Salaun / Derrien, 1902  (p. 214-235)



EIL PENNAD VARN-UGENT


————
Tour Berven


Eun dervez hag eun nozvez a ioa edomp e koat Kermenguy eb ober netra nemed diskuiza ha pura hon armou. An Aoutrou de Kerbalanek a iea hag a deue enn hon touez, tenval he benn. Ne lavare ger ha ne gouiemp ket petra a ioa o tieza he spered, mez anat oa d’eomp ne d-ea ket an traou hervez he c’hiz. Nec’het oamp hon-unan o velet hor mestr glac’haret hag ankeniet. Etrezomp e kaozeemp, ha c’hoant hor boa da c’houlen petra a rea kement a nec’hamant d’ezhan ; mez hini ne grede goulen. Oll e kave d’eomp e sonje enn dud a ioa marvet e Kergidu, ha, mar doa guir an dra-ze, komz d’ezhan a gement-se, oa nevezi he boan hag he c’hlachar.

Avechou, pa veze o vont pe o tont abiou d’eomp, unan-bennag a lavare :

— Aoutrou de Kerbalanek, peur e skoimp adarre var soudarded Canclaux ? Diskuiz omp breman, ha ne c’houlennomp ket guell eged mont adarre enn hent.

— Gortozit, goazed, a lavare. Divezatoc’h, me a roio krok d’eoc’h ; breman omp re nebeut a dud.

— Re nebeut ? Daoust ha Ian Pennors aman n’en deuz-hen ket he-unan diskaret, enn eun nosvez, c’houeac’h soudard varn-ugent var hent braz Lanhouarne ?

— Ia, Ian Pennors a zo eun den, her gouzout a ran.

— Ha paotred Landeboc’her, daoust ha n’ho deuz-hi ket ive skubet eur guchenn-all divar douar Breiz-Izel ?

— Ia, guir eo an dra-ze, eme an Aoutrou de Kerbalanek, en eur huanada.

Hag e tec’he dioc’h ouzomp.

Daou zervez goude taol Trefalegenn, epad m’edomp o tomma enn dro d’eun tamm tan hor boa alumet, var dro peder heur dioc’h an abardavez, e teuaz en hon touez an Aoutrou de Kerbalanek, atao eun ear nec’het d’ezhan. Evelato, enn dro-man oa anat d’eomp ez ea da ziskarga he galon. Azeza a reaz enn hor c’hichen : pep hini ac’hanomp a droaz out-han, digor hon diouskouarn.

— Goazed, emez-han, gouzout a rit omp bet tizet e Kergidu hag hor beuz ranket kemeret an teac’h ha dont aman da guzet e mesk al lann, pell dioc’h hon tud. N’edomp ket var c’hed a gement-se, mez, her gouzout a rit, mar d-omp bet trec’het, ne ket e vankche kaloun d’eomp ; nann, a drugare Doue. M’hor beuz ranket tec’het, eo abalamour ma n’oa ket a armou etre hon daouarn evel a zo etre daouarn soudarded Canclaux ; anez, hag e vichent bet pevar ouc’h unan, e vichemp deuet a-benn anezho.

— Ia, guir kement-se, eme-ni a-unan, rak ni en em gann evit hor relijion, hor roue, hor bro hag hon tud, e leac’h soudarded Canclaux n’int deuet e Breiz-Izel nemed evit lac’ha, laerez hag ober udurerez.

— Guir a livirit. Me a gave d’ign, gant tud eveldoc’houi, em biche douaret Canclaux hag he zoudarded etre Kastel ha Kergidu ; hag her great em biche ive, ma ne viche ket digouezet varnomp ar Prat gand he ganoliou.

Goude beza trec’het Canclaux, va mennoz oa mont varzu Brest evit kas euz ar gear vraz-se an divroidi deuet di, hag a laka kement a spount da reded dre ar vro gant ho lezennou dizoue hag ho c’hrizder. Mez, evit ober kement-se, evit beza treac’h da gear Vrest, evidomp da gaout enn-hi meur a hini a du ganeomp, e rankemp beza kals tud, rak anat eo d’eoc’h ne ket eaz mont enn eur gear var soudarded hag a zo mogeriou huel a dro-var-dro d’ezho. Abalamour da-ze em boa lakeat kemenn d’an oll dud a galoun a vro Leon, hag euz a Gerne zoken, dont d’hor c’haout da vourk Berven. Varc’hoaz hag antronoz, e tleont en em gaout. Dont a dle tud a Blouneour-Menez, a Gommana, a Blouziri, euz au Dre-Nevez, euz ar Merzer, a Vimilliau, a Lambaol, a Viniventer, a Vodiliz, hag euz a veur a leac’h-all. Dont a dle zoken euz ar Fouillez, euz a Vrasparts hag euz ar parresiou-all euz ar vro-ze. Evel a velit, kals tud e tliemp beza evit bale varzu Brest, hep kounta ar re hor biche kavet enn hent en eur vont.

Siouaz, ne ket deuet an taol da vad ganeomp.

Er brezel, e ranker sonjal e pep tra, er c’holl kerkouls hag er gounid, ha beza e tu da harpa ouc’h ar c’holl kerkouls ha da lakaat ar gounid da veza talvouduz. Mar kollit, klaskit ho tro da dec’het heb beza re dizet ; mar gounezit, it araok ha flastrit muia ma c’helfot hoc’h enebour.

An dra-ze am beuz great, hag, evidoun da veza glac’haret braz da veza kollet e Kergidu, e c’hellan lavaret em beuz tennet va zud a-zindan ar beac’h, guella ma c’hellet hen ober.

— Oh ! Aoutrou de Kerbalanek, piou a glemm ac’hanoc’h ? Poan a rit d’eomp o komz er c’hiz-se.

— Ne ket abalamour d’eoc’houi eo e komzan evel-hen, rak me hoc’h anavez mad.

— Ma ne ket abalamour d’eomp-ni eo, eo da viana abalamour d’hor mignouned a zo maro enn emgann.

— Ne ket ken nebeut. Selaouit.

- Eo, eo. Breman e c’houzomp perak oc’h ker glac’haret, ha ne gredac’h ket her lavaret aeomp.

— Selaouit ac’hanoun, a lavaran d’eoc’h, ha bremaik e velfot ne ket guir ar pez a zonjit.

— Lavarit d’eomp-ta neuze ma klevimp.

— Mad, selaouit. Lavaret em beuz d’eoc’h e tle dont d’hor c’haout da Verven, tud euz a gostez Menez-Are evit mont var gear Vrest.

— Ia, an dra-ze oc’h euz lavaret ; ha goude ?

— Ma teu an dud keiz-se var eeun betek Berven, hep kaout kelou ebed, e kouezint etre daouarn ar republikaned, rak n’emaint ket var c’hed da gaout, e Berven, soudarded Canclaux.

— D’eomp d’ho diambrouk, ha, mar d-emaint avoualac’h hag armet mad, e tistroimp gant-ho enn dro da lakaat Canclaux da baea ker an drouk en deuz great d’eomp e Kergidu.

— C’houi a zo eaz d’eoc’h lavaret, va zud paour ; c’houi ne c’houlennit nemed emgann. Mez me, ho mestr, a rank sellet a-bell ha diouall a bep tu ; me a rank beza atao var evez, rak, dirag Doue, me a zo karget ac’hanoc’h, hag e vezo red dign renta kount d’ezhan euz ho puez, mar ho lakaan, dre va fazi, var var d’he c’holl.

