Ian Bart
Evel ma kemerer peurvuia plijadur o clevet hano euz an taoliou caer great gant hiniennou euz an dud dispar a veler a amzer da amzer var an douar, ez an da verca ama eun taol caer pe zaou great gant eur martolod euz ar seurt n’eus ket bet guelet alies e bro C’hall, ha nebeutoc’h c’hoaz er broiou estren. Piou n’en deus ket clevet comz euz a Ian Bart, ar martolod dispar-ze, al leon, ar bleis mor-ze a lakea he unan da grena ar Zaozon hag an Hollanted ? Ian Bart a voa euz a gær Dunkerk, porzic mor euz a Frans var ar Manch. Ac’hano e velet ar martolod dispar-ma o vont var ar mor braz, o cribat listri brezel euz ar re vrassa, oc’h ho aloubi pe ho c’has d’ar gouelet ; ha souden e velet he lestrig o tistrei da bors Dunkerk, sounn he voueliou gantha, ha var he lerc’h eur rencat listri paket gantha ha cabestet, listri bras, listri bihan, listri brezel, listri marc’hadour hag hi o tont an eil varlerc’h egile, evel ma velit avechou ar varc’hadourien gezeg o vont euz a foariou Breiz-Isel renkennadou kezeg iaouank gantho stag an eil oc’h lost egile. En eur bloavez e leverer ec’h aloubaz evelse nao lestr brezel ha c’huec’h cant deg ha triugent lestr marc’hadour. Guelet a rit e croge du, hag a dra zur, ar Zaozon hag an Hollanted a dlie c’hoarzin melen pa velent lestrik Ian Bart o tispaca eun tu bennag var ar mor hag oc’h ober he bourchas da vont da gaozeal gantho.
Deut oa an Hollanted ne gredent mui lacat eul lestr marc’hadour var ar mor, nemet daou lestr brezel a vije oc’h he zifen, unan a bep tu. Hogen kementse ne reas nemet creski ho c’holl ; rag Ian Bart a gavaz ive daou lestrig all evit he zicour. An tri lestr-ze a velet o nijal var ar Manch evel teir sparfel o clask ho freiz. Ha pa veze listri marc’hadour an Holland o clask tec’het araog unan, e tigoueze an daou all varnezho hag e vezent aloubet listri brezel hag all. Neuze pa na veze ket a amzer, pe pa veze re anezho evit ho lacat a reng da zont da bors Dunkerk, e poulzent anezho a vanden en ho raog evel ma poulz eur messaer he zaout pe he zenvet.
Gouscoude ar Zaozon a deuaz a benn da deleur ho c’hraban var Ian Bart ha d’he gas gantho prizonier. N’o devoue ket anezhan marc’had mad, ec’h ellit cridi. Deg oant oc’h unan ; pevar c’hant den a ioa lazet dezho, ha ne aljont cregi en ho enebour bras nemet pa voa collet he oll vartolodet gantha. Ar Zaozon ne jomaz etre ho daouarn, daoust d’ho oll ners, nemet Ian Bart, Forbin, cabiten eul lestr all ha Robert he Eil. An oll listri marc’hadour ma edo Ian Bart ha Forbin oc’h ho difen, a ellas tec’het kuit hag en em zavetei. Petra rea da botred Brozaoz ho oll gollou, eur vech ma edo Ian Bart etre ho daouarn ? Kement a fouge a ioa enho ma voue laket ober festou a levenez hag ebatou dre Vro zaoz oll.
Da gær Plymouth e voue casset an tri martolod, ha laket eno er prizon. Ar jolier carget d’ho dioual a ioa eun den mac’haniet, hanvet Ioun, eur c’har goat dezhan. Ne aljet ket beza cavet eun all hag en divije muioc’h a gassoni oc’h ar fransizien. Diou vech bemdez ez ea da gas dezho ho zarn bouet, hag e c’hellit cridi, ne veze ket druz ho zam lib-he-bao. Ioun a furche bemdez ar plouzen ho lochen en eur c’hrosmolat, ha pa zea kuit, divar dreuzou an or gant eur mousc’hoars ginet, e rekete dezho calz a blijadur en ho stad nevez.
Ar gouarner a deue ive avechou d’ho guelet ; ne ket avad evit gouzout hag en a vanke eun dra bennag dezho oa, mes evit ho diskuez da eun itron bennag a deue da zellet outho evel ma zer da zellet oc’h oursien pe loenet gouez all evel a gasser da ziskuez d’ar c’heriou.
Gouscoude evel ma zoant bet gouliet, e veze digaset eur medesin d’ho louzaoui. Ar medesin-ma a veze alies goal gasset gant ar gouarner, ha ne c’houlenne ket guell evit guelet ar brizonierien o tec’het ac’hano gant ma c’helje tec’het gantho. Clasc a rea an dro d’ho zicour. Ia, mes potr ar c’har goad a ioa eno, ha pa deue ar medesin da ober he dro, e teue kerkent hag hen, hag e chome da zellet outhan keit ha ma veze oc’h ober he labour, nemet gouscoude red o vije bet dezhan mont da zigeri an or divar greis sevel eul loum guin ardant bennag. Rag neuze e leze ar medesin he unan, hag e tistroe da beur lipat he veren, ha setu penauz ec’h ellaz ar medesin lacat eul lim bihan etouez al lian a c’holoe gouliou ar brizonierien.
An tri martolod, e c’hellit cridi, a reaz ho mad gant al lim-ze. Abars nebeut o doa limet eur varren houarn er prenest a scoe var ho frizon. Evel ma voa huel ar prenest, daou anezho a veze en ho za oc’h ar voger, hag an trede a zave var ho diouscoaz hag a laboure ac’hano. Bevech e stankent ar c’hoch evit na vije ket anat e voa bet touchet oc’h ar varren. Ne distagjont ket tre ; pa voa casset tano avoalc’h da ellout he zerri gant an dorn, he lesjont da c’hortos ma cafjent an dro da dec’het kuit.
