DAOU SKOLAER
————


Yaouankik e oan c’hoaz pa voen kaset da skolaj Pont-e-Kroaz, da derri va fenn gant latin ha gregach, ha da zastum ar muia ma c’helljen a zeskadurez. En em gaout a ris da veza lakeat, e pep lec’h kouls lavaret, e-kichen an daou vrasa lakepot a oa e-touez ar skolaerien, hag a c’helle kaout neuze c’houezek pe zeitek vloaz. Va gwele zoken a oa etre o daou wele, ar pez ne viras ket ouzin da gousket kloz ha kalet, beteg ar mintin, ’hed an nozveziou kenta da vihana. Met a-raok eiz deiz goude, ne oan ken evit serra lagad ebet, gant ar savar hag ar jabadao a veze pep noz, beteg unnek heur pe belloc’h, gant va daou louarn, o komz eun tammig eus a bep tra, o c’hoarzin krenv, hag o trailha avaloù ken na vije eat skuiz ha kleret o dent.

Eun nozvez, — an dra-man a oa war-dro eur miz goude ma oan deut d’ar skolaj, — an daou gomperig en em zilas en o gweleou hep lavaret na grik na ger.

— Sell, sell ’ta ! a zonjis ennon va-unan ; souezusat tra : Aze ’zo eun dra bennak e gor ; diwallomp hag e welimp !

Ha va daoulagad serret kloz-mik, evel pa vijen kousket, e c’hortozis.

Eur pennad goude, unan eus al lakepoted, an hini brasa, e hano Lanig, bras, met sec’h ha treudik evel pao koad eur forc’h houarn, a zeuas da gaout egile e-tal e wele d’an tu kleiz d’in-me. Ha setu, evel kustum, ar jabadao o vont en-dro, ha me da zelaou, serret va daoulagad, met digor frank va diouskouarn.

— Laouig, a lavaras Lanig d’an hini a oa en e wele, goude eur zell taolet prim eus va c’hostez, Laouig, me ’zo skuiz-maro er skolaj ; n’eo ket eur vuhez eo houman. Morse frankiz ebet, ha bemdez a bep seurt traou da zeski, divalooc’h an eil eget egile… Gwelloc’h, kant gwech gwelloc’h eo beza paotr-saoud, rak hennez, ar paotr-saoud,

Ma rank labourat start, ne zesk evit kentel
Nemet kentel an heol, an erc’h hag an avel,
Kentel ar c'hoad, ar mor, al loar hag ar stered,
Kentel mouez ar c'hleier ha richan an evned :
Ar gentel-ze avat a dalv kalz a re all !


E-lec’h ni, peseurt kenteliou ne feller ket sanka ennomp ? Petra ’zonjez ? ha ma ’z afemp en noz-man d’ar gear ?…

— Ya, ya ! a respontas Laouig. Er gear, Lanig, ni a gavo peadra a frankiz a bep seurt hag a vakansou hep fin. Mat ! kerz d’az kwele ha peoc’h ! Warc’hoaz vintin, pa dinto teir heur e tour ar Pont, buan war zav ha d’ar gear ac’han. Gwir eo, hir e vo an hent, met

Piou n’en deus ket kalon da ober labour vat ?

Eur gerig bennak a voe lavaret c’hoaz, met war bouez ; da c’hoarzin en em lakejont o-daou, ha Lanig a droc’has d’e wele, goude beza strilhet e skouarn da Laouig, oh ! hep ober droug, bezit sur.

Skuiz e oan o selaou, hag ar c’housked a gouezas buan warnon.

Antronoz vintin, em c’hichen, an daou wele a oa goullo, nijet e oa an daou labous diouz ar gaoued !

Setu aman penn-da-benn ar pez a zigouezas ganto betek Kemper ha goude zoken.

Kouls lavaret hep poan ebet, Lanig hag ar paotr Laou a oa pignet a-dreist ar voger, hag en em gavet war an hent bras.

— Breman, eme Laouig, dre belec’h e kerzomp ?

— Gant hent Konforz da genta ; goude-ze, ni ’welo, a respontas Lanig; ha deomp buan ganti, rak, te ’oar,

Seul kent ez eer en hent, seul kent e tigouezer.

Brao e oa an noz, prest an deiz da c'houlaoui ; a-boan ma lugerne c’hoaz ar stered en oabl, pa zigouezas an daou skolaer gant kenta tïez Konforz. A vare da vare eur c’hilhog bennak a gane diwar e c’hlud da zaludi an devez-sul a oa o c’henel ; hag a-wechou chas a harze hag a chalpe war o lerc'h. Deut e oa poent evit paotred Konforz da zilammat er-meaz diouz o gweleou da strilha o c’houen.