— Bezet dinec’h var gement-se. Ni hoc’h anavez mad, hag hor fizianz a zo ennoc’h.

— Mad, neuze, selaouit ac’hanoun, ha sentit ouzign. Enn derc’hent deac’h n’oa soudarded nemed e Berven, e Guitevede hag e Sant-Nouga ; mez abaoue, ha n’int-hi ket eat dounnoc’h er vro ? Ha n’euz ket breman anezho e Plouvorn, e Guikourvest, e Guikar, e Bodiliz, ha zoken marteze e Landivicho ? Hini ac’hanomp n’her goar, hag ar re a zigas bevanz d’eomp, ne c’houzont ket ken nebeut, her goulenn em beuz great digant-ho. Penaoz ive-ta e c’helfemp-ni mont da ziambrouk paotred Menez-Are, a zo erru d’hor c’haout ? Bep kammed a raimp emaomp e riskl da goueza e mesk eur strollad republikaned.

— Koulskoude n’omp ket evit lezer hor breudeur da goueza etre paoiou bleizi ker kriz ha soudarded Canclaux.

— Ne ket hennez eo ive va mennoz, hag an dra-ze eo a lakea tenval va fenn.

— Red eo, kousto pe gousto, da unan-bennag ac’hanomp daou pe dri ma ranker, mont a-dreuz ar vro, dre an hentchou distro, da lavaret d’an dud kalounek-se, e pe zoare stad eman an traou ganeomp.

O klevet ac’hanomp o komz er c’hiz-se, an Aoutrou de Kerbalanek a reaz eur mousc’hoarz, hag a lavaraz :

— Fouge e zo enn-oun o klevet ac’hanoc’h hag o velet ac’hanoc’h ker kalounek. Bennoz Doue d’eoc’h ! — Bremaik e lavaren d’eoc’h e tlie an hini a ra brezel beza var evez a bep tra, var ar c’holl kerkouls ha var ar gounid : setu ive ar pez am beuz great. En eur gas tud da gostez Menez-Are, em beuz lavaret d’ezho evelhen ; araok ma viot distro euz ar Menez d’an Arvor, ni hon devezo bet eur stokad ouc’h Canclaux hag he zoudarded ; me gred e teuimp a-benn anezhan. Mad, neuze, ma vezomp ar mistri, e vezo var bek tour Berven, a zo var an huel, a veler a bell hag a bep tu, eur banniel pe eun drapo guenn-kann o nijal laouen gand an avel ; ha mar kollomp, el leac’h eur banniel guenn, eur riblennad lian du ne vezo ken, evit dougen kaon d’ar re a vezo maro. Evel a velit, e sonjen er c’holl kerkouls hag er gounid.

— Ia, guelet a reomp hon deus eur mestr hag a zo he lagad e pep leac’h, a c’hoar diouall ouc’h an drouk hag a gemer poan gand he dud.

— Mad, ha ne ket guelloc’h d’eomp lakaat eur banniel du var bek tour Berven eged ne d’eo mont betek enn-ho da lavaret da baotred ar Menez mont d’ar gear, rak tizet omp bet e Kergidu.

— Koulskoude, Aoutrou de Kerbalanek, ma viche eat unan-bennag ac’hanomp betek enn-ho, enn diviche gellet komz out-ho ha lavaret d’ezho n’omp ket digalounekeat ha ne c’houlennomp ket guell eged en em ganna adarre ouc’h Canclaux.

— Guir eo an dra-ze ; mez nebeut a dud omp, ha dre aman e c’heller kaout izoum ac’hanomp-oll. Hag ouc’hpenn-ze, ha n’oc’h euz-hu ket sonjet enn dra-man : Euz a bep tu e tle dont tud d’hor c’haout : red e ve ive-ta kas d’an nebeuta dek den e kevridi evit lakaat unan epken var bep hent, ha c’hoaz marteze n’en em gavo ket var an hent mad.

— Ar virionez a livirit adarre, Aoutrou. Paotred ar Menez, e leac’h dont dre an hent braz, a c’hell kemeret an hentchou a-dreuz, ha ped hent-treuz n’euz ket ac’halenn da Landivicho ?

— E leac’h ma lakeomp hor riblennad lian-du var bek tour Berven, hervez m’omp en em glevet, e c’hello beza guelet a bell hag a bep tu, hag er c’hiz-se e lakaio an oll da veza var evez.

— Mad ar pez a livirit, Aoutrou. Ni a ia da staga ar riblennad lian-du var bek tour Berven ; guelloc’h e viche bet ganeomp, e guirionez, staga banniel guenn hor roue.

— Komz a rit evel tud a galoun, mez ne gomzit ket avad evel tud a benn. Kaout a ra d’eoc’h e c’helfot sevel e tour Berven ken eaz ha m’her lavarit ? Daoust ha ne c’houzoc’h ket eo bourk Berven leun a zoudarded ?

— Sell, ia, Aoutrou, guir a livirit adarre.

— Lezit ac’hanoun da gomz d’eoc’h ha sentit ouzign.

— Lavarit, Aoutrou ; ni a vezo sentuz.

— Mad, ar riblennad lian-du am beuz da staga ; mar d’eo hirr, ne ket pounner. Ne ket red dek den evit he dougen : unan epken a zo avoualac’h.

— Nann, nann ; ne ket avoualac’h unan epken ; ha mar kouez beac’h var-n-ezhan ?

— Selaoui-ta ac’hanoun ; c’houi ne zelaouit nemed mouez ho kaloun. Me a c’hoar ervad n’em meuz nemed lavaret d’eoc’h : Paotred, eomp araok, baleomp var soudarded Canclaux, ha pep hini ac’hanoc’h, sounn he benn, tan enn he lagad, a grogo enn he fuzil hag a valeo ganen. Mez ne ket an dra-ze am beuz c’hoant da ober, rak ne c’hellan ket hen ober, siouaz ! Ar pez am beuz c’hoant da ober, ar pez a rankan zoken da ober, eo kas unan ac’hanoc’h da ober ar grevidi. Souezet oc’h, a velan, rak trei ha distrei a rit en eur zellet an eil ouc’h egile.

— Souezet omp eun tamm, evit guir, rak eun den epken a c’hell beza lazet buan avoualac’h. Kasit daou da viana.

— Kas daou ! Petra eo daou zen a enep ar vandenn soudarded a zo e Berven ? N’int ket kals a dra ; mez evelato, ma vez lazet an hini a zougo an tamm lian-du, petra refot ?

— Ma vez lazet hennez, ne vezo staget netra ouc’h bek tour Berven, anat eo, rak ar republikaned a zalc’ho gant-ho va banniel du ; mez ma vez lazet hennez, egile a viche lazet ive ker buan, sklear eo, rak beza e vezint an eil gand egile, hag, e leac’h unan, daou zen paour eo a vezo maro. Ha mad eo kas daou zen d’ar maro pa’z eo avoualac’h unan, re zoken ?

— Nann, guir a livirit.

— Mad, setu aman petra ez an da ober. Da unan ac’hanoc’h ez an da rei ar riblennad lian-du ; evel eur gouriz hel lakaio enn dro d’he groaz-lez. Pa vezo savet e bek tour Berven, hel lammo kuit hag e stago anez-hi eno, guella ma c’hello, evit beza guelet a bell hag a bep tu.

