Eil loden — XXIV.
Goude m’eo kanet kantik ar Speren-Glan, ec’h aze an oll, ha gir ebet ken, dre ma zo c’hoant da glevet pis komzo an Otro ’n arc’hesbob Bourne. Meur a hini a oar ’benn breman petra eman o vont da laret, hag a zaill o c’halon en o c’hreiz : kazi vel arne a zo en êr ha chans bras a vo mar ne deu ket eun tôl kurun.
Fe, dont a ra buhan, ha setu aman ar c’homzo a lak anean da strakal.
« Bean am eus, eme an Archeskob da gemen d’ac’h eun dra hag a dle ho klac’hari hag ho soupren. Dirio am eus bet reseved digant ar C’hentan Ministr, eus e beurz e-unan hag evidon ma-unan, eul lizer hag a lare d’in e oa arabad ober ar zul prozision ar Zakramant ».
Ha kenkent eun drouz spontus da zevel, eun drouz grêt ’n eur huchal, ’n eûr c’hwitellat, ’n eur hopal a bouez penn : « Mez ! Mez ! haro ! haro ! ». Kaer ’n eus an Otro Bourne, gant e zaouarn, gwignal d’an dud tevel, ne deu ket a benn eus e dôl : kement a zroug a zo êt er c’halono, m’eo hanval ar zal ouz eur forn c’horet.
N’ê ket eta en eun tôl e vo distanet. Mes, a dammigo, dre ma weler an Otro Bourne o chom ’habask hen e unan hag o pidi ar re all da vougan o buanegez, e tousa an dourni hag en em lak adarre an arc’heskob da gomz.
« Me ho ped, emean, da chilaou penn da benn, ha hep am zroc’han, ar pez am eus da zisklêrian. « Chilaouomp, chilaouomp ! »
En e lizer, an Otro ’r c’hentan a lare d’in lezel a goste ar prozision. Respont a ris d’ean dioustu ne c’hallen dizober netra… « Chilaouomp, chilaouomp ! » ha goude an oll en o zav, ’n eur dripal ha ’n eur drouzan gant treid ha gant daouarn. En hano Doue, bezet sioul beteg ar fin « Chilaouomp, chilaouomp ! » Peuc’h ! Respont a ris ne c’hallen dizober netra diwar eur gourc’hemen grêt d’in, evel en kuz (Huch ha strakadeg). An Otro Asquith a respontas d’in ne zelle e gemen nemedomp hon daou ha ne dlee ket bean embannet. (Oh ! Oh !) Delc’hen a ris warnan ’n eur rei da c’hoût d’ean e oa ret d’ean, mar boa ezom, en gwirione, da chanj eun dra bennak d’an heur divezan, ya, e oa ret mat d’ean kemer warnan d’ober e c’houlen en hano ar gouarnamant. (Huch ha strakadeg). Setu aman an telegram a gasis d’ean dec’h d’an noz :
Kentan Ministr, Port Errol, Aberdeenshire (lenn dinchair). Lennet ho kemen. En zell lemel al lid a gavet enep lezen. gant rofed ôtre d’in d’embann e ran ze diwar ho koulen. C’hwi dle anzav am laket war glaou ru tan.
Vit ar beure, eme an Arc’heskob, am eus resevet ar respont-man.
- Arc’heskob Westminster.
Resevet ho telegram dec’h d’an noz re divezat evit respont.
Penegwir fell d’ho kras ober diouz hon mennoz, am eus eta laret d’ac’h a beurz Gouarnamant E Vajeste, e vefe gwelloc’h evit an urz vat ha dereatoc’h dilezel al lid a zo meneg anean, dre ma lerer ec’h a enep d’al lezen. (Mez, mez !) Glac’haret on dre ma n’ê ket hep eun nec’hamant bras e renket hen dilezel.
Asquith.
’N eur glevet lenn respont ar C’hentan, e sav er c’halono hag en em diskoe e pep sort doare eur vuanegez eus an têran. Neuze e lavar E C’hras (an hano-ze a roer aman, dre respet, d’an eskibien) : « D’am zro, emean, am eus kaset ar respont-man :
« Digemeret ho telegram. Pez a lidus a dlee bean er prozision a vo lemet dioutan, dre respet evit ho mennoz a Vinistr Kentan.
Kardinaled hag eskibien gerzo gant o gwiskamant a enor, bep hini diouz e renk. En gortoz ma rei Gouarnamant diouz ma vo diriskl ha dereat ar c’herzed evit hon hosted meurbet enoret. Ret d’in, emichans, displegan sklêr dirak an oll perak eo chanjet an treo. »
(Teulomp ple, ’n eur dremen, d’an abeg a ra d’an Otro Bourne souzan : n’ê ket mennoz an Otro Asquith, eur mennoz a guzuilh, mes mennoz ar C’hentan Ministr, eur mennoz a c’hourc’hemen. Setu teulet ar bec’h gantan war ar gouarnamant hag an trec’h gantan war ar poent-man. Bean an nevo ive otre d’en em dizamman dirak an oll, hag oc’h ober ze eman breman en Albert-Hall).