Ioun gouscoude, evit beza n’oa ket tano he fri, a zante e raje an tri martolod-ze eun dro louarn bennag dezhan, ha ne gouske tam diencrez. E guirionez, pa zonje en doa da zioual tri den hag o doa tennet kement a daoliou caer d’ar Zaoz ha d’an Holland, ne dleer ket beza souezet ma en doa potr ar c’har goat eun tam poan benn bennag. Tri labous evelse n’int ket aez da zerc’hel en eur gaouet. Ioun eta a deue aliesoc’h aliessa da velet he dri brizonier. Pa zonjet nebeuta e clevet an alc’hoez o scrignat er potail, ha dor ar gaoued a zigore en eun taol. Hogen caer en devoa dont dre laer, ato e cave an tri martolod er memes leac’h, Robert en eur penn euz an daol oc’h ober neuz da gousket, Forbin er penn all oc’h ober neuz da scrifa, ha Ian Bart o vont hag o tont o sacha var he gorn butun. Kementse eleac’h dinec’hi potr ar c’har goat, hen lakea nec’hetoc’h c’hoas. Meur a vech e scrabe he benn, pe e casse he zorn izeloc’h evit he c’hlin evel pa en divije debron en he dam coat.
Eun dervez Ioun a deuas d’ar prizon tenvaloc’h c’hoaz he benn evit kent. En em lacat a reas da furcha, da scuba kement corn a ioa er prizon-ze, ha dre ma furche e c’hrosmole, e toue, mes ne lavare ger d’an tri martolod. Prest goude e voueschont petra ioa bet oc’h ober prez d’ar jolier hag oc’h he lacat da scuba ar prizon evel ma en doa great. Eur Zaoz a reng huel, eur c’habiten braz a vor, ar pez a c’halver e Frans eun Amiral, hag e Brozaoz eur C’homodor, a deue da velet an tri brizonier.
Gouarner ar prizon a deuaz eta da zigas ar c’homodor Philips da zellet oc’h an tri vartolod. Ar c’homodor-ze a ioa eur picol den ken teo hag eur variken, eur varo demruz dezhan, hag he vizach henvel tost da vad oc’h al loar pa vez en he c’hann. Beac’h en devoue o vont dre’n or, ha pa en doa gallet mont tre en eur c’hoeza evel eur moroc’h, e c’houlennas dioc’htu pehini oa Bart. Diskuezet oue dezhan, hag e chomaz eur pennad mad da zellet outhan ep lavaret nemet ar ger-ma : oh !
Ian Bart n’edo ket o fumi neuze ; mes kerkent e crogaz en he gorn hag en em lakeas d’he dana. Ar moget butun ne blije ket d’ar c’homodor, hag e cassaz he zorn d’he fri evit stanca he zifronn, en eur lavaret : oh ! nag a c’huez fall ! An arveziou-ze ne blijent ket da Ian Bart, hag ar Gouarner evit miret na zafje tabut, a lavaras d’ar martolod :
— Ar c’homodor Philips a lavar deoc’h e ra poan dezhan ho kuelet ama ; e vije bet guell gantha en em gaout ganeoc’h eun tu bennag var ar mor...
— Oh ! ies, eme ar zaos teo, me caret caout c’hui crog ha crog var al lestr.
— Mad, eme Ian Bart, me roi an tam plijadur-ze dezhan kerkent ha ma vezin eat en dro da Frans.
— Petra lavar, eme ar c’homodor ?
— E rai, eme ar gouarner, eur c’hrogat ganeoc’h kerkent ha ma vezo eat ac’hann e Frans.
— Pa vezo eat en dro da Frans ?
— Ia, evelse a lavar.
— Pa vezo eat da Frans ? Ar c’homodor a reas neuze eur c’hoarzaden ker cre ma strincas diou voutounen dioc’h he zae. Ne grede ket ec’h alje ar zaozon lezel biken Ian Bart da vont d’he vro. Hag e guirionez ne voue ket lezet da vont. Ni a velo hag
hen ne deas ket ep otre ar zaos.Ar c’homodor en em dennas neuze euz ar prizon, hag ar gouarner, en eur vont kuit, a lavaras d’an tri brizonier.
— Eur c’helou mad am eus da rei deoc’h, aben tri dervez ama e viot casset da Londres.
Pa voant eat kuit, an tri vartolod a lavare etrezho.
Red eo deomp tec’het araog ma vezimp casset da Londrez ; rag eur vech eat di, ne allimp ket hen ober.
— Red eo deoc’h tec’het en nos-ma, eme Robert.
— Ha te, n’ec'h eus ket a zonch da dec’het ? N’out ket pare avoalc’h !
— Nan, me a jomo ama. Me ho sicouro da zevel dre ar prenest, hag eur vech ma viot e Frans, c’hui a lacai va chench oc’h eur zaos bennag. An dra-ze a vezo aez deoc’h da ober ; me n’em eus ket a vrud.
Ia, mes izom o doa euz ar medesin, hag ar medesin ne deue ket. Antronoz e teuas gouscoude. Ioun a deuas gantha, hag hen lezaz he unan. Mes goude m’oa eat kuit, e teuas goustadic da zellet dre doul an alc’hoez, hag ho c’havaz ho fevar o cuzulat.
— Ah, bouet ar gounnar, eme Ioun, me vouie ervad, c’hui so o clask ober eun taol fin bennag ! Varc’hoas ni velo ! Me lacai cregi er medesin-ze !
Abenn eun anter heur pe var an dro, ar medesin a scoas var an or evit goulen mont kuit. Potr ar c’har goat a ieaz eun nebeut a dren, hag a deuas goudeze en eur stirlincat he alc’hoeziou. N’en doa ket a c’hoant e vije santet edo he fri e toul an alc’huez. Goulen a reaz oc’h ar medesin.
— Echu eo ho labour ?
— Ia, eme ar medesin.
— Da bet heur e teuot varc’hoas ?
— Da zeg heur evel hirio.