— Mad avoualac’h eo ar pez a livirit, Aoutrou. Me eo a ielo da Verven, eme an oll a-unan.

— Mar d-a kement hini a c’houlen mont, ez efot-oll, eme an Aoutrou de Kerbalanek enn eur vousc’hoarzin, rak vad a rea d’he galoun guelet n’o doa ket he dud kollet fizianz enn-han, evit-han da veza kollet e Kerguidu.

An oll a dosteaz ouc’h an Aoutrou de Kerbalanek oc’h en em horta an eil egile ; oll o doa c’hoant da vont da riskla ho buez var bek tour Berven.

O klevet kement-se, unan-bennag a lavaraz :

— Pa’z eo guir o deuz c’hoant an oll da vont, tennomp plouz-berr, hag an hini en devezo ar blouzenn verra pe irra, hervez ma vezimp en em glevet araok, hennez a ielo enn hent.

— Nann, eme an Aoutrou de Kerbalanek, ne fell ket d’ign ez afe an traou er c’hiz-se. Ar plouz-berr a zo evel an tenna da zort, dall put, a c’hell lakaat eun den kamm el leac’h ma tlefe beza eun den lijer, hag unan bian el leac’h ma viche red kaout unan braz. Diskouez oc’h euz great d’ign bete vreman hoc’h euz fizianz enn-oun.

— Ia, ia, hag hor bezo atao.

— Neuze, lezit ac’hanoun da ober va bolontez, kredit mad e rign guella ma c’hellign, ep lavaret e tal muioc’h an eil ac’hanoc’h evit egile, rak oll oc’h tud a galoun.

— Alo ! grit ar pez a gerfot ; ar pez a reot a vezo great mad. Hini ac’hanomp ne gavo abek er pez ho pezo great. Hanvit ho ten.

— Mad, Ian Pennors eo am beuz choant a iafe da staga va riblennad lian-du var bek tour Berven.

O klevet va hano, red eo d’ign hen anzao ouzoc’h, ez eaz fouge enn-oun. D’ar mareou-ze me a ioa iaouank, hag e koat Kermenguy, gand an Aoutrou de Kerbalanek, oa tud kosoc’h eged oun-me ha startoc’h an tamm anezho ive ; ha koulskoude, enn ho zouez-oll, me eo a ioa dibabet evit sevel var bek tour Berven.

N’em boue ket kals a amzer da chom d’en em fougeal ; an Aoutrou de Kerbalanek a zistroaz ouzign hag a lavaraz d’ign :

— Ian, ha mont a ri a galoun vad da staga ar riblennad lian-du-man ouc’h bek tour Berven ?

— Ha var var a ze e c’hellit beza, Aoutrou de Kerbalanek ?

— Gouzout a ran, Ian, emez-han d’ign adarre, ec’h euz great traou burzuduz enn derveziou tremenet ; mez goasoc’h, a gaf d’ign, eo ar pez ec’h euz da ober enn noz da zont eget kement tra ec’h euz great betek hen.

— Doue hag ar Verc’hez o deuz va diouallet ; va diouall a raint adarre, fizianz am beuz enn-ho. Roit d’ign ho kourc’hemennou, ar pez a leverfot a vezo great araok varc’hoaz vintin, pe Ian Pennors a vezo eat da varadoz an Aoutrou Doue.

— Doue hag ar Verc’hez a ziouallo ac’hanot, Ian, her c’hredi a ran ; mez red e vezo did ive lakaat da oll-skiant da c’hoari.

— Bezit dinec’h, mestr ; Ian Pennors n’en devezo ket a c’hoant kousket fenoz.

— Arabad en defe ken neubeut. Setu aman petra e pezo da ober. E-berr, pa vezo erru an abardavez-noz, e vezo lakeat d’id, egiz eur gouriz, ar riblennad lian-du enn dro da kroaz-lez, evit miret na vezo guelet gand den. Er c’hiz-se, hag e vez guelet var an hent, ne vezo ket taolet evez ebet ouzid, ha ne vezi ket anavezet.

— Petra, eme-ve, ne d-aio ket va fuzil ganen ?

— Da ober petra, da fuzil ?

— Da ober petra e vez roet he fuzil da eun den a vrezel ?

— Neuze evelse, ma vezez guelet var an hent gand soudarded Canclaux, eman great ganez.

— Marteze... Var hent Lanhouarne euz chomet meur a hini, ha me a zo aman.

— C’hoant ec’h euz-ta da gas da fuzil ganez ?

— Ia, ha c’hoant braz. Ma n’am beuz ket anezhi zoken, e vezo du va fenn en eur vont varzu Berven.

— Mad, lezet e vezo da vont ganez.

— Bennoz Doue d’eoc’h, Aoutrou de Kerbalanek. Lavarit d’ign breman, pa gerfot, ar pez am bezo da ober. Ian Pennors, gand he fuzil, a ielo varzu Berven kel laouen evel ma’z ea varlene da bardoun Lochrist.

— Pa vezi kempennet ganeomp-ni er c’hiz-se, ar riblennad lian-du oc’h ober gouriz d’id, ez i varzu Berven dre ar c’hoajou, dre al lanneier hag ar parkeier, a-hed ar c’hleuziou, eur park pe zaou dioc’h an hent braz. Dre ma’z i e selaoui, ha, keit ha ma ne glevi netra dre an hentchou nag adreuz an douarou, e c’helli bale dinec’h. Ne ket red lavaret d’id, mar klevez trouz a gleiz, e ranki trei a zeou, ha ma rankez chom a-za tammou, e chomi. An traou-man a ri dioc’h ar pez a c’hoarvezo ganez.

— Ar pez a livirit a vezo great, Aoutrou de Kerbalanek, ha skouarn ar c’had ne d’eo bet jamez tanooc’h eget na vezo va skouarn-me fenoz.

— Goasa ma vezo, eo p’en em gavi e bourk Berven. Penaoz treuzi an hent braz evit mont da gaout an iliz ? Penaoz mont enn iliz ? Penaoz sevel enn tour ? Setu a-ze, Ian Pennors, kudennou diez da zibuna, ha ne c’helli ho dibuna nemed pa vezi var al leac’h. Araok treuzi an hent braz, kea var bennou da zaoulin, sao da galoun varzu Doue, en em erbed ouc’h an Itroun-Varia, ha ma kavez brao da dro, bale araok.

Deuet eo an abardavez ; red eo mont enn hent. Ar re-all o doa an ear glac’haret ; evidoun-me, me lavar d’eoc’h ar virionez, a ioa ken dinec’h va c’haloun o vont kuit, ha m’oa skanv va gar o lammet dreist ar c’hleuz kenta a gafchon diraz-oun. Ar pez en doa lavaret d’ign an Aoutrou de Kerbalanek, a riz penn-da-benn. Mont a riz a-dreuz an douarou, selaou a rean eur veach an amzer ; mez ne gleviz netra, ne veliz den, hag en em gaout a riz treuz eur park epken dioc’h tiez bourk Berven.

Araok mont larkoc’h ec’h en em daoliz var bennou va daoulin hag e pediz Doue hag ar Verc’hez c’houeka ma c’helljon. Goude-ze e saviz em za, hag en em lakiz da velet ha karget mad oa va fuzil, ha chomet oa stard avoualac’h, evit ober eur c’haloupadenn, va gouriz lian-du.

