Wikimammenn

Implijer:Saig Keryann/Robot : diforc'h etre ar stummoù

Merdeiñ etreoberiat en istor
← Kemm kentKemm nevesoc'h →
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
GweletWikitestenn
Phe-bot (kaozeal | degasadennoù)
19 980 kemm
D Saig_Keryann: split
Tikedenn : Erlerc'hiet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Linenn 1:
==__MATCH__:[[Pajenn:Mordiern - Notennou diwar-benn ar Gelted Koz, 1944.djvu/131]]==
 
{{Niv||{{sc|ar ouiziegez, skiant ar vuhezegez, ar gelennadurez}}|131}}
 
<br/>
<pages index="Mordiern - Notennou diwar-benn ar Gelted Koz, 1944.djvu" from=97 to=112 />
 
 
{{Kreizañ|{{Ment|PENNAD VI|130}}}}
 
{{-}}
 
 
{{Kreizañ|{{Ment|'''Ar Yez hag al Lennegez'''|140}}}}
 
 
::::::::{{Ment|Ikkavos Oppianiknos ieuru Brigindoni kantalon « Ikkavos, mab Oppianos, en eus savet da Vrigindo eur c’han »|85}}
 
::::::::{{Ment|(Enskrivadur keltiek eus « Beaune ».)|85}}
 
 
{{Kreizañ|{{Ment|'''KEVRENN I : AR YEZ'''|120}}}}
 
 
 
Ar yez keltiek a oa anezi eur yez indezeuropek <ref>An indezeuropeg a oa eur yez komzet war-dro an XXV<small><sup>et</sup></small> kantved kent H. S. hag a zo en em skignet a-neubeudou dre-holl en Europa hag en darn eus Azia da heul kenwerz, enbroaderez dre beoc’h pe alouberez-brezel. Komzet evel-se war eur rannad-douar divent ha gant poblou a oa anezo gouennou-tud disheñvel-tre, ne zaleas ket an indezeuropeg d’en em zarnaoui en eun niver eilyezou, a oa ar re benna anezo, en Azia, an iraneg hag ar sanskriteg, en Europa, al ligureg an illirianeg hag an thrakeg (maro o zri), ar gresianeg, al latin, ar c’heltieg, ar germaneg hag ar slaveg. — Ariek a veze graet gantan en XIX<small><sup>et</sup></small> kantved evit indezeuropek. Eur c’hammvoaz eo da dec’hel dioutan. Ar ger « ariek » a zo da virout striz evit envel ar yezou komzet gant ar poblou a rae anezo o-unan ''Arya, Ariya'' en o yez, da lavarout eo Arianed an Indez, ar Bersed (pe Iraniz, diouz ano o bro, Iran, a zo distreset diwar eur furm gosoc’h ''Aryânâm'' « bro an Arianed ») hag ar poblou kar-nes d’ar Bersed dre o yez : Skuthed, Saked, Sarmated, Alaned. Indezariek, indeziranek a vez graet dre vras eus an holl yezou-se. ''Arya'' a dalv « uhel ». N’ouzomp ket hag anavezet e oa ar ger-se gant ar poblou indezeuropek-all. Diasur eo ar c’henveriadur a zo bet graet ouz ar c’heltieg ''ario'' (en anoiou-tud ''Ariovistos, Ariomanos''), deuet da iwerzoneg ''aire'' « mestr, aotrou ».</ref> evel an darnvuia eus ar yezou komzet en Europa gwechall-goz, gresianeg, latin, germaneg, slaveg, hag all. Gant-se e oa heñvel a-walc’h ouz ar yezou-se.
 
War boentou ’zo e oa heñveloc’h ouz ar gresianeg, war boentou all ouz al latin, war re-all c’hoaz ouz ar germaneg. Setu amañ, da skouer, eun dibab geriou heñvel :
 
132
{{Niv|132|{{sc|notennou diwar-benn ar gelted koz}}|}}
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Hengeltieg}}
{{-}}
''viros'' <ref>Deut da ''fer'' en iwerzoneg, da ''gour'' e brezoneg.</ref> « den »
''veros'' « gwir »
''vatis'' <ref>Deut da ''faith'' en iwerzoneg.</ref> « divinour »
<br/>
 
{{sc|Hengeltieg}}
{{-}}
''epos'' « marc’h »
''tarvos'' « taro »
''dêvos'' « doue »
<br/>
 
{{sc|Hengeltieg}}
{{-}}
''mannos'' <ref>Miret en anoiou-tud ''Kadvan (Katumannos)'' ha ''Morvan (Morimannos)''.</ref> « den »
''sonnos'' « *heol »
''segos'' « *trec’h »
</poem>
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Latin}}
{{-}}
''vir''
''verus''
''vates''
<br/>
 
{{sc|Gresianeg}}
{{-}}
''hippos''
''tauros''
''dios'' « neñvel »
<br/>
 
{{sc|Germaneg}}
{{-}}
''mannus''
''sunna''
''sigis''
</poem>|}
 
Ar c’heltieg hag ar germaneg a oa heñvel dre ma oant savet o-daou diwar an indezeuropeg ; heñvel e oant c’hoaz a-hend-all dre ma oa bet ar poblou a gomze anezo amezeien dost, a-hed kantvedou, er c’hompezennou bras war ribl Mor Hanternoz hag ar Mor Baltik. En eun tu emaint da rei an hevelep talvoudegez d’eur c’halz a c’heriou a sell ouz an tiegez, ar renerez, ar reiz, ar brezel, an ti, an arrebeuri, an douaroniez. Setu amañ eun nebeut skoueriou :
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Hengeltieg}}
{{-}}
''venis'' <ref>Deut da ''fin'' en iwerzoneg.</ref> « *kar »
''ambaktos'' « mevel »
''*arbion'' <ref>Deut. da ''orbe'' en iwerzoneg.</ref>(8) « herez »
''gêslos'' « *gouestl »
</poem>
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Henc’hermaneg}}
{{-}}
''venis'' <ref>Deut da ''wini'' « keneil » en hen-alamaneg.</ref>
''ambahtos'' <ref>Deut da ''ambath'' en hen-alamaneg.</ref>
''arbion'' <ref>Deut da ''erbe'' en alamaneg.</ref>
''gislos''
</poem>|}
 
