(71 ro) BUEZ LOUIS ENIUS

Denjentil hac peher bras

————

fo 71 ro

[LOUIS]

Arsa, maro[1] eo ma sad, (hac) ma mam, a ma breuder ;
benos Doue gante, poent a voay de(z) mervell
benos Doue gante, me meus ma liberte !
ma sad a vouay quen cos, déjà e radote ;
ma mam, ar memes tra ; ma migje [hi] credet[2]
ne m(ij)e (a) neb plijadur e neb faeson a bet ;
partiet eint tout hac ed [ol] dar bed ail :
a re onesta varf couls evel ar re fal.
Rentet a voan gante quer sech, quer languissant,[3]
ma m(ij)e sentet onte, me v(ij)e breman ur sant ;[4]
mes custum an dut cos eo bepret radotal[5] ;
me quemere dre (eu)r scouarn, a losque gant un al.
Ne quet gant se eman [breman] ma fantesi :
an dinsou, ar voutail, (hac) ar merhet a blig din ;
piou benac a nefou bolante dam haet
(e)vou en osteleri(ou), pe neur vordel benac ;
pe voar an inchou bras o violin merhet ;
chet(u) enon ar plasou ma vin (a)r muan caet ;
ia, me ray estonin an enf hac an douar
o lahan, o lairres ; ne glesquin ne met (ar) fall.
Me sou quer puissant a nob em halite,
hac ous pen da se hoas, flllor on dar roue,

puissant en peb poent, courag hac ners a voalcli,
me [a] sou creoch cals evit ne ve eur march.
25 Piou allou résistant em fas, pa vin fachet,
na dont dam antrepren dirac justis ar bed?
Hac ous pen a sou hoas me bet an dioulou
7iv®da dont dam protejin en brasan esommou ;
me rey de evit [pris] ma horf a ma speret
30 bete ma helin caet ma Hijadur er bed.
Formet a meus eur vas, non quet abesort coait ;
me a gret ne hoaintai den caet diou vahat ;
sufis a vou [unan] pa vou diaseet (mat).
Quen ma vou nos fete, (e)rinc bean aprouet ;
35 mes petra a voelan tond dar red dam haet?
Me a rancou gou[sou]t a hich a sou guerset,
evit ma haprouvin voair o chouquou ma bas ;
ma na hevont (quet) pouner, me foneraiou hoas.
Scenne ; tri soudart antre.
AR HENTAN a goms :

Mar queret, camarad(et), nin reiou eur barti ;
40 hoariomb ar boulou, pa nomb aman on sri,
beroch (a) vou an amzer ous nem devertisan
quen (a) vou ari ar houls dimb da vont da leinan.
AN DAOUVET SOUDART a goms :

Poset ase otaou, chetu aman ma re,
biscoais no heus guelet guel boulou évité ;
45 dalet [ha] quemeret (a) choaset peb a hinin
a neuse, mar colet, ne damallet quet din.
AN DRIVET SOUDART a goms :

Homan a quemeran, pa ne dall[fe] netra ;
tenomb da hou[sou]t piou (a) hoariou da guentan ;
(a) neuse leret en pes (gont) evou ar barti gret
50 me [a] ro ma avis [ma] vesou en daousec.

[6][7][8][9] 72 r°

AR HENTAN SOUDAR a goms :

Me a meus quemeret ar boulou divisan[10],
a vel just a raeson, e hoarin da quentan ;
en negart dar barti, evel mo heus la(va)ret,
even contant ive a chomfe en daousec.

LOUIS antre hac a lar :

55 Bonjour, gevaillerien, terib e hoariet,
me [a] sonje evoaich o hoari ar fleuret ;
ma vijach o commans, pa ne noch nemet tri,
me mije laqua[e]t[11] ma arhant er barti.

AN EIL SOUDART

Poset ase, autro, iscuset eun neubet[12],
60 en fin ar barti man, neuse e hoarifet.

Ruilal a ra evoul ; Louis a dol anei gant eun toi troad.

AN EIL SOUDART a goms :

Autro, drouc gret o heus strinquan ma boul estroun ;
collet o heus ma sol gant o vaillantisou.
LOUIS

Ne ran nemet farsal ; petra hoare dide ?
Quemer helles da voul, a hoari a neve.

Quemer a ra evoul a hoari a neve ; Louis a ra eun
toi troait dei.

AR MEMES SOUDARD a goms :

65 Glevet [eta] autro, ifrontet o quavan ;
mar de da glas labour e och deu[e]t aman,
nam ne queret poves a donet da nem den,
nin a laquai cleve en dorn bremesouden.
Louis a den e gleve.

LOUIS a goms :

Me [a] renonc a gren da quement (a) sou er bet,
72 vo

70 na ne quet deur poultron o heus nem adreset ;

rac se, eb deferin, mar sou dir voair o fas lequet cleve no torn rac me sou voair ar plas. AR HENTAN SOUDART

Autrone, ne ne quet dre regur efel din ; mar doch en nem fachet, (e)helet nem acordin ; 75 lest quement se tranquil, evel guir vignonet, (hac) demb d(a) efan boutalat, autrone, asanblet. LOUIS

Alton, eb complimant, neus quet a preposou ; heunan (a) hanomb on daou a soufrou ar maro ; Allon, inpertinant, dalet eun toi divlas. 80 Heman a sou maro, allon, eun al (en) ne blas! AR HENTAN SOUD[ART]

Ne non quet eur poultron, na ne garen bean ; no pou quet guel fortun [e]vit neus bet eman ; pa gomansin huesan, evou tom dach yve ; pareil evit pareil, buez evit buez. LOUIS

85 Re hir [eh] eo da daiod, (mes) me meus sons de hrenan ; dal, [ta], impertinant, contant [eh] out breman? arsa, touset a meus daou, na hui camarat? An drivet a ret quit.

[Ha chetu] an drivet a hoairi avec troait ; couls a voa(s) dach, ma den, bean chomet aman, 90 rac(h) er hentan rancond e reinfet ehusan. Scenne ; sortiset tout. LOUIS a goms :

Horsa (e)ta, er vej man, Louis, e comanset d(a) ober da gonesans en mesc ar soudardet ; 73 rigueur P. Cf. 932. 76 otrone arretet C. asanbles B. 77 cf. 131. Sur l’expression sans compliment, cf. J. Dunn, La Vie de saint Patrice, p. 87, n. 5. Le Braz, Cognomerus et sainte Trètine, v., 51.* 142 FREMIÈRE JOURNÉE.

Tr (e) vit an afer quentan sou bet din favorab, eb me meus aprouvet vit se fout ma sam coaid ; 95 mes credin (a) ran parfet, quen ma vou fin dan dro, quentan combad a rin a vou a vahadou ; ehan breman en quer, vil [e]nem recrein, {evit} ma voelin pe sort chams en ém bresantou din.

EUR SERGANT a deu de saludin LOUIS :

Me o salud, autro, gant joais a garante ;

100 me voa pel sou en sons da donet o pele, (ejvit o pedin da dont, mar acordet dime, da efan boutailat dives ar guin neve,

LOUIS

Sel plesant{a] eur bougre à meus me ranconlret! pesort vocasion o heus, din leveret,

105 pa sellan ous da fas [ha] deus da voustajou, echeblant din penos e hout mab eun autro.

AR SERGANT

Autro, sergant roiel eo ma hondision, er ger à Doulouse a partout er hanton, (bac) ar juridision evit executifo)n

410 (couls) noblans a bourhijen pa vo comandet din ; hace meus desir [vras] dre ma och redoutet, da nem laquat en onbre diues o mignonet ;

1 deut d{a) efan boutailad diues ar guin neué ; a meus atansion da rein (dach) gant amique.

, LOUIS

415 Non non [eur], ma migon, na ne quéd neseser chefemb boutailad evid bean tud quer ; mes evel quend, pe teus ide da bean din, antreomb [ta] on dou bars en ostelery.

-99 Salut dech B.

ant evit dont do pedin C.

1% petore vocusion o heus leverel din B. pesort P.

1 rac pa selan pis demeus P.

110 couls nobl C. quer couls nob a partabl Q. couls noblans 8 comun F. di déus B, demeus C.

116 bean mignonet E. �

Antreed ; AR SERGAND a goms :

Salud dach, ostises, a huv a neus gui[n mad]? 120 rac ne dened qued dimb, man na ne dili[quat], rac an den jouanc man ne ne qued custu[met] da efan lies meur ebars en cabared. AN OSTISES

A ja exseland bras, mest Pranses, m(e) en toue ; ne gefed qued a voel er ger a Doulouse ; 125 pigned duse escroech, (a) me ja do seruigin, hac eun tam boed nebon (o) pou yue da dibin? LOUIS

Ja, digesed dimb eun tam (o) cote griled, rac evid o souben me ne goulenan qued ; alon (e)ta, mest Franses, pigned duse er vis ; 130 queid eo o moustago evel ma eo ma bis. MEST FRANSES

Allon ta, aseed otro eb conplimand ; ari(e) an ostises gand e sellou briland ; brauan groec (a) sou er ger diues a Doulousé, eo an ostises man, pa ve dec mil ane. 1 v°

AN OSTISES

135 Chet(u) aman, otrone, eur pintad guin clered hac eun tam dilicad diues eun noan rosted ; men o servigou [sur] (otrone) evel ma verited, a pa vanquou netra, me o ped da lared. •

An ostises a sortis.

119-121 la marge de A est déchirée. 120 na de B. 121 man na ne B. 122 efan ne meur B. efa alies nemeur P. 123 o ya B P. 124 er quer man B. 12G ho pezo da C. 127 eun tan acote rac B. eur costesen grillet C. eun tam costou P.

Digitized by

Google

LOUIS a goms :

Do jehed, mest Franses, efomb on banahou ; 140 frised eo moustag, hed end en no quenou, [ho] taquan a reind [sur], mar geond en no couc ; [do] iehed (e)ta, Franses, eman (a) ja en ne roud. MEST FRANSES

O trougare, otro, me soued dach jehed ; [me] ef(ou yue) do crasou mad, eta, mar permeted ; 145 guelan eur banach guinl noufed qued caed guel ebars en Toul louse, na ne blech er hartier. LOUIS

Harsa [ta], mest Franses, a huy euteur hoary evn toi [a] trib carten vid en em recrein? rac quis ar serganted, [na] pa vend ho hefan, 150 [e] hoary ar hartou da nem deuertisan. MEST FRANSES

Ja, ma joay ehe (otro), hoary a las caned ar breland, hac ar furm, noufen qued boud tronped ; arsa ta, ostises, digesed dimb cartou, a lemed an doubler ; neuse nin hoariou. AN OSTISES

155 Chet(u) aman eur hartou neue flam, guen a quair, jscused, otrone, ma mesou an doubler. 140 Ce détail des moustaches frisées est attribué à l’Ame, dans Cognomerus et sainte Tréfine, v. 1191. 142 eman ya B. 143 ... trougare quad A. ho trugare, otro C. me requet P. 146 Celte séparation défectueuse de Toulouse en Toul louse donnait occa¬ sion à un jeu de mots : toul trou, tous sale. 147 eurteur hoary B. 148 evit B. « Carte triple », terme du jeu de lansquenet Encyclopédie méthodique, Mathématiques, t. III, Dictionnaire des jeux, Paris, 1792, p. 144. eun toi carten gane evit en ei^r recrei P. 149 pa vend ho hefan A B.


Digitized by

2 r<>

LOUIS

Reson (o) heus, ostises, ded an tapis aman, (mes) ne gefed qued estrang ma han do priata ; bed tranquil (ostises), coand terib o cavan [me] yue 160 a netra a lairred a sou guenech asé? AN OSTISES

Ar pes a sou ase, otro, ne qued lairred ; mes roed ehe din a gand soaing da uired, mes non pas evid och, rac prometed ehe en presans tud credab a dirac eun Doue ; 165 rac mar doch sod, otro, me na non qued quiriec, rac ne reed qued din ar pes o heus songed. LOUIS

Sel ar gantoulien vor, penos ehe fier! mar queres, boed ar vud, (e)vouty da fry em reir AN OSTISES a ja quid, LOUIS a gontinu :

Ebien (e)ta, mest Franses, ded ar hartou aman 170 (ma) trohomb on dou, da houd pif (a) rey an dorn quentan ; dal [eta mest], Franses, eur roue (e)meus troched, din edober an dorn, ne neus qued da lared. Trohed breman, Franses, mesqued mad (e) ar hartou ; ne voelfed qued er fad a dreus do moustagou. FRANSES

175 Nebon, gueled a voailch, eb dale evoelfed ; ne non qued eun asen da hoary las quaned ; mes huy (a) sou eur farser, me a voel se breman, 2 v° doust penos evou cond quend fin ar barty rnan. LOUIS

A huy a jal a bars, Franses, ma mignon coand? 157 ostises queset quenech an tapis B. reson eo hostises C. 159 ehomed tranquil A. rac goel coant en ho C. goel goant ho cavan me L. cf. 513. Sur l’emploi de terib adverbialement, voir J. Dunn, La Vie de saint Patnce, p. 34, note 1. 160 a lairres B. En disant ce vers, Louis lui porte la main au corsage.

Digitized by

Google

FRANSES

180 Ja anter cand lirf, bremesoud[en] vatand. LOUIS

Disque di(n) [me] da jeue, ar piques a sou din. AR SERGAND

Pemb caroen a meus, mes pic ne meus jnin. LOUIS

Arsa coled a meus, evid an toi quentan, daspuned an arhand, a groed an dorn breman, 185 a reid din cardou mad, evid mancouragin ; rac pa non comansed, eun diner na virin. FRANSES m

Er ve[a]g man, otro, me gred ehonefed. LOUIS

Allon, ehan ebars, lequed antercand scoed. Veinte eun en tref[les], dister a voailch ehe ; 190 disquened o cartou, petra o heus yue? FRANSES

Tair a geur a voelan, a tref ne meus jnin, a voair a voelan, scier, otro, ehonein. LOUIS

Eur filouter, Franses, a gredan ne och quen, pe eur fripon, me saon, a vesc ar sorserien. 3 r°

FRANSES

195 Neus qued a druchery, otro, gueled a red ; huy ja dober an dorn, reid din ar jeu(e a) gered, 181 182 185 18t> 187

«

discoel C P. Cf. 203. pemb a carou a meus a hui no heus hini B. vit ma ancouragin C. ne virin B. gret B. ar veg ma, me a gred, otro, e honefet C. .