Skuizet gant eun hevelep pennad bale, great re vintin, ar paotr Laou, eur paotr kof bras, penn teo, ledan eus an a-drenv, a lavaras chom eun tammig a-zav evit tenna an alan. Ha setu hon daou baotr azezet dioc’htu war eur penn-moger, evit d’ar c’hlazenn beza glebiet-holl gant ar gliz-noz.

Laouig a lavare uhel a-walc’h, en eur stoka e viz ouz e gof :

— Heman n’eo ket gwall-laouen ; trouzal a ra zoken a-wechou, evel pa zeufe d’ezan c’hoant kaout eun dra bennak, ha ni n’hon deus nemet daou wenneg evit holl danvez !

Lanig, evit d’ezan digeri, da zic’henaoui, eur beg ker frank ha… toull-ifern eur forn, a zonje, stouet e benn. Met d’ar geriou-ze e savas en eur c’hoarzin :

— Nann, n’hon deus nemet daou wenneg etrezomp hon daou, n’eus forz ! Met paotred fin omp… ha ma na ebatomp ket o vont d’ar gear, da vihana n’eo ket friko a vanko da vab va zad ha d’e vignon. Deomp, Laouig, deomp adarre !

E-pad ar c’houlz-ze, e veze gwelet ar sklerijenn en eun ti bennak, ha klevet trouz an noriou o tigeri, rak an deiz a zirede d’an daoulamm diouz korn ar Zav-heol…

Du-hont, war gern ar menez,
Setu c'houi o skedi, heol laouen :
Heol glan, deiz al levenez,
Diskenn e strad tenval an draonienn !…

Dirag ar C'halvar, hon daou skolaer en em gav gant eur c’hoz denig, lemm e lagad, didok, a-boan gwisket c'hoaz, diredet eno, dioc’htu m’eo savet, da zellet diouz pe gorn e c’houez an avel.

En eun taol-lagad, Laouig, — atao mignon bras e gof, — hen anavez :

— Sell, ar marc’hadour gwestell !

Ha Lanig a gerz etrezeg ennan :

— Abret emaoc’h war zav, tonton Herri. Ac’hanta ! devez brao hor bezo da vont hirio betek Kemper ?… Warc’hoaz, mar plij d’an heol c’hoarzin, Laouig aman ha me, ni a c’hoarzo ivez hon daou, hag a fringo da eured va c’hoar !

— Ah ! ya, da Gemper, eured ho c’hoar ? eme tonton Herri, a zo brao avat ; met naon ho pezo a-raok digouezout ha ma karfec’h dont d’am zi da welet va gwestell… rak Kemper a zo pell, ha mat a rit mont abret en hent.

— Deomp d’ar gwestell ! a respont Laouig.

— Ho kwestell, eme Laouig, kement-man a zigas da zonj d’in eus ar pez a dlean d’eoc’h.

— Petra ’ta, paotr yaouank ?

— Eur gwenneg, abaoe ar wech diveza m’eo bet skolaerien ar Pont o perc’hirina e chapel Itron-Varia Gonforz…

— N’em eus seurt sonj ebet, eme tonton Herri, met pa lavaret, e kredan…

Neb a bae e zle
A zastum leve !

Hor paotred a bren eur gwennegad madigou ha Lanig a ro e zaou wenneg :

— N’omp ket pinvidik-mor, emezan, ha ne vo ket tenn d’eomp beza pinvidikoc’h en eur zont en-dro…

Penaos da c’houde, tonton Herri n’en dije ket roet gwestell e termenn da dud onest evel-se ? — N’eo ket gwestell hepken, met bara gwiniz, eun dorz pemp lur, a brestas d’ezo ouspenn.

E-pad ma tebrent, an tamm a gouezas diouz tre o dent : gwelet o doa o tremen, war hent bras Douarnenez, daou vevel eus ar skolaj, ar c’hi Loull ganto, kaset war o lerc’h a dra zur, ha karget d’o distrei war o c’hiz. Hep muioc’h a drouz, e lavarjont kenavo en distro d’an tonton Herri, ha setu int buan ha buan o kemeret hent Poullan.

An oferenn-vintin a echue er vourc’hadenn-man pa zigouezjont. War ar blasenn, eur vaouez war an oad a youc’he a-bouez penn :

— Pesked fresk! brilli! emaint o vont!… emaint o vont!…

— Ah ! da belec’h emaint o vont evel-se, moereb ? eme Lanig.

— Da veza gwerzet, va niz !… Brilli ! Dek gwenneg an dousenn, marc’had-mat ! Brilli ! Brilli !

— Ma ! ar pez a chom a vo d'in, eme Lanig en eur dostaat. Renkit an diou zousenn-ze d’in e-touez ar raden a zo e strad ho paner !… Mat ! va moereb koz, mat pell zo ! Ha brema, deuit ganin d’ar sakristiri, evit ma vo paeet d’eoc’h ho pevar real : me eo mevel nevez an aotrou person.

Ha Lanig kas an hini goz d’ar sakristiri, goude beza roet e besked da Laouig, bec’h d’ezan en em ziwall da c’hoarzin.