Ia, pep tra e ioa mad ; neuze e riz sin ar groaz, hag e teuiz betek ar c’hleuz a sko var an hent braz, d’ar c’huz-heol, varzu Lanhouarne, el leac’h m’eman breman ar Post.

Sevel a riz ouc’h ar c’hleuz, gourvez a riz var he c’horre, astenn a riz va gouzouk evit taoler eun taol-lagad a bep tu var an hent braz.

Ne velen den nag o tont nag o vont : klevet kaozeal a rean a-vad er penn-all euz ar bourk ; e ti Bielon e kave d’ign e oa.

Chom a riz eur pennad er c’hiz-se da c’houzout penaoz tenna ar brava va fleg evit mont betek an iliz.

Meur a veach oan bet mennet da vont betek enn-hi en eur redadenn, mez trouz am biche great, ha klevet e vichen bet.

Sevel a riz goustadik var ar c’hleuz, diskenn a riz goustadikoc’h c’hoaz. ha setu me var an hent braz. Tenval oa an noz, ha n’oa ket eaz guelet a-bell. Evelato e kaviz guelloc’h treuzi dioc’h-tu, var eeun, an hent bras, ha mont a-hed an tiez penn-da-benn, e tu ar c’hresteiz, betek ar vered.

Mont a rean er c’hiz-se varzu an iliz, ha, pa gleven an avel o sourral krenvoc’h, pe eur griadenn skiltrusoc’h o tont euz a di Bielon, e chomen a za, ec’h en em eeunen sounn ouc’h an ti evel pa vichen bet eur mean benerez lakeat er voger gand ar mansouner.

An avel a zourre dreist kein an tiez, ar republikaned a iouc’he er penn-all d’ar bourk, ha me a iea atao. En em gavet oan e penn an ti diveza ; n’oa, etre ar vered ha me, nemed hent braz Landivicho ; mez penaoz treuzi an hent-se hep beza guelet ? n’edon ket daou-ugent paz dioc’h an tiez m’oa kement a drouz enn-ho !...

Ne ouzoun ket kals penaoz a riz ; ar pez a zo guir, eo enn eun taol edon enn tu-all. Va c’haloun a zizammaz eun tamm, rak edon harp ouc’h ar vered, sellet a c’hellen enn-hi ha ne velen ha ne gleven den enn dro d’an iliz.

— Itron-Varia Berven, eme-ve, me ho trugareka a greiz va c’haloun.

Kaout a rea d’ign oan deuet a-benn euz va c’hrevidi. Me grede n’em boa ken da ober nemed sevel var bek an tour, staga va riblennad lian-du, dont d’an traon ha mont da lavaret d’an Aoutrou de Kerbalanek oa great, ha great mad, ar pez en doa gourc’hemennet. Abalamour da ze e lammiz skanv er vered, hag ez iz var eeun da gaout an or a zo e tu ar c’hresteiz d’an iliz. Serret oa... E peleac’h edo an alc’houez ? N’oan ket evit mont d’her c’hlask dre an tiez, anat oa, rak an tiez a ioa leun a zoudarded. Koulskoude oa red d’ign mont enn iliz evit gellout pignat enn tour. Petra da ober-ta ? Trei a riz va c’hein ouc’h an or, harpa a riz va daou zourn var bennou va glin, hag, er c’hiz-se, daoubleget, ec’h en em lakiz da horta ken na oan skuiz. Mez kaer em boa horta an or, ne zigore ket.

Red oa d’ign klask eun digor-all. Trei a riz da zellet ouc’h an iliz, hag e veliz, torret ar guer varnez-han, ar prenestr a zo d’ar zao-heol d’an or. Kavet oa va c’hrog ganen, a gave d’ign. Mez siouaz ! n’oan ket evit tizout betek enn-han ! Enn dro-man avad ne jomiz ket d’en em skuiza ; guelet a riz oa red d’ign eur skeulik vian pe eur c’hravaz da nebeuta evit gellout mont enn iliz dre ar prenestr.

O velet ne deue den var va zro, ec’h hardisean, hag, oc’h en em hardisaat, e teue va skiant da sklerraat. Dre-ze, ne ket enn tiez tosta ez iz da glask va skeul, rak enn tiez-se e c’helle beza soudarded ; mont a riz er meaz euz ar bourk, var hent Guitevede da Gervinojenn, el leac’h ma kaviz eun tammik skeul, dalc’het a-ispill, azindan toen zoul kraou ar zaout, gand daou beul koat sanket er voger. He distaga a riz buan, ha dont a riz gant-hi d’ar red da gaout an iliz.

Ne ouen ket pell evit he lakaat dirak ar prenestr torret ar guer varnez-han, ha sevel enn-hi evit mont enn iliz. Edon a c’haoliad var ar voger o vont da ober eul lamm enn diabarz, pa zonjiz oan ginaouek o lezer va skeul er meaz, rak, ouc’hpenn ma rankchen he c’haout evit dont adarre kuit, e tiskouesche c’hoaz d’an nep a deuche da zellet, oa eat unan-bennag dre eno. Sacha a riz anez-hi ganen, ha me enn iliz Itron-Varia Berven.

Saotret oa bet an iliz gand ar republikaned, me gred ; n’euz forz, mont a riz evelato var bennou va daoulin, hag eur beden galounek a gasiz d’ar Verc’hez evit he zrugarekaat ha goulen digant-hi an nerz hag ar skiant am boa izoum evit dont a-benn euz va zaol.

Anaout mad a rean iliz Berven, meur a veach oan bet enn-hi ; n’oa ket ive-ta diez d’ign kaout dor an tour. Mont a riz var eeun varzu enn-hi. Siouaz ! serret oa... Alc’houezet oa zoken. Hag e peleac’h e kavign-me an alc’houez ? E neb leac’h, hep mar ebed, rak beza e tle beza etre daouarn ar zoudarded, ha me ne gaven ket iac’huz evidoun, enn noz-man da viana, mont d’her goulen pe d’hen tenna digant-ho. Koulskoude e ranken pignat enn tour, n’euz ket da lavaret eno. Terri pe divarc’ha an or a rankan da ober-ta neuze. N’em boa ket gellet terri dor an iliz, kaer am boa bet en em dorta out-hi ; diesoc’h oa d’ign c’hoaz terri dor an tour, rak hou-man a zo eun or vian, dero teo oc’h ober anezhi, ha ne blege ket ar plench enn-hi. Esa a riz he divarc’ha en eur lakaat va dourn deou a-zindan-hi ha va dourn kleiz d’an neac’h. Enn aner ec’h en em skuizen, rak an or a ioa kloz ha ne finve tam ganen.

Neuze ez eaz diez va fenn ; sevel a ranken da vek an tour, an Aoutrou de Kerbalanek en doa her gourc’hemennet d’ign, ha n’oan ket evit mont ebarz ! Guelloc’h izign eged nerz, hoc’h euz klevet meur a veach. Dont a reaz em penn e c’helchen kaout dre an iliz eur varrenn houarn pe eun dra-all bennag hag a zikourche ac’hanoun da zivarc’ha an or. Perak, penaoz hag e peleac’h e kafchen an dra-ze, ne gouien ket. Evelato, ar republikaned a ioa bet enn iliz meur a veach, hag a c’helle beza ankounac’heat enn-hi meur a venvek. En em lakaat a riz da glask.