Digitized by

Google

mar be mad, ehin (a) bars ; mar be fal, (e)hin yve ; (a) ne gredan qued o pe (reson) da nem glem deus a sé. LOUIS

Daled, eun tricon cair ; gonid (a) reed are. FRANSES

200 Martese o (clasc) farsal, e lerfed guirioné. LOUIS

Mond a reed a bars, alon, eb conplimand. FRANSES

Ja anter cand lirf, bremesouden vatand. LOUIS

Disque di(n) [me] da jeue, ar haro a sou din. FRANSES

Tair [a] dames [ameus, alon] chetuindy ; 205 selled onte er fad, [na] neus neb treuchery. LOUIS

Palé tete die, colled a meus are! malles da serganted, ne hone den gante ; harsa [ta], cos quoquin, col a ran dou hand scoed ; no heus ne med songal a huy sou auised 210 da rein di[n] [me] dre gair an anter a nese, pe da vin peur golled man na mou o pué. AR SERGAND .

Hotro, dre voir hoary emeusind goneed ; mes quend (e)vid ma fach[a]ch, me rey dach peuar scoed. 198 199 202 203 204

na ne B. Un tricon se compose de trois cartes de même figure ou valeur. breman souden B. discoel C. Cf. 181. Il manque un vers qui rime avec celui-ci. chetu int aman B.

Digitized by

Google

3 V°

LOUIS

Peuar scoed, fosanier, pale tete diel 215 mar be huy a daillou voair ma arhand dimé, onest (a) voay dach goned eur hand scoed quid a ned ; males diner no pou po heuues ma fached, ne med eur milion diues a doillou bas, ne gredan qued peloch e camaratemb hoais ; 220 daled a dreus o pen, [cos] heurted didalfe, rac ne och qued aman esequitin groagué. AR SERGAND

Fors, fors, [fors a crian], dar justis deus a ger! LOUIS

Daled, [daled], coquin, buited o fry em rair ; da hortos ar justis da dond do hasistan, 225 me mou o trained en dro d[re] ar gamb man ; daled, cos jnpocrid (cos), daled, jnpertinand, lequed en no codel, daled o peamand. AN OSTISES a bing o scroech :

Ha huy glef, otrone, me reine bean peed, douf scoed e ar scoden, conted man nem hredet. LOUIS

230 Deud (a)man, mam ar huiled, me rey dach peamand, da led (eun) toulad money vel a ran dar sergand, daled, daled, calquen, mam [gos^j ar bersudou, a lered pe da gouls ou leun o codelou. AN OSTISES

Leun a voailch end, pelsou, fripon, lair, afronter, 235 te sou eur hriminel, selerad, a voler, 214 scoet coquin B. 216 onest bras e voa dec’h caet cant scoet C. goned cand A. Al pa heus eur veg ma fajet B. no pou eur veg ma vin fachet C. pa och eus L. La graphie heuues dissimule peut-être une prononciation dia¬ lectale c’hwes. J. Loth, Chrestomathie bretonne, p. 327, 369, 29, 30 (à Kérity). Cf. Le Fèvre, Grammaire celio-brétonné, p. 39. 218 deus a doulou B. deus a dolliou P. 219 quet vemb canmaradet B. e camaradfemp hoas P. 220 pen pa hoc quen infrontet B. Cf. 294.

Digitized by

Google

fors, [fors a crian] voair ar muntrer diremed a neus efed em sy, a neus qued ma feed. 4r°

LOUIS a ja quid, AN OSTISES a gry bepred :

Fors, [fors, fors], areted ar muntrer didalfe, (a) neus an jfrontery da vahata groagé! Scenne ; peuch breman ; ar sergand antre dre eur hoste, ar jug hac ar gouuerner dre an tu al. AR SERGAND a goms :

240 Hotrone a justis, a huy, gouvemerien, selled penos etreter (breman) o seruigerien ; chetu me laquaed misirab vid james, gand eun den malerus, en ty an ostises. AR GOUUERNER

Pif [eh] eo an den se, (a) sou bed quen jnsoland 245 do tretin er gis se, leuered din, sergand, a me bromed ardy, dre ma otorite, me laquou einc voairnan, quen ma vou nos fete. AR SERGAND

Hautro ar gouuerner, eano (sou) Louis Eunius, eun afronter, evr lair, hac eun den dangerus ; 250 hed a voamb da efan chopinad er gentou, hac epedas (a) hanon da hoary ar hartou, (hac) quen fin (ar jeu), (e)moay goneed dou hand scoed ma neus ma bahateed, a groed din o rentan, [voarnean, deus an eil pen dar gamb em sole de gile ; 255 me songe din biquen ne deugen a hane ; laqued on, er veg man, ne rin a neb labour ; vangans a houlenan, otro, voair an treitour ; an ostises yue sou gantan masacred ; [en] goaid a labe toud ; orer eo e gueled. 236 diremed, La Vie de saint Patrice, p. 224, v. 717. 237 efet en nos em si na B. 239 vahada ar groaque B. Dans M P l’hôtesse ne laisse partir le sergent qu’après qu’il a laissé son habit en gage. 241 en pes guis B. 242 estropiet evit eur james P. Pour le sens de misirab, cf. 256 et La Vie de saint Patrice, p. 108, v. 154.

Digitized by

Google

AR JUGE a goms. AR JUG 4v°

260 [E]nem dromped och bed, mest Franses, er veg man ; henes sou digentil (bras) diues a reine quentan, a flllor dar roue ; me gaf o heus bed gou, lequed eves, sergand, no pe hoais bahadou ; petra voa did, pour ques, (mond) da nem aso(so)sian 265 gand eun den vel enes? respond eta breman AR SERGAND

Ne songen ne med mad, pen rancontis quentan, a dre seuilite en pedis da efan evr galopin [pe dou] diues ar guin neue, non pas eb quen suged, ne med dre amique. AR GUGE

270 Anfln me a ordren ma v[es]ou decreded a laqued er prison, ja, mar be galed ; rac henes (a) sou pod mad, hac en em difenou ; neb a dostay dean a nefou bahadou, mes, evid quemend se, nin reiou on deuer ; 275 ma vou groed an decred, otrou ar gouuerner ; huy jal dan ospital diustu, mest Franses, hac echomfed enon quen nou fin dar proses. Scenne. LOUIS e vnan.

Horsa, comansed on (er veg man) da hoary ma serpand lerened a meus prop mest Franses ar sergand, 280 neus qued astad enan, tomed (e)voay dar fripon ; martese esongou ma (ma) laqued er prison ; dre me asosied gand ar justis a ger ; me larou de ardy boutan o fry em rer, me ne ran fors a dén, deud a lech a garou, 285 ma bas a ma hleue a vou ma lesenou ; 5 r° ehan breman dar ger da voeled ar gempen a sou breman em sy gand ma seruigerien. 261 262 264 267 268 270

henes a sou B. bet tor B. quez en em associan C. em pedis B. galopin, nom du demi-setier. vou dre an aret B.

Digitized by

Google ïKRK JOURNÉE.

LOUIS antre ; AR MEUEL a lar dean :

Arsa, [clevet], otro, me e achif ma bla, a ne man qued em sons da dond da nem hopra ; 290 (rac se) no heus ne med songal ma fean deus m(a) amser. ma hin nen tu benac evid disquin micher. LOUIS

Petra leres, fripon, da bean deus d(a) amser! diustu gand ma bas me disquou did micher ; daled, [daledj, heurted, mab ar vroaich didalfe, 295 ne ney qued eun diner ous (ous) o toul diadrenf ; sortised dus ma sy, fripon, lair anchanter, brav e ousoch [hui] coms evid eur seruiger, v daled o peamand, chetuind voar o chouc, ar vicher a disfed ou pignal ous ar grouc. Ar meuel a sortis nem voelan. LOUIS a goms :

300 Na huy, gouuerneres, huy vanc dach mond yue evid disquin micher vel me hed e gile? AR VATES

Me sou sauand a voailch, disqued mad on guenach ; me a sou quen abil a ma vou biquen plach ; disqued o heus din len a conduin (a)r bluen, 305 a seled trene scroech, na meus eom a gen. LOUIS

Peuch [breman], teued mic, ne lered gir a se, sented bepred ousin, me ja dor eur baie ; nem anuian (a) fel din, quaid a ma ven aman ; (e)han dor eun dro en quer da nem deuertisan. 288 arsa otro me a sou achu B. clevet eta otrou me zo C. CI. Hingant, Eléments de la grammaire bretonne, p. 214. 289 na ne B. en sons B. 290 evel-ze, me ho ped, paëet din ma amzer C. 292 paëa did da amzer C. omser A. 293 dustu B. cf. 220. 294 Voir Introduction, Vocabulaire, cf. 220. dalet eta L. 295 toul a diadren B. 296 deus ma C. 297 rac na barlantes quet vel eur guir servicher C.

Digitized by

Google

5 v®

LOUIS a sorty ; AN AUTRO QUARNAGON a deu de gaed :

310 Ho! Ho! Louis, er veg man, [ma mignon], ereinquer quitaed Toullouse, pe vean prisonier ; chede (a)r sergand en poan, e teus bed masacred, da ober da daspun en ti mein da gousqued. LOUIS

A otro Quarnagon, en em dronplan ared ; 315 muy a jstim a meus en mesc ar serganted evid no pou biquen en toes o consorted ; en quer a voair ar mes on gante jnored. QUARNAGON mab enan MARY ROBIN

Nem ambetin a ry, Louis, mar fies voair se ; ar puisantan den, pa ve Samson a vé, 320 nelfe qued resistan ous an ol en antier, A te sou reputed partoud vid eur voleur. LOUIS

Penos, (e)vid eur voleur? palè teté Die, teued ousin a gren, na gomsed qued a sé ; ja gand drouc ousin dre ma hon den vailland, 325 a dre ma meus piled gand reson eur sergand, ja a bepred o defou diganimé lapasad[o] bepred po heuin a goste ; ne veritan neb blam vid pilad serganted ; er hontrel, me dlefoay bean reconpansed. 6 r°

QUARNAGON

330 Taf breman [ta], Louis, vid ma vy quelened : da giniterf gompes sou ase profesed ; 310 311 313 316 317

vit ar vec’h ma eta Louis quez e renquet C. couitad cren Toulouse P. en tu A. en ti bras P. Sur consorted, voir 2925. enore B. mab Mari Hobin, surnom des auxiliaires des gens de robe, des gendarmes, des douaniers, cf. v. 899. 318 a rit — flet B. terupl out tromplet ma fies en dra ze P. dlavis oc’h meurbet C. 319 den a pa B. 321 evit B. gante evit eu laer P. 323 ne — a se din B. 326-327 manquent dans L.

Digitized by

Google

ones esquar parfed, hac a rey dit arhand, a neuse (e)hely mond dar provains es pou hoand, da giniter-f gompes e(h a)r vam Teodosia, 335 ar gairran crouadures a sou bars er vroman ; send[ta] ousin, Louis, a que dy voar da boes, a me escicourou danleuvin (a) leanes. LOUIS

Henes (a) ve eun toi cair, mes terib (eh)e dies penos (e)teuin en pen danleuvin (eu)r leanes. 340 red ve dit e sentin dre an amourousted, a represantin dey pligaduriou ar bed, a me, mar e havan en eun tu a goste, erein dey da danva deus a liqur neué ; arbad edimb manquan, Carnagon, me esped, 345 ast[t]a que dor eun dro mesc a leanesed. CARNAGON

Goséed braf, Louis, modered o fury, hac ed dey a voais quer, beb malou andurin ; goaisqued voair an amour hac ar gontantamand, a reid dey da entend ehe meurbed charmand. 350 Alon, party, Louis, da gomans pen da end ; me ou nen tu benac yve voardro (a)r gouend. Scenne ; sortiset toud. LOUIS e vnan.

Homan sou eur had cair (cair) a sou ed en ne roud ; (e)han da stinan ma fech, margalan de sapoud ; ma fusul sou quarqued a bepred en etad, 355 sur on a ney mar par dirac ma doulagad ; 6 vo ehan da houlen coms ou s ar vam Teodosia, da rein dey ar bongour, gand resped a gand joai(s), 332-333 et 334-335 sont intervertis dans C. et 333 cl. 486. 334 quiniterves gompas ehe B. 335 er vroman, Perpignan, chez le P. Boüillon et dans la deuxième rédac¬ tion P M. Flus en Flandre dans Q. Fugée dans P. Serait-ce Bruges ? 336 querz d’ar gouënd eta d’he guelet var da boues C. 343 e riein B. me a rei ma fossubl C. 345 dro en mesc B. 346 Carnagon passe brusquement du tu au vous. Cf. J. Dunn, La Vie de saint Patrice, p. 96, n. 1.

Digitized by

Google iGf)

PREMIÈRE JOURNÉE.

rac tref a gonsequans a meus voair ma spered ; mes ne lerin da den, rac ne ven discuiled. LOUIS a ja dar gouand ; A LEANES a goms :

360 Deo grasiasl... LOUIS

Bongour, ma hiniterf, Doue do mentenou [bepred] leun a bique (hac) a deuosionou ; ne med mo habusen, emeus afecsion da gomuniquan dach segregou ma halon. TEODOSIA

365 Non pas, ma hinderf [quer], anpechemand ar bed ; er hontrel, o presans a desiren bepred a boay ma voaimb bian, en em geremp parfed, a quaid a ma vin bef, evou continued. LOUIS

Birflquen ne scuisen er plasou santel man, 370 ma vige permeted doned da visitan edud hac egerend, mes an vrsulin(es)ed ne houlenond james conuersion ar bed ; se (a) ra din, (ma) hiniterf, caed cals a regred ous ma bean priued bemde deus o queled. A LEANES

375 Guir eo, (ma hinderf), n[a]elomb qued agisan libremand, (a)n eil sex gand egile, rac an eurs a gomand. 71‘° Hed [eta], (ma hinderf), er jardin da bourinen eun neubed, rac ma matenesou a meus hoais da lared, a goude, ma hinderf, nin goseou are, 380 rac o cared a ran gand peb seinserite. 359

Dans M, Louis parle d’abord à la tourière ; il raconte h Théodosia son aventure et on le loge chez le père confesseur du couvent. Lucifer et Belzébuth s’entendent pour le rendre amoureux de sa cousine. 363 demeus o devosion B. 365 En quemend-ze, quenderv, na velan droug ebed C. 366 Ici finit B.