Paotr ar c’har goat a lavare outhan he unan ; kea atao, varc’hoas me lacai cregi enhout !
Hogen en noz-ze, da eun heur dioc’h ar mintin, e clefjot trouz eun nebeut grae taolet oc’h prenest ar prizon.
Ian Bart a grogas neuze ar paz enha. Hennez oa ar sin etre ar medesin hag hi. Neuze Forbin a zao var discoaz Bart, a beurzistag ar varren houarn, hag a zisken er ru var bouez eur gorden golo blansonet gantho, hag a behini Robert a zalc’he eur benn.
Bart a zavas goude var diouscoas Robert hag a ziskennaz evel Forbin. Robert a deuas neuze buhan d’en em deleur etouez he golo hag en em lakeas da roc’hat ker cre ma vije clevet euz an eil penn d’egile euz eur c’hazern. Mad oa dezhan, rag Ioun ne gouske ket, hag a deue bep en amzer da zilaou e kichen dor ar prizon. Hogen dinec’h e chome o clevet roc’hadennou Robert, hag e lavare : Ia, ia, cousk, roc’h, varc’hoas c’hui velo !
Etredaou Bart ha Forbin, hag ar medesin oc’h ho bleinia, a voa eat d’ar pors-mor, hag a zave en eur vagic pesketa. Ar medesin a voa bet en ho raog hag en doa roet louzou cousket da berc’hen ar vag-ze etouez guin ardant. Laket en doa er vag eun tam bouet bennag hag ive unan bennag euz ar benviachou a voa red da gaout. Ar pors mor a voa goloet a listri brezel. Dre ma tremenent ebiou da eul lestr, ar martolod e goard a grie outho. Hogen Bart a vouie eur ger saoz bennag hag a responte bevech : pesketerien ! ha neuze e lavaret dezho en em bellat. Cridi a ellit an daou gamarad ne c’houlennent ket guell. Tremen a rejont evelse dre greiz an oll listri a voa eno.
Hogen lezomp Bart ha Forbin var ar mor, ha deomp da gaout Robert chomet er prizon.
Da zeg heur, ervez he gustum, Ioun a deuas da zigeri. Ar medesin n’oa ket deut. Robert a roc’he ato. Pa gleo ar jolier, e sao var he ilin, e tigor he c’hinou da zisvlezi ien hag he c’houlen, ped heur eo ?
— Me n’oun ket eun horolach, eme Ioun, peleac’h ema an daou all ?
— En ho guele, credabl, me n’oun ket carget d’ho dihuna. Potr ar c’har goat a ieas kuit var gementse, mes da unneg heur e teuaz adarre, hag ez eas neuze beteg al leac’h ma couske an daou all. An daou labous a ioa nijet kuit. Da genta e chomas sebezet da zellet en dro dezhan, mes he lagad a goezas souden var ar prenest eat eur varren houarn anezhan, hag hen neuze leskeul unan euz ar brassa leoudouet so bet losket biscoaz e Brozaos. Eat kuit ! emezhan.
Robert a zavas neuze en eul lam en he za : petra, emezhan, eat kuit ha lezet ac’hanon-me ? Hag en em lakeas da zorna a enep an daou drubart a ioa tec’het ep lavaret ger dezban. Mar doa droug er jolier, Robert a ziskueze e voa muioc’h c’hoaz enha. O clevet an trous, goardou ar prizon a ziredaz hag ar gouarner a ziredaz ive.
— Petra zo ?
— An daou drubart, eme Robert, an daou vastokin so tec’het kuit ha va lezet me ama !
— Petra ? ne vouiac’h ket petra o doa sonch da ober ?
— Ma’m bije gouezet, Aotrou gouarner, me ne vijen ket chomet ama var ho lerc’h.
— Ne ouzoc’h ket pe seurt hent a dlient da gemeret ?
— Peleac’h ec’h oufen-me ? Me garje gouzout evit mont var ho lerc’h hag ho faca, an diou grougaden !
— Dre vor e vezint eat credabl ?
— Dre vor ? Ia ha penauz mont dre greiz ho listri brezel a zo aze leun ar pors-mor gantho. Ah ! pa zonjan ; Bart en deus laket ober eur boutou ler nevez, hag a lavare oc’h ho guisca : Ar re-ma so mad da vale.
Ar gouarner a c’halvas Ioun : Guir eo en deus laket Bart ober eur boutou ler nevez ?
— Ia, Aotrou.
— Oh ! Dre zouar e vezint eat. Hag ar gouarner rei urs da vont var an oll hentchou evit cregi enho araog ma vijent eat pell.
Etre daou potr ar c’har goat a furche ar c’holo, an daol, ha zoken buret al liou ; prest avoalc’h en divije he zorret evit guelet ha n’oa ket en em guzet an daou vartolod enhi.
Ar gouarner a c’houlennaz digant ar zoudard a ioa e goard ha n’en doa clevet trouz ebet.
— Nan, emezhan, nemet Ioun so bet deut aze da zellet dre doul an alc’hoez e creiz an noz.
— Ha petra reac’h aze d’ar mare-ze, Ioun ?
Ha n’oc’h eus ket clevet troc’ha ar varren houarn ?
— Ar varren houarn, eme Robert, a ioa troc’het pemp pe c’huec’h dervez zo.
— Ha ne vouiac’h netra euz an dra-ze, Ioun, ha c’hui o tont d’ar prizon diou vech bemdez, hag o tont c’hoaz en noz da zellet dre doul an alc’huez, ha dres er mare ma tec’he an daou labouz euz ho c’haouet ! Soudart, crogit e Ioun, ha lakit-hen eleac’h m’edo an daou vartolod en deus lezet da vont kuit. Ni velo divezatoc’h pebez sicour en deus roet dezho da dec’het.
Setu ar paour kez gar goat, goude kement a boan evel en doa kemeret, laket e caouet al labouset ma voa carget d’ho dioual.