133
{{Niv||{{sc|ar yez hag al lennegez}}|133}}
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
''*oitos'' <ref>Deut da ''oeth'' en hen-iwerzoneg.</ref> « le »
''vêkos'' « *sakr »
''vertos'' <ref>Deut da ''uuert'' en hen-vrezoneg, ''gwerz'' e brezoneg-bremañ.</ref>(12) « *talvoudegez »
''katus'' « emgann »
''korios'' « *arme »
''marka'' « marc’h »
''*okita'' « oged »
''vidu'' « gwez koad »
</poem>
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
''oithos'' <ref>Deut da ''eid'' en alamaneg, ''oath'' e saozneg.</ref>
''vihos''
''verthos'' <ref>Deut da ''wert'' « priz » en alamaneg.</ref>
''hathus''
''harios''
''marha'' <ref>Deut da ''marah'' en hen-alamaneg.</ref>
''agitha'' <ref>Deut da ''egida'' en hen-alamaneg.</ref>
''vidhus'' <ref>Deut da ''witu'' en hen-alamaneg ha ''vudu'' e saozneg koz Breiz-Veur, saozneg-bremañ ''wood''.</ref>
</poem>|}
 
Eun dra a zigemme ar muia ar c’heltieg diouz ar yezou indezeuropek all hag a rae anezañ eun eilyez diouti hec’h-unan : kollet en doa ar ''p'' eus ar vammyez indezeuropek, e penn ar geriou pe en o diabarz etre diou vogalenn, e-lec’h e oa bet miret ar ''p''-se, en eur furm pe furm, gant ar yezou indezeuropek all, gresianeg, latin, germaneg, hag all. Da skouer :
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="40%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Indezeuropeg}}
{{-}}
''pare'' (''para'' e gresianeg)
''pltano'' (gresianeg ''platanos'')
''plânos'' (latin ''plenus'')
''plârus'' (hen-c’hermaneg ''florus'', saozneg ''floor'')
''prtus'' (latin ''portus'', hen-c’hermaneg ''furdus'')
''uper'' (gresianeg ''huper'', latin ''super'', alamaneg ''über'')
''upo'' (gresianeg ''hupo'')
</poem>
|width="25%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Hengeltieg}}
{{-}}
''are''
''litanos''
''lânos''
''lâros''
''ritus''
''uer, ver''
''uo, vo''
</poem>
|width="35%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Brezoneg}}
{{-}}
''ar'' (en ''arvor, argad, arvrec’h'')
''ledan''
''leun''
''leur''
''rit'' (« roudour » en hen-vrezoneg)
''gour-'' (e ''gourc’hemen, gourlano, gourzao'')
''gou-'' (e ''gouzañv, goubenner, gouer'') <ref>''Gouver'' (ha ''gouverenn'') a zo reisoc’h, ar ger-se o veza aet d’hen ober ''gou + ber'' (ar wrizienn-c’her a zo e ''bera''). Ar stumm hen-geltiek a zo ''*voberinio, *voberinia'' : eur waz-dour eo o redek dindan ar gwez, a-dreuz d’eur c’hoad (J. Loth). Kenveria ''Voberna,'' bourc’h gant ar Genomaned, pobl geltiek en Italia, hizio Vobarno, war stêr Chiesa, Val Sabbia, provins Brescia, ''Rev. celt.'' 1917-1919, p. 309. Kenveria ouspenh ''*Vobera,'' hizio ''la Woèvre,'' kompezenn e-harz Verdun. — Kemmeska ''gour'' ha ''gou'' he deus graet ar bobl dizesk e brezoneg. Eun dra dleet eo d’an dud, deskadurez d’ezo, o digemmeska, rak tremen hep an daou c’hourfenc’her-se n’heller ket ober. Ret-holl ez int da vuhez ar brezoneg.</ref>
</poem>|}
 
134
{{Niv|134|{{sc|notennou diwar-benn ar gelted koz}}|}}
 
<br/>
 
'''An hen-geltieg eus an X<small><sup>et</sup></small> kantved kent d’ar IV<small><sup>et</sup></small> kantved goude H. S.''' — E-pad ar maread amzer-se ne ziskouez ket ar c’heltieg beza bet trôet tre diwar e genta furm. Peurziflach ne oa ket manet avat hag e c’hellomp kaout, ouz skleur ar yezadurez vremañ, eun damskeud eus ar c’hemmadennou anezañ. Setu amañ ar re bouezusa :
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Furmou koz}}
{{-}}
''*bhrigantinos'' « brientin »
''*roudhos'' « ruz »
''*gheimos'' <ref>Al lizerennou-c’houez ''bh, dh, gh,'' eus an indezeuropeg, a oa eus pep hini anezo daou son en unan ; son ebet ne gaver er yezou-bremañ da rei eun tañva anezo.</ref> « goañv »
''qenqe'' « pemp »
''nevios'' « *nevez »
''viroi'' « gwazed »
''deivos'' « *doue »
''teuta'' « *pobl »
''tagausios'' « *tavedek »
''briva'' « pont »
</poem>
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Furmou nevez}}
{{-}}
''brigantinos''
''roudos''
''geimos, gêmos''
''pempe''
''novios''
''viri''
''dêvos''
''touta, tota''
''tausios''
''brio''
</poem>|}
 
Keltieg ragistorek pe henistorek (X<small><sup>et</sup></small>-V<small><sup>et</sup></small> kantved kent H. S.) eo ar furmou ''bhrigantinos, roudhos ha gheimos''. ''Nevios'' a c’hell beza yez ar V<small><sup>t</sup></small> kantved kent H. S. hag, er c’hantvedou da heul, ne lavared nemet ''novios'' dre ar bed, keltiek holl. ''Tota, tausios'' ha ''brio'' a zo anezo furmou diwanet diwezat er yez keltiek eus an III<small><sup>t</sup></small> d’ar IV<small><sup>t</sup></small> kantved goude H. S. <ref>Er c’houlz-se e veze lavaret ''briantinos''. Koueza a ra al lizerenn ''g'' etre vogalennou e geriou all, er III<small><sup>et</sup></small> hag er IV<small><sup>et</sup></small> kantved goude H. S., da skouer ''vertraos, leua, seusios,'' e-lec’h ''vertragos, leuga, segusios''.</ref>. Diwar geriadur galianek Endlicher (V<small><sup>et</sup></small>-VI<small><sup>et</sup></small> kant-ved goude H. S.) eo ''brio''.
 