«

Digitized by

Google

LOUIS

Ma! quen na vou neuse, [ta], ma hiniterf ger, me deiou do caed are, voar bars eun eur. Louis a sortis, a leanes voair e douUn. CARNAGON antre hac a goms :

Ho! Ho! birflquen ne bou(s)eses o pedin Doue hac ar Voerhes, te fad sôu disoursy ; 385 me gare goud biscoais penos evoais tented da vond en leandy na da voud profesed ; ma viges dimeset, (e)s pige contantemand bemde gand da bried, mar bige den vailand ; a hoais, mar queres [te], es pou comodite 390 da guitad ar gouand hac ar pedeno se, a mond gand da ginderf da nem deuertisan ; te diver da deio, mar chômes en tout man ; eur feumelen [quen] gair, ar gairran a gafed ne ry neb pligadur eta vid tud ar bed ; 395 hordrened eh da nol, bars en lesen Doué, donet da ober vad an eil da egile, a te ne res neb vad da den, a neb jnin ; quemend a res aman nend med jnpocrisy. Carnagon a sortis. LOUIS antre hac a goms :

Ha! birflquen ne ve fin [abed] do peden? 400 huy bed evidomb ol, na neus eom a gen ; 7v<> try hardeur hac o(u)us pen a boay ma soch ase lest o teuosion a coseomb are. A LEANES

Achif eo ma euriou, eur hardeur hac ouspen, mes o considerin en o hantretien 382 me a deui d’ho cavet a benn eun heur amzer C. 382 b La scène entre Louis et Théodosia est beaucoup plus développée dans M ; Louis proteste de son respect pour sa cousine, et de la pureté de ses intenlions. C’est Belzébuth et non Carnagon qui vient tenter Théodosia. Il en est de même dans P. 383 o Théodosia na baouesi C. 384 da zonnet’do cundui P. 387 dimezet, pebez C.

Digitized by

Google

405 (e)hon chomed dan doulin, evel pa ven mated ; charmed on, ma hinderf, ma och deud dam gueled. 9

LOUIS

Harsa, ma hiniterf, noufen nac[h] dauantag ; charmed on en antier o ueled o pigas ; (eun) drue vras ecauan heunan deus o quened 410 o vean er gouand priued deus eur pried. A LEANES

Ha, [ha], ma hinderf [pour], anplec e coseed ; lest o libertinag hac o hamourousted ; me quarach eun eubed (dont da) [e]nem disiplinan, ne vech qued quer tented a se, o hasuran. LOUIS

415 Penos, an disiplin? a huy ve quer cruel da laquad ar sord se da douch ous o crohen quair evel ar hristal, dous (e)vel an olifand, an enf a nem glemfe a se memesemand ; dre men deus roed dach eur horf quen diliquad 420 hac jnosantamand e tevfach de bilad ; (dre se) no heus ne med songal a huy heuteur bean (a)r suged deus ma maro, o toned dam friuan diues hac o quened ; me ansaf libremand, ne meus quen a vue, mar bech [hu] rebeland. 8 r°

A LEANES

425 Allas, ma hinderf [ques], en ven eparlanted ; neler qued sortisan, goude boud profesed. LOUIS

Penos a huy gare seruigoud da anquou da neb o quar parfed, a bepred o quarou ; me a sou nos [ha] de ocouped ma spered 430 o [toned da] songal, (ma hiniterf), ebars en no quened. 405 409 411 424

chommet on C. unan L. me gret eo truez bras guelet eur seurt guened C. Tevet ma C. peloch a vue A. pelloc’h buhe L.

Digitized by

Google

A LEANES

[Ja] pligoud a ran dach, me a voel se breman ; a huy (a) blig din [ive], ardimand elaran ; mes poained on orub a jened ma spered, penos esortisen pe guir on profesed. LOUIS

435 Gou, (a) digesed guenech an tensor, mar geled, a nin a rey cher vad couls a leanesed ; me breparou quesec, eun equipag prest clos, hac a dey da vidoch, hac a ve danternos, a nin jellou da chom voair su ar Pirame, 440 a henon ne eus den (a) gemend on aneué ; ne vanquou biquen dach ma jnor, ma resped ; o haneuoud a ran evid ma guir bried. A LEANES

Da diueur (goude) anternos, nem geued er plas man, a lequed eues mad ne deufach da vanquan, 445 a clesqued quesec mad, seier, maniquinou, rac samed mad a vouind a nin toud a gersou ; clesqued butulierien nouind qued deus ar vro, rac arbad a ve den (a) gemend on aneuou ; me gleinquou ourf, arhand, ar vesseilliou cairran, » 450 hac a ben ma vou de, me ou pel a lesman. 8 vo

LOUIS 4

Allon, beomb fldel en se, (ma hiniterf), ne vanqued [qued] a digesed guenach an tensor, mar geled ; me ja da breparin, a poend eo din moned ; beomb fldel on dou, rac me ne vanquin qued. Scenne ; sortiset ; dou vutulier a dremen. 434 437 438 430 440 442 448

pan don bet profezet C. Cf. 476. memeuz da hanternoz C. da goste ar A. Cf. 448. Dans P, il y a un mariage régulier, voir Introduction. rac arabed eo demp beza anavezet C. Cf. 440.

Digitized by

Google

LOUIS a ja do haed :

455 Salud dach, ma douden, de bes bro eted huy? rac, mar doch [hu] disam, me vanc din o feurmin dober eur veag pel, peed mad a veed ; mar o heus peuar march. e vouind toud samed. AR HENTAN BUTULIER «

(Ja) en no seruig, otro, nin a neus quesec mad ; 460 nin sou prest dond da vid, da gas, a da gerhad ; nin sou honid on boed, vel en dre ar broio, hac a jalou guenech lech ma quered, otro. LOUIS

Voardro an anternos, en em geued aman, a me fournisou dach peadra da saman ; 465 a boetad o quesec quend dond aman gante, rac quais hend on evs dor quen mou ary ande. AN EIL BUTULIER

Groed o tifre, otro, aried pa gered ; ben ma vou anter nos, er plas man on hefed ; nin dius ar heure eo guel ginimb moned, 470 evid voair greis an de, balamourd don hesec. LOUIS

Sufld eo, ma sud quer, hed peb jnin de boend, evid bean en couls da gomans ober hend ; me ja da gad ma groec, ma refomb (ar) balogou, hac a bep ma refomb, er plas man m(e) o rentou. 9r°

Scenne ; sortiset toud. Louis antre dre eur hoste a Teodosia dre eur hoste al. LOUIS a goms :

475 Hebien, ma hiniterf, arie pel an nos, a me meus prepared o hequipag prest ctos ; mar (o) heus gred paquagou, digesed ind aman, rac arif eo ar houls ; poend [eh] eo dimb saman. 455 de betore bro A. Cf. 511. da bez bro L. 472 evid meomb A semble une faute venue du vers suivant qui est dans C : ma grec ha me heomp.

Digitized by

Google

TEODOSIA

Chet(u) eur bern paquagou, quesete pa gered, 480 (a) queset(e) ardiamand ; a man (e)ver ol cousqued ; hac asted o has toud, a retorned are ; ne meus aon a netra med narife an de ; daspuned ameus toud quemend a meus caed, ar veseliou arhand a meus yué paqued, 485 tremen peuar mil scoed en ourf hac en arhand ; br[e]man ehelomb mond dar proueins, mo pou hoand. LOUIS a ra evr bech ma sam a nean.

Me ja da gas eman ma retornin are, taped hoais mar geled, memes tra a vou se ; ar muan, ar guellan noure (a) bed, me sou sur ; 490 hoary reomb eun toi quen nou leun ar musurl Louis a gas evech ma retomou goude. TEODOSIA eheunan.

Arsa [ta], couscoude, eman sou afer al! nou qued hir ma remsy, rac me sou eur plach fal, me sou crimineles a mes an ol verhed, me en em rend plach fal dre ma amourousted. 495 Mes pa meus comansed hor ma dilogamand, pligadur ou partoud, quaid a ma vou arhand.

9v°

LOUIS a arif hac a goms :

A re man jel (e)n eur bech, a huy deud a lese ; poend e dimb partian, auans a ra dan de ; deu[e]d prond, mar geled, evid ma partifomb, 500 ma vemb taped breman, eve manc en on hond. TEODOSIA

Me sou quer quend a huy, asted pes a gered, pa vin er mes a ger, biquen ne vin taped, [ol] chetu nin ary gand ar vutull[er]ien, asted [breman], goersed, ma partifomb souden. 486 Le sens de province est singulièrement étendu ici. Cf. 333. J. Dunn, La Vie de saint Patrice, p. 112, v. 189. 491 Cf. pod al 1382.

Digitized by

Google

AR HENTAN BUTULIER a goras :

505 Deud voair ar sam, jtron, nin ha da bartian, an ol dref a sou prest, sortisomb a les man, chetu diueur o son, abred eomb jrie, groed a momb cals a roud, me sou sur, ben an de. Scenne ; sortiset toud. Groed dif dro diuoar an tead eb lared gir ; an dairred, LOUIS a goseou :

Arsa, butullerien, cals a roud on deus groed, 510 huech pe seis ugand lef, boe ma omb partied, a bes bro (e)och natif? conted din o toare, ar gousqued am aflig, nalan peloch baie, rac ar baie [en] nos sou terib faticus ; conted eun dra benac, vid on rentin joaus. AN EIL BUTULIER

515 Nin sou deus an Oueirn, otro, pa houlened, evelen dre (a)r broiou evid gonid on boed, a pa memb goneed eun toulad dinerou, e retornomb neuse da voeled tud on brou ; îo r° er fln ar veag man, eheomb voair on gis, 520 non pas dre (a)n jnchou man, mes dre roud vras Paris. LOUIS

Ho huy a hone cals, po pe condision, o quesec a huy sou ordinal [en] mon don, pegemend (a) ja guenech yue diues an dé? me sou dleour a gais breman dach, otrone. A R HENTAN BUTUILLER

525 Huech real da beb mar[ch], a huech real dime, a sinify, autro, triuoaich real bemdé, a quemend al dam hamarad a de gesec, a ra try scoed bemde, [hac] (e)a sou dimb dleed ; 505 deut buan var ar samm zo prest aman, itron C. nin sou prest da A. 508 b La scène de Louis et des muletiers est remplacée dans M par une courte scène entre Astaroth et Satan qui se félicitent d’avoir séduit Théodosia. Louis arrive à Valence, en Espagne (voir Introduction). 517 Le denier est le douzième du sou qui est le vingtième de la livre. Le

Digitized by

Google

nem ober pemsec de a boei(s) ma hornb er roud, 530 pemb scoed a dou vgand, otro, e ar gond toud ; a voair a le[ve]red, non eus qued a fin hoais, on hesec a sou jost, a nin a sou scuis bras. ,

LOUIS

Ma ruinan a fel dach, voar a voelan, guersed, pemb scoed a douvgand evid se no pou qued ; 535 beued a meus anoch.hac a sou sufisand ; ned qued da gredin dach o pe quen peamand. AN EIL BUTU1LLER ê

Ne [ousjon qued, autro, voair bes condision, eteufen da rispond do proposi[si]on, rac dre gair, pe dre ac, nin reinquou boud peed ; 540 justis a sou partoud, a souden ou gueled. LOUIS

Me sou deus ar justis, jnpertinand, fripon, mar quaran, mo laquay da vreinan neur prison. 10 vo

AR HENTAN BUTULLIER

Hebien (e)ta, camarad, chede (aman) eur polison hac a gond on laquad da vreinan er prison, 545 nem dromplan ared sur, Louis, voair o conplimand, nin sou sur a hanoch a deus on peamand. LOUIS

Huy e a sou tromped, dou fripon disordren ; chetu o peamand : peb a den pistolen. Chetu ind maro mic, an dou lair miserab, 550 jus emeuse tenned en creis o doulagad. [mes] avansed bepred o hend, Teodosia, ma selin hac enf (a) sou arhand gand an dou (fripon) man ; (ja), try vgand s[c]oed (a) sou gant eunan ar friponed, [hac] evid gand eman, ne eus ne med pemsec ; 545 Louis c’hui a n’em drompl, sur, var ho complimand C. 547 Sur disordren, voir Ernault, Mémoires de la Société de linguistique, t. XII, p. 278.


Digitized by

555 me larou, mar be red, iairron disvroedy a sou deud en end bras en os don ataquin ; daled [eta], ma groec, [hasted buhan], cleinqued ; o harhand a sou dimb, hac yue o hesec. TEODOSIA

Ho Doue etemei, falan den och, Louis! 560 bean lased dou den a voay en on seruig, no heus qued a gonsians, malerus, couscoudé, penos aparisan eur veg dirac Doué? Grenan ra ma halon ; allas, me gred breman (e) veruin mesusamand, dre justis er vro man ; 565 ma mige goufeed evoach eur sclerad, ne v(ig)en qued deud guenach, da vean misirab. LOUIS

Petra varboulles te, mam an jnpocrisy? ne voais evid pad quen er gouand eb hoary, quis ar gisty ehe [ha] lairres, a pillai, 570 (a) hoais (e)teus (a)n jfrontery da doned [dam] dammal? 12 r° mar leres eur gir quen, leanes gast a lair, e heiou ma botes didamand ous o rair ; sel brauan eur chifon a meus dam homandin, [sel] ar vam brioles, mestres voair ar gisty! TEODOSIA

575 Ehemb dantren en quer, Louis, teued breman, a mar meus lared re, jscus a houlenan, ar merhed (a) sou fragil, gou[sou]d a ousoch sé, dre se etle an eil iscusin egile, rne o quar em halon, credin eled parfed ; 580 dre resped evidoch e ar pes ameus groed.


LOUIS

(Allon), se a sou tremened, ne vou gir quen a se, beuomb nen vnion a gand fidélité, 564 e varvin gand ar vez preslic bars ar vro man C. Sur les adverbes en -mant, voir Introduction. 567 Sur les mots analogues à varboulles, voir Ernault, Mémoires de la Société de linguistique, t. XI, p. 93-94 ; Annales de Bretagne, t. XIV, p. 541. valbouzes C.

Digitized by

Google

demb dan osteliry da dibin eun tam boed, a mar en em bligomb, ny chomou mar quered ; 585 a nin feurmou eur gamb nen tu benac en quer, a nem geromb fedel a rest deus on amser. Disquened deus es trou breman, Teodosia, a me ja da antren evid goulen logan. TEODOSIA a disquen ; LOUIS antre en ostelery :

Salud dach [ma] ostis, a do compannones, 590 a logeis vid fenos, mar be o madeles, [vid] me a [vid] ma groec, a peuar a gesec ; da efan, da dibin, sur och da voud peed. AN OSTIS

Gand [cals a] joais, otro ; (otro), groed antren o pried, hac ar botred a ja (da) disaman o quesec, 595 deud dasein, jtron, aman, da dal an tan, da nem rafrechisan, a da hortos o quoan ; hac o marhedoures ou laquad a goste, nariou neb ofans na neb degad gante. 12 v°

LOUIS antre : ê

Gleinqued eo on hesec, hac on ol efego, 600 breman pa vou prest coan, neuse nin a goainou ; arsa [ta], ma ostis, hoais emeus da lared a malfach on sicour, evemb dach obliged ; hoand on eus da chomel eun neubed er german, malfach ordimb caed eur gamb (sufid) [e]vid logan. AN OSTIS

605 Ne ouchech (qued e)n em adres, (otro), voel evid no heus men [e]meus eur gamb cair, hac o pou marquered, [groed, hac alfed da daramb, eb tremen [dre] an ty ; er ra eman ar vins evid moned eny ; dou bres a sou ebars, dou voele, eur bufed. 610 lequed dillad ene, hac en em seruiged ; 589 590 604 605 606

me ho salud hostis C. Cf. 629. ha lojet vid C. ongan A. Cf. 588 ouchoch A. beza meus C.


