da leina, ha, goude ho lein, ni a gaozeo euz ar oc’h euz c’hoant da lavaret dign. »
Ar pez a lavare ar Zant a oue great. Kerkent ha m’oue debret he lein, Orlando — hennez oa hano an aoutrou iaouank ; dalc’hit sonj mad euz an hano-ze — Orlando a deuaz da gaout ar Zant hag a lavaraz dez-han : « Dioc’h ar pez oc’h euz lavaret deomp bremaik, c’houi hag ho Preudeur a zo tud hag o deuz c’hoant, goude beza bet o prezek d’ar re-all, da veva pell diouz trouz ar bed evit pedi Doue ha beva euz ar pez a vezo kaset d’eoc’h enn aluzenn. Mad, me ameuz du-hont, e bro Toskan, eur menez huel ha gouez. Eno e c’hellot beva ha pedi er c’hiz ma kerfot, rak ne d’aio den var ho tro. Mar plij d’eoc’h, me a roio ar menez-se d’eoc’h evit netra, evit ma plijo gand Doue digeri dign dor he Varadoz. » O klevet ar c’homzou ze kaloun Fransez a dridaz gand ar blujadur. Kas a reaz di daou euz he Vreudeur, en eur drugarekaat Doue hag an A. Orlando. Hag en a ieaz adarre enn hent varzu ar Spagn. Tremen a reaz dre ar c’hresteiz a Franz ep dale e nebleac’h : mall en doa d’en em gaout er Marok.
Evelato ne falvezaz ket dez-han treuzi ar Spagn ep mont da bedi var bez St Jakez, leshanvet ar major, a ioa e kear Kompostel. D’ar mareou-ze hennez oa ar pelerinach brudetta euz ar bed goude hini Jerusalem hag hini Roum. En em gavet eno, e z’eaz da c’houlenn lojeiz, er meaz kear, digant eur glaouaer paour, hanvet Kotolai. Epad an noz e save euz he vele evit mont da bedi var eur menez a ioa e kichenn. Petra c’houlenne dre he bedennou ? E z’eomp d’her guelet Aliet e oue gand Doue da zevel eur gouent euz he Urz enn eul leac’h hanvet Traonienn Doue hag an ifern, abalamour m’ac’h en em gave eno, an eil gand eben, diou draoniennik vian, unan hanvet Traonienn Doue hag an hini all Traonienn an Ifern. Al leac’h-se a ioa da venac’h St Beneat euz a gear Kompostel. Fransez a ieaz d’her goulenn digant an Tad Abad.
— Mez petra rofot dimme evithan, eme heman ?
— Me n’em euz nag aour, nag arc’hant, na netra, eme ar Zant. Paour-glez ounn. Evelato, e roign deoc’h bep bloaz, a galoun vad, dre anaoudegez evit ho madelez, eur manniad pesked euz ar c’houer a red enn draonienn, ia m’ar gellan paka.
An tad Abad o klevet komzou kenn displek, hag eur zantelez kenn eeun a verzaz Traonienn Doue hag an Ifern evit eur manniad Pesket ma viche gellet paka ; ma ne viche ket avad goaz a-ze. Fransez a zistroaz laouen da di Kotolai, hag a lavaraz dez-han :
— Va hostiz, mall eo deoc’h kregi enn ho labour, rak eur gouent euz va Urz oc’h euz da zevel e Traonienn Doue hag an Ifern. Doue a fell dez-han kementse.
— Va Zad keaz, eme Kotolai, penaoz e rafenn-me ann dra-ze ? Me n’ounn nemed eur glaouer paour o veva divar boan va divreac’h. Gouzout a rit em euz beac’h o c’hounit bara dign ha d’am zud.
— Na it ket da spounta, va map ; kemerit ho tranch, hag it da doulla eun tammik izelloc’h eged ar feunteun a zo e kichenn ho ti. Kleuzit eun tammik bian an douar hag e kafot eun tenzor braz. Gand an arc’hant-se e c’helfot ober ar pez a c’hourc’hemenn Doue d’eoc’h.
Kotolai, ep chipolal, a ieaz dioc’h-tu enn hent. Kaout a reaz an tenzor ha lavare ar Zant dez-han. Ar gouent a oue savet abarz nemeur, hag e Iliz ar gouent-se e oue lakeat, goude ho maro, korf Kotolai hag hini he c’hrek.