Ouz ar pennad diweza a zo bet e buhez ar galianeg e
 
135
{{Niv||{{sc|ar yez hag al lennegez}}|135}}
 
tenn ivez an anoiou savet war bouez geriou distroll evel ''Briva Sarta'' (hizio Brissarthe, departamant Men-ha-Loar) e-lec’h ''*Sartobriva,'' diouz ar stumm sevel anoiou dre genstrolla a oa o ren e-pad m’edo ar c’heltieg e barr e nerz, da lavarout eo komzet gant uhela renkadou-tud ar gevredigez. Kenveria ''Samarobriva'' « pont Samara (Sumina) » (Somme hizio) a oa e-kreiz ar I<small><sup>a</sup></small> kantved kent H. S. ano ar ger anvet diwezatoc’h ''Ambiani'' (Amiens), ''Karobriva'' « pont Karos (Cher) » (hizio Chabris, Indr), ''Salerabriva'' « pont Salera (Sauldre) » (Salbris, Loer-ha-Cher), h. a.
 
''Calliomarcus'' « testiculus equi » hag ''epocallium'' « equi testiculus » a oa e latin Gallia, dindan an Impalaered, daou ano a ouenn geltiek laket d’ar blantenn anvet ''ungula caballina''. Nemet diwar o stumm ez eo anat n’int ket ker koz ha ker koz. ''Calliomarcus'' a zo latinidigez eun izel-geltieg ''*kallio marki''. ''Epocallium'' en enep a zo latinidigez eun uhel-geltieg ''*epokallion,'' eur skouer vat hounnez eus ar sevel anoiou dre genstrolla geriou e boaz gant ar c’heltieg pa veze komzet gant ar peb uhela eus ar boblans <ref>''Rev. celt.'' 1917-1919, p. 24. Diarvar a-grenn n’eo ket an diskleria ''kaltio'' dre ''kall, kell'' « testiculus ». Bez’ ez eus bet en hen-geltieg eur ger ''*kalio'' « gwenodenn » en deus treuzvevet en iwerzoneg ''caille''. ''*Kallio marki'' hag ''*epokallion'' o deus beb a genvereg er brezoneg ''troad-marc’h, pao-marc’h'' « andeledenn, louzaouenn ar paz » (''pas d’âne, tussilage'' e galleg) hag er c’hembraeg ''marc’halan'' (''elecani-pane'' e saozneg ; ''aunée, oeil-de-cheval'' e galleg).</ref>. Gwelloc’h skouer c’hoaz a zo degaset d’eomp gant an ano teir c’hevren-ek a zen ''Urogenonertos'' « nerzus evel ganadur an ejen-meur » a lenner war maen-bez eur soudard koz bet beredet e Lugudunon (Lion-war-Ron).
 
Treuzveva e brezoneg betek hon amzer en deus graet ar c’henstrolla geriou diouz giz an hen-geltieg. Ouz ''Gabrosenton,'' ano-lec’h hen-geltiek en enez-Vreiz, a zo e dalvoudegez ger-evit-ger « gavrhent », da lavarout eo « hent-gavr », kenveria ar brezoneg-breman ''karrhent'' a vije bet ez reiz en hen-geltieg ''*karrosenton''. Ouz an ano hen-geltiek a zen ''Esunertos'' <ref>Engravet war eur pod eus Londinion (Londrez).</ref> a dalv da lavarout « nerzus evel Esus » pe marteze, ez relijiusoc’h, « a zeu d’ezan e nerz eus Esus », kenveria an ano-den krenn-vrezonek ''Doenerz'' « Nerz Doue » pe « Nerz eus Doue ». Ouz ''Halgoed,'' ano-tiegez anavezet-mat e Breiz, diwar eun hen-geltieg ''Salokêton,'' kenveria an ano-lec’h a enez-Vreiz ''Lêtokêton,'' aet da gembraeg ''Llwydcoed''
 
136
{{Niv|136|{{sc|notennou diwar-benn ar gelted koz}}|}}
 
(Litchfield eo an ano saoznek) ha war an Douar-bras, e Galia, ''Bivarokêton, Borvokêton, Taxokêton,'' h. a. (stank e bro an Drevired, a-gleiz hag a-zehou d’ar Rênos, an anoiou-se a zo ''kêton'' « koed, koad » an eil gevrenn anezo).
 
Ar brezoneg a zo gantan eur ger iskis ''pengamm''. Steuzia a ra avat an iskister pa drôer da sonjal ez eo ''pengamm'' diwar eun hen-geltieg ''*pennokambos'' « a zo kamm e benn ». Kenveria ''Pennovindos'' « gwenn e benn » a vije deuet da vrezoneg ''Penwenn''. Henvel eo evit ar c’hembraeg ''nerthfawr'' « nerzveur » a c’houlenn en e ziagent ''Nertomâros'' « bras e nerz ».
 
Skoueriou-all eus ar stumma anoiou dre genstrolla geriou a c’heller menegi evel ''Atepomâros'' « bras dre e varc’h mat », aet d’hen ober ar c’hentger ''ate, epos'' « marc’h », ''mâros'' « meur », ha ''Belinatepos'' « marc’h mat Belinos », ennan an ano-doue Belinos, ar c’hentger ''ate'' hag ''epos''. ''Atepomâros'' a zo bet ano meur a Gelt en Hen-amzer, hag e lenner ''Belinatepos'' war eun enskrivadur eus Equolesima (Angoulême).
 