Digitized by

veseilliou dor o poed ou seruiged (dach) yué, hac quemend a houlfed vid o comodite, a mar o heus, otro, hoand da gleued ar bris, ne vou diner rabad deus a hoech scoed ar mis. LOUIS

615 Pe [ve] dech pe den al, evou red dimb pean ; fenos eon contand da vond dy da logan, balamourd don dillad(o), rac aon ne vend glebied, a pa veomb en on hainb, evouind dispaqued. Ghetu ase huech scoed, uid ar messes quentan, 620 a guenech evefomb da hortos nem dresan. [AN OSTIS]

Deud guenin [ta], otro, hac o pried, a huy, hac e voelfed pelech ehan do cundui. Hed dar gamb neuê. AN OSTIS

E bien eta, otro, chetu ar gamb aman, vid brauoch evity na neus qued er ger man. LOUIS 13 r®

625 Exellan bras, ostis, contand on, ma mignon, en tuond do pean (e)momb obligasion, nin neus madou a voailch, a drugare Doué, a pa chomfemb aman a resl ves on bue ; ma hesec hoais, (ma) ostis, dach a recomandan, 630 ar hentan foair a vou, ma heed do guersan, hac e voersed a ne, vel pa vend dach (o h)eunan ; me o recompansou, asured, deus o poan. AN OSTIS

Allon [eta], autro, groed ou vel ma lerfed ; chetu arif o coan gand an domistiqued, 611 613 614 615 618

listry vit ar gueguin vo dec’h i've roet C. hoand, otro A. Cf. 517. pe rei C. pa veomp en hon c’hampr e vezoint dispaquet C.

Digitized by

Google

635 debed no pligadur, seruiged a veed, a pa bligou guenech, eheed da gousqued ; an jtron (a) sou fatic, rac elif a disque ; asted dibin o coan, hac ed en no quelé. TEODOSIA

Ja da, ma den quer, fatic on (e)n em gaed, 640 breued etoud ma horf o vareges quesec ; eom a meus, asur, da gemer ma repos, rac nin a neus groed roud, hac en de, hac en nos ; me debrou, margalan, nou qued hir an dale, rac me (a) meus ast a voailch da hourven em guele. Scenne ; sortiset toud. Louis a goain hac a ja da gousqued ; en deuoairlerch, goude bean saved LOUIS a lar de vroec :

645 Arsa, vid er vegman, ma fried Teodosia, ehomb (e)n em gaed mad, me nem blig er vroman ; breman (e)han da bourmen vid ober conesans gand ar vourhigen vras, couls a gand [an] noblans ; 13 v° huy a el chomb er ger, quen na ved disquised, 650 a goude (e)ted guenin da bourmen pa gerfed. TEODOSIA

Ja da, Louis [ques], la[va]red mad a red ; vid an deiou quentan, me ne sortisin qued, hed [eta] da bourmen lech ma pligou guenach, rac fatic (e)hon bepred, na nem gauan qued jach. LOUIS

655 Ma! quen a vo em ber [eta], Teodosia, ehan dober eun dro da nem deuertisan. LOUIS a sortis ; TEODOSIA eheunan hac a goms :

Pa nem gonsideran breman abandoned a priued vid biquen a uesc ma hoaresed, ne on pesord postur da dougen en vroman ; 660 eun abid ma gérés a reinquin da brenan ; 637 643 646 655

an itron a zo squiz, rac he liou a discue C. ehan da dibin mar A. eun tam hep pell dale C. nin zo n’em C. quen ou A.

Digitized by

Google

o pebes eur maleur a nefoay ma sented, da quitad ar gouand evid pligoud dar bed, uid pligoud deun den fal, mar sou voair an douar, am lac en disesper da veruel gand glahar ; 665 ne gredan qued memes selled trene an enf, na pronons an ano santel deus a Doue ; ma hrim a sou quen bras quen ne on quer confus ; me ou vid eur james punised malerus, punised er bed man, punised er bed al, 670 misirables ma lion, me [a] sou eur plach fal. Mary, mam hon Salver, pasub ve, couscoude, ne gafen neb voien da recour ma jnel Evid ma horf jndin, ne gen qued a hanon, contand on deus ar boan, a deus ar soufransou, 675 ma ve ar vadeles deus an otro Doue a deufe da selled a drue ous m(a) jne, mes, allas, ne on qued a me grete biquen esperoud a neb gras, rac me sou disordren ; 14 r° mes ar scritur santel a recre ma spered, 680 a ra difen ousimb a gol pasianted. San Ogustin, sant Pol, a Mary Madalen, (sant) Guillarm, Mary Jgib (sianes), a sou bed peherien, a cals deus a re al, a non obstant da se, goude ar biningen (end) pardoned gand Doue ; 685 a me soufrou contand, pa dlefen boud lased gand an den misirab a neus ma diroudet ; naontec via eb dale a boe ma on gantan, a ne neus groed a boe (ne) med roulad hac efan, violin, a lairres, a misirab lasan ; 690 (hac) ordinal, pa ary, ecomans dam hanan ; vid an deiou nebon, pa scouisou er roui y e retornou dar ger, evid ma maltretin, mes meritoud a ran, Doue da voud meuled! ne soufran qued a voailch deus ma meus merited ; 661 663 665 670 671 672

o pebez droug-spered C. evit heuil eun dén fall C. mid pligoud A. an Ee C. eur fumelen fal A. rac a dra zur me zo siouas din ! eur plach fall C. Mary rouanes au enf A. gafen qued ar A.


Digitized by

695 ma lach(e)te (a) sou mesus, (a) me (a) sou eun anpoeson ; quitad ma hoaresed, a ma religion, a dond gand eun den fal da vale dre ar vro, bomde, bars er pehed a lubrisiteou! LOUIS arif er ger mef hac a sco eur vahed voar an nor :

Ho! Ho! Teodosia, leanes difroqued, 700 ped corn o heus groed din, boe ma on sortised? chetu dif s[is]un sou, ne non qued deud do que, hac a labour a reine bean groed gand eur re. TEODOSIA

Doained a voailch a voan dre ne ariech qued, ne oufech qued compren pegamand (a) boan spered, 705 evoud aman, nos de, er gamb man, ma eunan, me gare eur veag bean lemed a boan. 14 v»

LOUIS

Ho! ne qued se a vanc da lared, Teodosia, penos ou ar beuan? non eus peloch netra ; friped a difriped (eo) ar vesellio arhand, 710 (a) guemend o poay lairred guechal deus ar gouand, (dre se) no heus ne med songal a huy a vou contand da hoary eun toi gand quemend a nefou hoaind ; ja a [red vo] boud contand dus ar vilan vel deus an jnin coand, mar be arhand gantan. TEODOSIA

715 Penos, jné mechand, a huy ve quer cruel da laquad er gis se o quiniterf fldel ; ne voay qued er gis se o poay din prometed, pa guitais ar gouand balamourd do quened. LOUIS

Quer couls o querin [me] e hober evelse, 720 a subvenin sou red ous an ne[se]site ; penos efelfe dech ereomb vid beuan? non deus a neb micher na corners er vro man, 6% quitad ma religion A. 711 dre ze en em zonjet C. 713 red vo bea contant euz an hini vilan L.

Digitized by

Go O m

PREMIÈRE JOURNÉE.

red e dach er veg man songal nem resoluin da vond en mesc an dud a nem anbandonin, 725 vid eur guenec benac, a me, deus ma hoste, (a) jal voair an jncho bras, ma honiin yve. TEODOSIA

A cruel jnumen, tigre a garesan, calon denatured, te vanc dit ma lasan ; penos eharsen me ebars er sord micher? 730 Allas, er meag man, eachif ma amser ; deud da gousqued fenos, hac arhoais ar beure, me rey dach peadra da efan adare. 15 r°

LOUIS

(A) quaid (a) ma fornised din peadra da efan, ne lerin netra dach, ma groec Teodosia, 735 me ja dond em guele ; consoled on guenach, quaid a mo pou arhand, biquen ne vanquan dach. Scenne ; sortiset tout. TEODOSIA antre :

740

• 745

750

Au Doue eternel, posub ve, couscoude, eve red din breman doublin ma falente ; a voailch a re, siuoais, a meus o hofansed, disreid hoais o pigas, ma hrouer biniged, [a] na bermeted qued, (ma guir Doue), (e)ven coled vid acorded hoais eur gras dar vrasan peheres. [james Jésus crusified, (hy) acordas ar pardon da Vary Madelen, pa voay en anbandon, da Var(y) Jgib sianes, a da gais a re al, da verhed, da vroaige en em roed dar fal ; jnspired din, ma Dou(e), an end dar biningen ; me soufrou joaus bras, eb james en em glem ; Guerhes, rouanes an enf, proterned dan doulin, dirac o mab Jésus ma redemptor divin,

725 evit gonit arc’hant C. da honed eur A. 727 o tigr meurbet digar 1 cals re hes cherissan C. Den cruel inhumen, tigr pini a garan L. b Dans M, le monologue de Théodosia est remplacé par un dialogue entre elle et Astaroth ; suit une scène où Théodosia va trouver un

Digitized by

Google

obtened din ar gras defas(in) ma fehego, a me rey piningen vras bete ma maro ; ma hel mad, (ma) honducteur, me moay o dileset, deud hoais en an(o) Doue, eur ve[a]g dam haed ; 755 hinspired din an end diues ar biningen, ne houlan ne med poain, eb james en em glem. Jésus, ma redemptor, hui(s) a neus bed lared penos ne voay pehed jnpardonab a bed, gand ober piningen hac ar gontrision, 760 a goul(en) ousach pardon, deus a greis ar galon. Allas, me sou fragil, Doue, huy (a) neus gueled, peger prond etehis, goude ma voan tented, a pehed no presans, eb mes, o ma Doué ; distreid hoais, me o ped, [ousin] dre garante. 15 v°

765 Eur jubile (a) gleuan (a) sou en Sans en Bourgong, a quemend a ja dy a nefou ol pardon ; dec lef a man a han, mes a pa ve pemsec me [a] barty diustu, dy e reinquan moned, a quitad ar peched, gand sicour ma Doué, 770 a tachoud, mar galan, da recour ma jne ; mes a meus pa songan pegen bras eo m(a) ofans, (di)rac Rouanes an enf, a goul ehasistans ; mes huy, guerhes Vary, sou bepred trueus ; proteged a hanon, ma vin victorius ; 775 ehan da bçirtian, adieue dar bed monden ; ne glesquin dauantag ne med (end) ar biningen ; me renons da Satan, (a) de ol artifiso, (hac) ehan breman da glasc Jésus Christ, ma otro. En an(o) an Tad, ar Mab, ive ar Spered glan, 780 m(e) o congur dam huitaed, oftserien Satan, nem boainjn (a) reed en uen, mar songed ober din retorn[i] dauantag da doned da behin. Scenne ; sortised Teodosia. . LOUIS

Ho! ho! pelech (e) ochu? (a) huy glef, Teodosia, (da) rein din guers boutaillad, sehed a meus breman ; 753 ma el mad me em eus ac’hanoch dilezet L. am eus... dileset C. me nefoay o hanbandoned A. 754 eur veg en ano Doue A.

Digitized by

Google I

785 ast(ed), rac mar ben re bel aman ous o corto, me a sc(h)ou eb dale ma sreid ous o peinso. AN DIOUL

La bour espou breman da glasc Teodosia ; hed eo dar jubile, da nem gonuertisan ; groed eo da dol, Louis, ne neus quen da lared ; 790 chede te groed intanf, pourf ques sod, neur momed, renonsed (ë)deus vid mad da bligadur- ar bed ; hed eo dar jubile, na ne retornou qued. LOUIS

Penos, dar jubile? petra a lered huy? bars er sord plasou [se] ne houl(en)er qued (a) histy, 795 mes na neus qued a drouc, a pa ve[fe] guir se, me nem deuertisou herue ma bolante.

16 r°

AN DIOUL

Ne voelan dit (neb) resours ne med en jnchou bras, na nés pou neb sicour ne med dious da vas, [a] da gleue, Louis, a da bistolenier ; 800 chede enon, pourf ques, ones ou da vicher ; eur malerus ehoud, me lar did guirione, quapab oud da disping pemb cand scoed en eun dé ; a pa ve dec dioul o tiges arhand dit, etispinfes a ne bep marifend guenid. LOUIS

805 Te sou eun insoland, hac eur loen disordren, ma senfen ous m(a) jmeur, me dorfe da esquern. »

AN DIOUL

Da fry em rair, pen loé, groe evel a gery ; me es tigemrou mad, pa ariuy em sy! i

AN DIOUL a sortis ; LOUIS evn&n a lar :

Arsa, vid er veg man, nem voelan reduised ; 810 red edin mond da lair, pe mond da glasc ma boed, 786 b Belzébuth et Astaroth tour à tour dans M. 787 da heruel A. 788 digant da vaz L.

Digitized by

Google

a.poend eo din ober heunan a ne o don ; ne meus (qued) eun tam bara da laquad em genou ; ehan voair an end bras, voair digare baie : ar hentan (a) dremenou a golou e vue. 815 Pale charny Die, ched[e] (ary) eur hauailler ; bremesouden vatand, me reiou e afer ; mes nem are tin qued da [dont da] goms ontan ; gand eun ten pistolen a reinquan elasan. Eur den voair varch a dremen ; LOUIS a ra eun ten dean :

Holà, chedean coed, breman me a voelou 820 hac enf a sou netra a feson voair edro, ne voay qued eur mondian, try vgand scoed (a sou) gantan, guel end evid netra ; red e din eblantan, vid ne vou a neb trous, hac emou edillad, rac hoais ehonein po rafen marhad mad. 16 v«

LOUIS mî diuisc hac en pla[n]t :

825 Horsa, ehan en quer da nem rafrisichan, ne qued bed cair an dro evid ar veag man, (mes) arhoais ehelin dond quer quen a ma vou de, martese a rin voel vid ne meus groed jrie ; en ty man eheus sis a guinardand, me gred, 830 red [mad] eo din antren ; terib a meus sehed. Salud, groec a feson,-sist mad sou en no ty? det din eur chopinad evid men tanvain. AN OSTISES

Noufed qued caed guel, mes en gras o pedan da goseal goustad, rac en frod e voersan, 835 hac ar valtouterien a deu en dro bemde ; aon vras ameus ne ven disculiet gand eur ré. LOUIS

Bed ardy diuorhed, ostises, pa laran, rac fete, maltoutier ne antre[y] en ty man ; 815 821 823 824 826

me vel eur c’havailler C. tri uguend scoed hep quen a meus cavet gant-han C. meb A. c’hoas e mezo gonid ous ho rei C. bed lair A. bel goal gaer C.