Etre daou, daoulagad ar gouarner a goezas var eun tam paper a ioa var an daol. He gemeret a reaz hag e velaz oa eul lizer scrifet dezan he unan Buan hen digoraz hag e lennaz ar c’homzou-ma :
Aotrou Gouarner,
« Evel n’on eus ket a amzer, Ian Bart ha me, da vont beteg enhoc’h araog mont kuit, plijet ganeoc’h reseo ar mercou a anaoudegez vad a lezomp ganeoc’h var ar paper-ma euz ar vadelez oc’h eus bet evidomp keit ha ma zomp bet ama. Poan vraz a ra deomp mont kuit ep ho kuelet ; hogen ar mare zo deut, ha ne allomp ket gortos. Mar deuit morse e Frans, ha mar bezomp carget d’ho tioual, bezit sur ne vanco netra deoc’h. Lavarit, mar plij, d’ar c’homodor Philips, e cavo Ian Bart prest da ober eur c’hrogat outhan pa garo.
« Ho servicherien dister,
« Forbin ha Bart. »
Evel a velit, Forbin en doa scrifet al lizer-ze, hag ar gouarner a gounnare : Mont kuit evelse, emezhan hag ober goap ac’hanon c’hoas !…
Goude beza lennet lizer an daou vartolod, ar gouarner saoz ne vouie mui petra rea gant he gounnar. « Ober goab ac’hanon c’hoas goude tec’het kuit ! » Dioc’h he gostez, Robert a ziskueze ato ive beza en eur gounnar ar vrassa dre ma voa dilezet eno gant he zaou vignon. Ioun ken nebeut n’oa ket goal laouen he zrem oc’h en em velet laket er gaoued eleac’h an daou labous en doa lezet da nijal ac’hano.
Ar gouarner a c’hourc’hemennas furcha kement tavarn a ioa e Plimout, cas archerien pe zoudardet var gement hent a gas da gær, ha furcha ive beteg ar gouelet kement bag, braz ha bihan, a iaje er meaz euz ar pors. « Me zesco deoc’h, francizien, emezhan, ne dec’her ket euz a Vrozaoz evel ma carer. »
Ia, mes d’ar mare ma counnare ar gouarner, Bart ha Forbin, hag ar medesin eat d’ho heul, a ioa pell ac’hano o rouevat var ar mor braz, hag antronoz vintin, var dro sao-heol, tri den, guisket evel tri martolod saoz, a zouare var aod Breiz-Izel, en eul leac’h nebeut darempredet, c’huec’h leo dioc’h Sant-Malo.
N’o doa ket great cant pas var an aod na glefchont eur vouez o c’hopal dezho :
— Piou zo aze ?
Var an deven ez oa c’huec’h gard bantet ho fuzillou gautho.
— Piou zo aze ? a voue lavaret eun eil guech.
— Ian Bart ha Forbin.
— Gortozit ma vezo guelet.
— Ar serjant a deuas da velet piou oant hag ec’h ellit cridi, ho lezas da vale. Da greisdeiz oll gleier Sant-Malo a ioa laket e bole evit ho digemeret, hag e casset cannadet a bep tu evit rei da anaout dan oll oa distro Ian Bart, Leon braz ar mor.
Ian Bart ne jomas nemet eun nebeut derveziou e Sant-Malo, hag a ieas da gær Dunkerk. Ne’m eus ket izom da lavaret deoc’h pebez fest a voue etouez tud a vor ar gær-ze pa zigouezas. Epad ma edo o conta d’he vignonet penauz oant tec’het euz a rouejou ar zaozon, setu unan o tont da skei var he scoas.
Ian Bart a zistro, hag a vel Robert, an hini a ioa chomet var ho lerc’h e prizon Plimouth.
— Sell, te a zo aze ?
— Ia, me so ama distro daou zervez zo.
— Ha penauz ec’h eus gallet tec’het ac’hano.
— Ar gouarner en deus credet ez oa cassoni etrezoc’h-hu ha me, hag abalamour da ze en deus bet madelez evidhon. Va lezet en deus da vont e leac’h ma carjen gant na dajen ket er meaz a gær. Evelse em eus lavaret kenavezo dezho. Hogen ar zaos n’en deus ket collet ganeme.
— Penaus ta ?
— Me’m eus lezet eun all em leac’h.
— Ha piou ?
— Paotr ar c’har goat. Ar gouarner o veza gouezet oa bet o sellet dre doul an alc’houez an nosvez m’oac’h tec’het kuit, hag o velet ar gounnar a ioa enhon me dre’n abeg ma voan dilezet ganeoc’h, en deus credet e voa a unan ganeoc’h, hag en doa ho sicouret da nijal euz ar gaoued. Ha setu perag eo laket Ioun en toul da ziskuiza eun nebeut.
— Eul labous atao eo eleac’h tri ; ar gaoued da viana ne vezo ket goullou tre.
— Asa, eme Rohert, ha brema, petra raimp ni ?
— Hirio, eme Ian Bart, ez eus fest epad an deiz. Varc’hoaz avad ez aimp adarre var ar mor. Eun tamig dle on eus destumet e Plimouth hag a zo red deomp da baea d’ar zaoz.
— An dra-ze zo guir ; eun tamig dispign o deus bet ganeomp.
Eun nebeut derveziou a dremenas gouscoude araog ma teuas an urs dezho da vont var ar mor. Dont a reaz erfin, ha Ian Bart a ioa pourchasset oll he lestrig pa zigouezas var rad Dunkerk daou-ugent lestr brezel etre listri saoz ha listri Holland. En em gilla a rejont en dro d’ar rad ha d’ar pors mor ; ma na alle mui lestrig ebet mont er meaz euz ar pors.
Ian Bart a iea hag a zeue var eun deven a zioc’h ar rad, en eur fumi he gorniat, hag o teleur beb en amzer sellou treuz var ar c’hoajat listri. Robert a zigouezas gantha, hag a lavaras :
— Setu ni adarre er prizon-ta ?