Diou veach em boa great tro an iliz, furchet em boa pep kougn ha ne gaven netra. Edon nec’het, nec’het meurbed, hag ar c’houezen a ioa pizennet var va zal... Soudarded Canclaux a c’helle koueza varn-oun enn iliz ; ha penaoz stourm out-ho va-unan, ha penaoz tec’het enn ho raok ?

An dud a ra avechou traou ha ne c’houzont ket perak e reont anez-ho. Me a deuaz, evel en eur huvreal, adarre da gaout dor an tour. Eun dra-bennag a lavare d’ign e kafchen an or digor. Doue hag ar Verc’hez, anat eo, a sklerijenne va skiant hag a roe nerz d’am c’haloun. En eur vont a-biou, n’oun dare perak, e tigoriz eur gofesion goz a ioa etre an or-dal ha dor an tour. Digeri a riz anezhi atao eb gouzout kals perak ; en em lakaat a riz da furcha anezhi, ha da baoata gand va daou zourn kement kougn a ioa enn-hi. Enn eun taol, burzud ! e kouezaz va dourn var eur bern alc’houeziou a ioa kuzet a-zindan ar skaoun ma vez ar belek azezet varnezhi.

— Sell-ta, eme-ve, setu aman e tal an or, an alc’houez ez ean da glask dre bevar c’horn an iliz.

Ar sakrist, me gred, en doa gellet kuzet eno an alc’houeziou evit miret ouc’h soudarded Canclaux da zevel enn tour. — Ne ket eun alc’houez epken em boa kavet, pevar a ioa. Pehini oa an hini mad.

Ne vezign ket pell, eme-ve ouzign va-unan. N’em beuz nemed ho esa, an eil varlerc’h egile, hag e velign pehini anezho a zibrenno an or.

An alc’houez kenta a reaz kazek, ne d’ea na ne deue ; a-veac’h zoken ma’z ea er potaill. An eil a reaz ive tro venn, ha setu va enkrez o tont enn dro.

C’hoarzin a rit marteze ouc’h va c’hlevet, iaouankiz an amzer-man ; mez me garfe ho kuelet enn eun iliz, e kreiz an noz, eb gellout tec’het, enn dro d’eoc’h a bep tu soudarded n’o deuz ken c’hoant nemed d’ho laza. Brao eo kaozeal pa vezer pell, mez ne ket brao beza er stad m’edon-me enn nozvez nec’huz-se.

Doue en deuz krouet peb den hervez m’en deuz bet c’hoant, me gred. Roet en deuz da bep hini he skiant hag he benn ; mad, da Ian Pennors en deuz roet eur penn kalet, ne zigalouneka jamez. Enn he greiz euz lakeat eur galoun atao leun a fizianz enn he Grouer hag enn he vadelez.

P’edon krog enn trede alc’houez, e liviriz adarre ouzign va-unan :

Ian Pennors, aman ez ez da c’hoari da vuez. Mar gellez mont enn tour, e teui a-benn euz da daol, hag e c’helli distrei da goajou Kermenguy ; mez ma ne c’hellez ket, eman great ganez, rak ne d-i ket kuit ac’halenn kerkouls marc’had ha ma’z out deuet. Hag evelse dalc’h mad.

Me a zo pell o kounta an traou-man d’eoc’h. P’edon etre unnek heur hag hanter-noz, va-unan, e tal tour Berven, pevar alc’houez, daou fall anezho, etre va daouarn, ez ea buannoc’h ar sonjou dre va fenn, hag e teue tammou enkrez d’ign, hag e krene va izili, red eo hen anzao. Kaout a reot glabouserien ha n’o deuz bet jamez aoun, var ho meno ; ar re-ze a zo gaouiaded. Me am beuz klevet tennou fuzil, tennou kanol ; me am beuz klevet ar boulejou o sutal dreist va fenn hag abiou d’ign, ha n’em beuz ket tec’het. Ma’m beuz great eur skrijadenn bennag, n’em beuz ket krenet. Mad, koulskoude enn iliz Berven, me am beuz bet eun tamm enkrez, eun tamm aoun pa ne gaven ket an alc’houez a zigore an tour.

Pevar alc’houez-ta a ioa stag ouc’h ar memez korden ; daou anezho a ioa fall...

— Alo, Ian, emeve, daoust ha te jomfe nec’het ? Daoust ha koll a ri fizianz e Doue hag er Verc’hez ? Aman e ranker neun pe veuzi ; esa eun alc’houez-all c’hoaz da velet, ha goude-ze e ri ar pez a c’helli.

Kemeret a riz va zrede alc’houez, hel lakaat a riz enn or..., mont a reaz er potaill evel pa viche teuzet diout-han. Va c’haloun a laouennaaz, hag, a gaf d’ign, a ledannaaz em c’hreiz. Deuet oa an taol ganen da vad... Trei a riz va alc’houez ; ar gleizenn a deuaz ganen, evel eun dudi, var he c’hiz en eur vigourrat evelato kement, ma krozaz an iliz evel pa viche laosket enn-hi eun tenn fuzil. Ne daoliz ket a evez ouc’h kement-se, re a fouge a ioa enn-oun. Digeri a riz ; an or, en eur drei var he muduren, a c’hrigonsaz kement, ma rea muioc’h a drouz c’hoaz eged guigour an alc’houez. Ne daoliz ket muioc’h a evez ouc’h grigonz ar vudurenn eged n’am boa great ouc’h guigour ar gleizenn. Mont a riz var eeun enn tour.

Savet oan daouzek pe drizek delezenn pa liviriz ouzign va-unan :

— Ian Pennors, eun dra zot ec’h euz great : lezet ec’h euz an alc’houesiou e dor an tour, ha, ma teu unan-bennag enn iliz, n’en devezo nemed rei eun taol alc’houez hag emaoud paket er zac’h. Dre be hent ez i kuit ?

Diskenn a riz d’an traon, tenna a riz an alc’houez euz an or ; potaill an tour ne d’ea ket dioc’h an daou du, hag evelse n’oan ket evit prenna an tour varn-oun. Kas a riz an alc’houesiou ganen.

Edon o kuzet anezho e kampr an holorach, pa gleviz tud o krial hag o reded dre an iliz evel tud kounnaret.

— Daoust ha klevet e ven bet, eme-ve ?

Hag e teuaz da zonj d’ign e guigour ar gleizenn hag e grigonz ar vudurenn.

Anat oa d’ign oan dizoloet hag edo ar c’hlask var va lerc’h ; n’oa ket brao an traou ganen.

Hag e guirionez, beza enn eun tour, n’euz nemed eur skalier enn-han, hag eur vandenn soudarded var ho lerc’h, ha n’euz ket eno peadra da lakaat meur a hini da goll ho fenn ?

Lavaret em beuz d’eoc’h ne ouzoun ket penaoz oun great gand Doue, biskoaz n’em beuz kollet fizianz penn-da-benn. Sevel a riz buanna ma c’helliz d’ar garidou gand ar zonj da zevel var eeun var bek an tour, ma’m biche amzer, evit staga va riblennad lian du, ha da vervel goude, ma viche red.

Edon er garidou, hag e kleven, dre c’hinou ar skalier, ar zoudarded o tont d’an neac’h. Ne deuent ket re vuan, a gave dign ; n’o doa ket-ta neuze kavet an tres ac’hanoun. Guell a-ze !

