Lavarou koz a Vreiz-Izel/C’HOUEAC’HVED STROLLAD

H. Champion, 1878  (p. 75-94)






C’HOUEAC’HVED STROLLAD.


————


SIXIÈME SÉRIE.






I.


472

Ha droug ha mad
A denn d’he had.

473

Hevelep tad, hevelep mab :
Mab diouc’h tad.

474

Mab he dad eo Kadiou,
Nemet he vamm a lavarfe gaou :
Ma n’ema he wenn, eo al liou.

475

Merc’h he mamm eo Katel.

476

Doue biniget,
Pebez torrad filipet !
C’hoaz a vezo
Mar chom ar filip koz beo.

477

Doue biniget,
Pebez torrad filipet !
Triouec’h vi em boa laket,
Ha naontek filip em euz bet.

478

Doue, mabik, r’as kresko ker braz
Hag ar belek as padezaz !

479

Fest ann hibil soun…
D’ho iec’hed, paeroun !

480

Bet du, bet gwenn,
Peb gavr a gar he menn.

481

Oad hag hed
A laka ki d’ar red.

482

Iac’h evel ar beuz,
Kemet mempr hen euz.

483

E teui da vad mar kar Doue.

484

Pa deu Iann
E teu he rann.

485

Bars er vro
Meur a Vari a zo.

486

N’euz nemet eur banne dour
E-tre neat ha loudour.

487

Ar bugel a ra goab euz ar re goz
Ne-d-aio ked d’ar baradoz.

488

Easoc’h eo plega planten
Evit n’eo displega gwezen.

489

O drouk-ifourna
E reer kornek ar bara.

490

Ober strakla he skorjezik
Ne dastum ket kezek spountik.

491

N’e ket gand eskern
E taper al lern.

492

Ann hent hag ar zamm a zigass ar marc’h ebarz.

493

Marc’h a reud ouc’h ar c’hentrou
A ra gaou bras d’he gostou.

494

Ki treud,
Lost reud.

495

Ki skaotet, hen euz aoun rag dour klouar.

496

Ki skaotet
A dec’h rag dour bervet.

497

Ar c’haz a vourr o logota,
Hag ar c’hi o koulineta.

498

N’e ket red kaout skeul d’ar c’haz
Evit paka logod pe raz.

499

Eun dra ha n’eo bet gwelet biskoaz,
Eo eun neiz logod e skouarn eur c’haz.

500

Al logodenn n’e deuz nemet eun toull a vez paket abred.

501

War-dro ar moc’h
E vez soroc’h.

502

Alanik[1] potr ar ir,
Potr ar merc’het mar-d-e gwir.

503

Ar broc’h a doull ann douar
Hag Alanik a grog ar iar.


II.


504

Pe pa ve ar bleun er balann,
Pe pa ve ar bleun el lann,
A garez muia da vamm ?

505

Karantez c’hoar
Breur na oar.

506

Eur mignoun mad a zo gwelloc’h evit kar.

507

Ar c’hlask a zo frank,
Ar c’haout n’e ket stank.

508

Eun amezek mad a zo gwell
Evit na e kerent a-bell.

509

Bugale ar c’hefnianted
Gwasa kerend a zo er bed,
Ha gwella ma vent dimezed.

510

Evit plijout d’ann holl
Eo dleet beza fur ha foll.

511

Ne-d-euz ked a enebourien vihan.

512

Ann er a dec’h rag al laouenanik.

513

Da heul ar bleiz ne-d-a ked ann oan.

514

Ar c’hi hag ar c’haz,
Mignouned warc’hoaz.

515

Gwaz eo ar vevenn
Eged ar vezerenn.

516

Arabad eo lakad pensel burel oud limestra.

517

Dibaot bugel a heul tud sod
Euz ho sotoni na zesk lod.

518

Lec’h ma staot eur c’hi,
E staot daou, tri.

519

Mar grit ho tanvad e viot touzet.

520

N’e ket awalc’h staota er pinsin
Ha mont er-meaz da c’hoarzin.

521

Ann diaoul war ar c’hravaz,
Nec’het braz hen em gavaz.

522

Morse ki klanv na vev pell.

523

’Nn hini vez sod iaouankik-flamm
En eur gosaat na fura tamm.

524

Seul gosoc’h,
Seul zotoc’h.

525

Nep a zo sod a zonj d’ezhan
Eo sotoc’h ann holl eget-han.

526

Ann drezen a daou benneg
A ziskar al lavienneg.

527

Nep a gouez hen deveuz lamm ;
Pa dorr he c’har e vez kamm.

528

Koms gand eur zod, red eo gwelloc’h
Rei flour gwiniz d’ar moc’h.

529

Brao awalc’h eo laret pa veer pell euz ar bec’h,
Berroc’h a ve ann teod pa veer war al lec’h.

530

Briz-diod, hag a oar tevel,
Ouz eun den fur a zo hevel.