Al labouriou-ze ne virent ket ouc’h Fransez da veva evel a ziagent, me lavar da brezek, da c’hounit eneou da Zoue, ha da bedi noz-deiz a galoun hag a spered. En em lakaat a rea e doare da veza krenv avoalac’h evit prezek ar feiz da dud divadez ar Marok, ha da gaout eur garantez braz avoalac’h evit Doue evit skuilla he c’hoad evit-han. Mez ne ket an dra-ze eo a falveze da Zoue. Digas a reaz eun eal da lavaret dez-han chomm er Spagn, sevel eno kals kouentchou ho stegna he Urz dre bevar c’horn ar Rouantelez. Sevel a reaz ne oufenn ped kouent. Setu perak e rankaz chomm er vro-ze epad daou vloaz, 1213 ba 1214.
Kristenien a lenn an dra-ma, ped gueach n’hoc’h ket bet distroet, dre ali ho konfesour, dioc’h eun dra bennag o poa lakeat enn ho penn abalamour ma kave d’eoc’h n’oa netra guelloc’h evit ho silvidigez ? Ped gueach ive e kavac’h abek er c’honfesour-ze abalamour ma ne leze ket ac’hanoc’h da ober ho penn ? Koulskoude hennez ar c’honfesour-ze a gomz deoc’h enn hano Doue, evel ma reaz an eal da Fransez. Ar Zant a zentaz ep en em glemm, grit evel d’-han mar oc’h euz c’hoant da vale var he roudou. Ha c’houi a c’hoar guelloc’h eged Doue petra zo ar guella deoc’h da ober ?
Selaouit.
Tremen daou c’hant vloaz goude m’an doa Fransez diazezet he Urz er Spagn, martoloded ar vro-ze, Kristof Kolomb eun ho fenn, a zizoloaz eur vro hanvet Amerik, bro kals brasoc’h eged an Europ a bez, hag a ioa leun a dud gouez ha divadez. Mad, kerkent ha m’oa dizoloet, Breudeur-bian St Fransez, breman stignet dre ar Spagn, a ioa e doare da vont da brezek dez-ho an Aviel, ha d’ho badezi enn hano an Tad ar Map, hag ar Spered-Santel. Da bed ene n’o deuz ket ive-ta digoret dor ar Baradoz ? Ha ma viche eat Fransez da vervel, evel merzer d’ar Marok, he vugale hag int-hi o diviche gellet mont ker huan d’an Amerik ? Koulskoude eno, kerkouls hag el leac’h all, e varve tud bemdez, ha bemdez ive e koueze tud e puns an ifern, rak n’oant ket badezet. Ha c’houi, m’o piche great ho penn hoc’h unan, ha great o piche ar vad a rit breman, pe oc’h galvet da ober divezatoc’h ? Sentit ep en em glemm ouc’h ho konfesour evel m’her greaz Fransez ouc’h an eal.
A benn daou vloaz, Fransez a guiteaz ar Spagn evit distrei da Asiz. Dre gear Perpignan ec’h en em gavaz e Franz. Ne zaleaz ket eno. E kear Montpellier e lojaz enn eun hospital, hag e lavaraz d’ar re a ioa eno e viche an hospital-ze eur gouent euz he Urz. Hag, e guirionez, an dra-ze en em gavaz pemzek vloaz goudeze.
Oc’h en em gavout e Zantez-Mari-an-Elez, e chommaz souezet braz o velet eun ti nevez savet stag ouz ar gouent. Poan a rea dez-han guelet eun ti ker brao. — Koulskoude oa dister avoalac’h. —
— Breur Katan, emez-han, houman ar gouent-man a dle beza ar skouer euz ar c’houentchou all euz hon Urz. Var ar baourentez omp diazezet, ar baourentez eo hor c’hoar. Ar Breudeur, a zo o chomm e kouent Stez-Mari-ar-Porsionkul, a dle gouzaon an dienez, hag an ti-man a zo re vrao ; red eo hen diskar.
— Mez neuze, Tad, eme ar Breudeur all, ar pelerined a deuio aman a ranko chomm er meaz da loja evel al loened gouez. Neuze emaoc’h o vont da ziskouez n’oc’h euz tamm karantez ebed evit ho nesa.
Ar gomz diveza-man a oue avoalac’h evit gounit kaloun Fransez, hag an ti a jommaz enn he za.
Er misiou kenta euz ar bloaz 1215, eo ec’h en em gavas ar Zant e kouent Stez Mari. Eno e kavaz eun niver braz a dud : tud a bep renk, tud paour ha tud pinvidik. Gand al levenez ar vrasa e oue digemeret gand an oll. Pell a ioa edot oc’h her gortoz. Komz a reaz gand karantez ouc’h an oll. Disklerria a reaz sklear dez-ho petra ranke pep hini da ober m’an doa c’hoant da veva ervez ar reolenn en doa great. Aliez an dud euz ar renk disterra a zo bet ar re zantella, her lavaret emeuz deoc’h. Ar re baour, ar re divar ar meaz a blije muia dez-han. Ha setu aman hag hen diskouez deoc’h.
