Deuz ar garantez d’ar maro/a-bezh
Breiz a zo bro ar c’hoajou, al lanneier alaouret, hag ive bro ar maneriou kaër hag uhel. N’ouffet ket kaout bro all abed ken dudius hag hi, n’euz ket er bed tud ken mad evel zo enni. Ar c’hastellou braz a welomp du-ma du-hont, a ziskouez d’omp a zo bet ama gwechall tud dispont er brezeliou.
Ar Reveulzi braz a zo bet en Franz brema zo c’houec’h ugent vla, e deuz diskaret kalz deuz ar maneriou-ze, ha kalz deuz an dijentiled a veve enno, a rankaz tec’het.
En Huelgoat, unan euz ar parreziou kaëra a zo en Breiz, ez oa, araok an dispac’h braz, eur maner uhel kuzet evel eun neiz etouez ar gwez bodennek. Eno e veve abaoue pell amzer a oa, an aotrou hag an itron Kerglazek, gant ho merc’h iaouank Gwennola, eun ælik a c’hened hag a garantez.
Demdost, war douar Poullaouën, ez oa eur c’hastell all, kastell an Tymeur, gwintet war griben ar roz, ha kuzet gant delliou glaz ar gwez uhel euz ur c’hoat.
Er maner-ze, e veve didrouz an aotrou hag an itron Kerzuliek, gant o mab penner Herry.
An diou famill en em vele aliez ; an unvaniez ar vrasa a rene etreze. Herry ha Gwennola en em garie, en em zaremprede.
Herry, d’an oad a driwec’h vla, en em roaz d’an arme a vor, hag a lezaz er gaer e zousik karantezuz Gwennola. Skriva ree d’ezi aliez lizeriou a garantez, mes allaz, kalon ar plac’hik a chenchaz trum, hag eun devez e tiskleriaz d’he zud he c’hoant d’en em lakat er Gouent.
— « C’hoant braz em beuz, va zad, va mam, da vervel dinam dindan dillad eul leanez. Roït d’in, me ho ped, hoc’h asant, rak n’em beuz c’hoant da gaout ken pried nemed Jezuz e-unan. »
— « Va merc’hik, a lavaraz ar vam : Doue n’en deuz roet d’eomp nemed-oud evit hor c’haret war an douar ! Eur stere[den] oud evidomp, hon esperanz en hor c’hozni… Oh ! en hano an Doue-ze a zo ouz va silaou hag a wel an daëlou c’hoëro o koueza puill deuz va daoulagad, tro da vennoz, chom da harpa hon deiou diveza. »
D’ar c’homzou-ze, Gwennola e vriataz he mam, hag a veskaz he daëlou gant he re. En devez-ze, eul lizer en em gavaz adarre en hano Gwennola Kerglazek, eul lizer digant he mignon Herry.
Ar plac’h iaouank, pehini ne devoa ket c’hoaz respontet da lizerou he mignon a skrivaz d’ezan ar c’homzou-ma.
— « En em garet hon deuz, ekeit ma oac’h er gaër, mes abaoue oc’h eat da c’haloupat ar mor, va c’halon a zo chenchet ; kement eo bet entanet evidoc’h d’ar mare-ze, kement eo hirio sklaset, rak ho toare buez a zo chenchet. Pa oac’h er gaer, c’houi a oa feal da zoue, d’e lezennou, hirio e seblantet beza ankoueet, beza dilezet ar pez o deuz roet d’eoc’h a gaëra, ho tad hag ho mam. Nan, nan, birviken na roin va c’halon da garet, da eun den hag a ra faë war e Zoue ha war e dud. Me c’haï d’ar gouent, hag eno e pedin evit ho tistro da Relijion o tadou. »
Pa lennaz Herry ar c’homzou-ze, e skoaz en e galon evel eun taol-kleze, hag eur pennad e oa bet, na ouie ket petra ree.
Dont a reaz d’ar gaer, ha kerkent ec’h en em strinkaz d’an daoulin, da c’houlen pardon ouz an hini a garie kement, digant e vestrez Gwennola. « Selaouet, Gwennola, va c’harante, n’oun mui evit beva pell diouz-oc’h, va c’halon a zo evidoc’h, c’houi eo va buez, heb-d-oc’h ar vuez a ve evidon re bouner, ha ma z’it d’ar gouent, me ar ielo d’ar be.
Lakit ho tourn em hini, hag ama e lavaran d’oc’h en gwirionez, ez oun prest da ober an oll draou a c’houlfec’h ouzin gant ma rofec’h d’in ho kalon da garet. »
— « Ho karet em beuz, Herry, hag ennoc’h eur pennad mat em beuz bet fizians, mes Doue o peuz dilezet, va dilezet a rafec’h ive. »
— « Toui a ran dizrei warzu Doue, ha miret e lezennou, toui a ran ho karet ive, Gwennola, keit a ma vezo eur banne gwad em gwaziou, ha keit ma skoio va c’halon em c’hreiz e skoio evidoc’h, hag evidoc’h hebken. »
D’ar c’homzou-ze, eur bann deuz heol ar garante, a luc’haz adarre e kalon Gwennola evit Herry. Deuz eur c’hostez all, ma iaffe d’ar gouent, he zad hag he mam a varvfe prestik goude, gant ar rann-galon.
Ar plac’hik iaouank a reaz neuze he zonj da chom er bed, koulz evit harpa kozni he zud, evel evit karret Herry, hag hen delc’her er Religion gristen.
Abenn eun nebeudik goude, famill Kerglazek hag hini Kerzuliek, a oa muioc’h unanet eget biskoaz, hag an daou zen iaouank a en em roaz an eil d’egile. Roseo a rejont sakramant ar Briedelez en iliz kaër Huelgoat. Goude an eured, an aotrou Kerzuliek iaouank, a deuaz da chom da vaner an Tymeur e Poullaouën, rak Gwennola na felle ket d’ezi dilezer e zud, dija oajet braz.
Herry, pehini n’en devoa ket kalz a c’hoad repoz, a dremene e oll amzer o chaseal er c’hoajou doun asamez gant eur mignon braz d’ezhan, eun den pinvidik hanvet Yan an Nuz, o chom ive e Poullaouën. An daou varc’hek iaouank-ma a oa o oll ebat galoupat warlerc’h eur c’had, pe lenna war eun heizez. Gwennola a jome er maner, evit digemer ar beorien hag ober he labourou.
A nebeud da nebeud, Herry, re droet gant ar chase, a ankouaz lezen Doue hag a gouezaz en e bleg koz. Pa oa neve dimeet, eur wetur gaër a gase bep sul d’an offeren bred an daou bried iaouank ; gwech e ieent da Boullaouen, gwech da Huelgoat, Mes allaz ! an amzer a dremen, gantan e kas ar garante, hag ive ar promesaou a fealded. An diou galonik iaouank c’hoaz, pere eun nebeut blavejou araok na oant nemed tomder an eil evit eben, a zo deut hirio da veza klouar.
Herry en deuz ankoueet e bromessaou, ha kaër e deuz Gwennola poania d’en lakaat war an hent mad, e kendalc’h bepred en e bec’hed. An daëlou tom a goueze puill deuz daoulagad ar wreg iaouank, na rent nemed sklasi gwasoc’h gwaz kalon an trubard.
Eun droiad Gwennola a ioa en e c’hambr o pedi, p’ en eur gavaz warni trum ha trum an aotrou.
— « Petra rez aze, emezan, ha perag e pedez kement-se ? Gwelet a rez, Doue na zelaou ket da beden, p’e gwir eiz vla zo omp dimeet, eiz vla zo omp o c’houlen eur bugel pehini a stardfe liammou hor c’harantez, hag eiz vla zo an Doue-ze a ra skouarn vouzar ! »
Goude beza lavaret ar c’homzou-ze, Herry a ziskennaz d’an traon, drouk braz ennan.
Gwennola a chommaz he-unanik en he
c’hambr, evit pedi Doue da bardoni
blasfemou e fried, ha da skuilla daëlou war he
gwal eur. Ah ! brema o teu da sonj d’ezi
deuz an amzer gaër e devoa tremenet pa oa
c’hoas plac’h iaouank, sonjal a ra on eüruzded
e devije bet, ma vije eat da laenez…
Prestik goude, ar vatez a deuaz da lavaret d’ezi e oa eur baourez e-toull an or, hag e devoa ezom braz da gaozeal ganthi. Gwennola neuze a zec’haz an diveradennou daëlou a c’hleble c’hoaz e daoulagad, hag a ziskennaz daved ar baourez.
— « Itron, eme houma, ho kastel a zo braz, mes oc’h enkrez a zo brasoc’h c’hoaz. Eiz vla zo oc’h dimeet, hag eur bugel a vank d’oc’h eüruzded. Me zo eot en iliz Itron Varia Gleden, hag eno, da c’houloude, va zreid en noaz dirag aoter ar Verc’hez, em beuz pedet evid’oc’h, goulet em beuz evidoc’h ar c’hras da gaout eur bugel, hag e deuz selaouet va feden. Lavaret e deuz d’in dont da gemen d’och ar c’helou kaër-ze, a gresko ar garantez etre ho pried ha c’houi. Eur miz araok ma c’hano ar bugel, c’houi a ielo da ober eur pirc’hirinach da Santez-Anna-Wened, en eur dremen dre iliz Kleden. Kenavo, itron, kenavo ar c’henta gwelet. »
Strafuillet gant ar c’homzou-ze, Gwennola na ouie petra d’ober, na ouie ket pe e oa dleet d’ezi kredi ar c’homzou-ze pe no oa ket. Mont a reaz d’e c’hambr, doaniet he spered, he c’halon enkrezet. Mont a reaz da gambr he mam, hag e lavaraz d’ezi pez e devoa klevet.
— « Merc’hik ! kred ha pedomp evit ma teui ar c’homzou-ze da wir. »
An amzer a dremene buan, an delliou a goueze puill deuz ar gwez uhel, ar goanv a dostae a lammou braz, hag an aotrou a chasee bemdez gwasoc’h gwaz er c’hoajou tro-war-dro. Skrignak, Poullaouën ha Karnoët a oa al lec’hiou ar muia darempredet gantan.
Ar goanv a dremenaz buan, ha pa deuaz an Nevez-Amzer gant e vokedou kaër, an aotrou a zeblante laouenneat e galon, pa welaz an neventi digoueet en e vaner.
E traon ar c’hoat, ar c’horn-boud a gase a-bell e zoniou lawen ha sklitruz, ar mevelien o-unan a gane er c’hoat hag er prajou tro-war-dro, soniou kaër Breiz-lzel, ha laouen o oant vel bokedou ar prajou. D’an deiou diveza e viz ebrel, Gwennola a lavaraz d’he fried.
— « Herry, promotet em euz mont da bardona da Santaz-Anna-Wened, war dro hanter miz maë, ha kredi ran e vezi kontant da zont asambles ganen. »
— « Diodez ! mont da bardona d’ar mare-ma deuz da vuez, a ve eur gwall dra evidoud, evit da iec’hed. »
— « Ma ! mont a rankan, prometet em euz d’ar Werc’hez.»
— « Ma rankez mont ez aimp hon daou, goulskoude ar veaj-ze a zo hir, hag an hentchou stronsuz meurbed. »
— « Doue a vo ganeomp. Hen hon diouallo.»
— « Pe heur neuze e fell d’id e iaffemp ?
— Koulz vo d’omp en em lakat en hent dilun genta, rak hast em euz da welet patronez ar Vretoned war he zrôn alaouret, hast em euz da bedi anezi, da drugarekaat anezi deuz ar c’hras kaër a ro d’eomp hon daou.
En eur dremen, ez aimp eharz treid an Itron-Varia Gleden, d’he zrugarekaat ive deuz ar c’helou kaër he deuz digaset d’in eiz miz a zo.
— « Ma ! dilun e vezo staget an daou loen gwella zo er marchosi ouz ar c’harrons goloët, hag ez aimp da gousket da Rosporden, hag an de varlec’h, e welimp tour kaër Santez-Anna.
— Mar plich gant Doue ! a lavaraz Gwen.
— Ia, ia ! deuz bepred ! a lavaraz Herry. D’ar lun vintin wardro eiz heur, Job ar Riou, mevel-braz ar maner, a stagaz ouz ar wetur daou lon-kezek, karget ar friantiz, ha prestik goude an aotrou hag an itron Kerzuliek a azeaz er wetur. Kemer a rejont neuze trum ha trum hent Keraez, ha deuz eno da Gleden. Job a roaz eno eun tam kerc’h d’e gezek, ekeit a ma oa e vistri en iliz. Kemer rejont neuze hent Gourinn, el leac’h ma tlient leïna. Goude beza debred, e kemerchont hent Rosporden. Eno e tigouezchont da vare kuz-heol. Pa oa laket ar c’hezek en ho c’hraou, e rejont eun droïk en kear, goude beza bet oc’h ober adarre eur bedennik en iliz.
Antronoz, war dro eiz heur, ec’h en em lakejomp adarre en hent evit mont da Gemperle da breda. Tremenet o devoa Bannalek heb disken, ha galoupat a ree ar c’hezek founuz founuz en eur c’hrâ vraz tostik da vourc’h Mellak…
Souden, setu daou vleiz braz, an tan en o daoulagad, o tond er meaz euz eur c’hoat, hag o saillat gant ar c’hezek. Ar re-ma a spontaz, an toucher ne oa mui trec’h d’ezo, ha ken buan a lavaret, ar wetur a ruillaz e foz an hent braz. O koueza, Job, an toucher, a dapaz eun taol troad marc’h war e benn, hag a varvaz raktal. An aotrou hag an itron, strafuillet oll er wetur, a grie abouez o fenn. Eun nebeud tud a oa o labourât en eur park war ribl an hent, a ziredaz pa glevchomp garm. Raktal e tistagchont ar c’hezek, pere no devoa bet drouk abed. Deuz o c’hoste, daoust ma oa bet treinet ar wetur eur pennat mat, an duchentil n’oant ket bet gloazet. Gwennola avad, a oa ruiet braz he fenn dre ar spontaden e devoa bet.
Korf maro an toucher a oa kaset raktal d’ar vourc’h evit beza interet. An aotrou hag an itron a oa ive digemeret en eun hostaleri, e ti Varc’harit an Naour, e bourk Mellak. Gwennola oa laket en eur gwele, rak an derzien, eleac’h bihannaat, a greske a lammou braz. An aotrou, er mez anezan e-unan, a bignaz war unan euz e gezek, hag a ieaz da Gemperle, da glask ar medisin. Pa oa digouezet an aotrou Rouz, ar glanvourez a dreuz-komze, na oa mui he anaoudegez vad ganti. Ar belek a deuaz, hag a roaz d’ezi an Nouën.
Evelato, gant al louzeier krenv a roaz d’ezi ar medisin, an derzien a dorraz a nebeud da nebeud, ha vardro teir heur goude hanter-noz, Gwennola a zeblante beza er meaz a zanjer.
Neuze e lavaraz d’e fried ar c’homzou kaër ma :
— Herry, va mignon, va esperanz er bed-ma : gouzout a rez eun dra prometet a zo eun dra dleet, me em euz prometet mont da Santez-Anna, ha mont a rin, kousto pe gousto.
— « Va c’halonik, a lavaraz Herry, kred ac’hanon, arabad eo d’id sonjal evit c’hoaz mont da welet Santez-Anna.
— Kerz, kerz neuze em leac’h, ha ped Mam ar Vretoned da rei ar iec’hed d’az pried, evit ma c’hello prestik mont da zaoulina dirak he skeuden santel.
— Mont a rin, hag hirio vintin, e pedin evidoud. »
An deiz a oa o komans goulaoui, pa gemeraz Herry hent Santez-Anna.
Mac’harit an Naour, pe unan deuz he merc’hed, a chome bopred etal gwele ar glanvourez, a oa ganti brema he oll anaoudegez vad
— Roit d’in eun tam paper, ma skrivin
warnan va hano, hag al leac’h
emaoun o chom, marteze an tam paprr-ze a
zervicho d’eoc’h divezatoc’h. Setu aman
daou leorik, an Aviel, hag Imitasion Jezuz
Krist hag a raffoc’h d’am mam hebken, ma
teufe d’in mervel ama.
— Ia, ia, eme Mac’harit an Naour, me rai ar pez a c’houlet, itron.
— A-benn an noz ho koaz a vezo dizro,
dont a rai adarre da gennerzi ac’hanoc’h,
ha red eo esperout, abenn daou pe dri devez,
e vefoc’h pare klok, hag e c’hallfoc’h
mont beteg Zantez-Anna.