— Hum ! eme Ian Bart, eur goal gae o deus laket aze deomp ; gouscoude etre an daou lestr-hont ez eus marteze eun or ledan avoalc’h evit eur fregaden.
— Pe seurt daou lestr ?
— Sell, ne veles ket, an daou lestr saoz-hont, an daou vrassa. Ne ve ket lavaret o deuz ar zaozon lezet ahont eunn alez da bourmen ?
— Ia, mes ar guez so var bord an alez-ze, eleac’h deliou ha frouez, a zo bouliji enho.
— Guaz aze, me ranc guelet. Ne veles-te ket du-ze, a bell var ar mor, listri marc’hadour o vont ken dibreder evel pa ne ve mui a dud a vor e Frans. Ne gavin ket mad va butun mui ken n’am bezo lavaret eur ger pe zaou d’ar re-ze. — Ha Ian Bart a stoke he gorn var ivin he vez meud evit discarga al ludu anezhan.
— Neuze-ta, Cabiten, eo great ho sonch ganeoc’h ?
— Ia, great mad. Ha te, ne deui-te ket ganeomp ?
— Oh eo. Pe zeis ?
— Lavar-ta, pe nosvez ? Rag e creiz an noz eo e tremenimp, ar c’hef tan en hon dorn, dindan moustachou ruz ar c’homodor.
— Ha mar bezomp clevet ?
— Mar bezomp clevet, e suillimp ho baro da unan bennag euz ar zaozon, e tivarc’himp unan bennag euz ho listri, ha goudeze… tan… hag e savimp en ear, Ioun zaoz ha ni.
— Mar tigouez kementse, e c’houlennan ar garg da lacat an tan er poultr.
— Hag e pezo, gant ma laki an tan gant va c’horn butun ; rag touet em euz eo va c’horn a zervichje da gef tan evit suilla ar zaos.
Eun dervez bennag goude, gouarner Dunkerk a scrife d’ar c’houarnamant ar pennadik lizer-ma :
« Rei a ran deoc’h da c’houzout eo tremenet Ian Bart, en nos-ma, a dreus daouugent lestr o deuz an enebourien ama var ar rad. Trivac’h pe ugent euz al listri-ze so brema o redek var he lerc’h.
Ian Bart so eat er meaz euz ar pors, ha goudeze dre greiz al listri saoz, ar c’hef tan en he zorn.
Ne ouzon ket d’ar zur petra eo ners pephini euz al listri enebour ; ar pez a ouzon eo ar bihana anezho a zoug daouugent pez canol, hag ar re vrassa a zoug pevarugent. »
E guirionez, ar martolod dispar, Leon ar mor a ioa tremenet, gant seis fregaden hag eul lestrig all bihanoc’h, dre greiz ar zaozon hag an Hollanted. Tremenet oa dindan fri ar c’homodor he unan, var hed diou pe deir goured epken dioc’h he lestr bras !
Pa en devoa gallet Ian Bart tremen gant he eis lestrig dre greis listri ar zaozon, hag en em gaout adarre var ar mor braz, e teuaz adarre ive da gaout c’hoek he vutun. Antronoz dioc’htu, evit ober he zorn, e plaoufas pevar lestr saoz carget a varc’hadourez euz ar re talvoudussa ; daou zervez goude e tigouez gantha pevarugent lestrig hag eul lestr brezel oc’h ho ren. Devi a ra ar pevarugent lestrig hag e cas al lestr brezel da vouelet ar mor. Neuze e za var aodchou Brozaoz hag e laca an tan e kestel hag e Keriadennou abez. Ac’hano e za da Scos, hag eno e ra ar memes distruch. O paea he zle edo.
Etretant ar C’hommodor Philips, gant he zaouugent lestr brezel, a ioa ato dibreder bras var rad Dunkerk. Listri brezel a velent er pors, ha keit ha ma ho guelet eno, ne gredent ket e vije diblasset lestr ebet ac’hano. Rag evel on eus lavaret, ne ket al listri brassa eo a ioa eat gant Ian Bart. A hent all, an oll vartolodet Saoz hag Holland a assure n’oa ket diblasset eur vag ep mui ken euz a bors Dunkerk.
Ar C’hommodor eta a ioa fouge enhan. Ne alle ket Ian Bart miret da goeza etre he zaouarn. Mestr oa d’ar rad ha d’ar pors mor. Eur mintinvez ma voa c’hoas gaeoc’h evit kent, setu hen, goude beza taolet eur zell var al listri, hag o tisken d’he gambr. Kemeret a ra eur verennat melenog evit rei sclerijen d’he speret, hag en em laca da scrifa. Abenn eur pennad e sonas da c’hervel he Eil, ar c’henta letanant. Pa voa deut e lavaras dezhan :
— Clevit, Vaverley, emezhan, livirit din ha plijout a ra deoc’h ar pennadik lizer-ma ; silaouit :
- Aotrou Bart,
Me Jorj Philips, Commodor ar Roue Guillou, ha corden-vraz euz he urziou, am euz an henor da zigas deoc’h da zonch euz ar pez o poa prometet pa edoc’h er prizon a beleac’h oc’h techet hag eleac’h ma em euz esper d’ho cas adarre abars nebeut. Lavaret o poa e rajac’h eur c’hrogat ouzin kenta guech ma en em gafchemp e tro. Evit doare ar guel euz hon listri en deus great deoc’h ancounac’hat kementse. Hoc’h alia a ran da zont, araog diou vech peder heur varnugent ama, d’en em lacat prizonier etre va daouarn. Ma na deuit ket, e vezo red din cas eun anter dousen martolodet da lacat an tan en ho pagou ha da gregi enhoc’h e creiz ho kær.
Gant eur c’hoant bras d’ho cas da ziskuez d’ar Roue va Mestr.
Jorj Philips.
— Hem ! Vaverley, petra livirit euz ar pennadik scrit-ze ?
— Dudius, Commodor ; re vrao evel kent e comzit oc’h eun den evelse, eur prizonier tec’het !