Eun dervez oa eat var ar meaz hag e kavaz eun lliz ha n’oa ket neat. En em lakaat a reaz da skuba anez-hi. Pa oue klevet, dre ar bourk, edo Fransez o skuba an Iliz, e tiredaz oll dud ar vro d’her guelet. Enn ho zouez oa eun den iaouank a ioa dilammet, var manchou he roched, euz ar park m’edo oc’h arat enn-han gand daou ejenn. Dre druez ouc’h ar Zant, o velet anez-han oc’h ober eul labour ker poanniuz, e z’eaz d’her c’haout hag e c’houlennaz digant-han her lezer da beur-skuba an Iliz. Ar Zant her lezaz da ober ; ha goude man doa skubet ker piz ne jomme ket eun tamm poultrenn var leur an iliz, e z’eaz da gaout Fransez, hag e lavaraz dez-han :
— Va Zad, abaoue m’am euz klevet penaoze vevac’h, c’houi hag ho Preudeur, me euz c’hoant braz da veva evel d’oc’h. Mez ne gavenn ket an dro da gomz ouzoc’h herrio, pa gavan an dro, her lavaran d’eoc’h : c’hoant em euz da ober eveldoc’h ober a rign ar pez a lavarfot dign da ober.
Dioc’htu ar Zant a zisplegaz sklear diraz’han reolenn he Urz. Pa lavaraz dez-han e rankche guerza kement en doa, ha rei an arc’hant d’ar paour, Iann, hennez oa hano an den iaouank, Iann a respountaz :
— Pell zo emaoun er gear o labourat evit va zad : me gred e c’hellan kemeret eun ejenn evit va lod, her guerza ha rei an arc’hant d’ar paour.
Ker buan e tistroaz d’ar park, e tistarnaz an ejenn, hen digasaz gant-han d’ar gear, hag e lavaraz d’he dud petra en doa c’hoant da ober.
An dud paour-man, glac’haret oll, a redaz en eur vouela d’an Iliz, el leac’h m’edo c’hoaz Fransez. Her pedi kalounek a rejont da lezer gant-ho ho map. Ar Zant ho digemeraz gand kals a vadelez, a lavaraz dez-ho eur ger kalounek bennag, ha goudeze e c’houlennaz he lein digant-ho.
Ar re-man a zistroaz laouen d’ar gear, fouge enn-ho, abalamour ma teue Fransez da leina d’ho c’hear, hag abalamour ma kave dez-ho oant deuet a benn euz ho zaol, hag e chomche ho map gant-ho. Goude lein, ar Zant a gomzaz out-ho evel hen :
Ho map a fell dez-han servicha Doue : ne dlefac’h ket beza glac’haret evit an dra-ze, laouen e tlefac’h beza zoken o velet unan euz ho pugale oc’h en em denna euz ar bed, el leac’h m’eman e riskl da goll be ene. Hag ouc’hpenn, digant piou oc’h euz bet ar c’hraouadur-ma nemed digant Doue ? Doue ive-ta a c’hell her c’hemeret evel he berc’henn. Ar pez a c’hellan da ober a rign evidoc’h a galoun vad. Ho map en doa c’hoant da gas gant-han eun ejenn, d’her guerza ha da rei an arc’hant d’ar paour. An dra-ze o ioa eun dra deread, lezer a rea er bed ar pez a ioa d’ar bed, evit en em deuler paour-glez etre divreac’h J.-K. Mad, me a aotre anez-han da lezer an ejenn-ze ganeoc’h.
Ar c’homzou-ze a reaz vad da galoun an dud paour. Lezer a rejont ho map da vont gand Fransez. E nebeut blavesiou, Iann a deuaz da veza santel meurbed. Fransez ne hanve ken anez-han : Va Breur, evel ar re all, mez Mignoun an A. Doue. Mervel a reaz iaouank-flamm evit mont kentoc’h d’ar Baradoz.