E Berven, a c’hoar an oll, e saver euz ar garidou da vek an tour dre an diabarz. Va mennoz kenta oa pignat d’an neac’h, ha chom eno neuze speg ouc’h ar mein benerez, ken na viche eat ar zoudarded kuit, evel ma speg an askell-groc’henn ouc’h eur voger pa deu enn eun ti-bennag. Araok skrimpa evelato, e teuiz c’hoaz da zelaou e ginou ar skalier ha dont a reat var va lerc’h. Siouaz ! trouz a gleven atao, hag ouc’hpenn, guelet a riz eul luc’hedenn hag a deue euz an traon.

— Goulou a zo-ta, eme-ve, gand ar zoudarded ? Neuze ne vezo ket diez d’ezho guelet ac’hanoun e neac’h an tour : ha mar guelont ac’hanoun, ne vezo ket diez d’ezho va diskar d’an traon gand eun tenn fuzil. Hogen Ian Pennors n’en deuz ket a c’hoant da veza diskaret euz a vek tour Berven evel ma tiskar ar chaseer ar vran louet euz a vek ar vezen fao.

Petra da ober ? N’em boa ket amzer da zonjal kals. Sellet a riz enn dro d’ign, hag e veliz, berniet ouc’h eur voger a ra diou lodenn euz an tour, er garidou, eur bern kerdign koz. Ar c’hleier a ioa eat gand ar republikaned da ober kanoliou, hag ar c’herdign oet stag out-ho evit ho zeni, a ioa lezet er garidou. En em zila a riz a-zindan-ho da guzet.

A veac’h oan eat a-zindan ar c’herdign, p’en em gavaz er garidou daou zoudard. Komz a reant an eil ouc’h egile.

— Ha ne ket beza sot ha diskiant hon digas aman d’an neac’h da glask tud ?

— Te lavar ; piou a ve sot avoualac’h evit dont da guzet e bek eun tour ?

— Den ebed. Deomp-ni, enn hor bro, oa lavaret n’oa tud ar vro-man nemed bugale ; n’oa nemed mont enn ho ziez, komz rok out-ho, ha ker buan e viche digaset d’eoc’h da zibri ha da efa leiz kof. N’oa neuze nemed beza rustoc’h, ha mestr an ti en diviche digaset d’eoc’h he arc’hant var an daol ha n’o piche da ober nemed ho c’harga enn ho sac’h.

— Ia, guir a leverez ; mez tud ar vro-man n’int ket bet diotoc’h eget ar re-all. Evidom-me, a gaf d’ign o deuz zoken betek re a skiant.

— Ouc’hpenn skiant o deuz. En em ganna a reont ive evel bleizi, ha d’eomp-ni oa lavaret oant ken aounik hag ar merc’hed bian a zu-man.

— Aounik, paotred Breiz-Izel ? Ken aounik ma n’o deuz aoun rak netra, ha ma’z eont d’an emgann ha d’ar maro kel laouen ha ma’z eamp-ni da efa eur picherad chistr p’edomp er gear.

— Guir eo an dra-ze. Sell-ta, pe guir e komzez euz a emgann, n’em beuz ket da velet abaoue Kergidu, petra eo deuet da veza da gamaraded, ar re a zo euz da barrez ?

— Petra int deuet da veza ? Pemp oamp araok Kergidu, ha breman n’omp mui nemed daou.

— Mad, ni a ioa deuet pevar, ha n’euz lazet nemed unan ac’hanomp. Mez euz ar barrez a gichenn avad oant deuet nao ; eiz a zo bet lazet ; an naved a ioa eat deac’h enn eun ti a-ze e kichen, da esa digeri eun armel, hag en deuz bet eun taol pal divar he benn ken doun, ma velor he empenn dre ar faout ; me gred eo great gant-han ive.

— Ia, ia, gevier a ioa lavaret d’eomp divar benn tud ar vro-man.

— Mad, kaer zo, me n’oun ket evit ho c’hlemm. Ma vichent-hi deuet enn hor bro-ni da ober ar pez a reomp-ni dre aman, petra e piche great ?

— Guir a leverez : me am biche great d’ezho ar pez a reont d’eomp-ni, goasoc’h zoken, me gred.

— Kredi a ran ac’hanod, rak tud ar vro-man, kaer zo, n’int ket goall dud.

— Nann, e guirionez ; hag avechou me am beuz truez out-ho o velet petra a reor d’ezho.

— Evidom-me a gaf d’ign n’eman ket ar guir ganeomp.

— Me da gred. Selaou, pa’z eo guir n’euz aman nemedomp hon daou, ha ne c’hellomp beza klevet gand den, lez ac’hanoun da lavaret daou c’herik d’id.

— Lavar hep aoun : gouzout a rez en hor bro oamp amezeien, hag aman omp kamaraded.

— Mad, me am beuz c’hoant da dec’het, pa gavign va zro, ha da vont d’ar gear. Skuiz oun o velet ober kement-all a fallagriez. Dont a rafez ganen ?

— Ia, a galoun vad.

— Mad, neuze klaskomp hon tro pep hini euz he du : an hini a gavo eun dro vad da genta a gemenno d’egile, ha bezomp sioul var gement-man.

— Evidon-me em beuz mall da vont kuit. Guel, digas ac’hanomp da glask tud e bek eun tour, ha ne ket diskiant an dra-ze ?

— Hor c’habiten a gred eo tud ar vro-man ken dibenn hag ar piked a ia da guzet ho neiz e beg ar guez.

— Hor c’habiten, kleo, a zo e ti Bielon oc’h efa guin tomm, hanter anezhan guin-ardant, ha ne oar ket peger ien eo an avel.

— Ho, hag her gouesfe, daoust ha tenerraat a rafe he galoun ? Selaou, diskennomp ac’halenn, d-eomp d’an traon d’ar goudor ; an avel a zo put e bek tour Berven.

— Mont d’an traon ? Te a lavar avoualac’h. Gouzout a rez euz lavaret d’eomp furcha mad an tour, ha, mar d-eomp d’an traon dioc’htu, e vezo lavaret n’hor beuz ket great mad hor labour. Sell, aman euz eur bern kerdign, azezomp varnez-ho eur pennad, er goudor, ha goude-ze e tiskennimp.

Hag an daou zoudard da azeza var ar c’herdign m’edon-me kuzet a-zindan-ho.

Meur a veac’h lann hag a veac’h ieot a zo bet var va c’hein, mez n’euz bet biskoaz ker pounner beac’h. Daou republikan azezet var Ian Pennors ! Evelato n’em boa ket re a zrouk ouc’h an daou zen-man, rak komz mad o doa great etrez-ho euz a Vreiz-Izel. Kaer a ioa, ne greden ket tenna va alan, rak, ouc’hpenn m’oa daou zoudard azezet varn-oun, e kleven c’hoaz re-all o krial er skalier, ha n’oan ket evit harpa ouc’h out-ho oll, hag an Aoutrou de Kerbalanek en doa c’hoant e viche staget ouc’h bek an tour ar riblennad lian-du. Oh ! ma c’houfac’h pegement a gounnar a ioa enn-oun-me ! Ha koulskoude e ranken moustra va c’haloun ha rei peoc’h gand aoun da veza klevet.

Edon o vont da bifiga, n’oan ket evit harpa ken, rak n’oan ket evit kaout va alan pa gleviz, eur serjant a gredan oa, o krial e genou ar skalier :

— Ac’hanta, hag unan-bennag oc’h euz kavet dre a-ze ?