— Ia, mes, ne velit ket e ran goap anezhan ? Petra zonjit euz ar c’homzou-ma : devi ho pagou ha cregi enhoc’h e creiz ho kær ?
— Ia, ar c’homzou-ze zo goapaüs ; flemmuz int zoken.
— Evel a livirit, flemmuz int. Lakit pourchas eur vag da vont da gas al lizer-ma da Ian Bart.
— Va unan ez in-me d’he gas ?
— Petra ? ober goap a rit-hu ? Eul letanant a vor a Vro-Zaoz da gas eul lizer da eur mastokin tec’het euz ar prizon ! Ar potr-keginer, ia ar potr-keginer so mad evit ar grevidi-ze. — Ar C’homodor o cridi en doa lavaret eur gomz a speret, a reas var gementse eun abaden c’hoarzin balc’h evel m’oa boas da ober.
Al letanant a ieas kuit var gementse. Hogen kerkent e teuaz adarre en dro.
— Comodor, eur fregaden so erru a dis d’hor c’haout, hag a ra sinou evel pa ve prez varnezhi.
— Petra zo a nevez-ta ?
— Eun dra bennag so digouezet var ar mor bras.
Ar C’homodor a zavas neuze var ar pont da zellet, hag e lavare en eur c’hrognal : n’eus bet goal var amzer ebet var ar mor. N’eus lestr enebour ebet kennebeut dre aze.
Dont a rejor da lavaret dezhan oa prest ar vag da vont da gas he lizer. — Goddem ! gortozit ken na vezo guelet petra so a nevez.
Etre daou ar fregaden a zigouezas. Eur c’hefridi a zigase, euz a Londrez, d’ar C’homodor pehini a ziskennas d’he gambr da lenn an tam paper. Ep dale en em lakeas da zon ken na venne terri he gloc’h.
Al letanant Vaverley a redas da velet petra voa. Caout a reaz ar C’homodor en eur gounnar, en eur stad ken euzus ma voa scrij he velet. Persdu oa evel pa zaje da gaout eun taol goad. Crena a rea var he dreid ; he zaou zom a ioa serret gantha, ha ne alle lavaret ger. Lamet a reas gant colierou al letanant hag enem lakeas d’he heja. Kenta ma c’hellas comz e lavaras :
— C’hui rancfe beza crouget, mastokin ma zoc’h ! Al letanant ne vouie petra da zonjal.
— Piou a ioa carget euz ar c’hard, brema ez eus teir nosvez ?
— Robinson, an eil letanant.
— Oc’h ar jaden dioc’htu ; ha c’hui ive, hag oll vartolodet al lestr, hag oll vartolodet al listri all !
Al letanant a gredas neuze mad oa troet penn ar C’homodor, hag oa eat he empen e iod pe e dour.
— Petra ! epad ma voac’h cousket, lastezennet, Bart so tremenet dre aze, dre aze, c’hui vel, dindan ginou hor c’hanoliou ! ha brema ema o c’haloupat ar mor, o tevi.... o tistruja.... oc’h ober goap ac’hanomp-ni ! Gouzout a rit-hu peleac’h ema brema ? Livirit din, gouzout a rit ?
— Peleac’h e c’houfenme ? eme al letanant.
— E Scos ! ha me zo sur n’eus ket daou c’hant den gantha ; hag en deus plaoufet listri var ar mor ! Hag eo bet e Bro-Zaoz ; hag en deus devet kestell ha keriadennou, ha casset gantha kement a ioa enho dioc’h he zoare ! Ar gall d....-ze a ra mez da Vro-Zaos.... ! Buan, buan var he lerc’h !
Eur pennadig goude, bourc’hizien Dunkerk a vele al listri saoz hag holland o tispaca ho goueliou hag oc’h en em lacat en hent.
— Eur bourc’hiz a c’houlenne digant eur martolod coz : pe var zu eta eza ar Zaozon ?
— Varlerc’h Ian Bart ezeont, ep mar.
— Caout a ra deoc’h hen tizint ?
— Oh ! abars ma lakaint ho c’hrabanou var Ian Bart, o deus labour da rouevad c’hoas.
Ar C’homodor a ieas gant ho listri d’ar Scos, hag a zigouezaz abred avoalc’h evit guelet c’hoaz ar moget e daou c’hant ti bennag devet gant Ian Bart. Hogen ne erruas ket abred avoalc’h evit tizout ar martolod dispar. Leon ar mor en doa bet amzer da vont d’he lestr, ha da baca zoken eur picol lestr euz an Holland en em gavas var he hent. Neuze evel n’oa mui en he listri na bevans na netra euz ar pez zo red evit ar vrezel, ez eas da bors Berghen, e pehini, ervez lezennou ar broiou, ne alle ket an eil enebour taga egile.
Da vont di, listri Frans a zispartiaz an eil dioc’h egile, hag al listri Saoz en em zispartiaz ive evit mont var ho lerc’h ; mes ato en em glevent evit ma vijent da nebeuta daou lestr braz oc’h unan bihan.
Evit ar C’homodor, evel ma voa oc’h Ian Bart edo he gounnar, eo varlerc’h lestr Ian Bart ive eo e talc’he da vont gant an daou vrassa ha crea euz he listri. Daou zervez goude an daou lestr bras-ze a daole an heor, e pors Berghen, unan a bep-tu da lestr Ian Bart hanvet Sant-Lois. E kichen an daou bicol lestr Saoz, al lestrik Sant-Lois a ioa evel eur glosen graon. Ar C’homodor a zonje dezhan ez ea en dro-ma da lacat Ian Bart lestr hag all en he c’hodel.
Pa zigouezaz ar C’homodor Philips e rad Berghen gant he zaou lestr braz, Ian Bart hag he vartoloded a ioa diskennet en douar hag eat e kear. Ar C’homodor a lakeaz he gas ive d’an douar evit ho c’hlasc, hag ho c’havaz en eun hostaliri eleac’h ma zoa martoloded euz an oll broiou. Oc’h eun daol e vel daou zen, unan braz hag eun drem seac’h dezhan, egile bihanoc’h ha teoc’h. Edont oc’h echui eun tamig pred. Ar zaoz a ia d’ho c’haout, hag a lavar d’ar brassa anezho :
— Me gaf din em eus guelet ac'hanoc’h-hu c’hoaz eun tu bennag.