Digitized by

Google

me gare em halon o gueled o hantren, 840 a balamourd da se, me ganou (eu)r ganoen. AN OSTISES

Ne red qued se, autro, en anDoue m(e) o ped, rac eur guel gol ope, a me [a] ve ruined ; eun jntanues pourf on, maro e ma fried, (a) ne evs ne med try de boe ma lie jntered, 845 hac ous pen an dangur, eve se difeson o lesel da ganan na cantic, na chanson. LOUIS

Me neus ne med dou de boe ma hon jntanued, hac efel din quanan dor canvou ma fried ; a pa nomb jntanflen, quen mou fin, mar quered, 850 me sellou ped troaitad a sou no tiuorsed. 17 r°

AN OSTISES

Ne lered gir a se, [ma] otro, me o ped me meus glahar a voailch, siuoais din, dam pried a huy a neus jve, mar doch den a feson ; an natur a gomand hac aflig on halon. LOUIS

855 Ne garen qued songal caed quen na regred deur gos hast cos infam a neus ma huitaed ; quantoullenou a voailch a deu da nem of din a gand neubed a dra me deu(e) do hontantin. LOUIS a gan :

860

840 843 847 851

Le landemein deune ribote Ion dyt que jabrege me jour je meue ry de toute ses discour je ne chery que ma bouteille jé comansé des le berso je ne flnire quo tonbo.

canan rin d’ho guervel racdal eur ganaouen c. me sou eun jntanves pourf A. me nen deus C. tavit gant quemend-ze, c’hoas eur veich, Otro quez C.

Digitized by

Google

DOU MALTOUTIER antre, AR HENTAN a goms :

865 A beurs ar rouél LOUIS

Mes petra (a) sinify se? AN 2 MALTOUTE R

Quemered oud en frod, an ostises a te. LOUIS

Ebien, se ne netra, quemend se nem spond qued, efed peb a vanach, a beomb migoned ; arbad efache den, balamourd ma hefan ; 870 arhand sou em godel, otrone, da bean. AR 1 MALTOUTIER

Jnply voalch a gefed do harhand [e] leal ; chomed tranquil ase, mou groed proses verbal, rac credin (a) ra guenin, evid on seflan, (o) heus an jfrontery (da) dond aman da ganan! 875 rac groed o heus eun toi a goustou dach, otro, cals a bejou douscoed, pe mond dar galeou. 17 v°

LOUIS

Penos, dar galeo? mab enan Lusifer! doust a huy (a) laquafe ar goms se voair baperl allon, allon, asted formin o prosedou, 880 (a) me o honterolou em ber a vahadou, och persou or o quis, mes quen ma sortisfed a sined o proses, me lar dach ehuesed. AN EIL MALTOUTIER

Chet(u) aman cleueier, ma den, en no seruig ; modered o comgo, pe eved diauis, 885 rac gueled a ran scier, ne noud med eur fripon, mar leres eur gir quen, (e)man eman es calon. 871 el lec’h ail G. Sur l’expression e leal voir Ernault, Glossaire *, p. 356. 880 mes a dolliou bas me o contorello P. Dans la scène entre Louis et les trois sergents qui viennent pour l’arrêter. 881 Le texte du premier hémistiche est corrompu. Sans doute faut-il lire,

Digitized by

Google

LOUIS

Te neus lared a voailch, jeanfoutre didrué, me foud goaib a hanoud a diues da gleué, dal [ta], jnpertinand, a dreus des fas marmous ; 890 me sou sur ne dy quen dan ty man dam gourdous. AR HENTAN MALTOUTIER e esa mond quid. LOUIS a groc ne gollier hac en disquar :

Ma jné, polison, huy vane dach en em den, me drempou o scullad deus ar memes souben, asanbles evoaich deud en esper ma spontan, hac asanbles ehed dan jfem da logan. 895 Daled, jne damned, tanvaed poes ma bas, mar ny heved poner, me e foneraiou hoais ; daled, dou selerad, chetu conteroled o proses verbal dach, evel ma (va) voay dleed. 18 r° A huy glef, ostises, (chetu) meuien Mary Robin, 900 a reinfomb dius tu o flantan er jardin, prened o torogou, vid ne oufeou den, rac evid an dou man, sou dega maro jen ; me ja do diuisquin da houd a me (a) gauou peadra voairne[se] da or o obidou. 905 Ghede dec louis ôurf a try fes vgand real ; guelomb egile [hoais] ma nefe quemend al. Sel an den jnfernal, ne neus (ne) med dec quenec, ne mou qued guers ma foan deus an den miliged, A hanta, jntanves, me gred eoch cousqued : 910 digesed din eur bal [vid] ma vouind treus planted. AN JNTANVÈS

Ne non qued vid flnval, vel ma on sesised ; me voel a voailch breman, siuoais, evin crouqued. LOUIS

Ne lered gir a se, hac en em gonsoled ; ne neus qued a destou, na den ne neus gueled ; 896 mar e c’hevet re scanv, e vo pouneret c’hoaz C. amar lered ne qued poner A. 899 Cf. v. 317. mibien C.

Digitized by

Google

915 an dut fur a viscoais a lar eo voel lasan maltoutier hac archer, vid pilad na blesan ; ne ve groed neb jnclach voar ar sord friponed ; goais e se évité, mar o deus (e)n em vourdet. AN JNTANUES

Na penos ecredin chom a man ma eunan? 920 me sou (eu)r visirables, me a voel se breman. LOUIS

Ne ved qued o heunan, rac me gousquou guenach, hac a rey ma fosub evid pligoud guel dach, 18 v° hac an nos a sou hir, (a) ben arhoais, ma vou de, me bromed (dach), jntaves, o pou ancoaed se ; 925 huy (a) neus coled o ten, a me a gol ma groec, heman sou eun toi just dimb bean nem gaed. AN JNTANVES

Me sou eur vroec onest, otro, me bromed se, hac a vanc din bepred derhel ma fromese ; bete hen, mo hasur, ne meus aneued den, 930 ne med ma guir bried, na ne rin birflquen. LOUIS

Ne lered gir a se, jntaues, me lar dach, rac dre gair pe (dre) rigeur, me a gousquou guenach ; diuisqued pa gered, hac ed en no quele, pa mou cleinqued (a)n dou man, me a deiou jvé ; 935 ha hoais a laran dach ereinqued boud joaus pe arhoais ar heure me o crey malerus, rac ne ententan qued erafach morisclo, nac evech desoled pa vemb non hoario. AN JNTANVÈS

Mal (e)ta [neuse], otro, groed euel a gered ; 940 me ja dond em guele ; dies on nem gaed ; 915-916 proverbe. 920 nac a drouc-heur a meus C. 921 na vet quet quen nec’het C. 929 bete hend a dra sur C.

t

Digitized by

Google

mar galan nem gomford herue o polante, ne veritan neb poan, Doue voar guirionel LOUIS

(Ja a) teuled pie ne deufach, pa vin [me] sortiset, da brenan (a)n oregou, vid ne antrein qued, 945 pe me laquay an tan en peuar horn o ty, rac pa non resolued, me a reinquou hoary. 19 r°

Louis a sortis ; scenne. [LOUIS]

950

955

960

965

Ehan dober evn dro d(a) recrein ma spered ; maleur [e] dan jnin en em frod ous merhed ; disping a rer gante, a lairres (a) ousond tout, me gare eur veag etorfend ol o gouc, a me a sou eun déh eb jnterrest ar bed, quemend a ve guenin a reine boud dispinned, vel ma tevond, ehend, ne meus quen da lared, evr vicher vad a meus quaid a ma vin lesed ; sepanand ehan hoais dan obsseruasion ; mar nefe feson vad, me douchou e galon, pa non troed dar fal hac en cm declared, hac even den onest, vid lair on aneued. Voair ma nosiagren, gueled a ran eun den, a me gred din ehe eur marhedour lien ; ar sorse peruuan a ve arhand gante, a mar sou, me bromed evin ar mest voarne, arie tost ; guelomb petra a la[va]rou : Ebien ta, camarad, mar sou tan, ny fumou ; me sou sur a vutun, mes tan ne meus banach ; me rafach din eun tam, even obliged dach. AR MARHEDOUR

Ne meus fumed biscoais, autro, na (ne) rin biquen, rac ar moged butun (a) ra eur boan vras dam pen ; quen a vou ar hentan, otro, hac jscused, 970 ma halhen o sicour, asured emoay groed. 941 946 956 959

L’auteur confond comporter et conforter. Cf. v. 568. Jeu de mot ; Louis veut dire « je le frapperai au cœur ». Sur nosiagren, voir Introduction, Vocabulaire.

Digitized by

Google »

212

PREMIÈRE JOURNÉE.

LOUIS

Nebon galoud a voailch, mo pige hoaind, quoquin, daled, hoesad ma bas, chetuy voair o min daled, daled [racdal, cos] marhedour lien, rented din o harhand, pe me dorou o pen.

19 v»

AR MARHEDOUR

975 Daled, [daled], quoquin, [hac] a dreus o clopen, no pou qued marhad mad, selerad, ma hrohen ; po heus scoed guenin, nebon me difenou, a po heus hoand pilad, aman nin nem bilou. LOUIS

Pe da vin dal a mud, (a)man emou ma serfou ; 980 poend edin clasc ma chas pe emou bahadou ; dal(ed) eun ten pislolen en creis o toulagad ; ra[c] me meus vid ma lod tair pe beder bahad, mil sieue! jfomed on gand an afronter man ; col a ran eur bern goaid, na banach ne voelan, 985 voair ma nosiagren, ehan da vean dal, friqued ehe ma fen gand a lair disleal, mes ne neus qued a gas, breman me en furchou, a mar [e] neus arhand, ar scoden a beou ; paletete die, eur jalhad arhand guenl 990 sufid, voair a voelan, evid voailad dam pen ; couls ou din quas guenin an dou bechad lien, hac enf a jal er stanc, pa medy en quichen, Que (a) a bars voair da ben, mab ar hast jfronted mar doud sur a debag, efach ne vanquou qued ; 995 ar hliand man er fad a neus ma difuned, ânes ma fistolen, evoan gantan lased. Ehan breman dar ger evid ma reposin, clasqued tost eon bed, orub evoaid ma fry ; manqued on bed en bras, pa ne moaian tened, 1000 echom da discourin eon bed guel daped, %

979 efin dal A. cf. 1261. ar veic’h-man hon fœzet C. serfou est peut-être pour chefou comme me le suggère M. Ernault. 982 me meus bet vid C. 984 ma goaid A. 988 a baeo C.

Digitized by

Google

mes, voair a voelan, da beb noaid etisquer sciend, dleed e boud difun a neb a ja en end. Scenne ; sortiset toud. An dioulou a antre, hac a lar : 20 r°

SATAN GOS

Ebien (e)ta, potred vad, petra sou a neue? hoaind a meus e contfach breman din o toare ; 1005 vid ma cleuin guenech a huy sou vigiland conted din, Astarod, huy e pod an arhand. ASTAROD %

1010

1015

1020

1025

(Eur) pligadur (vras) a meus bed, vid ma boud malerus, hoairset a meus ma goailch gand Louis Vnius, lasan [a] ra dius tu, evid caed arhand, digesffd a neus dimb eur pemb pe eur hoech cand, eb (cond) ar pes (a) ari(u)ou, rac na ses nos a de, eviolin merhed, a forsin ar groagé ; mes jrie eo darbed dean bean lased ; evr marhedour lien a neusan estropied, can sou bed en trese, hac eur bern bahado, bourdet a voay Louis, pa ne vid (ma) voan enon ; nele peloch difen, ma tigesis (da) sons dean gand eun ten pistolen e halge elasan, eLouis prontamand, eb dale eur momed, en creis edoulagad a neusan bed tened ; goude ediuisquin en deus(an) toled er stanc, goude ehed dar ger da gontan earhand ; lased (a) neus ar sergand, lased dou vutulier, lased dou varhedour, lased dou valtoutier, tenned eginiterf er mes deus ehouand, a lairred toud (gante) bete ar veselliou arhand,

1001 proverbe. 1003 Le nom de Satan apparaît pour la première fois dans Job, I, 6. C’est le nom de diable le plus fréquent dans les mystères bretons. Une scène analogue à celle-ci se trouve dans le mystère breton du Juge¬ ment dernier. Cf. A. Le Braz, Essai sur Vhistoire du théâtre celtique, p. 414. 1006 Le nom d’Astaroth est l’Astarté des Phéniciens. C’est le démon des arts libéraux. On le trouve dans la Vie de saint Patrice, la Création du Monde, Cognomerus (où il est le démon de la Paresse), la Vie de saint iMurent, Sainte Tryphine. Satan, dans la Vie de saint Gwe-

Digitized by

Google 2i6

PREMIÈRE JOURNÉE.

hac o dispinned toud ho hofansin Doue, (a) forsan a leanes da vond da hast goude ; forsed an jntanues, hac eun omb a verhed ; 1030 (an) ostis, [hac] (an) ostises a neus anpoesoned, a me sou ous e heul dre an osteleriou, aquen ma tey er mes, eur gan benac a vou, 20 vo a[c henf] ne gol james dre me digonsians ; henf e (a)r puisantan a sou breman en Franc ; 1035 chetu ma haierou, deut do ratiflan ; me meus groed ma deuer, gueled a red breman. SATAN GOS

Exeland Astarod, contand on deus o tro me raportou dar mest o hol vailantisou ; besed fidel bepred, treitour hac anuius, 1040 a delhed bepred tost da Louis Vnius. Huy breman, Belsibud, peinin sou cabiten, huy sou pel sou yue en mesc ar Fransigen, conted din o toare aman en langas ber ; me reinquou rentin cond don mest bras Lusifer. BELSIBUD

1045 Contan dach neur gir ber? pa ven a hand(a) eis dé o contan doare (ar) Frans(igen) a boe ma hon gante, ne ve qued sufisand, ne vend qued trederen ; anuled a meus cren, er veg man, o lesen ; ar veleien a sou deut (da vean) quen jnteresed, 1050 voais ehend [ol] breman vid ne ne ar Juifed ; darn a ne (a) delch menag, a neus soud a quesec ; darn al a lac arhand bars en corners an ed, a geser deus a Frans dar broiou estrangour ; ‘ hac a[r] gomun ane nelond quen (e)n em sicour, 1030 1033 1038 1041

eun hostises gant-han zo bet ampoëzonet C. Cf. 1487. lavaro C. na huy Belsibud huy sou A. Le nom de Béelzebuth, prince des démons, apparaît pour la première fois dans l’Evangile, Matthieu, X,25 ; XII ,24. C’est primitivement une divinité syrienne. On le trouve dans un grand nombre de mystères bretons : Vie de sainte Barbe, Vie de saint Patrice, Création du Monde, Jugement dernier. Vie de saint Jean-Baptiste, Vie de l’Anlé-