An hen-geltieg a zo bet d’ezan eur ger ''lama'' « dourn », aet da iwerzoneg ''lam,'' da gembraeg ''llaw'', da grenn-vrezoneg ''lau''. Eus ''lama'' e voe tennet, ouspenn anoiou doareet evel ''sulamia'' « ampartiz », ''dulamia'' « dizampartiz », eur ger ''lamos'' « dourn gantan, en deus dourn » a ya da genta kevrenn pe da eil gevrenn en anoiou-tud evel ar re-man : ''Korolamos'' « dournet da stlepel » roue bog en Italia en III<small><sup>vet</sup></small> kantved kent H. S. (faeza eun armead-Romaned, a reas, o laza outo tri mil den), ''*Argantolamos'' « en deus eun dourn arc’hant » aet da ''Argatlam'' en iwerzoneg (kenveria ''Argantokoxos'' « a zo arc’hant e c’har », Kaledoniad brudet e skridou an Hen-amzer), ''*Lamargentios'' « a zo arc’hantet evit pez a sell e zourn » aet da gembraeg ''Llawereint'' <ref>Ar ger ''durno'' en hen-geltieg a dalveze kement ha « dourn serret, meilh-dourn ». — ''Lama'' a zo stumm hen-geltiek ar ger indezeuropek aet da latin ''palma''. Eus heman e teu ar galleg ''paume'' « palv-dourn ».</ref>.
 
 
 
'''Rannyezou an hengeltieg.''' — N’hallfe eur yez en em furmi gant eur stumm diouti hec’h-unan, nemet en eun dachennad-vro dister. Mar deu d’ar yez-se, da heul trec’h-brezel pe enbroadi peoc’hek, en em skigna da bell, emañ e tu d’en em ranna en eilyezou a ya atao war zisheñvelaat. Eur renerez-stad unanet mat hepken, pe c’hoaz eul lennegez {{Tired|meur|bet}}
 
137
{{Niv||{{sc|ar yez hag al lennegez}}|137}}
 
{{Tirede|meur|bet}} buhezek a c’hell mirout da vat eur yez unvan en eur vro ec’hon.
 
Adalek an III<small><sup>et</sup></small> kantved kent H. S., e weler ar c’heltieg komzet e rannou Europa o vont war vrisaat eun draig. Gallout a reomp menega ar skoueriou-mañ :
 
1° Keltieg Iwerzon a vir ar ''q'' eus an indezeuropeg, a ya da ''p'' e keltieg an Douar-Bras. Da skouer :
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Keltieg Iwerzon}}
{{-}}
''qenqe''
''qennos''
''qrennos''
''maqos''
''eqos''
</poem>
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Keltieg an Douar-Bras}}
{{-}}
''pempe''
''pennos''
''*prennos''
''mapos''
''epos''
</poem>|}
Dalc’het eo bet d’an daou stumm disheñvel-se en eilyezou-bremañ ganet an eil (an iwerzoneg) eus keltieg Iwerzon, eben (ar brezoneg) eus keltieg an Douar-bras a gomzed e Breiz-Veur er c’henta kantved kent H. S. :
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Iwerzoneg}}
{{-}}
''coic
''cenn, ceann''
''crann''
''mac''
''ech''
</poem>
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Brezoneg}}
{{-}}
''pemp''
''penn''
''prenn''
''mab''
''ep'' « marc’h » (er ger ''kenep'')
</poem>|}
 
2° Dindan ar Romaned hag a-raok marteze, e keltieg ar Spagn, e voe lezet da goueza dirak an ''t'' ar gensonenn-gorzailhenn c’houezadennet ''x'' (skrivet ''k'' peurliesa) <ref>Eul lizerenn e oa ha d’ezi daou son en unan, heñvel ouz ar ''khi'' e gresianeg, a zo deut da ''ch'' e latin (distaget ''k-h'') ha da ''ch'' ivez e galleg (nemet distaget e vez evel ''k'', da skouer ''écho'').</ref>, a oa miret dre-holl er broiou all.
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Keltieg}}
{{-}}
''ambaxta, ambakta'' « matez »
''rextus, rektus « *reiz »
''sextos, sektos'' « *seizvet »
</poem>
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Keltieg ar Spagn}}
{{-}}
''ambata''
''retus''
''setos'' <ref>''Setos'' a oa ano eur poder a ''Darrako'' (Tarragona) dindan aotrouniez ar Romaned. ''Retugenos'' « mab ar reiz » a oa, er bloaz 133 kent H. S., unan eus pennou Kelted Numantia.</ref>
</poem>|}
 
138
{{Niv|138|{{sc|notennou diwar-benn ar gelted koz}}|}}
 
<nowiki/>
 
E keltieg ar Spagn e veze skrivet ''Kamalos'' an ano-doue skrivet ''Kamulos'' e Galia.
 
3° En deiziadur kavet e Coligny (departamant an Ain), meur a furm geriou, da skouer ''midios'' « kreiz » e-lec’h ''medios'', a heñvel tenna d’eun eilyez komzet er c’horn-bro-se eus Galia.
 