Goude beza chommet eur pennadik da ziskuiza e kouent Ste-Mari, e falvezaz dez-han mont da velet ar Breudeur hen doa kaset, araok mont d’ar Spagn, da venez Alvern, em euz komzet deoc’h anez-han c’hoaz. Kemeret a reaz da vont gant-han an tri breur Leon, Maze hag Anj : gant ar re-man peurvuia e z’ea atao enn hent. Siouaz ! he nerz a vankaz dez-han epad ar veach-man, hag e oue red mont da di eur c’houeriad da c’houlenn eun azenn d’hen dougen. Pa glevaz ar c’houeriad oa evit Fransez e c’houlenner he azenn, her roaz a greiz he galoun, rak meur a veach en doa klevet hano euz ar Zant ; zoken e lavaraz d’ar Breudeur mont enn he di. Rei a reaz da zibri dez-ho, ha, goude beza lakeat ar bas var he azenn, e falvezaz dez-han mont he unan d’her bleina.
Var dro krezdeiz ec’h en em gafchont e maner Chiusi, el leac’h m’edo o chomm ar c’hount Orlando, ha anavezit, rak en eo en doa, evel a c’houzoc’h, roet menez Alvern d’ar Zant. Orlando a falveze dez-han ho derc’hel da loja enn he vaner ; mez ne c’hellaz ket hen ober, ha, goude lein ec’h en em lakejor adarre enn hent. E penn ar vandenn edo Fransez ha blenier he azenn. Heman, evel kals a dud divar ar meaz, a garie kaozeal : hag ar Breudeur, ne lavarent ger : ne reant nemed pedi dre ma z’eant. Teod ar c’houeriad n’oa ket evit chomm ken e peoc’h. Trei a reaz ouc’h Fransez, a ioa var he azenn, hag e lavaraz dez-han :
— Breur Fransez, me am euz klevet kals a vad ac’hanoc’h hag euz ar burzudou a rit : C’houi a zo eun dleour braz da Zoue.
— Ia, va mignoun, Doue a zo bet madelezuz meurbed e kenver eun den kenn dister ha me.
— Mad, mar d’eo guir an dra-ze diouallit da laoskaat, ha da ziskouez n’oc’h ket ker santel ha ma leveror : Anez, den n’en devezo hivizikenn fizianz enn oc’h.
O klevet an aliou-ze digant eun den divar ar meaz, Fransez a ziskennaz divar he azenn evit poket da dreid ar c’houeriad en doa roet dez-han kentelliou ker mad ha kenn talvouduz.
A benn eun heur pe ziveur vale, ar c’houezenn o tivera euz he dal, he c’houzok dizec’het gant an domder, ar c’houeriad a jommaz a za, hag a lavaraz d’ar Zant :
— N’ounn evit mont mui : re a zec’hed am euz.
— It aze, eme ar Zant, dre druez out-han, a-dren ar roc’h ha velit dirazoc’h ; eno e kafot dour eienn.
Biskoaz n’oa bet eienenn el leac’h-se.
Ar c’houeriad a ieaz var ger ar Zant, a
gavaz eno dour-red ar freska, hag a evaz
ar pez a rea vad dez-han. Kerkent ha m’oa
deuet kuit blenier azenn Fransez an
eienenn a zizec’haz.
Poaniuz kenan oa sevel var menez Alvern ; evelato ec’h en em gafchor a-benn an noz e bek ar menez. Eno ar Breudeur-bian o doa savet eun diou pe deir lochenn euz ar re zisterra a oufet da velet : Lojeiz paour da dud paour.
Antronoz an A. Orlando, atao leun a vadelez, a zigasaz dez-ho peadra da zebri. Goude lein ar Zant a bedaz anez-han da zevel dez-han, e traon eur vezenn fao, huel ha bouchok, eun tammik lochenn hag eur Chapell, hirder eun taol mean dioc’h lochennou ar menac’h all, el leac’h ma viche he unan, evit gellout pedi Doue ervez he faltazi. Orlando a lavaraz e viche sevenet ouz he c’hoant. Araok mont kuit, e tisklerriaz d’ar Zant, evel m’hen doa great c’hoaz, oa ar menez-se dez-han ha d’he Vreudeur-bian, hag ouc’hpenn-ze e lavaraz dez-ho c’hoaz dont ep aoun ebet da c’houlenn d’he vaner kement tra o diviche izoum. Ar Zant hen trugarekeaz a greiz he galoun, ha goude m’oa eat kuit, e komzaz evel-hen ouz he Vreudeur :
— An Aoutrou-ze a zo mad kenan enn hor c’henver ; mez ne lakeomp ket hor fizianz enn-han : E Doue epken e tleomp fiziout, ha dalc’hit sonj mad e tleomp beva er baourentez.