Digitized by

Google

1055 mond a ra ar beuans (er mes) deus ar rouanteles, vid o beuans breman no deus (ne) med patates ; emaind en disesper sur toud ar beisanted, o clas daspun arhand, ne gredon (qued) dibin (o) boed ; ar patates breman eo o guelan meugou ; 1060 vid mired o arhand da or congemanchou, nen dibin a fel de an eil hac egile, n(a n)aneueond peloch lesen ar guir Doué. Ar veleien en Frans (a) sou (e)n em abandoned ; eb mes ehend breman da gangolin merhed, r* 21

1065 ar bob a sou fragil a deu do emitan, horeur [eh] eo compren er Fransigen breman, diuoair an eil de ben, eb ober foncsion, evel ar gonifled, ebars en Roch ar hon ; ne na plach da dimein ne ve bed brasesed ; 1070 Couls (ar) pinic evel (ar) pourf, toud evend aproued, an dansou a voelan sou breman difened, (a) boey me ary ar veleien parisianed ; mes se ne maflig tam, ne meus coled netra ; breman (e)heond en coaig en toul ond, en toul man ; 1075 a(n) dan dansou a voay gue(a)chal eun asamble, da ober conesans an eil gand egile, a breman, e reinquond ober a les en coaich, a quen mou fin dar gos, evou stran a bagag ; bastardien, bastardien, a [hoas] baslardesed, 1080 en toes an dut jouanc a mesc ^ re dimed. Quemend vis fal a sou en jfern jnuanted a exerser en Frans, beb eur a beb momed ; an usur, ar gourmandis, hac ar vanité, hac ar homers jnfam deus a lubrisite, 1085 an afrond, (a)r finese, a toud jnteresed ; ne neus poes, na mesur, na consians a bed. A re binic a sou lairron, (hac) afronterien, ne glesquond (ne) med an tu da hrugan ar beuien ; 1055 mes ar L. 1060 Le domaine congéable est une forme de tenure encore usitée en Bretagne. 1063 veleuen A. 1068 Voir Introduction

Digitized by

Google

1090

1095 21

vo

1100

1105

1110

1115

1120

1095 1099 1100 1103

ar pourf, pa gaf an tu, a groc gand e dou dorn ; chetu enon dou gy o crigad an ascorn. An dud jouanc partoud, huesed en vanité, plas a sou da hoarsin neb o honsidere ; ar voersed lous(ed) o fen, hac a doue moustago ; dindan o dif gasel enian o bragoio, groed [oll] a pety pon, gand cals a jnsolans, en gis an diranted emand breman en Frans ; ar merhed en percar, danteleset o fen, evr golinet frised a dry reine no herhen, o bros voair greis o hein, voair boes pevar hloched, hac eun nomb a ardo da disitan (a)r voersed ; non quen vid jnvantin neb guisquamand neue, (a).ve muoch miprisap dirac bigas Doue, (e)vid an jnin a sou (o ren) en rouanteles Frans ; me meusan jnvanted gand peb sord dismegans. Eun omb a gainnailes a meus pinniquaed: a cals a dud jentil sou pourf evel rahed ; er prouerb eo lared : ar pourf, pa biniqua, a guenf en vanité, a da dioul eha ; en osteleriou evoeler ar veuierien o vlasfemin Doue, (o) criai a boes ofen, ar vroec, ar vugale, er ger, o jun eb boed, hac an och o tisping ar pes (a) ve goneed ; pa vou quarqued egorf a sist pe jdromel, evel en disesper e retornou dar ger, a mar lar den netra eneb esantimand, ou cleued o renons memes de vadiand ; en Breis Isel breman, en mesc ar Vretoned en mesc o ol gogou, a houl bean damned, a diuisan parfed en presans eun Doue, ma vou damned o horf, hac yve o jné! Breman ta, Satan gos, pa ne arif ar gouanf, emeus hoaind em lesach da atisan an tan, a gand ma hoter vras, me a fontou arhand, da laquad en genou ar mab cast peisand.

Voir Introduction. try hloched A. Sur le sens de ardo, voir Cognomerus et sainte Tréfine, v. 760. hini zo ’ren L.

Digitized by

Google

22 r°

BAL BERID DIOUL

1125 A me ta, Satan gos, me lar ardiamand, më ne meus groed netra evid ar bla presand, en Americ on bed, ma meus nem abused, a dre an desercho, en mesc ar souaged, hac emeus gueled scier ne voay qued posib din 1130 rein de anoudouges na suged da behin ; rac souaged ehend, eb neb religion, no deus neb jnterest ebars en eb feson, na neb anbision, a neil ous egile, nofansond qued Doue nac eveulin yve ; 1135 na prenan, na guersan, neus na foair, na marhad, na flloudfer], na lair, na neb goais diliquad, ne neus den march-Amon, na galous deus evroec, ne neus neb prornese, pa ne dimeond qued, ne neus na sist, na guin, café, na guin ardand, 1140 (na) ne anaf den an ourf, nac yue an arhand, ne rer na billed doub, na neb sord feurm verbal, na neus na gus da pe, na procurer fiscal, na contribuison, na deoc, na primis, na tour, na sitadel, na chapel, nac jlis, 1145 na belec, na cloarec, na racord, na sergand, roue, na rouanes, na neb gouvernamand, prison, na basefos, cordegard, na bordel ; na ne voeler ne blech, na mates, na meuel ; henon equer sauand an eil vel egile, 1150 an tad ne soursy qued diues ar vugale, ho mam aneuond toud, an tad naneuer qued, ar hentan a arif gand henes a vou groed ; (ne) neus neb breferans en pligadur Gupidon ; peb eunan a sou lib en e discrision, 1155 gand onond, gan oman, ar hos gand ar jouanc, a toud evid netra, na neus neb peamand. na ne sons den jrie petra a vou arhoais ; • da nos, pa ariuond, peb jnin ra e choais, 1125 Le nom de Balberith apparaît pour la première fois, comme nom ae divinité de Sichem, dans Juges, VIII, 33 ; IX, 4. C’est le démon des alchimistes. On trouve Bérith dans la Création du Monde, Vie de saint Laurent, Sainte Tryphine. Dans la Vie de saint Gwenolé, Satan le marie à la Colère (Revue celtique, t. XX, p. 242). 1127 La tirade sur les sauvages d’Amérique est attribuée à Baal dans C.

Digitized by

Google

22 v®

an deuoarlerch (ar) beure, quemend a ve quapab 1160 ëparty, darn dan od, a darn a jel dar hoaid ; ouised, bleidy, moch gue, marmougen, leoned, lern, gedon, canquala, a cals a honifled, somoned deus ar mor, brinic, a cheuretes ; hac evid freus o deus spered a castrilles. 1165 A me, pa nem songis ne voain qued neseser, (e)partiis a hane da enesen Siter ; enon (e)sacriflond da Venus, (a da) Gupidon, a peb jnin a vef en désir egalon, o ol gontantamand epligadur Venus ; 1170 ne desirond netra, (ne) med beuan everus. Venus eo Doue, dey esacrifiond ; na no deus neb creden evou red (de) rentin cond ; en creis ar sacrifls, pa ve (a)n tan alumed, elamb an dud jouanc, en querhen ar merhed, 1175 hac enon dius tu, eb tehel deus o fias, o brasan modesty ehe (ehe) stran a bagas ; hones eo lesen a decredet ehe : ma chouisou peb eunan deus ehoand en de sé ; ar vro se (a) sou dimb toud a dal ma vend ganed ; 1180 (e)vid pligadur Venus evend ol dedied, a me, pa voelis se, ne moay netra dober, epartiis joaus a enesen Siter, evid rentin ma hond diraoch, tad Satan ; pa gered commandin me jal are [a] han. 1185 En Spain etesiran moned en mision, balamour(d) deinstruin an einqui[si]sion ; ar bob sou resolued da lemel digante o droegou ansien, balamour(d) da groage, rac dimb a vou noasus, me lar dach, tad Satan, 1190 mar be anuled se en toes beleien Spaing. 23 r<>

SATAN GOS

Sufid eo, potred vad ; contand ou Lusifer ; a me a sou jue, po quelan no teuer ; 1163 brinic signifie exactement « patelles ». D. Malgorn, Annales de Bre¬ tagne, t. XXV, p. 208. 1176 Cf. 1078. 1189 Après cette tirade et avant le discours de Lucifer, C a un discours

Digitized by

Google 1195

1200

1205

1240

1215

1220

PREMIÈRE JOURNÉE.

besed exact bepred, fier hac orguleus, dre a lubrisite rented jnd malerus ; rac henes e (a)r pehed a displig da Doue ; pa nem reond dean ehanbandon ane ; a neuse o pe croc, a delhed voarne ten, ma voelin a vanden(ou) (an) dut o tond dan jfern, an dut auarisius, delhed mad da rese, rac henes a sou sur enemy da Doue, rac enes ne gar vad da den, voar a voelan, rac ne quar qued Doue, na quared enesan ; a voair ar vanité bed bepred vigiland, rac henes sou eun den hac a sou suflsand, henes ne anef [quet] na dioul, na Doue, ar sord se a sou dimb a jnd hoais en bue ; (a)r vis a jnpurete e (dimb a)n avantagusan, balamourd ma vend dou o cometin (a) nean, ar pehego al toud a sou da bep jnin, • heman a ve da dou, hac alies da dry, an dou ve o hober, hac an jny ve groed, a ve partisipand bars er memes pehed ; enfin bed anvius se a recommandan, ma momb a loden vras, de ar varn diuisan ; hoais a sou serten tud ne gredond qued en Doue ; delhed mad dreist peb tra dar sord clianted se ; nin voair (a) sou eun Doue, voar on maleur, siuoais, (a) jnd (a) oufeou yue ved o dianvatag ; nin ne moamb an nached ne med eur veg eb quen, hac a sou malerus damned [ejvid biquen ; na ne meus qued a hoaind, na ne esperan qued ehalfe ar sord se eun de bean salued. •

23 v°

Scenne ; sortiset tout. LOUIS ENIUS

A la fin, a la fin, arion pod a voailch ; me sant eson creuoch evid na ne eur mardi ; 1225 glaged a voain bed stard, vid ar sun dremened, doust penos ou an dro, en amser da doned ; breman nesperan quen ar sord raconcho se, [pe] gand eur goms pe dif, me a rey de gourue ; 1198 a vanden, Ernault, Dictionnaire étymologique, p. 223. 1219 an diansaued A.

Digitized by

Google

1250

red edin bean lair, pe veruel gand defod, a mond da glasc ma boed. se sur ne ve qued prob, rac deus eur famil vras eteuan, couscoude, me sou digentil nob a llllor dar roué ; dre ma fragilité (a meus) foeted ma feadra, e conduin gisty nos a de da efan, a breman a rin hoais, mes (di)uoair o houst evou(s), (a) ninin (a) dey dam rifus a nefou bahadou ; guechal em volend [hol], pa vigen ary mef, a me rey memes tra, beb marivin gante, em ber jn dar vordel, pa vou debed ma hoan, hac a houlou arhand, pe me laquay an tan, da deuin ar gisty, hac o apartamand, man ne gerond rein din peb a doulad arhand. Ne n(e) eus [breman] cas din pesord crim da ober ; reputed, an(e)ued on gand an ol eur voler, (a) Doue ne soursy quen a hanon, me sou sur ; red ou continuin quen nou leun ar musur. Ehan dond dan end bras d[a]ober eur baie, doust pe had, pe gonif a vou laped fete, goud hac eom a meus, achif e ma money ; ehan da bartian arbad epoultronin.

24 r°

Eut uroec guisqued braf a dremen ; LOUIS a ja de haed :

1230

1235

1240

1245

Salud dach, mairrones, nan Doue, lered din a huy (a) gafe aman deus a dou scoed mony ; ar beuien (a) beb ma han (a) deu dam jnportunin, na ne meus qued voarnon dou liard en mony. AR VROEC

1255 Ja da [sur], otro, evid o hobligan ; rac bean (a) sou guenin cals a vony breman, a pa felfe dach [caed] money deus a dec scoed, equeuin dach ractal a ne vin qued fouled ; disquened din o pes, evid m[a] en guelin, 1260 rac man na ne qued mad, ne rin qued a vony. 1233 mes dispignet em eus allas ma feadra L. dispined A. Sur fwetan (Cornouailles), voir J. Loth, Chrestomathie bretonne, p. 481, col. 2. 1243 me ne A. 1244 an oll em anave evit fripon ha laer C. D’ordinaire reputed signifie « rebuté ». Ernault, Glossaire*, p. 571.

Digitized by

Google

LOUIS

Pe da vin dal a mud, huy fad a sou dify ; ded aman o harhand, pe o pou voair o fry ; ja det(e) aman money hac [ive] ai hand guen, a groed se prontamand, pe me dorou o pen. AR VROEC

1265 Penos, jnpertinand? ne gredchen berfiquen evige ar sord dach breman en volerien ; no pou qued ma arhand, me a bromed dach se, pe ecollou eunan a hanomb e uué. LOUIS a disquar aney hac a lem eharhand :

Din e (a)r pes sou guenach, o hinor, o harhand, 1270 a me a rey ma gis, pa noch quer sufisand, (allon), dispaqued [hu] o stal, pe me ja da ober, hac ereomb eun dans, eb canan, na soner. 24 v®

AR VROEC a den e hontel :

Quen ma hey ma jnor, e coly da vué ; me blantou ma hontel, selerad, es hine. LOUIS a den egleue :

1275 Pe da vin misirab, salopen jfronted, gand an dioul (a) gredan o heus hoaind da voned ; ma hleue (a) sou eun tam jroc[h] vid o contel, daled eta, infam, ase reinqued meruel ; mo pige consanted, a bet muoch tretab, 1280 no pige qued dober nebon ous eun jngrad. [Mes] maro jen ehe [dija], voair a voelan, en tuai dar hleun [se] ered din eflantan. Breman etol aney er parc ; eur peisand a deu gand an end. LOUIS a goms :

Ared ase diustu, pod ar porpand lien, mar auanses eur pas, me a dorou da ben ; 1268 hamomb o A. 1272 Cf. le proverbe cité par Emault, Mélusine, L IX, col. 208.