Goulskoude war dro nav heur deuz ar mintin, ar glanvourez a dreuz-komzaz adarre, e daou lagad a droe en e fenn, eun derzien vraz a grogaz enni en eun taol-kont. Ar belek a deuaz raktal, hag ar c’hloc’her a oa dija eat war gein eur marc’h buan, da gemen d’ar medisin.
Allaz ! arok ma c’hen em gavaz ar medisin, an ælez a ioa deut da gerc’hat ene kaër Gwennola Kerzuliek.
Ar medisin a zistroaz buan d’ar gaër, hag a lavaraz da gloc’her Mellak mont raktal war o loan da Zantez-Anna, da gemen d’an aotrou Kerzuliek e oa maro e wreg e Mellak. Pa oa digoueet ar c’helc’her e Zantez-Anna, e ieaz raktal d’an hotel vraz, el leac’h e tlie beza diskennet an aotrou Herry Kerzuliek. Gwelet a reaz ar wetur e toull an nor, an aotrou Herry a oa er zâl o tebrí eun tam, abarz dont kuit…
— Aotrou, a lavaraz ar c’hloc’her, hoc’h itron a zo marvet bremaik da zek heur e Mellak.
D’ar c’homzou-ze, an aotrou goueaz d’an douar a stok e gorf, hag etre teir gwech, e sankaz eur gountell enn e c’houk, heb lavaret eur ger.
D’ar garmaden spontuz a lezaz neuze ar c’hloc’her, tud an hotel a deuaz da welet petra oa c’hoarveet.
Raktal oa klasket daou vedisin, vit stanka ar goad a rullie deuz gouk Herry Kerzuliek. Pa oa louzaouet an den dizesperet, oa laket en eur gwele vit repozi, n’oa danjer abed ken evit e vuez.
Ar c’hloc’her a zistroaz neuze da Vellak, el leac’h oa sebeliet korf Gwennola.
An aotrou Person a oa en ti, pa zigoueaz er ger. Mac’harit a bropozaz deustu skriva ar c’helou heuzuz da Boullaouën da dad ha mam Gwennola.
An aotrou person a ioa a-unan ganti, mes lavaret a reaz e oa red douari ar c’horf maro abenn tri devez d’an hirra, hag evel ma n’o divije ket amzer da zigoueout abenn an termen ze deuz Poullaouën da Vellak, e vije great al lidou heb ar gerent.
Gwennola a varvaz d’ar merc’her vintin, ha da zadorn vintin da nav heur e oa douaret. Dreist oll oa bet kaër al lidou, pevar belek a ioa bet en interramant, oll dud Mellak, ha kalz deuz parroziou tro-war-dro, pere a oa bet estlamet o klevet eun heveleb kelou spontuz.
Antronoz, d’ar zul vintin, o oa kanet eun offeren hag eur zervich evit repoz ene Gwennola Kerzuliek. Pa oa achuet an offis, ema er c’hiz da vont da daoler eur banne dour binniget war ar bez.
Marc’harit an Naour a deuaz evel ar re all, ha pa oa eat an dud kuit, hi a jomaz da gempen ar be, ar bokodou laket war an douar. Daoulinet e oa etal ar be, o lavaret eun de profundis, pa glevaz eur vouezik o tont deuz strad ar be.
Estlamet oll, Marc’harit a zavaz evel eun tenn, en e zao. Tra estlamuz ! ar vouezik a glev, a zo evel eur glemmaden, eun hirvoud.
He zreid, he diwesker a gren evel delliou, hag hi sabatuet, n’eo ket evit flach deuz al leac’h-ze. Garm, garm a ra, hag an dud a deu da c’houlen outi petra c’hoarvez ganti.
Kemennet e oa d’an aotrou Person, ha dont a reaz trum da welet petra oa c’hoarveet.
An hirvoudou a zeblante brema sevel
splannoc’h deuz an douar.
An Aotrou Maer a zigoueaz trum, ha dirak han o oa dislouvet ar be fresk.
Pa oa digoret an arched, oh neuze, tra estlamuz ! tra burzuduz ! eun ælik koant evel an heol, a oa kavet etal ar c’horf sklaset gant ar maro. Doue a felle d’ezan, en e vadelez, e teuje an ælik burzuduz-ze deuz ar be, evit distroi c’hoaz war an hent mad arok e varo, an aotrou Kerzuliek.
Marc’harit an Naour a gemeraz buan buan ar bugelik en he zavancher, ha gantan d’ar gaer. Laket e oa an ælik en eur c’havellik blod, ha Mari an Naour, merc’h Mac’harit, pehini e doa dija daou a vugale, en em gargaz da vaga ar c’hrouadurik mirakuluz.
D’an taol a greizde, ar postillon a lakeaz etre daouarn Mac’harit an Naour eul lizer deut deuz Poullaouen. Mac’harit na ouie ket lenn, he merc’hed kennebeut, red o oa bet d’ezo mont da gaout an aotrou Person evit lenn al lizer, rak ar re-ma n’o devoa ket a c’hoant e vije gouezet o afferiou gant tud ar bourk…
— Setu ama [al] lizer graet gant tad Gwennola.
- Poullaouën, ar 25 a Vaë 1778
D’hor madaberourez Marc’harit a Naour o chom o bourk Mellak etal Kemperle.
« Strafuillet oll omp c’hoaz en hor maner e Poullaouën, o klevet eur seurt kelou. Sonjal a ra d’eomp oll n’eo nemed eun hunvre, eun hunvre fall o tremen dre vrumen hor penn. N’omp ket evit kompren e vije marvet ken buan hor merc’hik karantezuz Gwennola. Na oamp ket o sonjal en deiz all, pa oamp hon daou lawen o pokat d’ezi, e oamp o lakat evit ar wech diveza war he diou chod ar merk euz karante eun tad hag eur vam…
Nan, nan, birviken ken plijadur war an douar n’hor bezo, hor plijadur a vezo en Nenvou, pa welimp hor merc’hik. Hor mab kaer !… allaz ia, hor mab kaër, evel a livirit d’eomp, en deuz esaet kuitaat ar bed-ma. Ar paourkaez den, n’en deuz tam relijion abed. N’en deuz mui en e galon an nerz a ra d’an den stourm ouz c’hoervder ar vuez-ma.
Na vije bet moien abed d’omp mont d’an enterramant, re bell emaomp, mes prestik ez aimp da daoler eur banne dour binniget war an douar-ze, dindan pehini eo kuzet an hini a oa hon oll flijadur war an douar-ma. Kaset em beuz ar c’helou da dad ha da vam Herry Kerzuliek, hor mab-kaër.
Da c’hedal an eurvad da welet ac’hanoc’h, digemerit, Mac’harit, gant hon anaoudegez vad, hor gwella mennoziou. »
- Loeiz Kerzuliek, e maner Tymeur.
- Poullaouën
— Setu aze, Mac’harit, a lavaraz an aotrou Person, al lizer. Prestik e teuffont er vro, ha dre-ze, ne gredan ket e vo red d’oc’h skriva a neve, evit kemenn d’ezo an darvoud neve a zo digoueet.
— Goulskoude, aotrou Person, ma z’eo bet ar c’helou-ze eun taol-kontell en o c’halon, hen-ma marteze a veze evel eur banne heol da lakat war ar gouli. Hag an dra-ze marteze, a c’hellfe lakat anezo da zont kentoc’h a ze.
— Gwir a livirit, Mac’harit, eur c’helou mad na ve ket morse klevet re abred. Skrivit eta d’ezo, pe mar kirit me a raio.
— Ia aotrou Person.
- E Mellak d’an 31 a Vaë 1778.
- Aotrou hag Itron Kerzuliek,
« O merc’h a zo marvet etre hon daouarn evel eur Santez, hag e ene a zo hirio er Baradoz, bezit dinec’h e kever ar poent-ze. Eun dra all em euz da lavaret d’eoc’h, eun dra hag en deuz estlamet ar vro abez !…
Eur bugelik a zo ganet deuz o merc’h, goude ma oa intérêt. Doue, evel a ouzoc’h, a zo braz e c’halloud, ha braz ive e vadelez. Brema, an ælik-ze a zo etre daouarn Mac’harit an Naour, hag he merc’h a zervicho da vagerez d’ezan, varc’hoaz e resevo sakramant ar Vadiziant.
Mac’harit an Naour a zo etre e daouarn pemp mil lur, e zonj a zo rei anezo d’an aotrou Herry, o mab-kaër, pa deui da welet e verc’h. An arc’hant-ze a zo chomet en dilerc’h o merc’h, ha kavet en e godellou pa oa marvet.
Daou leorik alaouret he deuz lezet ganeomp ive ha lavaret e deuz d’eomp roi anezo d’he mam, ma teufe ar maro d’ezi ama. Lavarit d’eomp, ar c’henta r’ gwella, petra da ober deuz an oll draou-ze, evit dinec’hi hor spered.
Deuit ive, kenta ma c’hallfoc’h, da welet o merc’hik vihan da behini varc’hoaz e vezo roet hano he mam war mean-font iliz Mellak. Koantik oll eo, seder ha iac’h-pesk.
- D’eoc’h a galon :
- Mac’harit An Naour.
Aben eiz de goude e tigouezaz ar respont, ha setu hen ama. »
- Mac’harit ker,
« Eun taol kleze a skoaz en hor c’halon, pa glevchomp maro hor merc’h muia karet Gwennola. Al lizer am euz lennet bremaik, en deuz laket war hor c’halonou gouliet, evel eul louzou dudius.
Ia, roit d’ezi hano kaër he mam, hano eur Vreizadez. Arabad e vezo d’eoc’h gwech abed diskleria d’an aotrou Herry ez euz ganet outan eur verc’h, rak he c’holl a rafe buan, sevel a rafe anezi er meaz euz ar Religion gristen.
Arabad e vezo d’eoc’h diskleria d’am merc’hik vihan, e teu deuz eur lignez uhel, ken a vezo deut a driwec’h vla.
An daou leorik bihan a zalc’hfoc’h kuzet e kornik hoc’h armel, bete neuze ive. Arabad e vezo d’oc’h roi an arc’hant a zo chomet e dilerc’h hor merc’h, d’an aotrou Herry ; dalc’hit anezo evidoc’h, evit sevel hor merc’hik vihan Gwennola.
Roit d’an aotrou Person, d’ar medisin, ar pez a zo dleet d’ezo, ha ni, en deiziou all-ma, pa z’aimp da welet ac’hanoc’h, a roio d’eoc’h ar pez a rankit kaout, evit sevel ervad hor merc’hik vihan. Savit anezi e doujans Doue, lakit d’ezi dillad ar vro, lakit anezi er skol pa vo deut en oad, hag en eur ger, grit diouti eur plac’hlk fur, sentuz ha zavet mad.
Na zalean ket ac’hanoc’h pelloc’h, rak va unan oun skuiz, hag a remm a sko kaled em diwesker. »
- ’’D’eoc’h a galon’’.
- Loeiz Kerzuliek, en Tymeur, Poullaouën.
Lezomp brema da gousket e peoc’h, ar vam er vered, lezomp da greski an ælik koant Gwennola e ti Varc’harit an Naour, ha gwelomp du-ze en eur gambr en hotel Santez-Anna, an aotrou Herry.
Eur miz a zo ema en hotel, bemde ar medisin a deu da louzaoui e c’houliou.
Etre peder moger e gambr, ar c’hlanvour a ra meur a zonj evit e amzer da zont.
— « Birviken, emezan, nan birviken, na zizroin d’ar gaer dre an hent-ze em euz groet dont. Nan, nan, ne z’in ket da Vellak, rak ar veraden diveza deuz va gwad a ruillfe war an douar-ze dindan pehini ema korf va fried…
Ah ! brema e c’houzon petra eo ar garante, brema c’houzon petra eo beza dipartiet deuz eur pried karantezuz. Va c’halon a zo fraillet, pa zonjan ez oun bet kri e kenver an hini a zo hirio du-ze kuzet en douar ien…
Brema n’ouzoun mui petra d’ober. Dizrei du-ze da Boullaouën ?…
Nan, nan !
Kement tra a zo eno, a rebechfe d’in krizder va c’halon ! Pa welfen va mam-gaër, e sonjfe d’in klevet anezi ato o rebech d’in maro he merc’h muia karet…
Nan, nan, ne fell ket d’in chom ken en Breiz-lzel, ha red eo d’in ankouat leac’hiou kaër va yaouankiz, pere a zo brema evidon, leac’hiou a rebech a hed va bue…
Mont a rin da dremen ar rest deuz ma amzer da Bariz. Er Gear-Veur-ze o teuin buan da ankouaat an traou doaniuz a zo tremenet, eno e kavin ebatou, hag a zistroio ma spered diwar ma ankeniou… »
Setu ar sonj a rede e penn Herry Kerzuliek.
Mont a rank da glask diduamant, ankouaat
a rank e bried, e dud, e vro gaër Breiz-lzel.
Na chomo ket da reseo huanad diveza e
dud e Poullaouën nag en Huelgoat. Mont a
raio d’en em guzat ha d’en em goll da
Bariz.
An intanv, epad reujad e glenved, na roaz
da zen deuz e gelou, mes kerkent ma oa
pareet, e skivaz eul lizer d’e dad ha d’e
vam, evit lavaret d’ezo n’o devoa ket ezom
da zonjal ken ennan, en devoa graet e sonj
da vont da chom d’ar Gear-Benn.
E gwirione, a veac’h e oa sec’het ar c’hleizennou en e c’houk, ma lakeaz staga deuz ar wetur, e zaou varc’h kaër, hag e kemeraz penn an hent evit mond da Bariz.
Eiz de oa bet oc’h ober an hent, ha kerkent ha ma oa digoueet, kenta tra reaz, oa gwerza e zaou loën hag e garronz kaër.
Neuze e kommansaz da ren eur vuez diboch, buez an dud dizesperet.
Bemde o c’haloupat deuz an eil toull fall d’egile, e kolle e iec’hed, ec’h en em revine. Ar c’hoariou kartou a blije d’ezап, hag enno gwech e c’honee, gwech e kolle arc’hant braz.
Eur bla oa bet o ren ar vue-ze, pa zonjaz dimezi en dro.
En unan deuz an tiez ze a hanver e gallek café-concert, Herry a gavaz eur plac’h iaouank deuz ar re gaëra, hanvet Héloïse Clamort.
Ar plac’h-ma a oa deuz eul lignez izel, he zud a zalc’he eun tammik konverz en eur gaerik vihan deuz Sao-Heol Franz.
Dimezi a rejont eta, ha chom a rechont er Gear-Benn. Asamblez gant e itron iaouank, an aotrou Herry a renaz eur vuez fur, na vije ken gwellet o tremen nozveziou en toullou born, na golle ken e arc’hant er c’hoariou braz. Mes avad, ma rene Herry eur vuez fur, na rene ket eur vuez kristen, heg e wreg na roe ket d’ezan aliou mad, rak hi e-unan a oa koueet abred en dizurz.
Prestik goude ma oa marvet Gwennola, he zad heg e mam a varvez ive en Huelgoat.
Ar boan o devoa bet o klevet ar maro spontuz e devoa bet o merc’h, a gasaz anezo buan war o fenn, ha peurgaset e oant bet, pa glevchont ar vuez fall a rene e Pariz o mab kaër Herry.
An aotrou Kerzuliek koz, o chom e maner Tymeur e Poullaouën, a varvaz o koueza diwar e varc’h. Na jome mui deuz an diou famill, nemed an itron goz Kerzuliek, mam an aotrou Herry.
Houma, pell a ioa, a oa stag war he guele gant ar remm hag ar c’hoënvadurez, hag eun devez, Herry a resevaz eul lizer vit lavaret d’ezan oa maro e vam.
Abenn eur bla goude ma oa arruet an darvout-ze, Herry a roaz e zonj da zont adarre da chom da Vreiz, dindan an hano a Alphons Clamort.
Dek vla a zo abaoue ma z’eo douaret du-ze e Mellac, Gwennola Kerzuliek, eiz vla zo tremenet, abaoue ma z’eo dimeet vit an eil gwech, Herry Kerzuliek.
Hen-ma, evel heritour d’an daou vaner,
hini e wreg kenta en Huelgoat, hag e hini
e-unan e Poullaouën, a deu da chom da
Vreiz, da vaner Tymeur, el leac’h oa ganet.
Lezomp brema an aotrou Herry hag e itron gant ho zaou vugelik, Henry ha Germaine, ha dizroomp du-ze da Vellak, el leac’h m’ ema ar bugelik koant kavet er be goude maro he mam.