— Ec’h elfac’h beza, eme Ian Bart ; e peleac’h a gaf deoc’h ?
— E Plimouth, a zonch din.
— Han ia ! Er prizon, ha ne ket ta ? C’hui marteze eo ar C’homodor Philips ?
— Iez, me eo.
— Mad, plijadur a ra din ho kuelet. Eun dra bennag a fell deoc’h ?
— Lavaret em eus d’ar gouarner ho casjen dezhan en dro.
— Sell, e guirionez, ancounac’heat em boa lavaret kenavezo dezhan.
— Neuze lavaret o poa or bije eur c’hrogat var al lestr.
— Ema ho ten ama.
— Petra lavar ar zaoz, eme Robert pehini ne vouie ket iez ar zaozon ?
— Ober eur c’hrogat outhan.
— Hag e reot ?
— Oh ia, gant plijadur.
— Oc’h he lestr ?
— Ne ken neraet teir guech creoc’h evit hon hini.
— Ia, mes daou lestr zo.
— Mad, neuze int c’huec’h guech creoc’h evidomp.
— Delc’her a reot d’ho ker, eme ar zaos ?
— Ni fransizien ne deomp ket enep hor ger.
— Ha peur e vezo ar c’hrogat-se ?
— Kerkent ha m’am bezo poultr ha bouliji.
Emaoun oc’h ho gortoz, ha pa vezint deut, me gaso kemennadurez deoc’h.
Abenn fin ar zizun Ian Bart a ioa prest he lestr, hag hen scrifa d’ar C’homodor evit lavaret d’ezhan ez aje antronoz ac’hano, ha n’en doa nemet dont var ar mor braz evit ma rajent eur c’hrogat.
Ar C’homodor, evel eun den seven ma zoa, a gasaz he letanant da rei respont da Ian Bart ha d’her pidi da zont da zijunia d’he lestr araog ma tigorjent an abaden.
— Dijuni daou enebour, eme Ian Bart, a dle beza a dennou canol hag a daoliou sabren ; gouscoude mar d’ema ar c’his ganeoc’h da ober stad an eil d’egile araog en em laza, livirit d’ho cabiten e vezin varc’hoas da seiz heur anter var he lestr.
Antronoz eta, Ian Bart a ieaz, evel ma en doa prometet. Robert, he eil, n’oa ket dinec’h avoalc’h gant an dijuni-ze, hag a lakea poursach pep tra el lestr evit gallout diblas pa garjet.
Pa zigouezas Ian Bart el lestr saoz, ar C’homodor, en he vrao, hag he oll ofiserien en dro dezhan, a deuas d’he zigemeret e heg ar skeul gorden.
An dijuni a voa eur pred bouet euz ar c’houeca. Ar guin a ioa euz ar guella, hag ar zaozon ne glaskent ken nemet lacat martolod Dunkerk da efa re. Hogen ne voue ket dare dezho.
Ar pred-ze a badas pell, ha Robert, evel on eus lavaret, ne voa ket dinec’h. Setu hen oc’h ober d’he vartolodet kemeret ho armou ha sevel var bont ar Sant-Loiz evit, ac’hano, guelet petra dremenje var al lestr saoz.
Pa voa echu an dijuni, Ian Bart a lakeas tan var he gorn hag a zavas var ar pont da fumi. Ar C’homodor, red ha ma vije, ne gave ket fall ar moget butun en deiz-ze, rag delc’her a rea ato skoaz oc’h skoaz gant Ian Bart.
Hogen Robert a evessea mad oc’h kement a rea ar zaozon, hag a velas pevar martolod, sabrinier gantho, o vont d’ar skeul dre behini e tlie ar c’habiten disken kuit. Setu hen oc’h ober eur sutaden evit lavaret d’he vartolodet beza var ho evez.
Ian Bart a glevaz ar sutaden-ze, hag a zonjas neuze e voa deut ar mare dezhan d’en em denna. Asten a reaz he zorn d’ar C’homodor evit lavaret kenavezo dezhan.
— Peleac’h ez it-hu ta, eme ar C’homodor en eur vousc’hoarzin ?
— D’ar Sant-Loiz ; mall eo.
— Amzer oc’h euz, Aotrou Bart, va frizonier oc’h ; ne dal ket ar boan deoc’h clasc mont kuit.
Ian Bart a sonjaz da genta e voa ar zaoz oc’h ober goap. Mes pa velaz an oll ofiserien en dro dezhan o tenna ho c’hlezeier, hag ar pevar martolod e beg ar skeul :
— Ah ! tri mil dogan ! tri mil trubart ! da brizonier, emezhan, n’oun ket c’hoas ! Ama, potret ar Sant-Lois ! Hag oc’h ober eul lam e tiscar a ziou hag a gleiz ar re a ioa tost dezhan, hag en eur momet en em gaf en eur penn euz ar pont eleac’h ma zoa eun donel leun a boultr. Neuze e laca he gorn, an tan varnezha, couls lavaret touch oc’h ar poultr, hag e lavar :
— Mar gra unan ac’hanoc’h eur gamed evit dont da gregi enhon, ema dioc’htu al lestr-ma en ear !
Ar zaozon a jomas sebezet oll, hag o devoa oll chenchet liou. Araog ma voant deut euz ho souez, edo Robert gant he vartolodet o cripat el lestr saoz, ho zabrinier gantho etre ho dent, a lam var ar zaozon, ho discar, ho drail, hag a ra prizonerien ar re n’int ket lazet.
Kementse a voue great en eun taol dorn, ha dioc’htu ar pavillon Saoz a voue stlapet er mor evel eur pez divalo, ha pavillon Frans a voue savet en he leac’h. Lestr braz ar saos, Comodor hag all, hag he vartolodet var ar marc’had, a ioa d’ar fransizien.