Digitized by

Google

1285 retorn [primj voair da gis, rac ne dremeniqued. Petra, lif ar potans, bepred e hauansedl Louis a ra eur vafiad dean dreus e ben. AR PEISAND

Manqued oud, ma migon, mes me es tiuanquou, me voair manian coaid, daled, a hoais o pou, daled, daled, voleur ; lased (o) heus ar vroec se, 1290 mes huy sou voair ar poend da voud lased yue. LOUIS a discar ar peisand gand evn ten pistolen hac a lar :

Mad a voailch, peisand, esoch gand eun tam coaid, mes breman emeus sons eveuy enes coaid. 25 r°

AR PEISANT o veruel a lar :

Ho maleur achiued, ho fortun detestab, col a ran ma bue gand eun den misirab, 1295 pa ne vid da armou, den fal a miliged, nés poay qued, me lar dit, quer buan ma lased ; achif, den eb jne, achif da grueldet ; a bred pe diuisad, te a vou puniset. LOUIS

Re a langag, mab gast, (a) fel dach da varboullin, 1300 da led eun toi cleue vid (en)o tianpechin ; ne (ne) qued da discour[i] (e e) hon deud [betec], aman hed er parc voar eben, poend edin partian. Ne meus (qued) peloch a chans, bahado (a) me bepred, tapoud a rin ma fal, se a sou asured, 1305 red ou quitad ar vro, rac aneued on res a nol a neus eston ous ma falagries. Trene an Alamaing [eh] eo guel din moned ; henon, dar bianan, ne non qued aneued ; quemer eur march louag a moned nos a de, 1310 ne ven [qued] disculed a gueled gand eur re. Eur plachc jouanc a deu gand an ent. 1299 mab ar hast A. 1305 hon rez C.

Digitized by

Google

LOUIS a gontinu :

Arif a sou eur plach (jouanc), hac a sou braf meurbed, red ou esaludin prob a ma vou galled. Lered din, merch jouanc, ja mar plig guenach, pegeid sou (a) han da ger rac ne on bed biscoais. 0

AR PLACH

1315 Tair lef (o) heus hoais, otro, (a) han dar ger a Vitre en diueur ves quersed, otro, (e)reed ane, rac baie mad a red, hac an end (a) sou vny, a ben diueur aman asur eved ary. 25 v*

LOUIS

Arsa [ta], merch jouanc, areted eun neubed, 1320 charmed (o) heus ma halon dre o pasianted ; ho comgou grasius, hac o her a blig din, mo pe ar vadeles da dond dam hontantin, contand on do pean deus o humilité, me sou eun tremeniad a neus ne[se]site. AR PLACH JOUANC

1325 Nem dromplan (a) red guenin, rac me sou dimesed, na ne meus gard, otro, dofansin ma fried, a ma religion a difen ousin se disinorin ma den, hac ofansin Doué. LOUIS

Pa ve dogan o coais, nebon me sou yue ; 1330 allon, eb conplimand, deud aman a goste, rac se (a) reine bean groed, bed contand pe (ne)ved qued, se ne badou qued pel, andured o quared. AR PLACH

Fors, [fors, fors] dam jnorl posub ve couscoude, dre eur rancond fachus, col ma virginité! LOUIS

1335 Ho men o hanleuvou, cried pes a gered, a man eteud guenin dor eun dro elanec, 1311 me vel eur placTi iaouanc C. 1315 dar guer-ze C.

Digitized by

Google

(ne) noch Jjued nemeur a dra en tre ma douarn mé ; guel edach boud tretab pe (e) colfed o pué. Louis e hanleuf el lanec. Scenne ; sortised toud. 26 r® AR JENERAL A FRANS A DOU SERGANT, EUN TABOURINER AR JENERAL a goms :

i340

1345

1350

1355

1360

Horsa, oflserien, red ou dach mond breman dre ar rouanteles, evid auertisan quemend a sou quapab da dougen an armou da dond gand diligans ; eom sou a droupou ; an ter cand scoed a rin da re a vou capab, hac adey dam haed, gand o bolante vad, tud crenf, a couragus, a quapab da vale, on eus eom breman da voned dan armé ; disquened eo ar Sos en Donquerc en Flandres, gand try vgand mil den, hac a sou deut espres, (e)vid ravagin ar vro, hac on anulin cren, hac e red caed tud evid laquad difen ; rac se ta, tud jouanc, quemend sou o cleued, couls hac a re dimed a neus hoaind da voned, deut dan ostelery, a me rey da leinan, a peb anter cand scoed a ractal partian ; an dut neue dimed a deiou dan armé, a vou pansioned o groec, o bugale, a p[a]ouind bed try bla, [eh] ouind congidied, rac an afer man, sur, [pel] ne daleou qued ; me ja dond da leinan, goude e partiin, deud eta, potred vad, evid mo hangagin. LOUIS

Me ja guenech dius tu, jeneral puisand: me bartiou ractal, goude ar beamand, mes quen scrifan netra, me reine bean peed, anter cand scoed diustu, evel mo heus lared. 1338 b Dans M, le gouverneur de Toulouse s’entretient avec le capitaine d’une grave nouvelle qu’il vient de recevoir : l’empereur barbare d’Hibemie a offensé le roi de France ; le gouverneur est nommé géné¬ ralissime et le capitaine, lieutenant général des gardes. On lève des soldats dans la ville et un lambour vient publier l’ordre du roi en trois endroits différents du théâtre. Deux habitants, Printemps et

Digitized by

Google

26 v»

AR JENERAL «•

1363 Hac o pou, ma migon ; daled, an ter cand scoed, a mar bech den vailand evel ma leuered, o pou avansemand, nou qued pel an date. Lered o hano din, o pro, hac o cpntre, a me ja da scrifan o hangage[a]mand, 1370 a lered [ive] din da besord regimand o heus hoaind da voned, a me a scrifou se, (hac) epartifed [neuse] ar hôais, [deus] ar beuré. LOUIS

Scrifed ase penos (a)n otro Lamontaingné a bromed, evnan repousin an armé, 1375 moienan me refed dou den da vond guenin, euid galoud goude rein dach an desteny ; reid din eur march capab, (hac) armou, vel rn(a v)ou dleed, d’ousarded Sangboran etesiran moned ; rac me (a) sou digentil a den a galite, 1380 (a) ma marqued lutanand, quen ma hin dan arme ; fllor [on] dar roue, jntented, jeneral, me rey (ar) pes a laran, rac me sou eur pod al. AR JENERAL

Groed e (a)n engagamand ; sined, (otro) Lamontanne, evid ma partifed diustu dan armé. LAMONTAINGNE a sin, a goude lar :

1385 Daled, chetu ma sin, (jeneral) ; mes hoais sou da lared, arhand ma honduite a meus sons da gaed ; anter cand scoed (a) meus bed vid ma angagamand, a quemend al (a) reinquan vid mond dar rugemand. AR JENERAL

En em dromplan ared, sur, voair o complimand, 1390 rac me meus o peed, bremesouden vatand, 1372 neuse c’hui tel en hend varc’hoas ar beure C. 1374 Dans M P Q, c’est pour cent écus seulement que Lamontagne s’engage à détruire complètement l’armée ennemie et à assurer la victoire sur terre et sur mer. med ma vo red lezel C.

Digitized by

Google


UNIVERSITY OF CALÎFORNIA

27 r° hanter cand scoed hep mar, herue eurs ar roue, na ne neus gleed quen, otro Lamontanie. LAMONTA1NIE a groc en collier ar jeneral :

Hentented, jeneral, (me) non qued eur langager ; reeid din anter cand scoed, pe me ja da gemer, 1395 a goufe[d] er fad [prest] me non qùed eur poultron, mar be red din fachan, o pou quen no calon. AR JENERAL

Roed a meus [bed] dech, herue eurs a roue, a mar reinquan rein hoais, ou deus ma jalch a vé, daled anter cand al, pa ne red dach caed, 1400 mes [breman] dius tu evou epartifed. LAMONTÀINE

1405

1410

1415 27 v°

1420

Breman ehin joaus da hoary ma serpand, a toud evasacrin evid caed arhand ; me hoareiou ma foeld, pariuin en arme, na ne respetin den, na groec, na bugale ; a neb a resistou me [aj laquay an tan ; me achou a begou ar bras, vel ar bian, evoan pelsou en hoand da gad permision da ober eur masac en désir ma halon. Goude, me discleiriou bresel dan dioulou ; me jel do sefian memes do jferniou ; a pa- mou repoused ar Sos deus a Flandres, me for mou voair ma hond [prest] eur gonpannones ; me dorou (a)n oregou voair ar brisonierien, a me dichadenou an ol haleourien, potred an actou fos, displanterien (ar) hroagou, (hac) ar friponed a neus groed tan gand (send hac) oteriou, a me ou quabiten voair ar friponed se, ma vou comset anon ed an eternite. Neus quas pesord pen deus ma bas (a) lequin er fane, groed on lair a voler, hac eun jnpertinand,

1391 scoed a meus roed dech A. 1395 guelet a refot prest n’en d’on quet eur poltron C. 1397 resevet peus ar somm a autre ar roue C. 1401-1402 Ces deux vers manquent dans C. Cf. 278. 1405 meb A. pa vezin enebet me a c’huezo an tan C. 1410 Souvenir de contes populaires.

Digitized by

Google

dou vgand via [a] sou (breman) boe ma on comansed da lairres, da lasan, da violin merhed, na ne mou qued a fin quaid a ma mou galloud ; beb ma rancontrin tud, me a dorou o gouc. 1425 Ehan da bartian da voned en Flandres, ma vin jncorpored en eur gonpannones ; d’ousardet Chanboran emeus gouled antren ; me gare boud breman mesc arme ar Sosen. Adieue dach, jeneral, me sou e vond em sro. 1430 parifed en Flandres, gouled deus ma helou. AR JENERAL

Quen a vou ar hentan, otro Lamontaingé ; Souden me jel yve, vin qued pel o coude. Scenne ; sortised toud. An Qutro Lamontanié dre eur hoste, ar habiten dre eur hoste al. LAMONTANIE agoms :

Salud dach, cabiten, deus a beurs ar roue, diues an Alemaing ehon deud o bete ; 1435 dre eurs ar jeneral, eon deud do caed ; en no compannones houlan boud reseued, lutenand ehon groed voar ma angagarmant, rac me a sou, otro, deus a dut puisand, digentil nob [e hon], a den a galite, 1440 hac ous pen da se hoais lilor on dar roué ; 28 r® chetu mangagemand, cabiten, lenetan, a conprened er fad pes sou scrifed enan. AR HÀBITEN a len ar paperou.

Charmed bras [ehj on [sur], otro Lamontainne, huy bromet o heunan repousin an arme ; 1445 contand evin, (autro), mar red ar pes (o) heus prometed ; mes dangur (a) sou terib, nem esposin a red, 1427 en ousardet A. 1428 Après ce vers, on lit dans C ; vit guelet hac hi zo bepred potred vaillant ha contant da efan eur bane guin-ardant. 1432 Suit dans M une scène où l’empereur d’Hibernie s’entretient avec ses princes et ses pages de la future guerre. Puis Louis Eunius, le gouverneur, le capitaine et les habitants de Toulouse arrivent en

Digitized by

Google

antreed [ta], otro, da nem rafrechisan, a goude, nin a jel asanbles da goainan. LAMONTANIÉ

Bremeson, cabiten, (a) meus nem rafrechised ; 1450 ehan dober eun dro, quen mou nos, do gueled ma comprenin ma foend, a ma songin erfad dre besord coste ecommansin an atac ; fenos evou groed se, ne eus qued a apel, poultronin a refoind, pe ereinquond mervel, 1455 breman me retornou, pa mesou groed ma sro, a neuse, cabiten, asanbles nin goainou. La Montanne a barty ; ar habiten a dou 6ergand. AR HABITEN a goms :

Ghetu ase eun den, jntented, otrone, a bromed evnan repousin ar arme, moienand ma nefou dou den da vond gantan, 1460 non pas da gonbatin, mes voar red guel dean, vid dougen testeny, a prou vin (a)r voirione, hac ou huy jal o tou gand (an) otro (La)montanne ; ne risqued an nep tra ; mar guel(el)ed e collou, retorned prontamand a reid bech do potou. AR HENTAN SERGAND

1465 Souesed on, cabiten, nalan qued credin se, (e)ve un den evnan (a) repousou an arme ; pa ve quemend dioul a sou en jferniou, birfiquen ne ra se, me a lar dach, otrou. 28 vo

AN 2 SERGAND

Evn den lach evnan, (a) lac eun armé (e)n deroud ; 1470 hac eun den couragus a laqua gonid toud ; ne ousoc[h] qued, otro, petra voar an den se ; jgnorand esomb toud deus egapasite ; me jal gantan partoud'eb neb difulquete, me meus cleued, pel sou, coins diues an den se. 1448 1452 1454 1461

min a jel A. On trouve min, mi à Carnoet, Plouézoc’h. dre be cosle conimans vit ober an L. a reind A. demeus ar vuirione C.

Digitized by

Google

AR HABITEN

i475 A chetuan arif, pa voamb (o) coms anean ; ary mad och, otro, rac poend [bras] eo coainan. LAMONTANE a disquen hac a goms :

Alon ta da goainan, salud dach, otron[e], bed on ober ma sro, o voeled an arme, a breman goude coan, erefed dou den din ; 1480 no defou netra dor, med chom voair red guel din. AR HABITEN

An dou sergand (man), otro, jel do haconpannin, hac observou (a)n demarch diues on enemy, evid ma houfeomb pesord posicion, na voair besord coste ecompou ar Soson. LAMONTANIE

1485 Me gampou cals a ne, no ped doud, capiten, an darn vuan a ne a losquou o hrohen, me sou eun jnstruamand a sou digosians sord ne neus qued nemeur en rouanteles Frans, me a voair maneuvrin ; pa nem laquin en poend, 1490 me laquou a begou quemend a vou em end, a huy, [an] dou sergand, (a) auertisan yue, pa deuin (en) trenec dach, cried : courag (La)montanie! evid mo haneuin, rac me, pa ven fached, sou goais vid eur hy clanf ; naneuan den a bed. 29 ro

AR SERGAND QUENTAN

1495 Ny jel[o] voair red guel, hac o heullou bepred, a mar deu dach scuisan, otro, deud don haed, a nin o sicourou, guel a ma vou posib, a quen na retornfed, nin ne deomb qued quid. 1475 1476 1487 1491

arri ez eo pa voamp o coms deus anean C. poend eo mont da goanian C. Cf. 1033. serjanted pa deuin d’ho caout criet neuse : couraj, ma lutanand 1 couraj Lamontane ! C.