Dek vla e deuz, hag e buez a zo hini ar merc’hedigou war ar meaz. Eun dudi eo he gwelet da zul en offeren gant e dillad kouër. He oad a zo bihan c’hoaz, mes dija he c’halon a zo leun a garantez.
Bemdez e vez o vesa ar zaout hag an denved asames gant bugale vihan Mac’harit an Naour, hag evit c’hoaz e kav d’ezi ez eo c’hoar d’ar re-ma. Peb tra a zo kuzet outhi, hervez ma oa gourc’hemenet.
Goulskoude ar vugale n’int nemet bugale, hag aliez en o c’hoariou, pa ve drouk enno, e ouezont roi taoliou teod an eil d’egile.
Gwennola a gleve aliez ar c’homzou-ma gant bugale vihan Mac’harit, pa vije drouk enno :
« Te n’oud ket c’hoar d’omp-ni ! Te zo kavet en eur be ! Da dad d’id a zo divade ! »
Ar bugelik dek vla na daole ket pled er chomzou-ze, hag a leze anezo da dremen evel an traou all a gleve gant bugale ar bourk.
Ober a reaz he fask kenta hag he eil pask e Mellak, ha tri bla a oa abaoue ma oa laket er skol, evit deskì lenn ar brezonek hag ar gallek.
Goulskoude, eun devez Mac’harit an Naour heg e bugale vihan a ieaz d’ar barrez an Trévoux, eul leo deuz Mellak, ha Gwennola jomaz er gaër evit diouall al loëned.
Du-ze ema, war heent Kemperle o kana kantikou, soniou Breiz-Izel, hag o lenn an Aviel hag Imitation J. K. Eun dudi eо e c’hlevet o kana sklintin en draonien.
Goulskoude, vardro nav heur deuz ar mintin, eur plac’h koz, o vesa he loëned ive, a zigouezaz ganthi, hag o diou e kommanschont kaozal deuz an dra-ma ha deuz an dra-hont.
— « Kana brao a rez, plac’hik, a lavaraz a-wrac’h koz. »
— Ia, eme ar plac’h iaouank, kalz plijadur em beuz o kana, hag o lenn al leoriou kaër-ma roët d’in gant va mam. »
— Gant da vam ! n’eo ket gwir ! Da lez-vam marteze.
— Pa lavaran d’oc’h, va mam er mintin-ma eo e deuz roet an daou leorik brao-ma d’in, hag hi e deuz lavaret d’in lenn anezo.
— Da vam a zo maro daouzek vla zo tremenet, ha douaret aze en bered Mellak. Ha da dad, pehini a oa païan, en doa c’hoanteet en em laza duze e Santez-Anna, pa glevaz ar c’helou-ze, hag abaoue den n’en deuz klevet hano anezan.
Da vam a ioa hanvet Gwennola, ha da dad Herry Kerzuliek.
Deuz pell ac’hann e oant, ha te zo savet ha maget ama gant an hostizez leac’h ma oa diskennet da dad ha da vam.
Diskouez d’in al leoriou-ze, warno marteze ema hano da dud. »
— « Ia ! war henma e welan skrivet e skritur dorn :
« Roët da Wennola Kerglazek gant he fried
Herry Kerzuliek. Ha war hen-ma : Gwennola
Kerglazek. »
« Hano da dad, hano da vam, va merc’hik !
Brema e welez sklaer ne ket Macharit an Naour eo da vam-goz, na Mari da vam. Maga reont ac’hanoud, ha netra ken, gant an arc’hant braz a roaz d’ezo da dud. »
— « Va Doue ! va Doue ! a lavaraz neuze ar plac’hik daouzek vla, na pegen kri eo d’in klevet ez eo maro va mam, ema aze douaret abaoue ma zoun ganet, ha na ouien ket.
Va c’halon a zo fraillet о klevet lavaret em beuz eun tad païan, eun tad hag en deuz ankoueet va mam.
O va Doue ! pegen laouen ouan er mintin ma o kana o meuleudiou, ha pegen glac’haret eo brema va c’halon, o sonjal er blaneden galed em beuz da c’houzanv war an douar.
Daou dra a chom ganen da ober, da genta pedi evit va mam, evit ma zaio da c’hloar ar Baradoz ; ha d’an eil, pedi evit va zad, evit ma roïo Doue d’ezhan ar c’hras da welet va mam eun deiz en Nenvou.
— Ia, ia, roi a rin ar veraden diveza deuz va gwad evit lakat va zad war an hent mad.
O va Doue ! roit d’in ar c’hras da gaout eun devez an hini a nac’h hirio o lezennou. Her c’haout a rankan, hag her c’haout a rin ! »
Epad ma oa Gwennola, an daelou en he daoulagad, o lavaret ar c’homzou-ze, ar wrac’h koz a gemeraz trum hent ar gaer gant he loëned, aoun e devoa da veza anavezet, abalamour e devoa lavaret ar wirione d’ar plac’hik.
Gwennola ive a deuaz d’ar gaer gant he loëned, ha goude beza o laket er c’hraou, e tiredaz raktal d’ar vered. Eno war be he mam, e ouelaz dourek, hag e touaz kaout he zad, e touaz hen lakat war hent ar zilvidigez.
Deuz an abardae, pa zigoueaz Mac’harit an Naour gant e bugale vihan er gaer, ar plac’hik a oa doaniet oll.
— « Petra c’hoarvez ganoc’h, Gwennolaïk ?
— « Al leoriou o peuz roet d’in er mintin-ma, a zalc’hin hiviziken war ma c’halon, rak warno e lennan hano va zad, hano va mam.
Daouzek vla em beuz, ha biskoaz n’o peuz lavaret d’in e oa va mam er vered ; kuzet ho peuz ouzin e oa va zad eur païan.
Ma c’halon a zo fraillet, va spered ankeniet, o sonjal ema va mam, marteze er purkator.
Va zad marteze a zo marvet païan, hag a c’hell beza hirio e anaon oc’h hirvoudi direpoz.
N’ouzon petra d’ober, n’ouzon petra ran ha va buez a vezo eur vuez a c’hlac’har ken em bez o gouezet e peleac’h ema va zad !…
Varc’hoaz vintin me a ielo da gaout an aotrou Person, hag hen a lavaro d’in petra em bezo da ober, hen a roio d’in sklerijen war va amzer genta, hen a lavaro d’in marteze e peleac’h ema va zad. »
— « Merc’hik, a lavaraz Mac’harit an Naour, ho kinivelez a zo eur burzud euz a berz Doue,hag an oll dud er barrez-ma, a ioa sebezet o welet eur seurt darvoud.
Ene ho mam a zo er Baradoz pell zo, rak hi a ioa eur zantez. Hi a deuz roët d’in al leoriou-ze a lennec’h er mintin-ma.
Ho tad a zo eur païan, gwir eo, hag abaoue m’en deuz kuitteat e wreg war heur e varo, den n’en deuz klevet deuz he gelou.
Ho tad hag ho mam goz a zo ive maro deuz an diou gostezen.
Bloaz a zo tremenet, em boa bet al lizer diveza digant mam ho tad, ha bremaïk hen diskouezin d’oc’h.
— Ha perak о peuz kuzet ouzin keit all a wirionez ?
— Ho tad hag ho mam-goz a lavare d’omp kuzat ouzoc’h о lignez, ken a vijec’h deut d’an oad a driwec’h vla, rak m’ hon dije lavaret d’ho tad e oa ganet evitan eur verc’h e vije deut d’ho kerc’hat, ha ganthan e vijec’h bet savet fall.
— Ah ! trugare d’oc’h va mam-goz ! rak kaër eo beza savet er Relijion gristen.
Brema e ouzan pen-da-benn ar wirionez.
Doue en e vadelez en deuz c’hoanteet delc’her ac’hanon war hent ar zilvidigez, mes pa zonjan em zad, e santan va oll izili o krena ha va gwad o vervi, hag eur vouez a gomz em c’hreiz, hag a lavar d’in :
Kerz, kerz, hag e tenni ene da dad deuz ar pec’hed…
Lavarit d’in e pe leac’h ema va zud koz, mont a rin beteg enno, ha diganto e c’houlennin kelou deuz va zad. »
— « Maro int oll, ho tud koz, mes e parrez Poullaouen e oant o chom. »
— « Mont a rin evelato beteg eno, ha marteze e klevin eur c’helou bennag deuz va zad, klevet a rin pe ez eo beo pe maro. »
— « Va merc’hik ! gwall iaouank oc’h evit ober eur sourt beach hir, ha marteze c’hoaz goude mont keit all, na gavfoc’h netra.
Ho tad kazi zur, a zo e Pariz, kazi zur en deuz gwerzet e vaner e Poullaouen, evit mont da chom el leac’h ma kavo ebatou. »
— « No ouezan netra, mes gouzout a rankan tout ar pez a zo tremenet em famill. »
Antronoz vintin Gwennola a ieaz da gaout an aotrou Person, hag hen-ma lavaraz d’ezhi :
— « Ia, va merc’hik, ar pez a livirit a zo
mad, red eo d’eoc’h klask ho tad, hen dizrei
diwar hent an dizurz.
Karet em bije e vijec’h bet brema triwec’h vla, mes pe gwir ho peuz klevet ar wirionez war ho lignez arok an oad-ze, e sonjan e felle an dra-ze da Zoue, marteze vit brasa mad ho tad.
Rak-se ta, va merc’hik, It en hent kenta ma c’hallfoc’h, ra vezo Doue ganeoc’h.
Eur vech digoueet e Poullaouën, ma ne gavit ket ho tad, ma ne glevit hano abed anezan, dizroit ama adarre da Vellak, el leac’h oc’h ganet, dizroit da veva e kichen ho mam, e kichen an dud o deuz kemeret soursi deuz ho pugaleac’h.
Ama koulz hag el leac’hiou all, e kavfoc’h ar peoc’h hag an euruzded d’o kalon ha d’o spered. »
— « Trugare, aotrou Person, evit ar c’homzou kaër a lavarit d’in. Mar kavan va zad, evel em beuz esperanz, me lavaro d’ezhan dont ama da chom, sevel aze er bourk, etal ar vered, eun ti evidomp hon daou.
Oh ia ! laouen e vijen o tont da chom etal an iliz-ze, e pehini oun badezet, em beuz groet va faskou. »
Eiz devez goude, d’ar lun vintin, Gwennola, goude beza poket d’he lez-tud e Mellak, goude beza glebiet be he mam gant he daëlou, a gemeraz penn an hent evit mont varzu Poullaouën.
Tri devez e oa bet oc’h ober an hent, ha bep noz e kouske er c’hreier, war eun tam plouz, e mesk al loëned.
D’ar merc’her, var dro teir heur deuz an abardaë, e tigoueaz e Keraez.
Kemer a reaz hent Poullaouën. An noz a oa o koueza war an douar, pa en em gavaz er bourk, ar glao a goueze puill.
Gwennola a c’houlennaz digant eur plac’h koz euz ar bourk e peleac’h e c’helle beza ti an aotrou Kerzuliek.
— « An aotrou-ze a zo maro pell zo, hag e wreg a zo ive : eur mab o devoa hag a zo den na oar peleac’h.
Brema e maner an aotrou Korzuliek koz, ema an aotrou Clamort hag e wreg, n’ouzon ket deuz a beleac’h int deut aze, mes n’ouzont ket ar brezonek a leveront ; kredi ran ez int ive diavezidi, rak na vezont gwec’h abed on offeren. »
Gwennola a gemeraz an hent a oa diskouezet d’ezhi, gant maner Tymeur.
En em gavet tost d’ar maner, e krogaz aoun ennhi, na grede ken antreal ; klevet e devoa e oa er maner estranjourien, hag ar ger-ze evithi a ioa awalc’h.
En eun ti dister e kichen ar maner, Gwennola a c’houlennaz eun tam bara, en hano Doue, hag eun tam plouz er c’hraou evit tremen an noz.
Eur plac’h oajet damdost a hanter kant vla, a roaz d’ezhi eun tam bara mes a lavaraz d’ezhi n’oa ket plas evit e loja.
— « It d’ar maner aze, plac’hik, aze vefoc’h lojet, an duchentil a ro lojeiz da gement paour a ia da c’houlen. »
— « Aoun em beuz, rak klevet em beuz ec’h int dizoue. »
— « N’euz forz, neuz forz, tud vad int, loja reont ar beorien en eun ti bihan greet espres evit an dra-ze.
Mar kirit me lavaro da Laouik mont asamez ganoc’h, hen a zo jardiner bihan er maner, ha gantan e c’hallit beza dinec’h…
Abenn pemp minut goude Laouik a skoe war dor ar maner.
Eur plac’h koz a deuaz da zigori.
— « Sellit Kato, setu eur plac’hik hag e deuz c’hoant tremen an noz er maner. »
— « Antreit, plac’hik, deuit da gichen an tan da zec’hi ho tillad. »
Eur regeden gaër a ioa en oaled hag a lakee an aezen da zevel deuz dillad glebiet ar plac’hik.
Da zeiz heur, an aotrou hag an itron Clamort a ziskennaz evit mont da zal da zibri o c’hoan.
Ar plac’hik Gwennola a grene evel eur bern delliou, pa welaz anezo. Sonjal a ree er memez amzer en he zad, mes ne zonje ket avad e oa e ti e zad, pe gwir e oa lavaret d’ezhi e oa an aotrou Clamort e chom er maner.
Pe devoa debred he c’hoan, ar plac’h koz a lavaraz da Wennola peillat avalou-douar. »
— « Gant kalz a blijadur, a lavaraz Gwennola. »
Pa oa debret e goan, an aotrou Clamort a deuaz evel kustum er gegin, evit lakat an tan war o gorn-butun.
Pa vije peorien koz o loja, e vijent laket da gonta a bep seurt kontadennou, mes en devez-ze na oa nemed Gwennola.
An aotrou a ioa o vont da c’houlen outhi kont ha kont tra all, pa zigoueaz ar mevel braz en ti, da lavaret oa krog ar boan bouzellou er marc’h Bijou. Neuze oa fin d’an abaden, echu ar gontaden.
Ar plac’hik a ioa laket da gouskat en ti-bian.
Antronoz mintin, ar plac’hik n’oa ket savet c’hoaz, pa oa eat an aotrou da chaseal,
Ar plac’h koz a lavaraz d’ezi e devoa c’hoant an itron da gaozeal ganthi. E gwirione, vardro eiz heur, an itron a c’houlennaz diouthi a kontant e oa da chom da vatez vihan er maner.
— « Ama, a lavaraz an itron, e vefoc’h bevet mat, gwisket mat, netra na vanko d’oc’h, no pezo ken labour da ober nemed diouall an daou vugel bihan, pourmen anezo er weturik-dourn. »
Gwennola ne argilaz kot, rak sonjal a ree
e klevfe buanoc’h kelou deuz he zad er maner
eget e leac’h al abed.
Goulskoude ne oa ket evit lakat he spered da gomz deuz an traou-ze na d’an aotrou na d’an itron.
Gwennola a zo en ti el leac’h ma vezo roed d’ezhi sklerljen war he lignez abenn nebeud amzer ; no oar ket e unan penaoz e kaso Doue anezi da anaout he zad, da lakat anezan da zistrei krenn diwar an hent fall.
Deuz an noz, Gwennola a ioa kaset da gouskat en eur gambr vihan, er penn huela deuz ar maner.
Antronoz vintin e savaz evel kustum, hag e krogaz d’al labour.
D’an trede devez deuz an noz, araok mont da gouskat, e lavaraz d’ar plac’h koz e karfe kalz kaout enn nebeudik koat tan evit tomma he zreid en he c’hambr, araok mont d’he gwele.
Ar pez a c’houlennaz e devoa bet, ha bemdez e vije gwelet Gwennola о pignat en e gambr, ganthi eun nebeud koat hag eur pennadik goulou.
Bemdez ive deuz an noz, Gwennola, goude beza lennet eur pennad deuz an Aviel, goude beza laret he fater, ho daouarn e kroaz, he daoulagad savet etrezek an Nenv, a lavare a vouez huel :
— « Va Doue, va Doue, n’oun d’oc’h nemed eur zervicherez dister, n’oun nemed eur bec’herez, mes roit d’in ar c’hras mar be ho medelez, da gaout eun devez va zad, roit d’in ar c’hras d’hen lakat war an hent mad. Roit d’am mam baour ar Baradoz da viken. »
Pemzek devez a zo abaoue m’ema Gwennola er maner, ha bemdez deuz an noz e ra er giz-ze ho fedennou, he divrec’h ganthi e kroaz, hag he daoulagad savet etrezek an Env.