Eun dever ’ta, eme an arc’heskob, eo evidon pidi O Eminans hag O Otroniaj (ar gardinaled hag an eskibien) da vont arc’hoaz d’abarde d’ar gatedral, n’ê ket dre an hent eün, mes dre an hent a zo merket evit ar prozision, gante o soudanen, o sourpilis, o mantellig ha ’pez o deus ahendall da dougen pep hini herve e renk. Ar prozision gant e oll lido a vo grêt diabarz an iliz (Mez ! Mez !), ha bennoz ar Zakramant a vo roet d’an dud n’o devo ket gellet mont ebarz, diwar ar gwaridello diavêz. Ar greden am eus e vo grêt plijadur evelse d’ar miliero a dud o deus c’hoant da gaout o lod eus ar c’hendalc’h, hag e vo lemet gant an oll, betek gant ar bisminkerien ar muian troidellus, pep digare da damall d’imp eun dra bennak ha na vefe ket herve al lezen (Strakadeg). Pidi a ran ive hon fopl da zigemer ar reizadur-man gant al lealded hag an doujans ac’h ê dleet d’imp kât evit an oll dud a zo en eur garg bennak, pe int tud a Iliz pe nan int ket. « Chilaouomp ! chilaouomp ! » hag eur vouez : « D’an traou Asquith ! » O fidi a ran ive da ziwall da goll o foell ha d’ober eun dra bennak ha ne vefe ket dereat. (Strakadeg). Evel eur Zôz leal, ha c’hoaz muioc’h evel eur C’hatolik a glask e pep tra senti ouz e fe, e kavan ec’h ê dleet d’in en em dremen ouz an dud a zo karget da ren hon bro hag hon c’hêr, pa o deus, dirak an oll, diskleriet d’in o mennoz (Strakadeg). Mes evit plegan da c’hourc’hemenno ha da c’hourdrouzo an Allians Protestant, pe eun all a sort ganti, ze n’on ket dare d’ober. (Strakadeg).
Fians am eus, breman pan ouzoc’h penôs eman kont, e kavfet mat ar pez am eus grêt (Stakadeg). Evit bean just, e larin c’hoaz e zo bet roet assurans d’in gant ar Polis ne c’hoarveo dizurz na droug ebet epad hon c’herzadeg (Strakadeg). Hag ahendall, n’hallen ket ankouât se, n’am eus nemet d’en em veuli eus penno bras ar Polis : kavet am eus enne dalc’hmat respet ha c’hoant d’ober plijadur. C’hoaz eun dra : hini bet eus an dud a zo o chom er ruio a dle ar prozision tremen dre-z-e, nan eus, e doare ebet, savet e vouez eneb da ze.
Ha breman, ma daou c’hir divezan. C’hoant am eus e rofe hon fopl testenio a enor hag a garante d’an hini a dalc’h aman lec’h an Tad santel ar Pab, ha d’an Otrone ’n Eskibien o deus teurveet dont davedomp. C’hoant am eus dreist-oll e lakfe kement hini a zo aman tommder awalc’h en e galon ha bue awalc’h en e gan, evit ma teuio, n’ê ket hepken ar gatedral, mes ive karter Westminster a-bez, da vean eur gwir dempl, gwestlet d’ar Zakramant binniget (Strakadeg ha huch).
Setu achu an diskleriadur an nevoa an Otro Bourne d’ober d’an dud a oa bodet en Albert-Hall. N’eus ket ezom da laret e skoas don er c’halono. Koulskoude, pa welas sklêr an oll e oa chomet sonn e benn dirak ar C’hentan Ministr hag an nevoa laket ar bec’h da gouean warnan, e chomjont habask ha sioul hag e c’hallas an Otro ’r c’hardinal Mercier, arc’heskob Malines, goulen digante hag-en e kavent mat ar mennoz-man : « An naontekvet kendalc’h Eukaristek savet etre katoliked ar bed oll, a c’houl digant kement hini a gemer lod ennan, ma labouro gant e oll nerz evit kriski an devosion e kenver ar zakramant adorabl eus an Oter, herve spered ha kelennadurez an Iliz katolik. »
Emichans an oll a lavar ya, ha neuze ar C’hardinal a bed anê da dostaat alies ouz an dôl-zakr, d’en em garout an eil egile, da garout o breudeur dianket, ha da bidi, pep hini eus e wellan, ar Pastor mat evit ma sacho ’nê davetan, da laret ê evit ne vo nemet eur bagad hag eur pastor. (Strakadeg).
An Otro ’n Archeskob Glasgow a gomzas goude eus an dud a labour, a oa kement anê an nozvez-se en Albert-Hall. « Bras eo o galloud hirie, emean ha war vrasaat ec’h a : mes ne fell ket d’ê ankouaat o deus ive deverio. En eur gir, bezent kristenien vat hag e chomfont war an hent eün. E skol Jezus e tiskfont pis petra o deus d’ober. Ha gallout a reont hen pleustri ha bean kenteliet gantan, n’ê ket hepken ’n eur lenn ar Skritur Zakr, mes ive, mes dreist-oll, ’n eur digemer anean en o c’halon dre ar gomunion : digant Jezus Eukaristek o devo, n’ê ket hepken ar sklerijen, mes an nerz o deus ezom evit ober o dever. » (Strakadeg).
Arru ê unek heur : dre gantik ar Pab ec’h achuer ar vodaden ha pep hini war e du.