Istor Breiz, 1893/Rann 22

Anna Mezmeur (Seurez Anna a Jezuz)

Istor Breiz

J.-A. Lefournier, 1893  (p. 389-407)

EIL NOSVEZ VARNUGENT

————

Em c’hozni me garfe guelet
Baniel ar Feiz, ar Vretoned
Savet var an touriou huel
Ha var meneziou Breiz-Izel.
(An Scour).

An dud euz a Benmarc’h oa neuze ker galloudek ma oant gouest da zevel etrezo beteg daou vil ha pemp kant soudard, na reent man ebet evit guelout ar barreziou all goastet gant Fontanellan ; na sonjen nemet en em zivoal ho unan.

Sevel a rezont eun tour e Treoultry hag eun all e Kerity.

Fontanellan a ree van da veza mignon dezo.

Eun devez ma oa deuet da eva ganto ha da c’hoari killou, sellout a ree a bep tu evit gouzout dre belec’h oa an essa kemerout ar ger. Dont a reaz e spered unan bennag euz ar re ger ar sonj d’hen laza an deiz-ze, Ar spount dirazan a reaz dezo choum heb hen ober.

Eur miz goude, Fontanellan a zeuaz da velout he amezeien Penmarc’h ; ar veich-ze ne oa ket evit c’hoari killou. Re Benmarc’h a dec’haz dirazan en ho c’hasteliou. Fontanellan a lavare dezo ne oa deuet dy, nemet evit mont d’an aod ; hag epad ma oa an dud euz ar ger oc’h he zelaou, al laer a zeuaz ebarz ar c’hastel euz an tu dilæzet.

Penmarc’h a reaz neuze eur c’holl euz ar brassa ; rag an dud ac’hano n’o doa ket fallet ober evel tud Gwazien ha tud Kap-Sizun, o doa kasset ho zraou kaer da Vrest.

Neubeut goude, Fontanellan a zeuaz da Bonte-Kroaz. O velout na helle ket trec’hout an dud oa en em dennet e iliz Roskudon, ober a reaz devi balan dindano evit ho leski e beo, ma na zeujent ket er meaz.

An aotrou Villerouault gant he introun, hag an aotrou Kosker, person Pouldreuzik, mouget dija gant ar moget, a zeuaz er meaz euz an tour-ze gant ar re oa ebarz. Fontanellan a reaz o c’hrouga.

Ar re oa dalc’het gantan e Douarnenez evel prizounerien a vije lakeet gantan da azeza var houarn-ru, ha goude-ze var ar skorn ; ha pa varvent, ho c’horfou a vije taolet er mor evit beza debret gant ar pesket.

Ober a ree pep tra evit kaout arc’hant digant kerent an dud keiz-ze.

Fontanellan a zeuaz ive e bro Leon. Kaout a reaz o klask bokejou han er parkeier, Mari Koadelan euz a vaner Lezarnou, oajet a bevarzek vloaz, er bloavez 1597.

Mezarnou er barrez Plouneventer oa d’an aotrou Herve Parcevaux, demezet evit an eil gueich d’an demezel Renea Koetlogon intanvez an aotrou Koadelan. Bez en doa an dichans da zigemer en eul lein vraz du Liskoet ha lod euz he gompagnunez e mare ar brezeliou-man er bloavez 1594. Na vankaz, eme an aotrou chaloni Moreau, netra d’ar banket, ar boed oa dilicat ha servijet e vessel arc’hant ; er maner-ze oa neuze ar c’haera arrebeuri.

Goude lein an aotrou du Liskoet, protestant, a drugarekaaz meur a veach an aotrou Parcevaux, a brometaz dezan he sikour en ezom hag a reaz flourik dezan.

Digouez a reaz d’an aotrou Mezarnou evel ma zigouezaz gueich all d’ar roue Ezechiaz en doa diskuezet he draou kaër da gannadou ar roue Babylon : ar re-man ho lamaz digantan neubeut goude. Du Liskoet a zeuaz en dro er maner, neket evel mignon na kar, mæz evit ravina an ty penvidik a Vezarnou, o laërez ha kass gantan an oll arc’hanturi ha traou all precius nemet an arrebeuri re bouner evel an armel a oa ar vesseliou arc’hant-ze varnezan ; prenet abaoue gant an aotrou Mesmeur ha digasset gantan er maner Lescoat, e leac’h ma heller e guelet c’hoaz. An aotrou Mezarnou a c’houlennaz digant mab an aotrou du Liskoet 70.000 scoët evit an domaich gret dezan gant he dad. Rag pa oe anavezet ar guir roue, a zeuaz eun amzer a beoc’h hag a justis ; hag an dud fall a renkaz pea an domaich gret d’ar re all.

Fontanellan a laëraz ar plac’h iaouank, ha goude beza kemeret arc’hant ar c’hastel, hag ar pez a blije dezan, a zeuaz en dro da Zouarnenez.

Goude he oll dorfejou n’en doe ket aoun da vont da Naonet evit guelout an dug Merkœur. Evit guir an dug na gredaz ket e lakaat er prizoun. Fontanellan a zouge eur vantel euz ar re gaera. Merkœur a c’houlennaz digantan buhez ped den o doa paet ar vantel-ze ? Fontanellan na reaz nemet c’hoarzin.