Goulskoude Laouik, ar mevel bihan a lavaraz eun devez da Ber ar mevel-braz :
— « Daoust ha petra c’hell ober bep noz Gwennola gant e dournadik keuneud ? Gwir eo e c’hall eur wech bennag kaout anoued d’he zreid, mes bemdez, an dra-ze a gavan iskis da gredi.
Red o vezo d’eomp em-berr pa vezo eat hi d’he c’hambr, mond da zellet dre doull an alc’houez, hag e welimp neuze petra rai e unanik en he c’hambr.
— Evel a leverez, Laouik, souezet oun koulz ha te deuz ardou ar plac’hik-ze, ha red e vezo d’eomp gwelet o kuz petra ra en he c’hambr deuz an noz araok mont d’e gwele.
Pa oa debret koan er maner, Gwennola, goude beza sikouret gwalc’hi ar besellou, a zavaz d’he c’hambr, adarre eur pennadik goulou ganthi hag eun dournadik keuneut.
Eno ec’h en em lakeaz da lenn e leoriou, ha goude, e reaz ho fedennou evel kustum.
An daou vevel a zelle dre doull an alc’houez, hag a oa bet esllamet о welet petra ree ha petra lavare ar plac’hik.
Disken a rechont d’o gwele pa oa achuet ho fedennou gant Gwennola, en eur brometi an eil d’egile e teufent adarre en nozvez warlerc’h.
Goude beza bet teir nozvez dustu o selaou ar plac’hik, e lavarchont d’an aotrou petra o devoa klevet ha gwelet.
— « Hounnez ar plac’hik-ze a zo eur zantez, ha bep noz e tiskennomp d’hor c’hambr an dour en hon daoulagad o klevet e c’hlemmou truezuz.
Deuit oc’h unan, aotrou, hag eveld’omp-ni e welfoc’h petra ra ha petra lavar.
Chom a ra epad dek munuten war he fennou daoulin noaz da bedi evit he zad hag evit he mam.
N’ouzomp ket petra da zonjal euz a gement-se, rak-ze e karfemp e teufoc’h asamez ganeomp. »
— Mont a rin em-berr, hag e welin ardou ar zorserez, ha varc’hoaz e vezo taolet er meaz deuz ar maner, rak ne fell ket d’in roi digemer da dud ar seurt-ze hag a zo entanet ho c’halon gant kredennou faoz ar relijion. »
Pa oa deut an noz, debret koan, Gwennola a bignaz de c’hambr, ha prestik goude, an aotrou, an itron hag an daou vevel a bignaz war he lerc’h.
Ar plac’hik a elumaz ar goulou, a c’houezaz an tan hag o lennaz eur gentell e peb hini deuz he daou leorik. Neuze e reaz adarre he fedennou.
— « Va Doue ! va Doue ! roit d’in ar c’hras da welet eun devez va zad divade, roit ar Baradoz da ene va mam !
Mervel a rin kontant pa ouezin e vezo va zad war hent ar relijion.
Oh ! va Doue roit d’in ar c’hras kaër-ze a c’houlennan ouzoc’h euz a greiz va c’halon. Na ehanin da bedi ken am bezo bet an eurvad da welet oc’h heuill o kourc’hemennou, an hini a roaz d’in ar vuez ! »
Kerkent eun taol pounner a skoaz war dor ar gambr :
— Digor, digor, sorserez pe an or a vezo torret.
Gwennola, an daelou c’hoaz en e daoulagad a deuez da zigerri an or : aotrou, itron, va mestr, arabad eo d’eoc’h ober trouz d’in abalamour ma ran va fedennou. »
— Perag hag evit piou e pedez er giz-ze en da gambr abaoue m’emaoud en hor maner. »
— Pedi ran evit va zad, hag a zo hirio divade, ha n’ouzon ket e peleac’h ema. C’hoant em befe d’her c’haout evit hen distroi d’ar religion gristen, religion e dadou koz.
Pedi ran evit va mam, marvet duze e Mellak…
— E Mellak ! Ah ! petra leverez ? »
— Ia, aotrou, va mam a zo interret du-ze e
Mellak ha setu ama al leoriou a deuz
lezet gant he merc’hik Gwennola.
— « Diskouez d’in da leorik alaouret a roiz d’am greg muia karet Gwennola Kerglazek da zeiz hon eured, ha setu ama an hini a roiz d’ezi pa oa c’hoaz plac’h iaouank.
Mes penaoz e peuz bet al leoriou-ze hag a zo d’in-me ? »
— Va mam eo e deuz roet d’in, rag araok mervel, a lavaraz roi al leoriou d’am mam-goz, mes houma araok mervel, a lavaraz roi anezo d’in pa vijen deut da veza braz. »
— « Ne gomprenomp ket petra leverez, plac’hik. »
— Va zad ha va mam a ioa o vont da bardouna da Zantez Anna Wenet, eur gwaleur en em gavaz gantho e Mellak, va mam a varvaz eno, ha me a c’hanaz goude he maro.
Va zad epad klenved diveza va mam a ieaz da Zantez Anna, hag abaoue den na glevaz kоmz diouthan, he hano a oa Herry Kerzuliek, mes ne oar ket e oa ganet eur verc’hik evithan e Mellak dre eur burzud euz galloud an aotrou Doue, rak va zud koz a lavaraz nompaz roi da anaout d’ezhan ar c’helou ze. »
— « Ah ! me eo Herry Kerzuliek, ha me eo da dad ! Oh va merc’h, lez ac’hanon da skuilla war da ziouchod daelou a garantez eun tad.
Pa zellan en da zaoulagad, e kav d’in e gwirionez gwelet da vam, ar vam-ze ne peuz ket anavezet. »
— Ah ! va zad ! ma c’houfec’h al levenez a ren brema em c’halon ! na hellin biken trugarekaat awalc’h an aotrou Doue deuz ar c’hras kaër a ro d’in hirie.
Abaoue m’em boa klevet lavaret em boa eun tad pell deuz Doue, pell deuz ar vro e c’hanaz, va c’halon a ioa leun deuz tan ar garantez, c’hoant em boa da gaout an tad ze, ha c’hoant em boa d’hen lakat war hent ar zilvidigez evit ma c’hello eun deiz gwelet er Baradoz e bried muia karet, va mam Gwennola Kerglazek.
Hirio em euz an eurvad d’o peza kavet ; ra vezo Doue meulet, rag hen eo en deuz va digaset beteg ama, hentchet en deuz va faziou evit va digas beteg ennoc’h. »
— « Va merc’hik setu ama an hini a vezo hiviziken da lez-vam. »
— « Va mam, roet d’in eur pok a garantez, rak esperans em euz e vefoc’h evidon eur vam dener, e stankfoc’h muia ma c’hellfoc’h ar gouliou zo c’hoaz digor em c’halon, ar gouliou greet ennhan gant maro va mam gwirion. »
— « Ah ! va Gwennola muia karet, ro peoc’h, rak da gomzou a dreuz va c’halon evel eur c’hleze noaz, digas a rez d’in da zonj deuz am amzer gaër em euz tremenet asamez gant da vam.
Va iaouankis, va c’harantez evit da vam, va eured, va buez asamez ganthi, a zo brema war va spered.
Ro peoc’h, rak kalz a rebechou em euz da ober d’in va-unan, pa zonjan e krisder va c’halon e kever ar graouadurez iaouank-ze em euz kollet du-ze e Mellak.
Ia, merc’hik sonjomp e traou laouennoc’h, ha lezomp da gousket e peoc’h ar re zo eat da anaoun.
Deuz d’an traon, deuz da bokat d’az preur, d’az c’hoar vihan a zo kousket en o gwele, sonjal a ran о devezo evidoud ar garantez a pezo evitho. »
An daou vevel a ieaz da gousket, hag a lezaz о mistri da vont d’ar gambr e leac’h ma oa kousket an daou vugel.
Gwennola a bokaz d’ezo euz a greiz he c’halon, ha vardro hanternoz a ieaz da gousket en eur gambr ekichen he zad hag he mam.
Antronoz vintin e oa laket d’ezi dillad kaër, ha bemdez he tebre ouz taol he zad hag e mam.
Eun nebeud deveziou goude, an itron Kerzuliek (leshanvet Clamort) a lavaraz ar c’homzou-ma d’e fried :
— « Gwelloc’h eo did, Alphons, mont d’ober eun dro da Vellak, evit gwelet ha trugarekaat an dud о deuz savet hor merc’hik Gwennola, an dra-ze a rai kalz a blijadur d’ezo, a zinec’ho o spered, rak evit c’hoaz, oun zur, n’ouzont ket petra eo deut da veza ar bugel a gwittaaz anezo brema zo eur miz. »
— « Gwir a leverez, Heloïse, ha senti а rin ouzid.
Ia, ezom em euz da welet an dud ze oll, da drugarekaat anezo deuz ar vadelez о deuz bet evidomp o sevel hor merc’hik muia-karet.
D’al lun vintin, an aotrou Herry a gemeraz evit an eil gwech penn an hent evit mont da Vellak, hag eiz devez e vezo oc’h ober e dro.
En devez warlerc’h, d’ar meurz da beder heur deuz ar mintin, an itron a ioa war zao о tihuna an daou vevel hag an diou vatez.
Pa oant dihunet, e lavaraz d’ezho en em renta ebarz ar zal vraz d’an traon, el leac’h ma tlie komz gantho.
D’an taol a beder heur hanter, an itron, krenv e mouez ha tan ar gasoni [en] e c’halon, a lavaraz neuze d’ar metejen ar c’homzou-ma.
« Selaouit, va zud, eun dra hag a rankfoc’h ober, kousto pe gousto, pe ar maro a zo tost d’eoc’h :
Ar plac’h a zo digouezet en hor maner n’eo nemed eur zorserez, eur gaouiadez hag e deuz c’hoant da gaout perz el loden vrasa deuz danvez va bugale…
Bremaik eta c’houi a zerro oll doriou ar
maner, ha goude e tennfec’h deuz ar
c’hraou ar pevar marc’h a jom ennhan, hag
e stagfoc’h anezho, daou ouz he diwesker,
ha daou ouz ho divrec’h, ha pa lavarin
d’eoc’h : araok ! touchit d’ar c’hezek, evit ma
vezo great mel deuz eskern ar zorserez-ze.
« Selaouit itron, Parizianez dinatur, a lavaraz ar mevel braz, ni ama oll metezien ganeoc’h, sentet hon deuz ato ouzoc’h, ha rentet hon deuz d’eoc’h ar zervichou a c’houlennec’h ouzomp, mes hor bleo a zav en despet d’eomp war hor penn, pa glevomp komz deuz eun torfed ken heuzuz da ober.
Ni zo Breiziz, gwad Breiz a ruill en hor gwazied, eur gwad nerzuz na oar ket petra eo beza lach.
Nan, nan, hon daouarn ni na lakaint ket da ruiza daouarn Breiz gant gwad gwerc’h eur plac’hik pevarzek vloa. »
« N’eo ket brao d’eoc’h, a lavaraz ar plac’h, sevel o taouarn a uz d’ar verc’hezik-ze, rak araok m’he devezo skuillet ar veraden genta deuz he gwad, ni oll hon devezo skuillet ar banne diveza.
Rak-ze ta pellait ho spered deuz ar zonj heuzuz-ze ha lakit en ho kalon santimanchou a feiz hag a religion.
— « Ma ne fell ket d’eoc’h he laza, me bremaik gant va c’hleze, a lakaio he gwad da ruilla war an dillad gwele. »
D’ar c’homzou-ze, an itron, an tan en he daoulagad, ar gounnar en he c’halon, a dec’haz evel eul luc’heden deuz ar zâl vraz, ha ganthi en he dourn eur c’hleze, e kemeraz an hent evit mont da gambr Gwennola.
An daou vevel a zaillaz warnhi evel ar bleiz war an danvad, hag ar plac’h vihan a ieaz d’ar c’hraou da gerc’hat diou fûn evit e liammou.
Tennet e oa diganthi ar c’hleze ha lezet e oa bet da iudal epad an deiz evel eun aneval gouez.
Pa oa staget an itron, Mac’harit, ar plac’h koz a deuaz da gonta da Wennola ar pez e felle d’he lezvam ober d’ezhi.
Ar plac’hik neuze, an daëlou en he daoulagad a bedaz adarre an aotrou Doue.
— « Va Doue, va Doue, kemerit va ene, va gwad, ma z’eo red kement-ze evit savetei va zad.
Ma c’houlennit diganen va buez, ez oun prest d’he rei d’eoc’h, marteze n’euz nemed maro e verc’h hag a c’hellfe dizroi va zad war hent ar zilvidigez.
Goude beza chomet eur pennadik da bedi ha da zonjal, Gwennola a lakeaz he dournik gwen e dourn Marc’harit, hag e lavaraz d’ezhi :
« Grit hervez ma c’hourc’hemen d’eoc’h ho mestrez, Doue a zo ganen.
Hen a ouezo va difen mes ma fell d’ezhan e varvfen evid savetei va zad, a galon vad e roin va buez evithan. »
— « Doue, va merc’hik a lavaraz Mac’harit, n’eo ket oblijet da ober eur mirakl en oc’h andret ken aliez gwec’h a mo pezo c’hoant e rafe, ha dre-ze e lavaran d’eoc’h e vije gwelloc’h d’eoc’h tec’het deuz ar maner, ekeit ha ma vezo ho tad er meaz anezhan, rak eun deiz pe zeiz ho lezvam a deui a benn diouzoc’h. »
— « N’euz forz, Mac’harit, sentit outhi, marteze Doue a fell d’ezhan kaout va gwad pur evit gwalc’hi ene va zad, evit hen tenerraat. Marteze ive dre va maro e tennin ene va mam deuz poaniou ar purkator. »
War ar c’homzou-ze ar mevel braz a en em gavaz e kambr Gwennola.
« Biskoaz em buez n’em oa gwelet kement a gounnar e maouez abed evel en hounnez ar judazez-ze, a roe d’eoc’h en nozvez all eur pok karget a gasoni eleac’h a garantez.
A veac’h eo tec’het ho tad deuz ar maner, ma z’eo dija prest he c’hleze evit roi d’eoc’h taol ar maro. »
— « Ia Per, gwir a livirit ha trugarekaat a ran ac’hanoc’h da veza ken koulz va diouallet, mes evelato, varc’hoaz vintin c’houi a zistago anezhi, hag a raio ar pez a lavaro d’eoc’h.
Mar fell da Zoue e varvefen, ez eo gwelloc’h ganen reseo taol ar maro digant tud kalonek va bro Breiz, eget digant tud digalon deuz Pariz.
Ma varvan dre o taouarn, da viana o kalonou deoc’h c’houi, Bretoned, a vezo enkrezet, hag o taoulagad a skuillo daëlou var va c’horfik dismantret.
Er c’hontrol, mar marvan dre zourn ar Barizianez dinatur-ze, va mam goulskoude, paz eur veraden daëlou na vezo skuillet warnoun, hag he c’halon a vezo laouen, pa welo ar c’hezek spontet o treina el leur va izili karget a wad. »
— « Ah ! Gwennola ! Gwennola ! petra a zonjit ?… Sonjal a rit hu e vezimp-ni gouest, ni Bretoned, da staga ho tivrec’h hag o tiweskerigou deuz funiou, evit beza treinet gant ar c’hezek ?
Nan, nan, biken ! eur rebech e vije evidomp, ar rest euz hor buez, mar teufemp da asanti da ioulou fall ho lezvam.
Nan, nan, ar maro dre hon daouarn-ni n’o pezo ket, hag ho mam digalon na ruzio ket kennebeud e daouarn hudur gant gwad gwerc’h, kentoc’h o kasimp anezhi da rouantelez Satan da welet [he] breur Judaz.»
— « Gwelet a ran, Per, oc’h euz kalon vad, gwelet a ran ez oc’h eur Breizad dispont, prest da rei ho puez evit eur mignon.
Ma ! me ive em euz eur mignon dreist an oll mignoned, hag hennez eo va zad. E galon, evel a ouzoc’h, a zo pell deuz Doue, hag e ene a zo pell zo ekreiz bouillen ar pec’hed.
Me a zo digaset ama gant Doue evit esa hen lakaat war hent ar relijion a heuillaz e dad koz. Ober a rin va c’hefridi, goude ma rankfen gouzanv ar maro. »
— « Ah Gwennola ! ho komzou a zo kaër
meurbed, mes diaez da glevet evidomp-ni
o metejen, rak c’hoant oc’h euz da c’houzanv
ar maro mar plij gant Doue. »
— « Ia Per, c’hoant em euz, rak kredi ran e fell da Zoue kaout va gwad evit santellaat ene va zad. »
An noz a dostee a lammou braz, hag an itron a iude ato dindan e liammou, ar gwad a blasou a zifluke douz e divrec’h, e dent en e fenn a strake gant ar gounnar.