531

Kaoz ann arabaduz
A zo hir ha paduz.

532

Euz ar sac’h na heller tenna
Nemet ar pez a ve en-ha.

533

Maro eo Iann al Leue, hogen kals a hered hen euz :


III.


534

Iann banezenn,
Iann ar peul,
Iann ioud,
Iann laou,
Ian ar seac’h,
Iann frank-he-c’houzouk,
Iann lip-he-werenn,
Iann ar madigou,
Iann pilpouz,
Iann golo pod,
Iannik kountant.

535

Chom da zellet oc’h ann oabl o tremen.

536

Pa vez deut ar c’haz d’ar raz ne ouzont ober netra.

537

Lakaat he zourn en he zisheol.

538

Mad ha buhan
N’int ket unan.

539

Lakaat ann tamm e-kichenn ann toull.

540

Staga kezek oc’h lost ar c’har.

541

Lakaat lost ar c’har araok.

542

Klask ar marc’h o veza war he gein.

543

Eur penn-glaouik eo.

544

Klask viou en neiziou warlene.

545

Beza warlerc’h ar mare o pesketa.

546

Goude dale
E ranker bale.

547

Pell eman Iann euz he gazek.

548

Kaout eul loden e parg ar Briz [2].

549

Eun troad leue a zo en he voutou.

550

Hennez ’n euz paret al loar ’n he c’heno.


IV.


551

Rei kaol d’ar c’havr.

552

Ober he fistoulik d’he vestr.

553

Fistoulat he lost e peb leac’h.

554

Ober ann danvad.

555

Digarez ober al leue.

556

Servija ar zant diwar he goust.

557

Rei treujou e-leac’h brankou
D’ann hini ’zo bras awalc’h he c’hinou.

558

Liva geier.

559Leuskel gedon da redek [3].

560

Leuskel levrini da redek warlerc’h gedon ar re-all.

561

Par wir, par c’haou.

562

Gwerza brao poultr.

563

Mezo kiger.

564

Iann a zo eul lapous.

565

Gwall higen !

566

Gwall hibil !

567

Koanta maout !

568

C’hoari flu dizolo pa vezo lazet ar goulou.

569

Hennez a zo koat-tro en-han.

570

Tenna eun dro louarn.

571

Al louarn o prezek d’ar ier [4].

572

Lakaat dour e leaz eun all.

573

Tenna ann dour diwar brad eun all.

574

Kass ann dorz d’ar ger en dro.

575

Sellout ouc’h ann nor adren.

576

Ne-d-eo ket dall he zaout.

577

Ne ’man ked he voc’h er ger.

578

Trenked eo al leaz.

579

Trenked eo he valadenn.

580

Uhel eo ann eienn en-han.

581

Eman ann troc’h hag ar zon gant-han.

582

Kregin hen euz.

583

Heolia arc’hant.

584

Ober he c’hrobis.

585

Ober ar gouzouk.

586

Ober he geinek.

587

Ober ar c’hoz.

588

Sini a reont ho c’hloc’h ho unan krea ma c’hellont.

589

Teoded hir ha dorned berr.

590

Ober bugad.

591

Ober kals a deill gand neubeud a golo.

592

Ober ar ioudadek
Araog ar varradek.

593

Great eo ar pod holl nemet ann tachad plad.

594

Re abred e kan ho killok.

595

Rei bronn d’ar bal.

596

Bara panenn
Er zoubenn.

597

Dre m’e tomm ann houarn eo skei war-n-han.

598

Ar c’had ’zo d’ann neb he fak.

599

Peb hini he vicher ha ne-d-aio ket ar c’haz d’al leaz.

600

Hen em luia e kudennou ar re-all.

601

Dibri he eost diwar he c’har.

602

Lezel brao he c’horo.

603

Trei penn d’ar vaz.

604

Sencha baz d’he tapoulin.

605

C’hoant gant-ho a ra kazek.

606

Mont da ober he dalarou.

607

Kemeret ar gouriz plouz [5].

608

Dre fors kana Nouel ec’h erru ann Nedelek.

609

C’hoarzin gwenn evel bleud flour.

610

Pebez bek melenn !

611

Stlapa ar bonned warlerc’h ann tok.

612

Strinka ann trebez warlerc’h ar billik.

613

Kouezet eo he veudik en he zorn.

614

Besk he deot ha born he gazek.

615

Mont euz ar foennek d’ar menez.

616

Mont euz ar menez d’ar foennek.

617

Mala munud.

618

Ober iun ann nao steredenn [6].

619

Staotet e-d-euz ar c’havr en ho lavrek.

620

Koeza euz ar billik en tan.

621

Saillat er baill.


V.


622

Bioc’hik Doue.

623

Sioul evel eul logodenn er bleud.

624

Traitour evel eur marmous.

625

Laer eo
Evel frao.

626

Dic’hrass evel eur roched nevez.

627

Morzed evel ar gegel he vamm goz.

628

Iac’h pesk.