Goude e oferenn, an aotrou person a zo o kovez ; ar c’hloc’her a zo eat da glask penn eus e lein. An hini goz a chom er sakristiri goullo, e-pad ma 'z a Lanig da skei war gador-govez an aotrou person :

— Aotrou, mar plijfe ganeoc'h dont d’ho sakristiri da govez va moereb a zo bouzar ? Na zaleit ket re, rak pell-pell amzer ’zo n’eo ket bet va moereb o kovez : eur zac’hadig a dle kaout en dro-man !

Ha Lanig er-meaz eus an iliz, buana ma c’helle, hag an aotrou person war-eün d’ar sakristiri :

— En em lakit war ho taoulin, emezan krenv d’ar vaouez, ma welimp.

— War va daoulin, eme houman ; n’eo ket red emichans ?

— Eo, war ho taoulin… Gwir a-walc’h a lavare ho niz yaouank, rak, diouz ma welan, dizonjet ho peus…

— Va niz, eun niz yaouank d'in-me ? N’em eus morse bet na breur, na c’hoar, na tra all ebet zoken eus ar seurt-se… ha penaos neuze em bije bet eun niz yaouank ? Daoust hag ar veleien a-vreman o deus desket lavaret gevier ?

Koulskoude plega a reas eun nebeudig he divesker, hag hi da c’houlenn dioc’htu :

— Ha breman ?…

— Breman ?… Grit sin ar Groaz ha livirit : « Ho pennoz d’in, va zad… »

— Tra, tra, la, la, eme ar vaouez o sevel prim, ruz-glaou gant he imor. A-walc’h a vennoziou evit an taol-man, paeet d’in va fesked da genta a-raok ober d’in kovez. Pevar real d’in ! pe me…

— Pevar real, rei pevar real d’eoc’h ’vit pesked ?…

— Ya, ar brilli eo bet ho mevel o kerc’hat…

… An aotrou person eo a baeas pesked Lanig, met ar vaouez koz ne reas ket muioc’h a gofesioñ evit-se.

E-pad ar c’hoari gaer-ze a oa er sakristiri, hon daou gomper a errue da neuze e Douarnenez. Lanig dioc’htu en eun ti, ha Laouig war e lerc’h. Eur plac’h, eur penn skanv a blac’h hervez an doare anezi, o digemeras, hag o c’hasas da zibri en eur gambr war laez.

Ar brilli a voe fritet druz-druz ken na rede an amann warno, evel ma tiver an eol poulladet er boestou sardined. Ar c’hosa gwin eus an hostaliri a voe war an daol, ha meur a voutailh, goloet o c’hof gant ar boultrenn, a voe divontet. Red e oa echui koulskoude a-raok ma erruje ar mestr en ti. Setu Lanig ’ta gervel ar plac’h, hag hi ken buan war laez.

— Pegement eo ? eme Lanig ; me a baeo.

— Tra, tra, eme Laouig ; va zro-me eo hirio.

Setu reuz ha dispac’h etrezo, ma ’z oa red d’ar plac’h lavaret, evit digas ar peoc’h, tenna d’ar blouzennig verra.

— Oh ! nann, eme al louarn fin a oa Lanig ; skoulmit ho mouchouer war ho taoulagad, hag an hini ac’hanomp a bakoc’h da genta a vo d'ezan an enor da furchal e yalc’h.

Setu great ar pez a oa lavaret.

Ar paour kêz plac’h ! Trei ha distrei a ra dre ar gambr, e-pad ma tiskenn war bouezig Lanig hag e baotr Laouig, laoueneat o daou gant eur c’hofad brilli fresk. Trei ha distrei a rea c'hoaz pa erruas ar mestr er gear, hag hi lamma warnan:

— C'houi a baeo ! emezi.

Gwir e lavare : ar mestr a rankas paea ! Evelato, ar plac’h penn-skanv-ze a brenas, en taol-man, skiant ha furnez diwar he c’houst ; rak kaset e voe kuit diouz eun ti e-lec’h ma ’z edo en he eas.

A-raok an noz, hon daou lakepot a skolaerien a zigouezas er gear e Kemper. E-lec’h friko, e voe roet d’ezo kordenn war o ler. Antronoz da greisteiz, Lanig ha Laouig a voe distroet d’ar skolaj, ha, goude beza, en devez-ze, koaniet gant bara sec’h ha kalz… mez, va zaou gamalad a zistroas d’o gwele, na oa ket bet tommet en nozvez tremenet.

Direbech kaer int deuet da veza o-daou da c’houde, ha d’an 31 a viz mae, d’ar bloaz war-lerc’h, pa ’z eas skolaerien ar Pont da berc’hirina da di an Itron-Varia, Laouig ha Lanig, deuet da onest evit mat, a baeas o dle da donton Herri, marc’hadour gwestell e Konforz !