Ker buan va daou zoudard a zavaz enn ho za ; unan a ieaz a gleiz hag eun all a zeou, prez varnez-ho, evel pa vichent bet o c’haloupat abaoue m’oant savet d’ar garidou.

— Nann, dre aman n’euz den ebed. Deuit da velet hag e velfot.

— Ne d’an ket da, re but eo an avel a-ze ; ho kredi a ran.

— Ia, c’houi lavar, put eo an avel. Skournet omp, ha koulskoude n’hor beuz great nemed reded, klask ha furcha dre oll abaoue m’omp savet aman.

— Deuit d’an traon. Enn iliz e rankimp loja fenoz, a lavar hor c’habiten. Eur guele kalet hor bezo eno var an douar, da viana goudorroc’h e vezo eno eged aman.

An daou zoudard a ziskennaz gand ho zerjant, ha me a zavaz a-zindan ar bern kerdign.

Itron-Varia Berven, eme-ve o vont var bennou va daoulin, me ho trugareka. Roit nerz d’ign c’hoaz da ober va c’hevridi, ha me a breno d’eoc’h eur piled koar a bevar droatad, kenta ma vezo gellet, e Breiz-Izel, devi eur c’houlaouen dirazoc’h.

Eat oa ar zoudarded kuit, diskennet oant enn iliz. Ho c’hlevet a rean c’hoaz evit guir, mez n’em boa ket a aoun e safchent ken d’ar garidou ; ridet avoualac’h oant bet enn dro genta gand ar riou. Pignat a c’hellen ive-ta dinec’h breman da vek an tour.

Ne ouen ket pell evit hen ober, rak ne ket diez. Staga a riz va riblennad lian du ouc’h bek ar groaz, ha nijal a reaz dioc’h-tu gand an avel. Vad a rea d’am c’haloun sonjal e viche guelet a-bell antronoz hag e virche ouc’h hon tud a gostez Menez-Are da goueza etre daouarn soudarded Canclaux.

Diskenn a riz d’ar garidou hep sonjal larkoc’h, mez en em gavet eno, ec’h en em lakiz adarre da skrabat va fenn. Savet oan enn tour, edon ebarz ; mez penaoz mont kuit ? An iliz a ioa leun a zoudarded... Ha koulskoude n’oan ket ken nebeut evit chom enn tour... Petra da ober ?

Edon o klask an tu da dec’het pa gouezaz va daoulagad var ar bern kerdign oan bet kuzet a-zindan-ho.

— Kavet an dro, eme-ve gand laouenedigez. Tec’het a rign c’hoaz, ha mont a rign da lavaret d’an Aoutrou de Kerbalanek en deuz great mad digas Ian Pennors da Verven da ober goap euz ar republikaned.

Ne ouzoc’h ket petra am boa sonjet ? Setu hen aman : Ar c‘herdign-man, eme-ve, a zo bet evit seni ar c’hleier araok m’oant laeret gant ar Republik. N’em beuz nemed staga ouc’h ar garidou an hini a ioa stag ouc’h bazoulenn ar c’hloc’h da ober kloc’h-galf, hag ez ai betek an traon. N’em bezo nemed kregi enn-ni, mont a-ruz gant-hi, ha goustadik e tiskennign er vered. Goude-ze me a dec’ho evel ma’z oun deuet, dre guz, a-rez an tiez hag ar c’hleuziou.

Ne ouen ket pell evit diroufenna va c’hordenn hag he starda stard ouc’h unan euz guerzidi mean ar garidou. P’am boue skoulmet mad va c’hordenn ha great enn-hi eur c’houlm-par, e lakiz va fuzil enn dro d’am diouskoaz, adren va c’hein. Araok mont er meaz euz an tour, e riz sin ar groaz oc’h en em erbedi adarre ouc’h an Itron-Varia hag ouc’h sant Ian, va faeroun. Goude-ze, leun a fizianz, e krogiz em c’hordenn, ha setu me o tiskenn d’an traon... Dont a rean goustadik, krog mad gand va daou zourn hag ar gordenn etre va divesker. An avel a c’houeze a dreuz-vor hag am c’hase hag am digase euz an hanter-noz d’ar c’hresteiz, hag euz ar c’hreisteiz d’an hanter-noz, en eur steki ac’hanoun en eur vont hag en eur zont ouc’h moger an tour. An dra-ze ne rea netra, tostaat a rean ouc’h an douar.

Enn eun taol-kount e santiz lost ar gordenn, a ioa eur c’houlm teo enn-han, o rikla a-biou va boutou hag o tont betek pennou va glin. Eat oa ar gordenn enn he hed, ha me sellet d’an douar. Siouaz ! edon c’hoaz da nebeuta pemzek pe ugent troatad ! Chom a riz eur pennad da sonjal ; eur goall lamm am boa da ober... Hag an avel a c’houeze atao, am c’hase hag am digase muioc’h breman eged araok, abalamour m’edon e lost ar gordenn. Taolet ha distaolet e vezen ouc’h an tour ; blounset ha bronduet e veze va c’horf ; ne rean ket a van. Ar zoudarded a ioa skournet bremaik er garidou, ha me, an dour a zirede dioc’h va zal evel pa vichen bet o varrat. Nec’het braz oan.

N’oan ket evit chom pell er stad-se, rak guelet e c’hellen beza gand an hini a viche eat abiou, hag ouc’hpenn, skuiza a rean ; maro oa dija va daouarn.

— Alo ! eme-ve, neun pe veuzi, unan a zaou ! Guerc’hez Vari, bezit truez ouzign !

Ha me leuskel ar gordenn ha koueza er vered, dirak an or-dal...

Marteze oan kouezet d’an douar var va c’hein, marteze ive ar strons a ioa bet kaoz, evidom-me ne ouzoun ket ; ar pez a zo guir da viana eo ez eaz an tenn er meaz va fuzil, a c’houzoc’h er-vad a ioa stag ouc’h va c’hein, enn dro d’an diouskoaz. An tenn a grozaz dre bevar c’horn bourk Berven hag a lakeaz enn eun taol var zao oll soudarded Canclaux. Kaout a rea d’ezho, me gred, edo erru varnez-ho kement goaz a ioa e bro Leon. Ha n’oa nemed Ian Pennors epken o lakaat kement-all a gemmesk.

Abafet e ouen eur pennadik gand va lamm, mez ne zaleiz ket da zont enn-oun va-unan. Ar Verc’hez Vari, a gaf d’ign, a sklerijennaz ac’hanoun. Araok m’oa digouezet soudard ebed, edon o vont dreist ar skalier er meaz euz ar vered, varzu Guitevede. Kerkent ha m’ouen deuet er meaz, e leac’h kenderc’hel da vont var eeun varzu ar c’hresteiz, e troiz dioc’htu m’oan eat er meaz, a-hed moger ar vered, en eur zoucha va fenn, varzu ar zao-heol. Lammet a riz er park tosta ha chom a riz eno da guzet e-mesk eur vojenn drez. Ar zoudarded a gleven o vont d’ar red dre an hent braz varzu Guitevede, en eur grial, oc’h en em c’hervel an eil egile hag en eur leusker tennou fuzil.

Ha me em c’huz a lavare :

— Glabousit atao, paotred ar Republik, ma ra vad d’ho kaloun ; devit poultr ar Republik muia ma c’helfot ; Ian Pennors n’eman ket enn tu-ze.