629

Teo evel eun tamm toaz.

630

Lard evel eur pemoc’h milin.

631

Treud e-c’hiz eur c’havr.

632

Kastiz evel ann Ankou.

633

Seac’h evel eur baluc’henn.

634

Eur zac’had eskern.

635

Tremened eo ann heol war he dreuzou.

636

Goude lein meuz boed.

637

Klask pemp troad d’ar maout.

638

Koll ar poell euz he guden.

639

Mont war he benn.

640

Mont araog he benn.

641

Mont da graouna en eur vodenn fall.

642

Lakaat re hir he vez er gwask.

643

Sacha ar c’har war ar c’hein.

643

Tomet hen euz dour d’he skaota.

645

Gwelet kant steredenn o lugerni.

646

Gwelet tri heol o para.

647

Me ’lardo he billik d’ezhan.

648

Me ’daillo korrean d’ehan.

649

Kass d’he nask.

650

Kregi araok harzal.

651

Krog evit grog.

652

Kraf evit kraf.

653

Kik pe groc’henn am bezo.

654

Tizout war ann tomm.

655

Kein oc’h kein,
Evel pri oc’h mein.

656

Lagad a dalv teod.


VI.


657

Ann tad a lavar d’he vab :
Pa vezi krog, dalc’h-mad !
D’he merc’h a lavar ar vamm
Pa vezi krog, digass ann tamm.

658

Iz gant-han, mar teac’h ;
Ha ma na deac’h, dideac’h.

659

Ar c’hamm
A lamm,
Pa wel ann tan ;
A red,
Pa wel he c’hreg ;
A vale,
Pa wel he vugale ;
A dec’h,
Pa wel he vec’h [7].

660

Eur c’hoz louarn, hag hen dare,
Gwelet eur iar c’hoaz a garre.

661

Den ha den hanter,
Daou en eun affer,
Tri ma ve red,
Pevar ne laran ket.

662

Lost hen euz eul louarn,
Gad hen euz diouskouarn,
Teir gar hen euz eun trebez,
Ha c’hoaz n’euz netra ’nevez.



————
  1. Alanic est, en même temps que le nom cyclique du Renard, un nom propre très répandu en Bretagne, tant comme nom de baptême que comme nom de famille.
  2. Briz ou Bris est à la fois un nom de famille et un adjectif breton qui, à la signification de tacheté, bigarré, la seule qu’il ait gardée, a dû joindre celle de sot, que l’on retrouve dans briserez, « sottise ». Ainsi s’expliquerait naturellement le sens péjoratif qu’il
    attache aux substantifs qu’il précède.
  3. La locution proverbiale bailler le lièvre par l’oreille a le même sens, à peu de chose près, en français, où elle est très-ancienne et signifie tromper quelqu’un, le leurrer. C’est ainsi que Régnier, Sat. X, a dit :

    Et le ciel, qui des dents me rid à la pareille,
    Me bailla gentiment le lièvre par l’oreille.

  4. Cette allégorie, que la sculpture a transportée plus d’une fois dans les églises de Bretagne, semble empruntée à une série de légendes très-populaires, mais encore peu étudiées, qui constituent toute une branche bretonne du Roman du Renard.
  5. Cette expression vient de ce qu’autrefois les banqueroutiers étaient promenés dans leur paroisse, avec une ceinture de paille autour des reins. La paille a eu de tout temps, en Bretagne, une signification symbolique qu’elle garde encore de nos jours dans une foule d’usages locaux.
  6. Le jeûne des neuf étoiles consiste, dans la pratique religieuse, à ne prendre aucune nourriture depuis le point du jour, l’heure du réveil, jusqu’à ce qu’on ait, la nuit venue, compté neuf étoiles au ciel.
  7. Je dois la connaissance de ce dicton à M. Flagelle, expert-agronome à Landerneau. Avec une bienveillance et un désintéressement dont je ne saurais lui témoigner trop hautement ma reconnaissance, cet aimable et modeste savant s’est empressé de mettre à ma disposition, dès qu’il a vu que je m’occupais de parémiologie bretonne, le résultat de ses longues et patientes recherches sur le mème sujet. En m’indiquant, avec une exactitude que je n’ai jamais trouvée en défaut, des sources nouvelles ou peu connues, et en me mettant sur la trace d’utiles et curieuses variantes, M. Flagelle m’a facilité le moyen de combler de nombreuses lacunes, et, si mon travail offre quelque intérêt, je me plais à reconnaitre qu’il le doit en partie à son précieux concours. A ce nom bien connu de tous les hommes qui étudient le Finistère, à quelque titre que ce soit, je suis heureux de pouvoir associer ceux de MM. Luzel, l’infatigable et savant explorateur de la Bretagne lègendaire et merveilleuse, J.-M. Le Jean, le poète populaire, V. Le Dault et Rodallec, qui ont droit également à tous mes remerciements pour les communications qu’ils ont
    bien voulu m’adresser à diverses reprises.