4° Etre keltieg Iwerzon ha keltieg an Douar-bras deuet da veza ar brezoneg komzet en darn-vuia eus enez-Vreiz, e heller merzout, dre hent an iwerzoneg, eun nebeut dishenvelderiouïgou ouspenn hini ar ''q-p'' meneget uheloc’hik dindan an unanveder. Sed aman eur skouer anezo. Ar galian-romaneg ''ambosta'' « flac’had » a zo eur stumm diwezat strisaet diwar eur galianeg ''*ambibosta'' <ref>''Bosta'' eo andon ar brezoneg ''boz''. Diwar-benn ''st'' hen-geltiek
deuet da ''s, z,'' kenveria an hen-geltieg ''glaston'' « pastez-liva, kerboulenn » (''Isatis tinctoria'') deuet da vrezoneg ''glas, glaz''.</ref>. E-lec’h ''*ambibosta'' e lavared e keltieg Iwerzon ''*embibostu''. Ac’hano an iwerzoneg ''imbas'' <ref>''Rev. celt.'' 1917-1919, pp. 311-2.</ref>. Evel-se an iwerzoneg ''Imchath'' a c’houlenn en e ziagent eur stumm hen-geltiek ''*Embikatus'', dishenvel eun draïg diouz ar stumm ''Ambikatus'' e boaz war an Douar-bras. D’an hevelep rannoad marteze e tenn fatadur an ''n'' dirak an ''t'' e keltieg Iwerzon :
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="33%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Keltieg an Douar-Bras}}
{{-}}
''nanti''
''kantalon''
''karbantos, karpantos''
''drukanto''
</poem>
|width="33%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Keltieg Iwerzon}}
{{-}}
''*nenti, *neti''
''*kentalon, *ketalon''
''*karbatos, *karpatos''
''*drukato''
</poem>
|width="34%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Iwerzoneg}}
{{-}}
''neit'' « emgann, gloaz »
''cetal'' « kan, kentel »
''carpat « karr » <ref>Ar c’hembraeg ''cerbyd'' « karr » a zo amprestet diouz an iwerzoneg. Diwar ''karbanto'' eo ar brezoneg ''karvan''. Ar galleg ''charpente'' a zo diwar eur stumm latinaet ''carpentum''.</ref>
''drochat'' « pont » <ref>An hen-geltieg ''drukanto'' a veze graet eus eun hent prenn (''dru'' a dalv « koad, prenn ») digoret a-dreuz d’ar geuniou dre ziskar kefiou-gwez hag o lakaat stok-ha-stok war an douar, ''Rev. celf.'' 1913, pp. 229-30. Eun doare-hent hennez mat da derri o divesker d’ar c’hezeg, eme Mandat-Grancey, goude hen aproui er Stadou-Unanet (lec’h ma vez graet anezan ''corduroy-road'').</ref>
</poem>|}
 
War a weler dre ar skoueriou-se, dister dra ne oa ken an disheñvelderiou etre eilyezou an hengeltieg, ha n’heller e
 
139
{{Niv||{{sc|ar yez hag al lennegez}}|139}}
 
nep doare o lakaat e kemm gant ar re a zisrann bremañ an eil diouz eben ar yezou nevez-keltiek, pa n’oa hini ebet anezo kreñv a-walc’h da derri unvaniez ha reizded ar yez. En III<small><sup>et</sup></small> kantved kent H. S. e c’helle eun Iwerzoniad hag eur Breizad, o komz pep hini anezo e geltieg e-unan, en em glevet aes, eur wech meizet ganto an nebeut geriou m’edo ar ''q'' eus yez Iwerzon lakaet en e lec’h ur ''p'' e yez Breiz-Veur. Heñvel-tre e oa an darn-vuia eus ar geriou all hag ivez displegadur doareou an anoiou hag ar verbou ha kevreadur ar geriou hag ar frazennou <ref>An displegadur-anoiou en hen-iwerzoneg (yez an VIII<small><sup>vet</sup></small> - X<small><sup>vet</sup></small> kantved goude H. S.) a zo heñvel-kaer ouz an displegadur-anoiou keltiek evel ma c’heller e studia e mein engravet an Douar-bras hag er peziou-moneiz enskrivet.</ref>.
 
Kemend-all a c’hoarveze war an Douar-bras hag amañ hon eus testeni skrivagnerien an Henamzer end-eeun. « Ar C’halianed », eme Strabon, « n’eus kemm ebet etrezo nemet dre na gomzont ket o yez en eun doare peurheñvel ; eilyezou disheñvel eun draig a zeu ganto. » An diou a bouez brasa e-touez an eilyezou-se e oa ar yez a gomze ar Velged en hanternoz da stêriou Sequana ha Matrona, hag an hini a oa komzet gant ar Gelted er c’hreisteiz d’an diou stêr-se. Hogen tri zra a ziskouez pegen peuzheñvel e oant :
 
1) n’heller kavout an distera kemm etre anoiou tud ha lec’hou an hanternoz ha reou ar c’hreisteiz eus Galia ;
 
2) an darempredou dibaouez a bep doare etre Galianed an hanternoz ha re ar c’hreisteiz eus Galia a ziskouez en em
intentent kenetrezo ;
 
3) en e gefridiou gant Galianed an Hanternoz e kemeras Kaesar da jubenn dalc’hmat eur C’helt kreisteziat eus meuriad ar Vokonted a veve war riblenn gleiz ar Rotanos izela.
 
Titus Livius en deus meneget e komze ar Vastarned, poblad keltiat etre an Danuvios izel hag an Duras (Dniester) an lievelep yez pe dost hag ar Skordisked, a veve en hanternoz a Vakedonia war riblou stêr Margos (Morava) ; war heñvelder o yezou end-eeun e fizie roue Makedonia e teufe d’an diou bobl en em glevet evit ober brezel d’ar Romaned hag argadi Italia. Hervez Tacitus, ar Gotined (''Cotin''i) a veve er meneziou houarnus ar Viadua (Oder) uhela, a gomze an hevelep yez hag ar C’halianed. Er IV<small><sup>et</sup></small> kantved goude H. S. sant Jerom, a oa bet o chom en Ankura, e Galatia, hag e Trevires, e Galia an Hanternoz, a laka evez e oa yez ar {{Tired|C’ha|lated}}
140
{{Niv|140|{{sc|notennou diwar-benn ar gelted koz}}|}}
 
{{Tired2|C’ha|lated}} damdost heñvel ouz hini an Drevired. Seiz kantved a oa neuze abaoe ma oa disrannet ar C’halated diouz ar Gelted all.
 