Al lestr braz all a ioa eno d’ar saoz, n’en doa ket bet a amzer da zont da zicour ar C’homodor. Ar c’habiten pa velaz oa kemeret al lestr kenta, ne gredas ket en em ganna, rag Ian Bart hag he vartoloded a ioa en em laket dioc’htu da garga canoliou ar zaoz, ha ma en divije al lestr all lavaret eun dra bennag, e vije bet plaoufet ive ep dale couls hag ar c’henta. Digas a reas gouscoude eur vag vihan evit lavaret n’oa ket eun dra leal kemeret listri evel se en eur rad eleac’h m’oa difennet en en ganna.
Ian Bart ne brijas ket respont eur ger. Ranna a reaz ar brizonerien etre an daou lestr, ha neuze, sounn he verniou gantha, e tiblasaz ac’hano evit mont er mor bras. Eil lestr ar saozon ne finvas ket da vont var he lerc’h.
Goude an taol scrab-ze, goude ar gentel-ze roet d’ar zaozon e ber amzer. Ian Bart a ziblasaz evel ma on eus lavaret, da vont d’ar mor bras gant he lestric Sant-Loiz ha lestr braz ar C’homodor deut da veza he breiz. Al lestr saoz all ho lezas da vont ac’hano ep lavaret ger. Credabl e cave oa brao dezhan ma hen lezet eno da vouzat.
Pa voant eat larg var ar mor doun, Ian Bart a lavaras d’he vartolodet :
— Kerc’hit ar C’homodor ama ma vezo barnet, hag e testumaz he oll ofiserien en dro dezhan.
Ar C’homodor, ouspen ma voa trubard, a voa ive digalon. Collet en doa he benn, gant he strafuil. Cavet e voue en he gamprik, liou ar maro varnezhan. Anter varo oa gant he encrez ; he zent a stracle en he benn, ha ne alle ket lavaret diou goms var eün. N’oa ket guest da vale, hag e voue red he zougen pe he dreina d’ar lezvarn.
Ian Bart a c’houlennas neuze digant he ofiserien petra zonjent euz ar c’habiten saoz. Oll a eur vouez e tisclerjont oa eun trubard, eun treitour euz ar re voassa, hag e tlie beza barnet d’ar maro. Ar c’habiten a reas neuze scrifa eur setans, hag a c’hourc’hemennas da Robert he lenn a vouez huel d’an torfetour.
Ar C’homodor a grede ive ker mad ez ea da goll he vuez, ma na elle mui en em zerc’hel var he izili. Red e voue da zaou vartolod he zerc’hel epad ma lennet ar setans.
Setu ama ar setans-ze :
« Ar c’habiten Bart, dre anaoudegez vad e kenver ar C’homodor Philips evit an dijuni c’hoek en deuz great ouz he daol er mintin-ma, her ped d’he dro da zont da leina gantha var al lestr Sant-Loiz. »
Ha setu penauz en em venje ar martolod-calonek ze.
Ama ec’h echu ar pennad histor am eus laket e brezonek. Ne allan ket miret gouscoude da verca c’hoaz unan euz a daoliou caer Ian Bart. Lois pevarzeg a ioa neuze Roue e Frans, hag ar brud euz a vartolod bras Dunkerk a ioa eat beteg enha. Ne gomzet e lez ar Roue nemet euz a daoliou caer Leon ar mor. Ian Bart a voue kemennet dezhan mont d’al lez da gomz oc’h ar Roue. Ar martolod a vije bet guelloc’h gantha ober eur c’hrogad oc’h eur C’homodor bennag, evit mont d’en em lacat a reng gant an dud a lez, prinset oll. pe da viana tud a lignez huel, tud seven, boas da veza clinket ha fichet caer. Ne gave ket sez bale var blench coaret pe balennou. Hogen ar roue a c’hourc’hemenne, ha red oa senti.
Setu eta Ian Bart o lacat ober eun habit nevez hag o vont da lez ar Roue. Loiz pevarzeg hen digemeraz evel eur prins. Ar Roue a ioa en eur zal vraz hag eur vanden tud a lez en dro dezhan. Goude beza cauzeet eur pennad gant ar martolod dispar, e c’houlennaz outhan penauz en doa great evit tremen gant eul lestrik bihan dre greiz eur vanden listri brezel saoz hag holland, hag ho c’hanna oll dre ma tremene ebiou dezho.
Penauz am eus great, va Roue ? eme Ian Bart ; gortozit, me ia da ziskuez deoc’h.
Nouze e pedaz an dud a lez a ioa eno, canfarted goloet oll a fanfarluchou, rubanet, dantelezet ; ho fedas d’en em lacat var ziou reng, euz an eil penn d’egile euz ar zal, o lezel eur goasc moan etre an diou reng. Pa en doa renket evelse he dud dioc’h he c’hiz, ez eas d’ar penn izella euz ar zal, epad ma edo ar Roue er penn huela var eun tron. Neuze o teleur he dok d’an douar, hag o croazia he zivrec’h eza a benn-her dre ar voask a ioa etre an diou reng, en eur rei, a ziou hag a gleiz, taol scoas da hema taol scoas da hennont, eun taol scoas da bephini, hag en eur momet en em gavaz e kichen treid ar Roue, discaret gantha an oll dud al lez, eur rencad a bep tu, oll var guenn ho c’hroc’hen.
— Setu aze, va Roue, eme Ian Bart, penauz a ris d’al listri saoz hag holland.
— Ne oufet ket diskuez sclerroc’h, eme ar roue ; ha Lois pevarzeg a reas neuze eun abaden c’hoarzin euz ar seurt ne reas ket marteze aliez. Hogen an dud a lez a c’hoarze melen, rag oll o doa debron eun tu bennag ; ha goudeze pa veze hano el fez euz ar bleis-mor, unan bennag a zave ato c’hoant scrabat gantha.