Evelato, evel a dleit da zonjal, n’edon ket re em eaz. Pa gavaz d’ign oa eat ar zoudarded eur pennad var hent Guitevede, e saviz euz va c’huz hag e lamchon enn hent braz hag hen treuziz d’ar red evit mont, abiou penn ti Bielon adreuz an douarou, varzu koajou Kermenguy, el leac’h m’edo an Aoutrou de Kerbalanek ha va c’hamaraded.

Treuzet em boa an hent braz, great em boa kant paz enn hent kar a zo e penn ti Bielon, dizammet oa dija va c’haloun, p’en em gaviz penn-ouc’h-penn gand eur vandenn soudarded a deue euz n’oun dare peleac’h. Me gred e teuent da c’houzout petra a ioa a-nevez e Berven gand kement-all a dennou fuzil.

Enn dro-man n’oan ket evit tec’het. Mont araok pe chom a za, oan paket ; dont var va c’hiz, tec’het a zeou dre ar park e viche tennet varn-oun, hag a gleiz oa eur voger. E penn ar voger-ze e veliz eun draf hag a ioa digor. An draf-se a skoe var leur Bielon ; euz al leur ez ear er porz, n’oa ken digor ; mont a riz dre eno. Mez ar porz a zo eur porz cloz, ha n’oan evit mont er meaz anez-han nemed dre zor an ti a velen digor. Aman n’oa ket da varc’hata, klevet a rean tiridignat armou ar zoudarded a rede var va lerc’h ; mont a riz a benn-herr enn ti.

Evit kaout kement-all a brez, ne gollen ket va fenn. Gouzout a rean e tlie beza kals soudarded e ti Bielon, rak n’oant ket eat-oll d’am c’hlask-me var hent Guitevede ; kredi a rean ive, evel m’oa ien an amzer, e tlient beza o tomma ouc’h an tan, er penn huela. Abalamour da-ze e troiz krenn varzu ar penn-all, da lost an ti. Mez eno ne velen kuz ebed, ha koulskoude ar zoudarded a ioa var dreuzou an ti. Eun taol lagad a oue avoualac’h d’ign. Ha c’houi a zivino e peleac’h ez iz da guzet ? Er siminal, ia er siminal. Eur pod houarn braz, bet o tomma lichou da ober ar c’houez, marteze ive ar zoudarded o doa great ho zoubenn enn-han, a ioa var an aoled ; lammet a riz var he c’horre ha divar-n-han e c’helliz, en eur groazia va divreac’h, tizout daou gostez ar siminal. En em zibrada a riz a nerz va divreac’h, hag, en eur astenn va divesker a bep tu, e c’helliz sevel huel avoualac’h evit beza e kuz araok m’oa deuet ar zoudarded d’am c’hlask, rak bet oant da genta er penn huella, abalamour ma kave d’ezho e vichenn eat er penn-ze da c’houlen golo digant Bielon.

Setu me evel eun anduillen e siminal Bielon. Mez an anduill a vez stag, ha me ne rean nemed rikla a damm-a-damm, rak ginou ar siminal a zo ledannoc’h eged he vek. Epad ma kleven trouz ha krosmol dre an ti, ha ma kave d’ign n’oa den tost d’ar siminal, e lakiz va fuzil, a ioa atao ganen, evel a c’houzoc’h, eeun a-dren a-hed livenn va c’hein. Er c’hiz-se oan deuet evel da veza teoc’h hag e c’hellen en em harpa dioc’h an daou du hep skuiza re na va divreac’h na va divesker. Chom a riz evelse sioul ha didrouz.

Ar zoudarded a iea hag a deue dre an ti ; pec’hi ha sakreal a reant ; kas ha digas a reant ar paour keaz Bielon, ne gouie ket edon enn he di, rak evel eur skeud oan pignet er siminal. Ne ket d’an traon, e lost an ti, el leac’h m’edon koulskoude, oa ar muia klask d’ign, er c’hamprou d’an neac’h, er zolieriou oa. E fesoun, oan savet e huelded ar zolier, rak klevet a rean anezho ker splamm evel pa vichen o kaozeal gant-ho ; hag evit guir, eun hanter-droatad moger epken, me er seminal hag int-hi er zolier, a ioa etrezomp. N’edo ket brao an traou ganen, ha koulskoude oa fouge enn-oun o lakaat kement a gounnar er republikaned.

Epad m’edont o tournial hag o krial divar benn Bielon, me a zave atao goustadik hag a damm-a-damm er siminal ; dre ar bek e ranken mont er meaz pe oa great ganen. Da genta va fuzil e doa great vad d’ign, abalamour m’oa re frank ar siminal ; breman e ra drouk abalamour m’eo re striz ; ne c’hellomp ket mont hon daou a du ha tu, va fuzil ha me. Petra da ober ? He distaga a riz dioc’h va diouskoaz evit he staga ouc’h va gouriz hag he lezer a-ispill. Er c’hiz-se, en eur zacha anezhi d’am heul, e c’helliz sevel betek an neac’h.

E c’helle beza var dro div heur-hanter, pe deir heur, pa c’helliz sevel va fenn er meaz euz ar siminal ; ien oa atao, evelato me a gave graz kaout eun tamm ear ; leun oa va fronellou a huzuill, hag an avel, evit-han da veza fresk, a rea vad d’ign.

Pa’m boa gellet sevel va diouskoaz er meaz, e chomchon eur pennad, brankodet enn daou du, evit en em ziskuiza. Selaou a rean ha me a glefche c’hoaz eun trouz-bennag ; sellet a rean a bep tu da velet hag eur zoudard-bennag a viche chomet da rodal enn dro d’an ti. Ne velen den, ne gleven netra. Neuze, goustadik, sioul ha didrouz, e saviz er meaz var bek ar siminal ; sacha a riz va fuzil ganen, diskenn a riz var livenn gein an ti. Eno e c’hourveziz eur pennadik-all evit selaou adarre ha sellet enn dro d’ign. Evel m’oa mud ar vro, e kargiz va fuzil, a ioa diskarg abaoue al lamm em boa great euz a vek va c’hordenn, ha goude-ze, a-hed an dalbenn, e tiskenniz betek penn ar c’hraou zaout a zo harp ouc’h an ti. Eul lamm a riz var ar c’hraou a zo e soul, ha d’ar red ez iz a-hed an doen hag e lammiz er park enn tu dianveaz d’ar porz kloz. Edon breman var ar meaz, hent em boa da reded ma vichet deuet var va lerc’h ; eun tenn a ioa ive em fuzil evit diarbenn an nep en diviche bet re a c’hoant da dostaat ouzign. N’oa risk ebed ken evidoun...

Edo an deiz o vont da c’houlaoui ; araok m’oa re sklear, edon e koat Kermenguy o kounta d’an Aoutrou de Kerbalanek penaoz em boa great va zro.

Hag antronoz vintin pa safchont, soudarded Canclaux a velaz ar riblennad lian du o nijal gand an avel var bek tour Berven.

Ne gountan ket d’eoc’h ar meuleudiou a roaz d’ign an Aoutrou de Kerbalanek ; ne dal ket ar boan. Ar pez am boa great a ioa, er guel a Zoue, evit paotred Breiz, va c’henvroidi, hag evit Breiz-Izel, va bro.


————