 
 
'''Unvez an hen-geltieg.''' — Anat eo unvez ar yez, dreist da bep mar, da neb a studi an holl anoiou tud ha lec’hiou eus ar bed keltiek. Setu amañ eur roll eus ar geriou a ya an aliesa da furmi an anoiou-se :
 
a) ''ambi, ande, ate,'' kent-geriou ; ''ver, ro,'' kent-geriou kreñvaat ; ''are'' « tost da, dirak », ''ate'' gourfenc’her, ''bitu'' « bepred », ''bitus'' « bed », ''brogi'' « bro », ''rigion'' « rouantelez », ''magos'' <ref>Deut da ''ma'' en hen-vrezoneg ; a vev c’hoaz e geriou evel ''goariva, c’hoariva, peurva''.</ref> « tachenn », ''dunon'' « kastell-kreñv », ''briga'' « kreñvlec’h war an uhel », ''briva'' « pont », ''duron'' « treiz, tremen », ''bona'' « diazez, diazezadenn », ''sedon'' « sez » <ref>Kenveria an hen-norvegeg ''setr'' « annezlec’h, chomlec’h, ti-prenn war ar maez ». ''Sez'' a zo bet anezan en anoiou-lec’hiou ledenez Vaz, e bro-Naoned. ''Rev. celt.'' 1914, p. 254 ; 1915-1916, pp. 343. 382.</ref>, ''nemeton'' « neved », ''karro'' (dizanav e dalvoudegez), ''karbanton'' « karr », ''medios'' « kreiz », ''lannon'' « lann » <ref>En hen-vrezoneg ''lann'' a oa da lavarout kement ha « tachad-douar kompezet ha meinbonnet », ha da c’houde « lec’h kensakret, manati ».</ref>, ''randa'' « rann », ''ritus'' « roudour », ''dubron'' « dour », ''ono, ona'' « stêr, eienenn », ''abona'' « aven », ''mori'' « mor », ''salos'' « holen », ''vidus'' « gwez, koad », ''vernon'' « gwern », ''eburon'' « ivin », ''dervon'' « derv », ''aballo'' « aval », ''brokkos'' « broc’h », ''bebros, bibros'' « avank », ''epos'' « marc’h », ''tarvos'' « tarv », ''gabros'' « gavr », ''artos, matus'' « arz », ''uros'' « ejen meur », ''viro'' (arvarus e dalvou-degez).
 
b) ''dêvos'' « doue », ''viros'' « den », ''bena'' « maouez », ''rix'' « roue », ''bardos'' « barz », ''kinges'' (tro-ano c’henidik ''kingetes'') « kerzer, brezelour », ''gaisata'' « douger goaf-bann », ''ambaktos'' « mevel », ''vassos, vossos'' « gwaz », ''mogus, magus'' « sklav », ''pennos'' « penn », ''lama'' « dourn », ''durno'' « dourn serret, meilh », ''teuta, touta, tota'' « pobl », ''genos'' « mab », ''gnatos'' « azeuler (?) », ''litus'' « lid », ''katus'' « kad », ''boudis, bodis'' « trec’h », ''senos'' « koz », ''novios'' « nevez », ''uxelos'' « uhel », ''dumnos, dubnos'' « doun », ''mâros'' « meur », ''kavaros'' « ramz, den-meur », ''litanos'' « ledan », ''kaletos'' « kalet », ''segos'' « galloudek », pe « trec’h », ''nertos'' « nerzus », ''kambos'' « kamm », ''dubis'' « du », ''vindos'' « gwenn », ''kantos'' « kann »,
 
141
{{Niv||{{sc|ar yez hag al lennegez}}|141}}
 
''roudos'' « ruz », ''viridos, virdos'' « gwer, kreñv, kalonek », ''bogios'' (dizanav e dalvoudegez) <ref>Ouz ''Bogios'' eo bet kenveriet ''boe'' en anoiou-tud hen-vrezonek ''Dosarboe, Riskiboe''. Diasur ar c’henveriadur.</ref>, ''dagos'' « mat » <ref>Deut da veza ''da'' « mat » e kembraeg, hag e brezoneg en daou lavar « da eo d’in », « da eo ganen ».</ref>.
 
An holl c’heriou-se a ya, hep kemm ebet en o furm peurliesa, d’ober anoiou lec’hiou ha tud a zo bet kavet er c’horniou pella eus ar bed keltiek. Setu amañ eun nebeut skoueriou (anez e ve divizet ar c’hontrol, n’eus anezo nemet anoiou lec’hiou annezet) :
 
1) ''are'' : e Breiz-Veur, ''Arekluta'' « tost da stêr Kluta » ; e Galia, ''Aredunon'' <ref>Bremañ ''Ardin'', Diou-Sevr ; ''Ardun'', Loer-ha-Cher.</ref> « tost d’ar c’hastell » ; er C’hermania, ''Aretaunon'' « tost da venez Taunos » ; en Italia, ''Arebrigion''.
 
2) ''ate'' gourfenc’her : e Galia ''Kondate'' « lec’h ar c’hember » (''kondas'' « kember ») ; ''Komboronate'' « lec’h ar stankell » (''komboros'' « stankell evit pesketa a-dreuz d’eur stêr ») ; ''Brivate'' « lec’h ar pont » ; ''Ratiate'' « lec’h ar radenn » ; en Iwerzon ''Korkate'' « Kerc’heg », ''Mokkate'' « Moc’heg », ''Dunate'' « Krenvlec’hieg, Kastelleg » <ref>Aet da iwerzoneg ''Corcaidh, Muccatdh, Dunaidh, Rev. celt.'' 1922, p. 164.</ref>.
 
3) ''dêvos'' « doue » : e Breiz-Veur, ''Dêva, Dêvana'' ; e Galia, ''Dêvona, Dêvoduron'' ; e Germania ''Dêvona'' ; er Spagn ''Dêvobriga, Dêvobrigula'' ; en Norikon ''Dêvognata'' « azeulerez (?) an doue », ano eun nebeut merc’hed.
 
4) ''nemeton'' « santual » : e Breiz-Veur ''Vernemeton, Medionemeton'' ; e Galia, ''Vernemeton, Nemetoduron'' <ref>Hizio ''Vernantes'' ha ''Nanterre''.</ref> : er Spagn ''Nemetobriga'' ; en Norikon ''Tasinemeton'' ; e Galatia ''Drunemeton''.
 
5) ''sedon'' : e Galia ''Metlosedon'' ; en enez-Vreiz ''Tarvosedon'' ; en Iwerzon ''Magosedon'' <ref>Aet da iwerzoneg ''machad'' « a lawn, a milking place, a field where cows are kept at night », ''Rev. celt.'' 1915-1916, p. 343.</ref>.
 