Fransez goude beza lavaret penaoz sevel he lochenn, ha goude beza diskouezet e pe leac’h, hag e pe giz, ober he japell, a ieaz da ober eun dro dre gern ar menez. Eno oa reier euzuz da velet, hag atao emaint eno ; lod a zo fraillet dre an hanter, evel ginou eul loen gouez, digor da lounka an nep a dosta : lod all a zao ho bek enn ear evel p’ho defe c’hoant d’en em daga ouc’h an env lod all, stag an eil ouc’h eben, a ia, hag a ia, evel oc’h en em astenn, a ziouzoc’h, ma ve lavaret eun aneval deuet euz an ifern o vont da goueza ploumm var ho penn. Skrija a ra eun den o velet eur bek douar ker gouez. Koulskoude eno, var ar menez-se, e tle c’hoarvezout eur burzud euz ar re vrasa, evel m’her guelimp divezatoc’h.
Sant Fransez, gounezet he galoun o velet traou ker spountuz, a c’houlennaz digant an A. Doue penaoz oa c’hoarvezet an dra-ze : Ha lakeat oa ar reier er c’hiz-se pa oue dismantret ar bed gand an dour-diluj, pe divezatoc’h gand eur c’hren-douar bennag ? Eun eal euz an env a deuaz da lavaret dez-han : a Ar menez-man a zo bet dismantret epad pasion Hor Zalver J.-K. : ar vein a zo fraillet p’edo o tenna he huanad diveza var ar groaz, evel m’her lavar St Vaze enn he Aviel. » Abaoue an deiz-se, bep tro ma teue ar Zant da zellet ouz ar reier-ze, e venne d’he galoun ranna enn he greiz, o sonjal er poaniou en euz gouzanvet Hor Zalver en eur vervel var ar groaz evit hor prena.
E mesk ar reier-ze oa eur roc’h brasoc’h
eged ar re all, distag diout-ho dre
eur fraill kenn doun ha ker spountuz ma
teue ar penn da drei pa zellet enn-han.
Mad, enn eun toull e kreiz ar roc’h-se e
veve eul laer euz ar re grisa. Evit dont
er meaz euz he doull kuz, en doa taolet
eur vezenn da ober pount var ar fraill.
Dre eno e z’ea, gand eur vanden laeroun
all ker goaz hag en, var an hentchou
braz, da daga an dud, d’ho laerez,
d’ho lac’ha, pe d’ho digas gant-han, d’he
doull-kuz er roc’h, ken a viche roet dez-han
arc’hant avoalac’h evit ho lezer da
vont kuit.
Drouk a ieaz enn-han pa velaz ar Breudeur-bian o sevel ho c’houent e bek menez Alvern, rak kaout a rea dez-han oa en epken roue ar menez. Meur a veach e c’hourdrouzaz anez-ho, mez ar re-man a gendalc’he da ober ho labour : ne reant van ebed, rak ne rea netra nemed gourdrouz.
Pa glevaz oa deuet Fransez, mestr ar Breudeur-bian, da velet he vugale, e teuaz er meaz euz he doull-kuz, ruz-tan gand ar gounnar, he zaoulagad o tevi enn he benn. Mont a reaz var eeun, rok an tamm anez-han, varzu ar Zant. Lavaret a reaz dez-han a bep seurt traou divalo ; pec’hi, sakreal, charneal a rea m’oa skrijuz. Fransez ne rea van ebed ouc’h he glevet ne rea nemed sellet out-han gand eun ear a druez, a garantez, a deneridigez zoken. O velet Fransez o sellet out-han gand kement a zouzder, ep lavaret ger, ep tamm aoun ebed, en hag en doa lakeat kement a dud da grena gand eur ger epken, e chommaz sebezet. Falvezout a reaz dez-han gouzout perak e chomme ken dinec’h dira-z-han. Setu perak e c’houlennaz digant-han mont eur pennad dervez da gaozeal gant-han enn he lochenn. Fransez ne c’houlenne ket a vell.
A benn m’oa bet pevar pe bemp dervez gand ar Zant, o velet peger kalounek e pede ar Breudeur-bian, ha pegen distag oa ho c’haloun dioc’h madou ar bed-man, e oue gounezet-tre. Goulenn a reaz beza digemeret enn Urz : aotreet e oue gant-han. Araok oa leshanvet ar Bleiz : en eur rei dez-han sae ar Breudeur-bian, Fransez hen hanvaz ar breur Oanik. Diskouez a reor, herrio c’hoaz, al leac’h ma veze enn-han ar breur Oanik oc’h ober pinijenn euz he bec’hejou, euz he laeronsiou, euz he vuntrou, hag al leac’h-se a zo hanvet : Prizoun ar breur Bleiz.