Ar metejen araok mont da gouskat, a deuaz d’e c’haout hag a c’houlennaz outhi a start awalc’h o oa e liammou.
Araok tec’het diouthi e lavarchont en eur c’hoarzin : nozvez vad d’eoc’h, Parizianez !
Antronoz vintin pa zishunaz, ar mevel braz a ieaz adarre d’e c’haout, da c’hoapaat anezhi.
Ar mevel bihan hag an diou vatez a en em gavaz ive prestik goude.
Per a roaz d’ezhi eur goutell, ganthi an itron a droc’haz al liammou a zalc’he anezhi stag ouz eur peul, ha setu hi libr.
— « E peleac’h ema va c’hleze ? e peleac’h ema ? »
— « Itron, eme Per, n’oc’h etre hon daouarn nemed eul logoden etre dent ar c’haz, ha c’hoaz oc’h euz c’hoant da zevel o mouez, c’hoant oc’h euz da roi taol ar maro d’eomp ni oll, ha d’ho merc’hik Gwennola. »
En eur lavaret ar c’homzou-ze ar mevel braz a daolaz an itron d’an douar, hag ho fevar e lampchont warnhi evel eur vanden chas war eur c’hadik.
— « Goulennit pardoun ouzomp hor pevar, a lavaraz Mac’harit, pe e vefoc’h staget adarre. »
— « Pardoun abed, nemed ar zorserez a rank mervel ! »
— « Pe c’houi a ranko ober, tra digalon, a lavaraz Mac’harit. »
Goulskoude pa oant bet eur pennadik o tiskouez e nerz d’an itron, e lezchont anezhi da vale.
Kerkent libr, kerkent e zeaz da gambr Gwennola. Mes kerkent hag hi ec’h en em gavaz ar metejen, hag ec’h en em lakechont etre Gwennola hag e lezvam, prest da vruzuna houma, ma teufe d’ezhi ober an disterra drouk d’ho merc’h.
Gwennola neuze, an daëlou en o daoulagad, a lavaraz :
— « Va mam, perak e fell d’eoc’h kaout va buez, va laza dre eun taol kasoni ? Me n’em euz ezom netra abed diganeoc’h, en hano Doue, va lezit da veva.
Me zo kontant da zistroi du-ze da Vellak, el leac’h e oan eüruz, n’em euz ezom abed deuz ar maner-ma na deuz an traou a zo ebarz evit beva en euruzded.
en eur ger, lezit ganen va buez, na c’houlennan netra ken diganeoc’h. »
— « Tavit, tavit, sorserez ! mervel a rankit evit savetei va daou vugel, Henri ha Germaine !
Ia, mervel a refoc’h abenn ma teui ho tad d’ar gaer. »
— « Komzou kriz, va mam, a deu deuz ho kenou, komzou hag a c’hellfe koustout ker d’eoc’h divezatoc’h, ha bremaik ma zan d’ar maro, n’eo ket evit senti ouzoc’h eo ez in, mes ho komzou a zo mouez an aotrou Doue a c’houlen va buez evit savetei va zad, ouz ar vouez ze hebken eo e sentan.
— « Kerzit, kerzit buan, Per, da denna pevar loan douz ar c’hraou, ma welin bremaik o ruilla war al leur gwad fallakr ar zorserez ; ha pa vezo dismantret e izili, flastrit d’ezhi he fenn.
D’ar c’homzou heuzuz-ze, ar pevar mevel a en em lakeaz da ouela, hag a grogaz er plac’hik Gwennola evit e digas war al leur.
Moment a c’hlac’har evit an dud a galon ! Gwennola, e mouchouer ganthi war e daoulagad, a zisken goustadik d’an traou deuz e c’hambr skoazellet gant e diou vatez beuzet en o daëlou.
Pa oant digouezet war al leur, Gwennola en em strinkaz d’an daoulin war an douar, hag e reaz he feden diveza.
« Va Doue digemerit va ene, va oll buez ma z’eo o polontez, mes digemerit ivez eun deiz ene va zad, grit d’ezan ar c’hras da welet eun deiz va mam e joaüsded ar Baradoz. Pardonit d’am lezvam, rak ne oar ket petra ra.
Epad ar c’houlz-ze an daou vevel a ieaz da denna ar c’hezek deuz ar marchosi, ha trum ar pevar loan, eur fûn stag ouz lost peb hini anezo, a deuaz war an dachenn.
Ar mevel braz neuze a lavaraz a c’homzou-ma :
— « Ah ! Gwennola, red eo kredi ema Doue ganeoc’h, red eo kredi eo krenv ar garantez oc’h euz evit ho tad, p’e gwir e c’houzanvit ar maro evithan.
Hor c’halon en hor c’hreiz a zo rannet, hor gwad a Vretoned a verv en hor gwazied, pa welomp eur Barizianez e giz da hounnez o lakat d’ar maro eur bugel pevarzek vloa, eur verc’h d’e goaz.
Ia, kalon dinatur, karout a rafemp gwelet ar gwad pur a ruillo aze bremaik war an douar, o krial venjans varnoc’h ha war ho lignez.
Hoc’h heur a zo hirio, hini Doue en em gavo prestik !
— Ia, Gwennolaïk, pa vezo astennet ganez bremaik da gorfik pur ha divlam war an douar-ze breset ken aliez gant da dud koz ; pa glevin da izili o strakal, bruzunet gant nerz ar c’hezek, neuze e stouvimp hon diouskouarn, e lezimp hon daëlou da ruilla war da gorfik maro, dre garantez…
Gwennola, he zreid e noaz, he fen diskabel,
a en em daolaz e unan war greiz he
c’hein ekreiz ar pevar loan, a astennaz he
diwrec’h hag he diwesker evit beza chadennet.
Ken trum ha lavaret, e oa liammet, ha kerkent ive ar c’hezek a dapaz bep a daol var o c’hein, mes kerkent an taol, e kouezchont o fevar d’an douar, maro-mik…
An itron o welet eur seurt tra estlamuz, a dennaz he c’hleze, hag a ieaz evit laza Gwennola.
Mes allaz ! ar mevel braz a grogaz ennhi, hag ive Laouik ar mevel bihan
Hen-ma a lezaz eun tam dourn-deou an itron, hag a ioa treuzet e vrec’h kleiz gant ar c’hleze.
O welet ar gwad o ruilla deuz e vrec’h, Laouik a en em lakeaz da ouela ha da dec’het kuit.
Pa en em welaz e unan, Per a daolaz an itron d’an traon, a ziframmaz diganti he c’hleze, hag en torraz war ar mein.
Pa oa marvet ar pevar loan, Gwennola a oa bet distaget. An itron neuze a lavaraz lakat anezi ekreiz eur bern lann a oa e traon ar c’hoat, ha lakat an tan ennhan, evit ma vije rostet korf an trubardez, ar c’haouiadez.
An diou vatez a grogaz adarre er plac’hik, a roaz d’ezhi eur skeul evit pignat war ar bern keuneut.
An tan a oa trum elumet, en eun hanter heur e oa devet, ha korf ar plac’hlk n’en devoa bet drouk abed.
O welet ne oa moien abed da zont abenn deuz he zorserez, an itron a ginnigaz taol anezhi er c’houldri da vervel gant an naoun etouez al louztoniach.
Ar pez a oa gourc’hemennet a oa great, hag eno brema eo e chomo ar plac’hig ken a deuio he zad d’ar gear.
Pa oa taolet Gwennola er c’houldri, an itron a zonje d’ezhi e vije bet marvet eno etouez al lorniez gant an naoun, ha goudeze ne vije ket bet diez interri anezhi heb gouzout da zen en eur c’horn bennag deuz ar c’hoat.
Neuze e kemennaz d’ar metejen mont da gaout sekretour an ti-kear da lavaret d’ezan oa marvet Gwennola Kerzuliek e maner an Tymeur.
Per a ieaz d’an ti-kear ha Laouik a ieaz d’ar presbital da gerc’hat ar c’hroaziou, hag an traou a oa red evit sebelia ar c’horf-maro.
Ar plac’hik a oa laket marvet d’ar 27 a viz Heven, da eiz heur deuz ar mintin, hag an interramant a vije great en de varlec’h da nav heur deuz ar mintin.
Den abed n’en devoa urz da zont er maner da daol dour war c’horf maro, hag antronoz, eleac’h korf Gwennola e oa laket mein ebarz el laouer, kaset d’an iliz ha d’ar vered.
An itron, kerkent ma oa kraouiet Gwennola, a skrivaz al lizer ma d’he goaz :
- « Va fried ker,
N’euz den evit kompren ar glac’har a ren er maner abaoue ma z’ oud eat kuit. Gwennola o merc’hik karantezuz, pa glevaz e oa partiet he zad e kuz diouthi, a oa kement enkrezet gant an disparti-ze, ma savaz ar gwad d’e fenn, ma kouezaz klanv da vervel, ma varvaz d’ar merc’her da eiz heur deuz ar mintin, ne oaz ket c’hoaz digouezet e Mellak.
Ne vezin ket avansetoc’h evit lavaret d’id pegement eo enkrezet hor c’halonou er maner, gwelloc’h eo d’in lavaret d’id ez eo gwelloc’h d’eomp ober buana ma c’hellimp hor c’hanv d’ar plac’hik-ze ken fur, ken mad.
Deuz d’ar gear kenta ma c’helli evit kreski hon nerz-kalon, rak oll omp glac’haret deuz eun disparti ken souden.
D’id a galon hed ar vuez.
- Héloisa. »
An aotrou Kerzuliek pa lennaz al lizer-ze,
a skuillaz eur mor a zaëlou, hag a vennaz
koll e benn.
Goude beza great e gefridi e Mellak, goude beza taolet eur banne dour binniget war bez e bried kenta Gwennola Kerglazek, e tistroaz d’ar gear prim ha prim.
Digouezout a reaz en he vaner d’ar 17 a viz gouere wardro kuz-heol
Kerkent ma oa diskennet deuz ar wetur, e zeaz da vriata he wreg en eur ouela d’he verc’hik Gwennola.
An itron ive deuz he c’hoste a ouele, hag a lavare d’he goaz kemer nerz-kalon evit gouzanv ar gwaleur a zigoueze ganto.
An aotrou a chomaz eun daou pe dri devez en e gambr heb finval, brevet gant ar glac’har o sonjal er gwalennou a skoe warnhan heb paouez.
Goulskoude, deuz ar mintin d’ar sul war-lerc’h, ez eaz d’ar vered da ouela war bez e verc’hik muia karet Gwennola.
Pa zistroaz d’e vaner, e reaz eun dro er jardinn, en e varchosi.
Estlamet o oa bet pa welaz e oa devet e vern keuneut, hag er c’hraou e c’houlennaz digant ar mevel braz e peleac’h e oa eat ar pevar loen.
« Aotrou, va mestr, a lavaraz Per, goulennit an dra-ze digant an itron, hi e deuz difennet ouzomp lavaret d’eoc’h.
Na me nag ar metejen all na c’hellomp anzav ouzoc’h petra zo digouezet er maner aboue ma zoc’h partiet. »
— « Petra, petra zo c’hoarvezet eta ?
— « Goulennit digant hoc’h itron. »
An aotrou a zavaz kerkent da gambr an itron.
« E peleac’h ema ar pevar loen a oa er
marchosi pa oan eat ac’hann pemzek devez zo ?
— « Goulen an dra-ze ouz da vevelien, rak me na ven morse wardro ar c’hezek. »
— « Perag eo devet ar eorn keuneut a oa du-hont e traon ar Jardin ? »
— « Ar bern keuneut a zo devet eiz devez a vezo varc’hoaz, an tan a zo bet laket ennhan, den na oar gant piou. »
— Den na oar gant piou, ha da betra neuze e talv an dek ki a vez distag en noz er maner ? »
— « Ro peoc’h, Herry, rak ne ouzon netra deuz ar pez a c’houlennez ouzin, va spered en deveziou-ma n’ema ket mad, ha va c’halon a zo glac’haret, evel ma tlее beza da hini. »
— « A dra-zur ez eo glac’haret va c’halon, hag ar rest deuz va buez a vezo evidon eur chaden a c’hlac’har, mes evelkent ez eo red d’in gouzout petra dremen ebarz em maner.
Deuz eta ganen d’ar marchosi, hag e c’houlenni ouz ar mevel-braz petra en deuz graet gant ar pevar loen, »
— Ah Herry ! lez ac’hanon, rak va spered er moment-ma n’ema ket о sonjal em c’hezek… D’an deiz ma oa interret Gwennola, Doue d’he fardono !
Ar mevel bihan a deuaz da lavaret d’in d’am c’hambr e ranke beza bet eun den bennag en noz oc’h ampoëzoni ar c’hezek, rak о fevar e oant maro.
En deiz-ze nag abaoue, na zebriz tam-boued, nа gouskiz ket eur veraden, ken glac’haret oun da veza kollet eur verc’hik ken karantezuz evel Gwennola. »
D’ar c’homzou-ze an aotrou a gouezaz d’an douar a stok e gorf, e galon rannet.
Goude eun hanter heur e savaz, hag e kerzaz, hag о teuaz d’ar marchosi da rebech d’ar mevel-braz en devoa lezet ampoëzoni ar c’hezek.
— « Aotrou, ho kezek n’int ket marvet dre ar poëzon. »
— It, Per, da c’hervel Laouik, hen a zo bet о lavaret-ze d’an itron.
Laouik a deuaz :
— « Ne ket ta Laouik, ar c’hezek a zo bet ampoëzonnet, rak te a zo bet o kas ar c’helou-ze d’an itron. »
— « Me, aotrou, va mestr, n’em oa ket ezom da gas eur c’helou er giz-ze d’an itron, rak hi koulz a ni hon daou, a oar penaoz eo marvet ar c’hezek, hi a oar koulz a ni penaoz eo devet ar bern keuneut, mes difennet e deuz ouzomp lavaret d’eoc’h, ha goulskoude e livirimp, aotrou, ar Vretoned na lezomp ket pell war ho c’houstianz traou re bounner. »
— « Deuit ganen ho taou da gambr an itron, galvit an diou vatez, hag eno ec’h anzavfoc’h ar wirionez, rak red eo d’in gouzout petra eo deut va c’hezek da veza.
An daou vevel a bignaz asamez gant an diou vatez hag an aotrou da gambr an itron, hag eno ec’h en em entenchont.
— « Selaou, Heloïse : va fevar loan a oa er marchosi pa oan eat ac’hann, e peleac’h emaint brema ? »
— « Marvet int ampoëzonet, ha laket eo ho c’horfou en douar. »
— « Daou vevel gaouiad em euz neuze, ne ket ta Per, ne ket ta Laouik ?
— Aotrou ! ar Breton ne oar ket lavaret geier war traou ken spontuz ! a lavaraz Laouik, ha va gwad a verv em gwazied, pa zonjan er vaouez-ze a zo aze dirazomp, eur vaouez ken kriz ha ken faoz ! »
— « Kaoze, Laouik ! a lavaraz an aotrou.
— « Ia aotrou, ho maouez a zo kriz, ho maouez a zo faoz ! Ne fell ket d’in beza tamallet e gaou, ne fell ket d’in e ve tamallet eun all asamez ganen da veza ampoëzonet ar c’hezek.
En eur ger krenn mar oc’h ouz c’hoant, va mestr da glevet an traou skrijuz a zo tremenet en hor maner abaoue ma oc’h eat diouthan, me zo o vont d’hen lavaret d’eoc’h !
Mes araok, dalc’hit tost d’an trubardez-ze rak aoun em euz na vije eur gountel kuzet ganthi, aoun em euz na rafe d’in ganthan ar pez e deuz c’hoanteet ober da Wennola ho merc’hik muia-karet. »
— « Ah ! itron ! gwelet a ran dija sklaer dirak va daoulagad ar pez a zo c’hoarvezet ! mes kaozeet Laouik. »
— « Ia, va mestr ! antronoz ma oac’h partiet ac’hann evit mont da Vellak, hoc’h itron a ordrenaz d’eomp laza ho merc’hik dre nerz ar c’hezek. Mes ar re-ma a gouezaz maro-mik dre eur burzud a berz Doue.
Ordren a reaz d’eomp neuze, pa welaz n’oa ket ar c’hezek evit dont abenn anezhi, taoler ho merc’hik er bern keuneut evit beza rostet.
Ar c’heuneut a zevaz, ha Gwennola n’e devoa droug ebed.