6) ''briga'' « kreñvlec’h war an uhel » : e Galia ''Donobriga'' <ref>''Deneuvre''.</ref> ; er Spagn ''Nertobriga'' ; e Pannonia ''Artobriga'' ; e Galatia ''Ekobriga''.
 
7) ''medios'' « kreiz » : en Iwerzon ''Medios'', ano eur rannvro ; e Breiz-Veur ''Mediolanon'' ; e Galia ''Mediolanon'' ; e Germania
 
{{Niv|142|{{sc|notennou diwar-benn ar gelted koz}}|}}
 
''Mediolanon'' <ref>''Metelen'', e Westphalia.</ref> ; e Bro an Daurisked ''Mediolanon'' ; en Italia ''Mediolanon'' <ref>Milano.</ref>.
 
8) ''aballo'' « aval » : en enez-Vreiz ''Aballava'' (hizio Papcastle. Norzhumberland) ; ''*Aballakka'' « Avalac’h » (Glastonbury) ; e Galia ''*Aballosa'' « Avalus » (hizio « Valouze », stêr e departamant Saon-ha-Loar) ; ''Aballone'' (Avallon, Yonn).
 
9) ''vindos'' « gwenn » : en Iwerzon ''Vindomagos'' ; e Breiz-Veur ''Vindokladia'' ; e Galia ''Vindobriga'' <ref>Vandeuvre.</ref> ; e Pannonia ''Vindobona'' ; en Italia ''Vinda'', ano eur plac’h.
 
10) ''litanos'' « ledan » : e Galia ''Litanobriga'' ; en Italia, ''Litana'', ano eur c’hoad ; e Galatia ''Bepolitanos'', ano-den.
 
11) ''viro'' : e Germania ''Virodunon'' ; e Galia ''Virodunon'' ; en Italia ''Virokantos'' (ano-den), ''Virodunon'' ; er Spagn ''Viroveska'', ''Virodunon'' <ref>Deut da ''Wirten'' en Alamagn, ''Verdun'' e Bro-C’hall, ''Verduno'' en Italia, ''Berdun, Verdu'' er Spagn.</ref>.
 
 
 
''Ar pez a zigemm ar muia ar c’heltieg koz diouz ar brezoneg.'' — Setu petra eo : er c’heltieg, evel er yezou indezeuropek all eus Europa gwechall-goz, e trôed e giz pe c’hiz dilost an anoiou. Pep ano a oa ouz e ober eur « penlodenn » pe eur « penrann » digemm, hag eun dibenn pe dilost-ger, a drôe ar furm anezañ diouz ma veze an ano o ren ar verb pe ma veze renet gantañ kompez pe digompez, ha diouz ma venned gervel, doarea, merka eur mennad. Setu amañ, da skouer, e pe zoare e « trôed » evel-se ar ger ''viros'' « den » :
 
{| style="width: 100%; background-color: #FFFFFF;"
|-
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
<br/>
tro-envel
tro-c’henel
tro-rei
tro-damall
tro-c’hervel
</poem>
|width="50%" valign="top" style="text-align:left;"|<poem>
{{sc|Unander}}
''viros'', an den
''viri'', eus an den
''virû'', d’an den, evit an den
''viron'', an den
''vire'', ô den !
</poem>|}
 
{{Bloc’had kreizet|
<poem>{{sc|Liester}}
''viri'', an dud
''viron'', eus an dud
''virobis'', d’an dud
''virûs'', an dud
''virûs'', ô tud !}}
 
143
{{Niv||{{sc|ar yez hag al lennegez}}|143}}
 
Diouz ar patrom-se e veze trôet an anoiou gourel en ''-os'' evel ''mapos'' « mab », hag an anoiou nep-reiz (na gourel na gwregel) en ''-on'' evel ''kantalon'' « *kan » <ref>Setu amañ, da geñveria, dilostgeriou al latin evit an anoiou o tibenna en ''-us : -us, -i, -o, -um, -e'' ; liester : ''-i, -orum, -is, -os, -i''.</ref>.
 
Gant an « trei »-se eus an anoiou, e oa rouesaet-tre e keltieg, implij an araogennou, a zo ken stank er yezou bremañ. Ar frazenn-mañ, savet diouz skoueriou a gaver en enskrivaduriou, hag enni a-ratoz, nemet geriou a veze trôet evel ''viros'', a ziskouezo splann en eur sell peseurt kemm a oa war ar poent-se etre ar c’heltieg hag ar brezoneg :
 
''Aurelos Auriknos ieuru mapu Andekamuli sosin kantalon'' « Aurelos mab Auros, em eus savet da vab Andekamulos ar c’han-se ».
 
E brezoneg ne chom ken nemet penrannou ar geriou hen-geltiek : ''pennos, kilurnon, *okita, garanus'' a zo deut da ''penn, kelorn, oged, garan'' <ref>Henvel eo bet en iwerzoneg : ''enigena, inigena'' = ''ingen'' « merch » ; ''dera'' = ''der'' « plac’h yaouank » ; ''veida'' = ''fiad'' « enor » ; ''suvis'' (tro-c’henel ''suvidos'') = sui « gouizieg » (tro-c’henel ''suad''), h. a. Nemet en iwerzoneg n’eo ket aet krenn da get an trôadur-anoiou.</ref>. Kouezet eo an holl zilostgeriou ha, rak-se, n’eus ken a « drôadenn ». Koulskoude eun dilost bennak eus an hengeltieg o deus lezet o roudou en hor yez. Evel-se eo da skouer :
 
1) an dro-envel unan ''-ios, -ia : *tritios ; *karantia'' a zo deut da ''*tredez, trede ha karantez''. Henvel eo bet e kembraeg : ''mawr'' « meur » ha ''cymmawr'' « kommeur » <ref>''Kommâros'' a zo bet eun ano-den deuet da hen-vrezoneg ''Kommor'', da vrezoneg-breman ''Kommeur'' (e Tregommeur). ''Konveur'' (e Plougonveur) a zo diwar eun ano-all a zen : ''Kunomâros, Rev. celt.'' 1923, p. 34.</ref> a zo diwar ''mâros'' ha ''kommâros'' ; ''mawredd'' ha ''cymmawredd'' avat, d’ezo da dalvoudegez « brasted, braster, brasentez », a zo diwar ''*mâria'' ha ''kommâria''. Hag en iwerzoneg : ''lan'' « leun » ha ''og'' « divoulc’h, gwerc’h » a zo diwar ''*lanos, *augos'' ; diwar ''*lania, *augia'' eo ''lane'' « leunded, leunder » ha ''oge'' « gwerc’hted ».
 