Daou vil den euz a Gemper, Brest ha kerriou all, na heljont ket he gas kuit euz a Zouarnenez ; an dra-ze a reaz kement a foge da Fontanellan ma zonjaz e oa gouest da gemerout ar ger a Gemper. He dud a c’hoantee dreist peb tra goasta ar ger, laza ar goazet ha kemer ar groagez hag ar merc’het da briejou.

Diveich a glaskaz kaout Kemper, ha diveich a gollaz he boan.

Fontanellan a grede e oa an tu gantan evit dont a ben euz he daol en or kemerout Kemper. Eun devez e oa e kastel ar Guilguifin, ty an itron Kerharo, gant eun nemorant euz he vignonet hag ar gaoz oa varben Kemper : œz vije dezan emehe antreal e ker dre drubarderez. An itron a responte dezan ne dije ket allet kaout Kemper. Itron a lavaraz dezi Fontanellan, ar ger a Gemper a zo dime evel ma zeo deoc’h ar saë a zougit. An itron-ze a gassaz e kuz ar c’homzou-ze da Kemperiz, evit o lakaat var evez. Doue a oar pe seurt krimou vije bet gret er ger-ze gant ar rum laëroun-ze, penefe a zigassas an aotrou Doue e Kemper an aotrou Kerollain evit difen Kemperiz ha divoal ho c’her. Pa oa kemeret kastel Krozon, an emgann oa ar goassa eno euz ar brezel e Breiz. Jan Jegado aotrou Kerollain a lammaz var ar voger hag eun taol lans a ziframmaz dezan he chod beteg he skouarn ; ker kalounek a oa ma zavaz deoc’htu adarre var ar vogeriou ken e oe kemeret kastel Krozon.

Ar veich kenta, noz tenval oa ; dont a ree dre ar stang vihan. Re Gemper a oa kuzet a dreon ar c’hleuniou, ha pa dostaaz Fontanellan, e tenjont varnezan, ar pez a reaz d’he zoudardet kemer an tec’h.

An eil gueich e teuaz dre Bratanraz e kreiz an deiz ; ha penefe oa n’em gavet e Kemper an aotrou Kerollain, en deiz-ze, ar ger vije bet kollet. Kerollain, den a vrezel ha leun a galoun, a zestumaz en dro dezan an dud iaouank ha ganto hag ouspen daou c’hant soudard a gassaz kuit Fontanellan.

Gouarner Brest a glaskaz en aner kass Fontanellan e meaz euz a Zouarnenez.

Fontanellan a joumaz en he gastel, euz a belec’h a zeue da redek var barreziou Kerne.

Pa oa anavezet Herri pevare evit ar guir roue, Fontanellan a renkaz erfin pea he dorfejou dre eur goal varo e Paris. Staget oe oud eur rod ha torret dezan he izili.

Herri pevare, deuet perc’hen euz ar Frans, a c’hounezaz buhan kalonou he zujidi ; n’euz ket bet james eur roue ken karet gant he bobl. Dont a reaz goude ar peoc’h da Roazon ha da Naonet evit lakaat ar Vretoned da c’houzout pegen mad oa, ha diskuez dezo n’ho dije ket dleet ober ar brezel dezan. E Naonet Herri IV a jomaz da zellet euz kastel an duget hag he c’havaz kaër meurbet : an duget a Vreiz ne oant ket tud dister, emeve. Na c’hoantee nemet mad an oll euz he rouantelez, hag a lavare aliez : C’hoant am euz a hellfe pep merour, pep den divar ar meaz dibri kik peb zul, ha kaout magadurez vad epad ar sizun.

An dud boazetoc’h d’ar brezel eget d’ar peoc’h, na oant ket evit choum unanet, hag en em goal gassent etrezo.

Ar roue Herri a c’halve dirazan an dud direiz-ze : Penaoz, eme-he, na diessoc’h e vo deoc’hui ankounec’haat ar gaou gret deoc’h evit na deo din ? Divoallit na glefen trouz ganeoc’h adarre !

Goude ar brezel a zeuaz an dienez.

Ar guiniz oe guerzet beteg daou skoet ha daou ugent ar boezel, ar segal tregont skoet. An dud paour n’o doa da zibri nemet louzeier fero.

Ar bleizi, boazet da zibri korfou an dud varo er brezel, a zeue beteg ar c’herriou e kreiz an deiz da zibri an dud veo. Dont a rent pemp pe c’huerc’h assamblez. Ar mammou a zarre mad ho dorriou gant aoun na vije debret ho bugale ; rag ar bleizi a zeue en tyez memez pa vije digoret an nor. Al loenet gouez-ze en em zivoalle ker mad euz an tennou, hag a laze an dud ker buhan dre ho gouzoug, ma sonje ar bobl e oant tud chenchet e bleizi, kement a speret o doa. Eur vaouez euz a Gerfeunteun o vont e meaz euz a Gemper goude ar marc’hat, ha kals a dud en dro dezi, oe lazet gant eur bleiz, heb na hellaz den he difen.

Goude kement-man oll e teuaz ar vocen, hag a ree mervel an dud a dyadou.

Ne oa ket ed avoalc’h evit hada an oll meachou nag ar parkeier, evel m’euz guelet n’euz ket pell c’hoaz er bloaz 1847. Ha pa oa roet eun neubeut ed d’an dud paour, ar reman n’o doa mui na loenet, na kezek, nag ejenet, en em stage o unan ouz an alar, evit arad hag hada ho ed.

Ra viro Doue e velfemp ar brezel civil er vro ; houman ne zeo ket an hini diveza am euz da zanevel deoc’h.