Pa welaz oc’h itron an dra-ze, e lavaraz d’eomp taoler ar plac’hik etouez ar fank er c’houldri, el leac’h e varvtfe gant an naoun hag an anoued…
Kaset hon deuz d’ezhi bemdez bara da zebri, ha plouz evit reposi, hag ho merc’hik a zo eno hirio beobuezek.
Ma karfemp, aotrou, ho merc’hik na vije ket bet eno, mes c’hoant hon devoa da ziskouez d’eoc’h pegen kriz eo kalon oc’h itron. »
— « Ah Laouik ! ro d’in eur pok evit ar wirioneziou o peuz lavaret d’in, ha brema kerz da vid eur fun, ma vezo staget ar vaouez-ma, ar vuntrerez-ma a welan ama dirag va daoulagad !…
Stagit anezhi, ha stlejit anezhi a zibouez
he bleo beteg ar c’houldri el leac’h e deuz
lakeet va merc’hik, va gwad, va lignez. va
enor !… »
Pa oant erruet etal ar c’houldri, Laouik a ieaz da gomz ouz Gwennola.
« Sell Gwennola ! setu eun tammik bara !…
Eun dournik livet fall en em ziskouezaz neuze en eun toull dindan an or, rez an douar, evit digemer an tam bara.
Eur vouezik sempl deuz an dlabarz a respontaz.
« Trugare d’id Laouik, trugare !…
Pa welaz an dournik-ze, pa glevaz ar vouezik-ze ken semp, ken deread, mouez e verc’hik, an aotrou, fraillet e galon hag e c’hwad o vervi, a dorraz an nor, hag e antreaz evel eun tenn er c’houldri, evit pokat d’e grouadurik.
An diou vatez neuze a skoazellaz Gwennola evit he c’has d’ar maner, epad ma oa an daou vevel o stleja an itron er c’houldri evit tremen an noz.
« Deuit ama brema c’houi potred, ma livirin d’eoc’h petra em euz sonj da ober ouz an hini em euz hanvet beteg-hen va greg, ha da behini e roan brema va oll malloz.
Varc’hoaz vintin kerkent ha goulou deiz, e tennfoc’h deuz ar marchosi an daou loan a jom ganen, kas a refoc’h anezho du-ze e kichen ar c’houldri.
Eur fun neve ouz lost peb hini anezho, ha varc’hoaz e vezo gwelet ha koueza rai ar re-ma ive maro-mik d’an douar, rak ne fell ket d’in gwelet pelloc’h dirag va daoulagad eur vuntrerez, eur vaouez heb kalon. »
— « Ia, aotrou, eur vaouez heb kalon hag a lavare d’eomp-ni flastra penn ho merc’hik a daollou boutou, pa vije dismantret he c’horfik gant ar c’hezek spontet !
Antronoz vintin kerkent a sao-heol, an aotrou oa war zao, ha ganthan an daou vevel.
Ar vatez koz a ieaz kerkent da zihuna Gwennola, evit lavaret d’ezhi petra oa o vont da zigoueout.
Gwennola a zavaz trum, hag a wiskaz Henri ha Germaine.
Ar c’hezek a oa tennet deuz ar c’hraou, hag an daou vevel a gas anezho en eur gana warzu ar c’houldri.
— Allo ! Mam dinatur, greg digalon, petra e peuz da lavaret brema evit difen da vuez, rak prestik e vezo echu ganez ?
An douar-ze war pehini den ebed ken deuz va lignez na valeo, an douar-ze a lounko da c’hwad ha da galon.
Sao diwar da deill, tra heuzuz, stlejit anezhi trum ouz ar funiou, ma vezo war an douar eur vuntrerez nebeutoc’h !…
Aze emaoud brema el leac’h ma varvi, hag el leac’h ma vezi da viken ankounac’heet. »
An daou vevel a ioa o staga izili an itron ouz ar funiou pa en em gavaz Gwennola war al leac’h, ganthi Henri ha Germaine. »
— « Ah Herry ! lez ac’hanon araok mervel da bokat d’am daou grouadurik, lez ac’hanon da skuilla war ho diouchod an daëlou a skuill eur vam araok he maro ! »
« Tad ! tad, selaouit ho merc’hik Gwennola, daoulinet eharz ho treid.
Va c’haret a rit kement evel ma karan ac’hanoc’h, diskouezit d’in ar garantez-ze en eur bardoni d’am mam, da vam va breurik Henri ha va c’hoarik Germaine ama dirag ho taoulagad…
Ia va zad ! pardonit d’ezhi, rak na ouie ket petra ree, pardonit d’ezhi, rak ar relijion gristen a zesk d’eomp pardoni d’hor brasa enebourien. »
— « Ah ! Gwennola ! karet em bije gwelet ac’hanout en eul leac’h all ! mes torfet da vam a zo re vraz evit beza pardonet ! taolet e deuz an dismegans, an disenor, var va lignez, hag en eur c’hoantaat da laza, e deuz c’hoanteet kas da netra ar garantez em euz evidoud ha evit da vam Gwennola Kerglazek !…
Ia taolet e deuz an dismegans war va oll amzer dremenet !
Mervel a rank, ha mervel a raio !
Allo paotred, hastit, hastit buan. »
Gwennola neuze, an daëlou en he daoulagad, a dreuzaz ar c’hezek, hag a gasaz an daou vihan da bokat d’ho mam.
Houma a vriataz an daou vugel asamez, hag a c’hlebiaz d’ezho ho diouchod gant daëlou tom ar garantez a vam.
— Papa ! papa ! a lavaraz neuze Germaine. Gwennola e deuz lavaret d’eomp e oaz o vont da laza maman.
Ne ri ket ! ket ta Papa ! Ni a gar maman ; paz laza anezhi Papa !
D’ar c’homzou-ze deut deuz genou e verc’hik pevar bloaz, an aotrou gouezaz d’an douar, hag e skuillaz daëlou en eur lavaret distaga ar c’hezek.
An daou vevel, an daëlou ive en ho daoulagad o klevet komzou nerzuz ar c’hrouadurik pevar bloaz a zistagaz an itron.
Houma, kerkent ma oa distaget, a en em daolaz d’an daoulin evit goulen pardoun ouz he goaz hag ouz Gwennola.
« E c’hallez beza sur, panefe da ziou werc’hik, e oa brema da gorf en douar, rak an torfet ec’h euz c’hoanteet ober, na verit ket beza pardounet.
Rak-se ta, arabad e tiwanfe ken en da spered, ar c’hoant d’en em zizober deuz va merc’hik Gwennola a garan dreist peb tra war an douar. »
— « Oh nan, va fried, hen toui a ran d’id hirio, na rin biken ken ar pez em euz c’hoanteet ober. »
— « Echuomp war gement-se, ha deomp
d’ar maner, ha ra vezo ankounac’heet krizder
da galon em andret.
Goude ar barr amzer fall-ze tremenet war ar mener, ar peoc’h a renaz a nevez en Tymeur.
Goude an dristidigez, al levenez ar vrasa a gargaz kalon Gwennola, rak he zad, anezhan he-unan a zistroaz ouz Doue, en eur lavaret ar c’homzou-ma d’he verc’hik :
— « Va merc’hik : gwelet em euz sklaer ar burzudou en deuz graet Doue drez-oud, ha gwelet em euz he vadelez evidon.
Re bell zo, ia re bell zo ziwaz, emaoun о veva er pec’hed, pell deuz Doue va iaouankiz, deuz Doue va zud koz.
Seblantout a ra d’in klevet deuz bar an Nenvou, mouez va mam o rebech d’in an neubeud a dalvoudegez em euz graet deuz he c’homzou fur, deuz ar c’homzou-ze a lavaraz d’in pa oan c’hoaz bugel, hag a zo chomet skrivet e goueled va c’halon.
Ia, va c’hrouadur, va c’halon a zo hirio eüruz, hag ar gwaleur a zo tremenet en hor maner, eo en deuz digaset an eurvad-ze ennhan.
— « Va zad ! n’ouifec’h ket kompren pegen braz eo va levenez, pa glevan ho komzou fur ; pa glevan oc’h euz keuz d’ho puez tremenet, hag oc’h prest da zistrei ouz Doue.
Promettet em oa roi va gwad, va buez evit ho lakat war hent [ar]zilvidigez, mes n’eo ket falvezet kement-ze da Zoue, he volontez ra vezo ato graet. »
— « Beteg-hen, va greg, va bugale ha me hon deuz renet er maner eur vuez païan, n’omp bet gwech abed en offisou an iliz hag hor bugale n’int ket bet badezet.
Mes ne fell ket d’eomp chom pelloc’h da veva er stad a vuez-ze, ha varc’hoaz ez aimp hor pemp da gaout an aotrou Person, evit goulen outhan pe zeiz e vezo badezet hon daou vugel, Henri ha Germaine. »
— « Ah ! va zad ! eun devez kaër e vezo henvet evidon, eun devez a laouenidigez, an devez kaëra deuz va buez, an deiz ma vezo kurunet an oll boaniou em euz gouzanvet beteg hirio dre garantez evidoc’h, hag evit va mam, ho pried kenta. »
D’ar merc’her deuz ar mintin, ar wetur gaëra deuz ar maner, daou loan ruz stag outhi, a gemere hent Poullaouën.
Ebarz, edo an aotrou hag an itron Kerzuliek, anavezet er vro dindan an hano a varkiz Klamort, hag ho daou vugel. Ekichen he zad edo ive Gwennola, plac’hik iaouank pemzek vla.
Pa zigouezchont er bourk, an toucher a a zalc’haz ar c’hezek a zav ekichen an iliz.
An duchentil a ieaz da ober eur beden, ha goude e iechont d’ar presbital. An aotrou Person a resevaz anezho. hag ar joa en e galon, e klevaz ho mennoziou.
D’ar zul warlerc’h, gouël braz e Poullaouën, daou vugelik, unan eiz vla, eun all c’houec’h vla, a resevaz sakramant ar vadiziant, a wel d’eur bobl diniver.
An oll ive gant hast, a zelle ouz ar plac’hik burzuduz Gwennola, gwelet a rechont he furnez, he zantelez.
Goude al lidou kaër-ze, an duchentil a zistroaz d’an Tymeur, hag hiviziken e vezint eur skouer vad evit oll dud ar barrez.
Goude beza bet er skol en eur gouent e Montroulez epad daou vloaz, Gwennola d’an oad [a]zeitek vla, a deuaz da di he zad.
Eno e renaz ar vuez a ren an duchentil ekreiz ho maneriou. Plijout a ree d’ezhi lenn ha skriva, mes dreist oll o karie beza wardro ar jardinn, o kempenn ar bleuniou kaër en ti gwer.
Leïniou braz a vije aliez er maner, hag ato an aotrou hag an itron Koëtmeur deuz Karnoët, a vije deuz ar banveziou.
Famill Koëtmeur a ioa deuz an noblanz koz, hag eur mab o devoa, eur penner, о poursui he studi a vedisin e Pariz.
Da viz eost, pa deuaz d’ar gaer da dremen daou viz, e reaz anaoudegez gant Gwennola Kerzuliek, hag azalek an deiz-ze, he garantez evithi a greske bemdez. Ar plac’hik iaouank a ziskouezaz da Herve karantez evit karantez.
Evithan da veza er skol e Pariz, ne ankounac’hee ket he vestrezik dous ha karantezuz, hag an eil lizer a deue trum warlerc’h egile da Vreiz-Izel. Deuz a Boullaouën ive, al lizerou a nije niveruz warzu ar Gear-Veur, hag ar plac’hik a zante bemdez he c’halonìk о tomma muioc’h-mui evit he zervicher Herve Koëtmeur.
Goulskoude, Laouik, jardiner en Tymeur, a denne ar blavez-ze d’ar billet, hag e tigouezaz ganthan mont da Bariz da zervichi ar Roue.
Araok ma partiaz, Gwennola a roaz d’ezhan adress an den iaouank a ioa he zervicher, lavaret a reaz d’ezhan gwelet gwella ma c’hellche pe seurt buez a rene Herve e Pariz.
Ar jardiner a asantaz ober ar c’hefridi-ze evit he vestrez Gwennola, ha pemp miz goude, e tigasaz d’ezhi al lizer-ma, karget a wirioneziou grevuz evit an den iaouank a rene er Gear-Benn eur vuez direol.
- Paris, an 22 a viz Kerzu 1790
- Dimezel Gwennola.
« Karet em bije kaout kalz a geleier mad da lavaret d’eoc’h, diwar benn an aotrou Hervé Koëtmeur, mes allaz ! ar wirionez penn-da-benn eo a glevfoc’h ganen.
Abaoue m’emaoun ama, oun bet dija
test meur [a] wech deuz buez fall an aotrou
Herve.
En deiz all em oa gwelet kas anezhan d’an hospital. Bet e oa o tremen an noz asamez gant haillevoded euz Pariz, hag ar re-ma, kredabl, goude beza hen laëret, o devoa toullet d’ezhan he ben.
Kaozeet em euz gant ar plac’h a walc’h d’ezhan he zillad, ha warnhi n’em euz ket kavet tress eur plac’h a feson, hag hi he unan eo deuz diskuillet d’in an darn-vuia deuz ar pez em euz klevet a fall diouthan.
Sonjal a ra d’in, dimezet Gwennola, e tlee beza Herve eur rivin evid e dud, rak bep noz ema er c’hoariou braz, bemdez deuz an eil deboch d’egile. Penaoz neuze e fell d’eoc’h e rafe ervad he studi, eur studi hag a c’houlen kement a evezded, kement a spered iac’h !
Awalc’h em euz lavaret d’eoc’h, a gredan, evit kentellia ac’hanoc’h war ar pez oc’h euz da ober en amzer da zont.
Goulskoude, ma klevan eun dra bennag a vad diwar he benn, e kasin d’eoc’h gant kalz a ebat, ar c’helou a c’hellfe lakat en ho spered eur bannik laouenedigez, eur bannik esperans. »
Eiz devez goude ma en em gavaz al lizer-ma en Tymeur e tigouezaz eun all digant Herve. Setu hen ama.
- Pariz, an 30 a viz Kerzu 1794
- Va dousik koant Gwennola,
An amzer er skol a dremen, mes allaz ! re c’houstadik ! Hast em euz e vije peur achuet va studi, evit mont adarre da chom evit mat da Vreiz, hast em euz da welet an deiz-ze, ha muioc’h c’hoaz da welet an hini e vezimp hon daou unanet evit ato.
Ar vuez hirio a zo trist evidon, pell deuz va zud, ha deuz ouzoc’h Gwennola, a garan dreist an oll verc’hed, dreist kement tra a zo war an douar.
Va oll huanadou, va oll garantez, va oll buez a zo evidoc’h hebken. Heb d’oc’h n’ouffen ket beva, ha ganeoc’h e vezin eun deiz el levenez.
Resevit gant ar gwella mennoziou a den deuz goueled va c’halon, doujans ho gwella mignon.
Blavez mad d’eoc’h oll.
- Herve Koëtmeur.
Raktal, Gwennola ive deuz he c’hoste, a skrivaz eul lizer d’an hini a ioa bet gwechall doun en he c’halon, hag evit pehini brema ne deuz nemed kasoni.
- Tymeur, Poullaouën, 15 a viz Guenver 1795
- Aotrou Koëtmeur,
Na ran seblant ebed ken deuz ho komzou a garantez evidon, deuz ho komzou a esperans evit an amzer da zont.
Tan ar garantez em oa evid’oc’h a zo maro, ha biken ken na vezo elumet. C’houi ive, mar magit en ho kalon eun tam karantez evidon, pedi ran ac’hanoc’h d’hen mouga, d’hen mouga evid ato.
Klevet em euz ar vuez direol a renit e Pariz, hag eno ho teiziou, ho nozveziou a dremenit, nompaz о studial, mes о riviпа ho tud, ho iec’hed, ho brud vad.
Rakse-ta, grit ho polontez, mes arabad eo d’eoc’h konta warnoun, n’ho karan ken, n’ho karin mui.
- Gwennola Kerzuliek.
Deuz azalek an deiz-ze ive, famill an aotrou Koëtmeur e Karnoët, a zihanaz da zont da leina d’an Tymeur, hag an diou famill n’en em gaozechont ket ken.
An dud tro-war-dro a c’houlenne an eil digant egile deuz beleac’h o teue kement-se a ienien, goude kement a domder a renaz gwechall etre an diou famill vrasa a ioa er vro.
Den na zonje e teue an dra-ze deuz a berz an daou iaouank о devoa en em garet kement gwechall.
Darn a lavare : an aotrou Kerzuliek a wel an aotrou Koëtmeur o werza a nebeudou he zanvez, ha kredabl ne gav ket anezhan ken pinvidik awalc’h evit darempredi he vaner.