2) an dro-envel lies en ''-i : *krokkenni, *luverni'' a zo deut da ''krec’hin, lern'' ; tro-envel an hevelep geriou d’an unander, ''*krokkennos, *luvernos'' a zo deut da ''kroc’hen, louarn''. En dro-envel lïes ''i'' eman andon al liesteriou-diabarz ker stank e brezoneg : ''hern, herz, merc’h (mirc’hi, mirc’hien, mirc’hed), ezen, ein'', h. a. Henvel eo bet e kembraeg : ''arth'' « arz,
 
144
{{Niv|144|{{sc|notennou diwar-benn ar gelted koz}}|}}
 
ourz » a zo diwar an dro-envel unan ''artos'' ; diwar an dro-envel lïes ''arti'' eo al liester ''eirth'' « arzed, ourzed ». Hag en iwerzoneg : ''mac'' « mab » a zo diwar an dro-envel unan ''maqos'' ; diwar an dro-envel lïes ''maqi'' eo ''meic'' « mibien ».
 
3) an dro-envel lies ''-ones : Saxones, latrones, natrones'' a zo deut da ''Saozon, laeron, naeron ; Saxo, latro, natro,'' tro-envel unan, o deus rôet ''Saoz, laer, naer''.
 
4) an dro-envel lies ''-oves : *bitoves, *katoves'' a zo deut da veza ''bedou, kadou'' ; implij an dilostger-se, a dalveze da verka al liester en anoiou en ''-us'' evel ''bitus'' « bed », ''katus'' « kad », a zo bet astennet, e brezoneg, d’eun niver geriou a rae e keltieg o liester en eur stumm all.
 
5) an dro-envel lïes ''-etes'' : an hen-geltieg ''*veles, *velis'' « dreistweler, ragweler, divinour », tro-c’henel ''*veletos'', tro-envel lïes ''*veletes'', a zo aet da iwerzoneg ''file, fili'', tro-c’henel ''filed'', tro-envel lies ''filid''. E brezoneg ''-etes'' a zo deuet da ''et, ed'', hag al liester-se eo a gaver, da skouer, e ''barzed'' hag e ''Brezoned'' — daou c’her ar re-se a oa d’ezo en hen-geltieg liesteriou-all : ''bardi'' (ac’hano ar c’hembraeg ''beirdd'' « barzed »), ''Brittones''. Tro-envel unan heman a oa ''Britto''.
 
 
 
'''Doareou-dreist an hengeltieg.''' — Arabat eo ober re a stad eus ar pez o deus lavaret ar C’hresianed hag ar Romaned : e oa ar c’heltieg eur yez hag a sone d’an diouskouarn euzus ha garo, evel pa vije brini o koagal pe tirvi o vlejal <ref>An hen-geltieg a oa ennañ soniou na gaver ket e latin, da skouer ar son a vez aroueziet en enskrivaduriou gant eun D barrennet hag a oa, moarvat, heñvel ouz hini an TH saoznek a vreman.</ref>. Kemend-all a zo bet lavaret gant an holl boblou eus ar yezou dianav d’ezo. Evel m’en em ziskouez en damskeud a dizomp da gaout anezañ, gant pinvidik e oa e c’heriadur, gant stank e gent-geriou <ref>Kent-geriou penna : ''ambi, ambo, an, ande, are, ate, ad, kom, kon, er,'' pe ''ar, eri, ex'' pe ''es, dru, du, ro, su, ver, v''o.</ref> hag e lost-geriou <ref>Lost-geriou penna : ''illos, inos, ulos, arios, avos, ate, atis, akos, iakos, ikos, iskos, isko, eos'' pe ''ios, knos, onos, amos, smos, smios, sminos, ssos, metos'' pe ''matos''. Roll klok ar c’hentgeriou hag al lostgeriou hen-geltiek a vo kavet e levr Dottin ''Langue gauloise''. An niver bras souezus a greskennou pe amc’heriou gant an hen-geltieg, traou-all ouspenn, evel daou-anvegez dourredennou-zo e Galia (''Samara-Sumina, Arar-Saukona, Sena-Sequana, Lêdos-Legros, Separis-Savara''… skoueriou-all gant Philipon, 1925), an niver bras a c’heriou henvelster (da skouer, meur a ano evit lavarout « maen, roc’h », meur a ano evit lavarout « ruz », h. a.) a lakfe a-walc’h da gredi ez eo aet er c’heltieg geriou diwar lies yez-all, moarvat yezou an hen-vroïdi a veve e Galia, en enez-Vreiz hag en Iwerzon kent annezidigez an teir bro-se gant ar geltiegerien. Da vihana, e yezou meur-all, e yezou-trec’h m’eo anavezet gwelloc’h ganeomp o istor eget istor ar c’heltieg, bezans daouadou en anvadurez-lec’hiou, puilhded ar c’hentgeriou hag ar gourfenc’heriou, paoter ar geriou henvelster, a zo frouez anat eus an ampresta digant ar yezou bet trec’het, dindanaet ha peurc’holôet ganto en o emledadenn. Leun-brein eo yezou ariek an Indez a amprestadennou digant ar yezou dravidek ha moundaek, Silvan Levi, Yann Przyluski ha Jul Bloc’h, ''Pre-aryan and Pre-dravidian in India,'' Kalkutta, 1929 ; Régamey, ''Bibliographie analytique des travaux relatifs aux éléments anaryens dans la Civilisation et les Langues de l’Inde,'' Hanoï, 1935.</ref>, a c’helle {{Tired|trei|-distrei}}
Adtapet diwar « https://br.wikisource.org/wiki/Implijer:Saig_Keryann/Robot »