Darn all a lavare ne felle ket ken d’an aotrou Koëtmeur mont da Boullaouën abalamour d’ar pez a ioa bet tremenet er maner diwar benn Gwennola… En eur ger, peb hini a lavare ar pez a zonje… Goulskoude an amzer a dremen buan, ha bloaz goude, an aotrou Herve Koëtmeur, medesin, a deuaz da chom da Gemper.
Er blavez-ze ive, Laouik, jardiner en Tymeur a deuaz d’ar gear goude beza graet tri bloaz soudard.
Ganthan e teuaz ar groaz a enor hag eun tammik pansion, ha setu ama penoz e c’honeaz an dra-ze.
Eun nozvez e oa o tioual dor ar c’hazern, pa saillaz warnhan daou lakepot deuz kaer.
Ken buan ha lavaret, unan deuz an haillevoded a sankaz eur gountell en he geïn, hag eun all a sankaz eur gontell poignard en he wrec’h deou.
Mes ar Breizad kalonek en em zifennaz, ha gant he gleze, ken trum hag ar ger, e treuzaz da bep hini anezho he vorzed deou.
Kerkent an daou lakepot a oe digaset e diabarz ar c’hazern, ekeit ma oa aet unan deuz ar zoudarded da gemen d’ar c’homiser ha da dud an hospital.
Ar Breizad gant he zaou c’houli a ioa
digaset d’ar c’hlandi, hag ar mestr-louzaouer
a ententaz outhan.
Stad peb hini deuz an tri mac’hagnet ne oe ket grevuz.
An daou lakez evit gwir na c’houlennent ket gwelloc’h eget laza ar soudard, mes n’o devoa ket kavet an tu, hag ar Breizad, daoust m’en dije gallet laza he zaou enebour, ne fellaz ket d’ezan ober an torfet.
Daou viz e oa bet Laouik er c’hlandi, hag he enebourien daou viz ive.
Pa oant pareet, an daou lakepot a oe kaset dirag ar varnerien, hag raktal ec’h anzavchont petra oa bet kaoz d’ezho da veza c’hoanteet laza ar Breizad soudard.
« Eun aotrou, eun den iaouank o studia ar vedesinerez, a roaz d’eomp bep a vil lur, evit ober an taol, ne lavaraz ket d’eomp abalamour da betra o tliemp ober an taol-ze, mes, sonjal a reamp o c’halle beza eno eun affer merc’hed. »
— « Na sonjit ket fall a lavaraz ar Breizad, hag anaout a ran pell zo an hini en deuz roet d’eoc’h arc’hant evit va laza. »
— « Piou, eme ar varnerien ? »
— « An aotrou Koëtmeur, hirio medisin e Kemper. »
Galvet e oa an aotrou Koëtmeur dirag lezvarn Pariz hag eno ec’h anzavaz ar wirionez.
Mes gant an arc’hant, gwechall evel hirio, e reer kalz a draou er maez euz al lezennou, hag an aotrou Koëtmeur a ieaz en deiz warlec’h da Gemper, pardounet abalamour d’he villejou a vil lur.
Laouik a deuaz adarre pa oe echuet he gonje, da zervicha on aotrou Kerzullek, ha bloaz a zo abaoue ma z’eo mestr jardiner er maner.
Laouen ha seder, Laouik a gan dizourzi oc’h ober he labour, sonjal a ra beb an amzer en he vestrezik koant, kemenerez e bourk Poullaouën.
Bep sul araok an offeren, e za d’he gwelet hag he galon a drid o sonjal en euruzded en devezo prestik asamez gant Lizik he zousik koant.
Goulskoude, eur mintinvez, Gwennola, a ioa o kempen ar bleuniou en ti-gwer, hag a lavaraz d’ezhan dont d’he c’haout :
« Selaouit va mignon, abaoue m’oc’h anavezan, e prizan ac’hanoc’h huel.
En devez ma teuiz er maner-ma evit ar wech kenta, ho mam a roaz d’in eun tam bara du ; ha c’houi a deuaz da zigerri d’in an or, c’houi va hentchaz beteg an ti.
C’houi o peuz roet bara d’in du-ze er c’houldri, c’houi oc’h euz diskleriet d’am zad petra falvezaz d’am lezvam ober d’in, c’houi du-ze e Pariz a zo bet tost d’eoc’h beza bet lazet abalamour d’in, hag abalamour da [ze] ho karan, hag abalamour da ze e kinnigan d’eoc’h hirio va c’halon da garet da viken. »
— Ah Gwennola ! me o kar ive, hag ho karo da viken, mes va c’harantez n’eo ket eur garantez arc’hant.
M’em beuz graet evidoc’h ar pez em euz, n’eo ket abalamour ma sonjen o c’hallfec’h beza eun deiz va fried, mes her graet em euz dre garantez ar justis, evit ar wirionez, evit an dever…
Mes Gwennola ! Petra livirit d’in, va spered n’en deuz ket komprenet mat ho komzou ? »
— « Ia ! roi rin d’eoc’h mar kirit va c’halon da garet da viken, ha ma ze ho polontez, e vezin ho pried. »
— « Ah Gwennola ! Me n’oun netra nemed ho mevel, va mam n’eo nemed eur baourez, n’oun ket din da veza ho pried, rak c’houi a zo pinvidik.
A dra zur, den war an douar na garfen eget oc’h, mes ar pez a bropozit d’in na c’hell ket en em gaout. »
— « Karantez hag enor a dalv muioc’h eget pinvidigez, va mignon, ha setu petra n’anavez ket eun hanter vrasa deuz an dud, dallet gant ho c’harantez evit an arc’hant.
Gwir eo ez oc’h paour a vadou ar bed-ma, mes ho kalon en deuz muioc’h a briz eget an oll aour a zo war an douar, hag abalamour da ze e c’houlennan anezhan diganeoc’h evit hor c’haret da viken. »
— « Hag ho tad, hag ho mam, Gwennola, petra zonjint euz a gomentse pa glevint ? »
— « Klevet ho deuz abenn brema, hag ho daou int kontant. Deuit ganen d’ho c’haout, hag e klevfoc’h ar wirionez.
An daou iaouank a bignaz d’ar gambr el leac’h oa an aotrou hag an itron Kerzuliek.
Tostait, servicher feal ! a lavaraz an aotrou Herry.
Ia, servicher mad oc’h bet d’ar Roue, ha d’in me. Ar groaz a enor o peuz bet digant ar Rouantelez. gounezet o peuz anezhi o tifen ho pro, ra vezo meulet ! gounezet o peuz anezhi o tifen ho puez a eneb tud paët gant eun enebour d’am merc’h.
Harzet oc’h euz va merc’h da zimezi gant eun den en deus dizonoret he dud.
N’ouffemp ket rei d’eoc’h huelloc’h merk euz hon anaoudegez vad, eget о roi d’eoc’h hor merc’h da garet, hor merc’h da bried. »
— « Aotrou, va mestr : sonjal a rit-hu ez oun din da gregi e dourn ho merc’h ! »
— « Eun den a enor evel-d’oud, a zo din euz a bep tra vad ! »
— « Mes aotrou : anaout a rit va zud paour, anaout a rit ho jardiner. »
Ia va mignon, anaout a ran ac’hanoc’h oll,
ha gouzout a ran ar priz deuz ho kalon, rak
an amzer dremenet ganeoc’h er maner-ma,
a ziskouez d’in awalc’h ez oc’h eun den a
enor, eur Breizad kalonek ha dispont.
— Ne ket arc’hant a glaskan evit va merc’h, mes eur galon evit he c’haret evel ma tleo beza karet, rag hi e deuz lavaret d’in dija meur wech ne garie nemed oc’h.
Rakse ta roit d’in ho ker, hag em bezo evit mab-kaër eun den paour, mes eur galon aour. »
— « Beteg brema n’em oa gwech abed sonjet e vije bet ho merc’hik eun deiz va fried, great em euz en he andret va dever ha netra nemed va dever.
He c’haret em euz a-dra-zur, mes va c’harantez a ioa kuzet evithi, rak biskoaz n’eo bet falvezet d’in anzao outhi e oa devet va c’halon gant tan ar garantez evithi.
Va buez em bije roët evit savetei anezhi en danjer, zoken er moment ma na ouien ket o oa ho merc’h.
Pe gwir oc’h kontant da roi d’in ar galonik-ze da garet, e kemerin anezhi diganeoc’h, en eur doui d’oc’h he c’haret da viken.
Eiz devez goude o oa ar brud dre ar barrez, o lavaret e oa Gwennola o vont da zimezi gant jardiner ar maner.
Peb hini a lavare he glapat, mes kalz a dud a zonje fall deuz an dimezi-ze, a c’hoarze goap da Wennola a gemere eur c’houër evit pried, pa c’helle kaout an dibab deuz ar noblansou tro-war-dro, pe eun den pinvidik bennag er c’honverz, pe eun offiser brudet bennag…
Goulskoude Herve Koëtmeur a glevaz trum ar c’helou, ha kerkent e kemeraz penn an hent evit dont da Boullaouën.
Deuz a Gemper beteg Karaëz, e reaz an hent en eur wetur paët ganthan.
Eno e kemeraz dillad kouer, e troc’haz he varo, o kemeraz eur baldol hag eur tranch, ha gantho da vaner an Tymeur.
Gwisket evel eun den o klask labour, e za da skoi war dor ar maner, war dro unnek heur deuz ar mintin.
An aotrou a resevaz anezhan, hag e lavaraz :
« Labour a gavfoc’h epad eiz devez, rak tammou traou em bezo da gempen araok eured va merc’h, a zigouez dimeurz kenta, da lavaret eo varc’hoaz penn-zizun.
Herve neuze, war gourc’hemen an aotrou, a ieaz er jardinn da gempenn an aleziou, da denna ar iot deuz a douez ar mein hag ar grouann.
Ekreiz he labour awechou, e wele o pourmen kazel oc’h kazel, ar jardiner gant he zimezell gaër Gwennola.
An tan en he zaoulagad, ar gounnar en he galon, e sonje e tostee deiz ar venjans. Sonjal a ree lampat war ar plac’hik-ze en dovoa kement karet, sonjal a ree sailla war an enebour-ze en devoa hen trahisset bloaz a oa, mes delc’her a reaz ganthan ar gounar en he greiz.
Eun devez, d’ar zadorn da c’huec’h heur deuz an abardaëz, an itron a deuaz er jardinn da bourmen gant he daou vugel, Henri ha Germaine. Chom a reaz eur pennadik da gomz gant an devejour.
— « Ar re-ma neuze eo an daou vugelik-ma a zo breur ha c’hoar d’an dimezell ho merc’h a zo he eured dimeurz ? »
« N’int ket a lavaraz an itron.
An daou-ma a zo d’in, hag eben n’eo nemed va lezverc’h, merc’h da wreg kenta va goaz.
Diez e kavan gwelet an dimezi-ze, rak ganthan e zai kalz deuz an danvez. »
— « A dra-zur e klevfec’h kaout diez, itron, ha mar kirit…
— « Mar karan petra ? »
— « Ah itron ! diez e kavan lavaret d’eoc’h, gant aoun na deufec’h… d’am gwerza. »
— « D’ho kwerza !… biken !… Ha ma zo eur voien bennag evit harz deuz an dimezi-ze, a galon-vad e roin an dourn.
— N’euz den abed dre aze a dost ?
— Den abed na wel ac’hanomp, kaozeit, aotrou, ha bezit dinec’h ! »
— Me itron, eo Herve Koëtmeur, va anaout a rit breman, me em euz c’hoant da laza an trubard-ze, ha fellout a ra d’in kaout etre va daouarn buez ar plac’h iaouank-ze e deuz great fae war va c’harantez. »
— Penaoz o teufec’h abenn euz ho taol heb na ouezo den.
— « Eo ! dont brao, itron, hag ar vuredad poëzon a zo ganen aman em godell, a deui abenn anezho. »
— « Penaoz ha pe heur e rofec’h d’ezho ar poezon-ze ? »
— « Da zeiz ho eured, pa vezint eat d’an iliz, me a zavo er gambr el leac’h ma tleint kousket pa deui an noz.
C’houi roio d’in diou weren vraz, a lakin war an daol e kichen ar gwele. Eno ive e lakin eun evach delisius, hag en he douez ar poëzoun.
Pa en em gavo an daou bried iaouank en ho c’hambr, seac’h ho c’horzaillen, ec’h evint pep a vanne deuz an evach-ze, ha prestik goude e kouskint evit ato, mes n’o devezo ket bet an eurvad d’en em garet, d’en em vriata.
Ha me a vezo laouen va spered, o sonjal ne vezo ket bet goënvet ar rozen gaër-ze gant eun trubard a lakeaz an disparti etre hou diou galon. »
— « Кarout a rafen, aotrou Hervé, e teufec’h a benn deuz ho taol, mes aoun em euz, danjerus eo ! »
— « Aoun abed, itron ! ar rozen-ze a rankan da droc’ha ekreiz he gened, hag he zroc’ha rin, kousto pe gousto…
An amzer a dremene ato, ha d’ar lun
goude lein, an aotrou a roaz e gount d’ar
chemino a ioa en e zervich eiz devez a oa.
Hen-ma kerkent a deuaz da Geraëz, da gerc’hat he zillad kaër en devoa lezet eno. Gwiska reaz anezho, ha d’ar meurz vintin e kemeraz hent Poullaouën.
Pa erruaz er bourk, ar c’hleïer a vralle, hag a zone kan al laouenedigez.
Ar weturiou a gomanse en em gaout, ha dija an daou iaouank a oar o vont da unani dre zakramant ar Briedelez, a ioa digouezet.
Herve neuze a deuaz raktal d’an Tymeur, ganthan, he zillad kaëra, eur vaz livet brao gantan en he zourn.
He zonj ne oa ket chom er bourk emesk al laouenedigez, mes he spered a ioa oll о sonjal penaoz dont a-benn deuz he daol muntr.
Pa erruaz eta er maner, an oll vetejen a ioa о labourat, o prienti eur pred deuz ar gwella, banvez evid an dud pedet.
Den na zonje drouk deuz an aotrou gwisket ken kaër, hag an oll a zonje e oa unan deuz tud an eured.
An itron a resevaz anezan er zâl kaëra a ioa er maner, hag eno, ho daou en eur eva eur banne gwin, eo oc’h en em glevchont evit ober an taol.
Prestik goude e savchont d’ar gambr, prientet abaoue ar mintin evit digemer deuz an noz an daou bried iaouank.
Trum ha trum an aotrou Herve a dennaz deuz he c’hodell eur voutaillad likur deuz ar c’haëra hag evel deuz ar gwella. Ekichen e oa laket diou weren euz an dibab.
Pa oa echuet ar gefridi, an daou vuntrer a ziskennaz d’an traon, ha trum e zachont da lakat an alc’houez deuz kambr an dud iaouank en he blas.
An aotrou a lavaraz neuze kenavo d’an itron, hag a dec’haz kuit deuz ar maner evit dont da Gemper, el leac’h e оа о chom.
Vardro kreizdeiz, ar weturiou en em gavaz er maner, dizro deuz ar bourk, ha da eun eur an oll a ieaz ouz taol evit debri ar friko prientet evitho dindan gwez huel maner an Tymeur.
Ouspenn pevar c’hant den a ioa ouz taol, hag al levenez ar vrasa a rene er c’halonou, eul laouenedigez heb he far a ioa merket war dal an oll.
War divez ar pred, wardro peder heur, an dud iaouank a gane soniou koz Breiz-Izel, evit gortoz ma zaint bremaik da zansal war letounen gaër ar maner.
Goulskoude Gwennola lavaraz d’he fried :
« Red vezo d’in bremaik mont da vid va boutou all, rak na vezin ket goëst da zansal gant ar re-ma nevez, glaza reont d’in va zreid.
Savomp bremaik d’hor c’hambr hag e chenchimp hor bouteier evit dansal easoc’h a ze. »
— « Gwir a leverez, Gwennola, ha va boutou ive a gavan striz, ne vezin ket em eaz evit dansal gantho.
Savomp raktal mar kerez, ha lezomp an dud-ma da gana ho zoniou.
Kemer a rechont ho daou hont ho c’hambr, goude beza kemeret un alc’houez er geginn.
Kerkent ma en em gavchont er gambr, ho daoulagad a baraz war ar voutaill gaër :
—Sell ta Gwennola ! unan bennag en deuz sonjet ennomp, ha digaset d’eomp hon derou-mad, da zeiz hon eured !
Laket en deuz ar voutail ze aze ha diou weren, heb gouzout dare da zen. Ra vezo trugarekeet an den mad en deuz roet d’eomp ar voulaillad likur-ma.
Evomp brema raktal bep a vanne boësoun te ken koulz ha me, va dousik Gwennola. »
— « Ia, va fried, sec’hed em euz, ha pa welan eur banne boësoun ken koulz doareet, n’oun ket evit harz da danva anezhan.
Ar pried iaouank neuze a dapaz krog en tenner bouchounou a ioa etal ar gwer, ha prestik goude an diou weren a ioa karget barr-huel.
An daou bried neuze en em vriataz, en eur reketi an eil d’egile buez vad, buez eüruz.
Eva rechont, ar c’hoarz war ho muzellou al likur kaër da welet. Pa oa evet ar banneou, ec’h azezchont peb hini war eur gador, evit chench ho boteier lerr.
A veac’h o devoa ar paourkez Gwennola komanset da lakat he boutou, ma zantaz eun domder, eun tan-gwall en he c’hreiz.
Laouik he fried a zantaz raklal ive ar memez poan. Ho daou en ho c’hamb, e ouelont, e hirvoudont a-bouez ho fenn !
Mac’harit, ar vatez koz, a ioa oc’h ober he labour er geginn, a glevaz klemmou an dud iaouank, hag a deuaz d’ar gambr da welet petra ioa c’hoarvezet.
Pa welaz an daou iaouank gourvezet war ar gambr, o trei hag o tizrei gant ar boan, e redaz da c’helver an aotrou hag an itron.
Ar re-ma o ioa o pourmen hag o koania asamez gant ho mignoned er jardinn.
Pa glevfchont ar c’helou o tiredchont raklal d’ar gambr el leac’h oa an daou bried iaouank o tiwaska ho foaniou diveza.
An tad neuze, fraillet he galon, a lampaz var he verc’hik Gwennola, a vriataz anezhi en eur bokat d’ezhi, an daëlou puill en he zaoulagad.
Gondeze e reaz ar memez tra d’he vab kaër a garie kement. An itron a reaz evel he goaz, a skuille daëlou o welet ar stad truezuz e oa laket an daou iaouank.
Eur medisin a ioa er banvez, a deuaz raktal
da welet an daou bried, ha goude beza
gwelet ho stad, e lavaraz n’oa netra da ober ;
e oa bet ampoëzonet an daou iaouank.
War ho c’hourc’hemen, e oa roët eur banne deuz al likeur da eva da unan deuz chas ar maner, hag eur c’hart heur goude ar c’hi a ioa marvet.
Ar medisin trum ha trum a roaz viou kri da eva d’an daou bried, roi reaz d’ezho e dour poultren glaou koat, evit esa troc’hi ar c’hlenved.
Mes allaz ! netra na ree vad d’ezho, ha da bemp heur deuz an abardaëz, an daou iaouank a dremenaz koulz lavaret asamez.
Sebellet e oant bet an eil ekichen egile, ha d’ar iaou da zek heur e oant douaret er memez toull e bered Poullaouën.
Oll dud an eured e kreiz ho eurvad, ho levenez, a ioa bet estlamet o klevet eur c’helou ken doaniuz, hag oll e zachont d’ar gear deuz an abardaëz, ken glac’haret evel e oant laouen deuz ar mintin.
An dud a lezen a deuaz d’ar maner, a gelc’hiaz en dro d’ezho an aotrou hag an itron Kerzuliek, an oll metejen, hag ive ar medisin a ioa bet wardro an daou glanvour.
Ar barner braz a c’houlennaz ouz ar medisin :
— « Sur oc’h, aotrou, ez eo bet ampoëzonet an daou bried iaouank gant ar gwin a evchont en ho c’hambr ? »
— « Ia, aotrou barner, rak eur c’hi goude beza evet eur banne dioutan, a varvaz eur c’hart heur goude. »
— « Piou en devoa laket ar gwin-ze er gambr aotrou Kerzuliek ? »
— « N’onzoun ket, aotrou. »
— « Na c’houi kennebeud, itron ? »
— « Nan, aotrou. »
— « Goulskoude c’houi a ioa epad an deiz wardro ar maner, en ti zoken. »
— « Ia aotrou, mez n’ouzoun netra, »
— « Ha c’houi, metejen, n’ho peus gwelet den ebed o tigerri dor ar gambr-ze war an deiz ? »
— « Me, eme ar plac’h koz, a ioa er mintin-ma о kempen ar c’hampeier, pa gleviz аn itron о tigerri dor ar gambr.
Gwelet a riz zoken an itron о vont er gambr asamez gant eun aotrou gwisket kaer, ha klevet em euz trouz gwer о steki an eil ouz egile.
Selaou a riz pe seurt kont a ioa gantho, mes na ententiz netra. Prestik goude e weliz va mestrez о tisken asamez gant an aotrou. »
— « Pe seurt doare den e oa an aotrou. »
— « Eun den braz ha moan, eun duard a zen, eun alvennou du, baro dindan he fri hebken. »
— « Pe oad a roit d’ezhan ? »
— « Nen doa ket tregont vloaz, a gredan. »
— « Petra ho poa da ober er gambr-ze d’ar mare-ze, itron ? »
— « Et e oan da ziskouez ar gambr d’an aotrou. »
— « Piou eo an aotrou-ze, ha реrak e felle d’ezhan gwelet kambr an dud iaouank ? »
— « Ah ! otrou barner, n’oun ket evit lavaret d’eoc’h he hano, n’hen anavezan ket mat, sonjal a reenn e oa eur mignon d’am goaz, hag e riz d’ezhan ar blijadur a c’houlenne diganen. »
— « Diouallit, itron, rak warnoc’h eo ema ar muia douetanz da veza great an torfet heuzuz-ze, ha lavaret a rankit d’eomp hano an aotrou-ze, rak gaouiadez oc’h pa levirit n’anavezit ket anezhan.
Nan, n’omp ket evit kredi e vijec’h eat da ziskouez ar gambr-ze da eun den n’аnаvezit ket. Rak-se ta livirit d’eomp he hano. »
— Me, a lavaraz ar mevel braz, a gav d’in em euz gwelet an aotrou-ze ama gwechall, hag en em fazia ran, ma n’em euz ket gwelet aze er mintin-ma an aotrou Koëtmeur, an hini a vije gwechall o leina, hag oc’h ober al lez da Wennola, Doue d’he fardono. »
— « Ah ! ar mister a zo diskuillet, a lavaraz an aotrou Kerzuliek !
Ia hen eo, lien eo, koulz lavaret sur ?
Kaset e oa raktal kelou dre sinaliou da archerien Kemper, evit digas an aotrou Koëtmeur da vaner an Tymeur.
Pa erruaz e оa goulennet outhan e peleac’h e oa da zeiz eured an daou ampoëzonet, da lavaret eo d’an 23 a viz maë.
— « Er gaer ta e Kemper. »
— « N’eo ket gwir, a lavaraz Kerzuliek, rak n’euz ket c’hoaz pemzek dervez e oac’h ama о labourat va jardinn, annout a ran ac’hanoc’h daoust ma zo ganoc’h hirio bravoc’h dillad eget na oa neuze.
N’euz douetans abed, c’houi eo an hini oc’h euz lazet va merc’h dre warisi, koulz eo d’eoc’h en anzao.
Darempredet oc’h euz Gwennola en ho iaouankiz, mez houma o klevet e renec’h e Pariz eur vuez direol, a lavaraz d’eoc’h eun deiz n’e devoa ezom abed ac’hanoc’h.
Mont a reaz droug ennoc’h, ar warisi a gemeraz ho kalon, ne zonjec’h ken nemed en eun dra : en em venji. »
— « Ia aotrou, hag en em venjet em euz, ha kontant oun deuz a gement-se !
Nan, ne felle ket d’in gwelet saotri eur plac’hik ken kaër ha Gwennola gant eur chouêr, gant eur mevel. »
— « Piou a ziskouezaz d’eoc’h hent ar gambr »
— « An itron ha me a ioa en em glevet evit ober an taol, mes ma zo unan bennag da damall, unan bennag da gondaoni, taolit ar beac’h oll warnoun-me, ha warnoun-me hebken. »
— « Ni brema, aotrou Koëtmeur, a oar
petra hon deuz da ober, a lavaraz ar barner
braz, hag ar guden-ma a vezo dibunet e
Kemper dirag ar Breujou.
An aotrou Kerzuliek neuze a droaz war-zu he itron hag a lavaraz d’ezhi :
« Gant eur galon laouen e lezan ac’hanoud etre daouarn ar justis, en eur reketi ma vezi kastizet hervez ec’h euz meritet. Kredi ran n’euz poan abed war an douar, goëst da lakat ac’hanout da baëa an torfet.
Va c’halon a dad a zo pell zo glac’haret, hag hed va buez, va daoulagad a skuillo daëlou c’hoëro d’am merc’hik Gwennola ha d’am mab kaër em euz kollet.
Ah Gwennola ! gant daoulagad va spered e welan ac’hanoud er bez, gwelet a ran da galonik sklaset, ar galonik-ze a zo bet ken tom, ken karantezuz hed da vuez. Ia, karet e peut achanoun, Gwennola, p’e gwir evit va c’haout e peuz great an hent a zo etre Mellak ha Poullaouën.
Va c’hlasket ec’h euz evit va lakat war hent ar Relijion em oa ankounac’heet pell a oa. Karet ec’h euz ar vaouez digalon-ze a zo aze dirag va daoulagad, p’e gwir araok ma oan o vont da rei d’ezhi taol ar maro, te a deuaz da c’houlen pardoun evithi gant va daou vugelik bihan… Hag evit kement-se a garantez, e peuz kavet ar maro dre ar poëzoun kriz, ar maro ekreiz al laouenedigez. Oh rozennik kaër ! troc’het oud bet, ha taolet en teill, en deiz ma oaz o vont da zigerri d’an heol binniget…
Va c’halon a zo rannet, ha va buez a vezo hiviziken eur chaden a c’hlac’har, ken na zin da welet ac’hanoc’h ho taou e gloar an Nenvou.
Kasit, kasit buana ma c’helloc’h ar vuntrerez-ze, ar vaouez digalon-ze, ar vam dinatur-ze deuz dirag va daoulagad. Ar c’hastiz a rofec’h d’ezhi na vezo biken goëst da baëa an torfet heuzuz e deuz great ! »
— « Araok mont er meaz euz an ti-ma ro aotre d’am daou vugelig da roi d’o mam eur bouch, ar bouch divea. Lez anezho da zont d’am c’haout, ma skuillin war o diouchod eur weraden daëlou a garantez. »
— « Nan, nan ! kentoc’h mervel ama war ar plas eget lezel da veza saotret diouchod va bugale gant daëlou gaouiad eur vuntrerez. Kerzit, kerzit, maouez, deuz an ti-ma eleac’h ne dlefec’h biken beza deut. Evit ato e nac’han ac’hanoc’h, ha deski a rin d’o taou vugel kasaat ac’hanoc’h.
Eur wetur c’holoet a ioa klasket neuze, hag a zigemeraz an itron hag an aotrou Koëtmeur, an daou torfetour. Ekreiz etre daou archer e tigouezchont e Kemper, hag eno kerkent e oent laket en toull da c’hortoz lezvarn ar Breujou.
Eur miz goude, d’an deiou kenta a viz ar foenn, pe miz gouere, e tigore er gear-ze al lezvarn evit an dorfetourien vraz.
Ar varnedigez war an daou dorfetour-ma a ioa eun dra eaz, p’e gwir o daou o devoa anzavet o muntr.
Goulskoude an oll destou a ranke beza eno, hag oll e rankent diskuill a nevez an traou o devoa gwelet pe klevet. Ar vatez koz e devoa klevet ar gwer oc’h en em stoka an eil en eben, e devoa gwelet an itron hag an aotrou Koëtmeur o sevel er gambr hag o tisken, eo a ioa an test brasa, an hini a gondaone anezho ar muia.
Ar mevel braz, deiz an eured deuz ar mintin, a welaz an aotrou o tont er maner, hag o vont ekuit pa oa achuet ganthan e gefridi. Matez an aotrou Koëtmeur e Kemper, a deuaz da lavaret ne oa ket e mestr er gear en deiou araok an eured, da lavaret eo etre an ugent hag an dregont a viz maë.
Pa oa great mad an enklask gant ar varnerien, Prokuror al lezvarn a lavaraz e oa red kastiza ha kastiza evel e oa dleet an daou vuntrer kabluz o daou deuz daou dorfet heuzuz meurbed.
« An itron a zo ama azezet war skaon an dud kabluz, eme ar Prokuror e deuz dija eseat en em zizober deuz e merc’h en eur mod iskiz. Lakat a reaz e metejen da staga ezili e merc’hik ouz pevar loan, mes ar re-ma a gouezaz maro-mik. Neuze e lakeaz e zaoler en eur bern keuneut, mes ar c’hoat a zevaz hag ar verc’hik n’e devoa droug ebed. Neuze, o sonjal e vije marvet gant an naoun, an anoued, e lakeaz e tleja emesk an teill er c’houldri. Eno tud vad a roaz d’ezhi bara da zebri ha plouz da lakat dindan e c’horfik.
Goude beza seblantet ankounachaat ar gwarisi, e welomp ar vaouez kabluz oc’h en em glevet gant ar paotr iaouank a welit ama dirazoc’h, evit rei d’e merch ha d’e mab kaër taol ar maro dre ar poëzon. Hi eo a ziskouezaz d’ezhan ar gambr, a zigorraz an nor, hag a galon vad a lezaz lakat ar poëzon en eur voutaillad likur.
An aotrou Koëtmeur, ama dirazomp a zo bet gwechall o tarempred Gwennola Kerzuliek, dre e lizerou e tiskoueze d’ezhi kalz a garantez. Mes eun deiz, ar plac’h iaouank a glevaz e rene e zervicher eur vuez direol e Pariz, e revine e dud dre an aour a golle er c’hoariou braz. Neuze Gwennola a skrivaz d’ezhan vit lavaret n’oa ket eun avans d’ezhan konta o teuje eun deiz da veza e fried.
An aotrou Koëtmeur a zelc’haz sonj deuz an dismegans-ze, hag a vagaz eur gasoni vraz en e galon evid ar plac’h iaouank. Pa glevaz e oa houma o vont da zimezi gant e jardiner, e wiskaz dillad eur galouper bro, hag e teuaz gant eur bâl da c’houlen labour e ti an aotrou Kerzuliek. Eno ec’h en em glevaz gant an itron evid ober an torfed a zigas anezho o daou ama.
Gwelet a rit eta, aotrone barnerien dirag o taoulagad, aze azezet war ar bank, daou dorfetour hag a studiaz mat an taol da ober, hag a en em glevaz mat etre-z-ho, evid dont abenn ouz o zaol. Medisin ebed na gavo anezho sod, mes oll e rankomp lavaret o deuz great an taol gant eur spered iac’h, eur spered a gasoni.
Na zalein ket pelloc’h da ziskuez d’eoc’h pegen heuzuz eo an torfet great gantho, pegement a zizenor a daol war eur famill anavezet mad hag istimet dre ar vro.
Gwelet a rit ama dirazoc’h eun dousen testou n’o deuz interest ebed da lavaret gevier, tud honest int oll, ha dre-ze ne c’hell douetans ebed chom en ho spered. Anzavet o deuz o zorfet.
Mes gwelet a rit oll e oa red d’ezho e anzao, p’e gwir e oant bet gwelet ha klevet gant daou zervicher euz ar maner. Dre-ze paz d’eoc’h tenerraat ho kalon, mes diskouezit dre eur chastiz kalet, pegen heuzuz eo an torfet.
Diskouezit hirio d’ar bobl a Vreiz a-bez, ne c’heller ket laza daou zen iaouank en deiz o eured, ha paëa goude eun torfet ken skrijuz, dre al labour forset epad o buez. Nan, nan, gwasoc’h eget an dra-ze a c’houlennan evitho, ha fizians em euz e komprenit va c’homzou. »…
Ar jureed neuze a en em dennaz en eur gambr a goste, hag eur c’hart heur goude ar barner braz a lavaraz :
« Goude beza gwelet grevuzded an torfet great d’an 28 a viz maë e maner an aotrou Kerzuliek e Poullaouën.
Goude beza goulennet kuzul digant ar jureed a zo ama, e lavaromp :
Héloise Clamort, pried d’an aotrou Kerkuliek ;
Herve Koëtmeur medisin e Kemper, a zo hirio dre lezvarn ar Breujou, kondaonet o daou da veza dibennet war unan euz plasennou Kemper. »
(PENNDIVEZA)