Digitized by

Google

LAMONTANNÉ

Allon, pon eus coained, poend edimb partian ; 1500 me ja bepred a roc, a buy deud voair o nanf ; ast ameus da voeled pe da fin (e) hey andro, ar victoair a mou sur, potremand ar maro. Scenne ; sortised toud. AR HABITEN evnan.

Heston a meus breman pa songan em spered na dlefoan (qued) couscoude bean bed permeted 1505 [da] try den couragus (da) vond da nem esposin da vean masacred en mesc o enemy ; anter cand mil den omb aman [bars] en arme, a hoais ne gredomb qued mond dataquin a né, a gueled e eun den a nefe ar gourag 1510 da vond do ataquin ; nin eta sou tud lach! e vue a espos vid ober mad ar vro, a mar manc voair edol e vue a golou, mes eun den ne ra cas pe veuan pe veruel, ar sord se peruuan aneus chans er bresel ; 1515 pidin ran a galon Doue an armeou da dond de asistans en e antre prigou, rac eman sou (eu)n afer diues a gonssequans, [vid] ma renou ar peuch, an vnion en (rouanteles) Frans. AR HENTAN SERGAND antre :

Salud dach, cabiten, en em regouised ; 1520 partied ear Sos ; ar pes a sou chomed an darn vuan a ne sou deued a lased ; mest e Lamontanne voair e enemied. 29 v» (An) tan artifls a neus toled en tanteno ; epouanted end bed, o voeled ar ilamo ; 1525 an tan en eun jstand, deus an eil (a) je de ben, hac enf a drohe toud eb resped evid den, edenou pistolen voa vel tenou quanon, diroudet ehend toud, emand en anbandon. 1501 1502 1504 1505

penos e vo an dro C. potramant, La Vie de saint Patrice, p. 154, note 2. na dlejen quet bean birviquen permetet C. mem A.

Digitized by

Google

Lamontanne no mesc, evel eur huruno, 1530 [o] tenan, [o] trohan, deuler tan a flamo ; quemend dioul [me gredj a sou [bars] en jfern (a pa vend en na nend qued suflsand de opos a dremen ; [eur manden), crenan (a) ra ma halon (a) fend a meus couscoude, poan a meus o credin (a) ve eur mortel a ve. 1535 Roud Ibre a [roud] Feurn o deus [bedl qucmered ; emaind [ol] en deroud a toud [aj ouind lased ; ma hamarad a neus groed din don[e]d eun dro vid o hauertisan, a rein dach ar helo ; breman e retornin bete goud ne fâche, 1540 rac enes (a) sou eur goais, breman e credan se. i

AR HABITEN

Obliged bras on dach po heus mavertised ; bras voay ma nehamand, boey ma voaich partied ; mes me gred o hleuan, ari [eh] end o dou. Evoamb ecoms (a) hanoch, me o salud, otro.

LAMONTAN1E

1545 Fatic, sehed ameus, (mes) vel quend o saludan, a groed [prim] dianpeg, ma mou gu in da efan ; rac a boey dech da nos, me a meus laboured, a quinquailled eun omb deus o henemied, cvoaind pelsou en hoand da gaed lud da lasan, 1550 mes en voais ameus bed, contand on er vegman. 30 ro

AR HABITEN

Daled [eta], otro, efed pes a gered, fatic och, credin ran, mes guin ne vanquou qued, a guin, a guin ardand, a quemend sou em sy, na nend qued suflsand vid o reconpansin. LA MONTANIÉ

1555 Pa meus efed breman, a tored ma sehed, e comsfomb a bob eil, cabiten, mar quered. 1531 Cf. 1467. ifern termine le vers dans C. 1539 me ha c’hoas he vede, aoun a meus ne fâche C. 1545 jehed A.

Digitized by

Google 1560

1565

1570

1575

1580

PREMIÈRE JOURNÉE.

Anbrouged (a) meus a[r] Sos da Veso potamy ; an dioul den flastro! vid biquen nen guelin ; (e)voain er mes a aillen, poain a meus bed gante, mes, an dairred loden (a) neus coled o bue, hac a loden[o] al a sou bed dispersed ; cals a dore o gouc, gand (gand) ar hoand da redec ; auis a re gante (a) yoay ary (an) armeou Lusifer a Satan hac o ol dioulou ; po deus gueled an tan (artifls e) rulal a bep coste, ecomanchond criai goais evid loened gue ; a me, vel eur bafier, dre vesc an tanteno, gand (eu)n noten (a) bemb troatad a leme o baruo ; ar jeneral Cobour a meus yue lased a pa voan o retorn, emeus an diuisqued, quaed ameus gantan, en ourf hac [en] arhand, a pupre, a gred din, eur huech pe [eur] seis cand ; a breman pa vou de, otro, groed do troupou moned dre [hol] ar han, da daspun an armou ; (a) me a jel da furchal en mesc are lased ; guers eur variquen voin a meus sons da gaed. Chetu o tou sergand, cleued gante, otro, petra o deus gueled, rac jnd e ma sesto ; me a meus groed breman pes a moay prometed, dar jeneral a Frans, pa moay nem angaged, ne reinquan man dean quen neubed dar roue ; me meus groed ma deuer, a jnd groeon yue.

30 vo

AR HABITEN

Eun tuond do teuer, otro Lamontanié, pa ne huy o heunan a distrug an arme ; 1585 ar poend o heus [bed] groed a verid reconpans, pariou ar helou gand ar roue a Frans, ac arioud a rey ben neubed a amser ; rac quen mou nos fete, me scrifou no faueur ; lutenand och, otro, hac din esuseded, 1590 evel ma vin maro, pe pa mou ma retred. breman ereposed en o prospérité ; na reed neb seruig, (ne) med bolante ope, 1557 Souvenir biblique. 1558 an dioul do harigelou, ne voelin biquen jnin A. 1566 loeled A.

Digitized by

Google

lech ma pligou guenech, (e)reed o pansion ; beued breman en peuch a no tiscrision ; 1595 deud da repos, otro, a da chans o tilad, sou vel re eur higer, ruied end gand ar goaid. AN E1L SERGAND

Ja, reposin a el, me a brorned dach se, me sou tregond via sou en seruig ar roue, na ne moay gueled (biseoais) den ous en em exersin 1600 vel a re an otrou, en mesc an enemy, anbandon a cruel ; noufen qued jspliquan, na rein da entend [dach] doare ar gombad man, an tan, hac ar moged, an tenou pistolen, hac an dud a ache deus a doliou sabren, 1605 ar Soson o criai : o Luter a Caluin! en mesc ma nehaniand, emoay hoand da hoarsin, mes eston [bras] a moay na droge ar victoair da laquad an otrou da guesan dan douar, . mes, dre gras [eun] Doue, se ne qued ariued ; 1610 ar boneur hac ar schans ar victoair aneus bet. 31 r°

Scenné ; sortiset toud. LA MONTANIE evnan.

Mes a nefou Jan Sos, pa gleuou an doare, a pa dey sons dean a vatail Lamontanie ; quoi a rey esciend pe disesperin ned, pa gleuou (ou) eun den seul a neuS groed de redec ; 1615 a din e eun toi cair, ma meus taped arhand ; pa ne vid se [e] voain eur fripon jnosand ; mond da nem esposin vid ar sord poultroned ; sel bravan reconpans a sou din prometed! pou maro ar foeld cos, evin groed cabiten ; 1620 souden evaruou (e)ta, pe me dorou eben ; henes a vou peed deus a dry scoed benide, me ne mou (ne)med eunanl ne bermetin qued se ; me (di)uerai(ou) e deiou dar hos bordeler cos ; m(e) en hasou dar bed al, da gemer erepos ; 1625 mond (a) ra deun ty campang, eur harlef, da goainan ; me jal en ber da nos, voar ben [a] end dean ; 1601 Cf. 1528. 1616 « innocent » dans le sens d’idiot, imbécile (cf. Dictionnaire de Trévouxj. Dunn, La Vie de saint Patrice, p. 61, note.

Digitized by

Google

a men en hleinquou [mad], lech na oufeouden ; a ben eis de aman, me a vou cabiten ; red ve din boud poultron voais vid ne bed Judas, 1630 lesel ar hos fripon da efan guin em fias ; me meus bed an ol boan hac enf an (ol) reconpans ; a hoais cleued ar gaie (o) criai : viue le roay de Frans! ne qued a roay de Frans, mab ar hast didalfe, a sou bed en osman o chans plas dan armé. 1635 Me ja dober eun dro d(a) diarben a nean, groed a meus ar proses, ne vanc med esinan, vid lasan eur foeld cos, poused, brein, pourmenic, me nefou an try scoed souden, diuoair egic. 31 v°

Lamontanie a ra eun dro hac an em bos en eur plas lech ma tremen ar habiten, mes quaid a ma ve o tremen, evr paper a deu gand an auoel en bigas Lamontanie, a ja en coler, ma lar :

Ar foeld, ar hurunou, hac a luhed en er, 1640 petore moul da geu(e), am dal me gand paper ; sorserien jnfernal, petra eo (a)r paper man? trône da bagàse, daled evin gantan ; vel eur liser dispac ; doust petra (a) sinify ; seuel, disquen a ra, lanpad a ra guenin, 1645 red edin edapoud, ma voelin petra (e)he ; sel pegen neubed (a) dra, taped e couscoude ; vel eur liser ehe, red e edispaquan, evid goud ac enf sou netra scrifed enan. Dispac a ra a liser, ma caf portred eun den maro enan a scrifed en e quichen : Me e Louis Enius ma nem gaf confus ma voel a dost dean eur groais eur golo alum a bep a du dey a scrifed voair singen ar groais : aman a sou bed asasined eun den, pedet Doué vid repos e jne. Neuse Louis, sesised evoaid, en em gaf claiif ma harb er hleun a boain edean chom ne saf pa sel ebaper hac ar groais. LOUIS a goms :

Doue bras, jnmortel, petra eo quemend man? 1650 groed [eh]e ahanon eta, voair a voelan,

32 r°

1629 1634 1635 1638

bean A. arné A. Cf. 1626. b Dans M, un ange trois fois descend du ciel et agite un papier au-dessus de la tête de Louis. Louis ne peut s’en emparer qu’après

Digitized by

Google «%*

^

I •••

m

258

PHKMIKKK JOUILXEL.

evn auertis eruand ; allas, meruel sou red, a siuoais, rnalerus. meruel gand ma feched ; non [iris garni ar pehed, mes eun ornbr(e) a grimo ; rne ra oreur dar bed, dan douar, dan evou. 32 v°

LOUIS a gontinu :

1055 Jésus, ma redernptor, posub ve, couscoude. e veri eun den coled ed an eternite! da gais a dud vechand o beus bed pardoned, nern obéi* piningen, quend ma jnd bed niarued. Ho rouanes an enf, Mary, marri drueus, 1000 sel lcd, mar plig guenech, eun den quen rnalerus ; me e(a)r misiraplan (a) sou bed biscoais ganed, ma sicoured, jtron, pe vin alas colled. Ho autro sarit Miquel, ho hele biniged, a boe mallari beliin, a meus o quitaed, UVrô na meus biscoais heulled o hirrspirasion ; a se ou ar suged deus ma ferdision ; ainspired din hoais diues a beurs Doué eur voien [sur) benae da recour ma jne ; ma hrirno sou jnorm, hac afreus da gompren, 1070 mes me o efasou (toud) dre eur guir biningen ; me gastiou ma horf gand bep sord crueldet, eb darnantin dar boain, balarnourd dam fehed ; me gouesaou ma hrim eb mes deur houesour ; mar be o madeles, ma Doue, ma sicour, 1075 acordet din ar gras, ma otro souueren, ma chomin hoais er bed vid ober piningen, (a) digored ma spered, a ma jntentamand, rue ne glesquin pelloch ne med poain a tourmand ; mes a meus, pa songan em hrimou quen jmpy,. 1080 a la(jua[e]d cals hoais, Doue, do hofansin ; pardon a houlenan, (e)vidon hac évité, en lien ar biningen (e)han breman, ma Doue. 33 r°

Scenne ; sortiset.

IOjJ « avertissement » sans doute dans le sens d’« intersigne ». Cf. A. Le Hraz, La lèucnde de la mort chez les Bretons armoricains, t. I, p. 1-07. 1054 C’est après ce vers que sont placées dans A les illustrations dont il est parlé dans l’Introduction. 1001 me zo ar goossan den a oe biscoas ganet C.

Digitized by

Google

PROLOG AN EIL DEUES

1685

1690

1695

1700

1705 33 v®

1710

1685 1691 1698 1700

Compannones christen, tostaed da gleued, a cheloued er fad ar pes a vou lared. rac toud on deus esom deus a jnstrucsion, mar on deus hoaind eun de da obtenin pardon. Rac toud omb peherien, couls a ma voay eman ; a men, [ma unan] siuoais (din), a sou goais evitan ; eimited a meus allas en ne behed, mes en ne biningen, siuoais din, ne meus qued ; (eur) bligadur (vras) on eus bed, a toud on eus hoairsed, pa voelemb Louis [Eunius] (o) cometin ar pehed ; ar pehed a blig dimb, dre ma homb peherien ; tachomb den jmitan, breman, ne biningen. Sant Ogustin (a) lar dimb, hac ar Roue Profed : gueled ma finingen, mar gueled ma fehed ; mes, siuoais, malerus me non qued evelse, pehegou a re al (a fel din da voeled) allas a ch[o]aich me ré ; pa voelomb punisan eur hriminel benac, a leromb a eur voes : se a sou eur groed mad ; prest omb den hondamnin, eb songa non spered, omb quer quapab hac enf dor ar memes torfed ; eun omb anomb a lar [red] eo rentin justis, edleed ar maro vid punisan ar vis, ma vemb depeched toud, boey mon eus merited, (e)voay neubetoch a dut vid a sou voair ar bed ; comprenomb, ma breuder, ma migemb bed gueled crougan Louis Vnius, boey ma neus meritet, ne ouchemb en envel ne med eur grougaden ; a chetuan, breman, exsemb dar beherien ; breman evou eur scol dan eil a de gile, n(e) die den disesperin a vadeles Doue. (Sant) Guilarm, cond er Poetou, ma vige puniset, boai(s) ma voay criminel a (ma) nefoay merited,

« instruction » dans le sens de « sermon >» cf. 1418. Intéressante remarque pour l’interprétation du rôle de Louis Eunius. pehed a re al A. Cf. 347.

Digitized by

Google «

1715

couls a sant Ogustin (a) gonduas eur vué, pad pemb bla a tregond, bars en jnpurete, er fln etisroas hac eres piningen. bac ehe auoquad evid ar beherien ; Teofil(ius) criminel [querj couls a Souache. 1720 (a)nefoay dindan o sin renonsed da Doue, en em disvadeed, renonsed da Jésus, a dre ar biningen chetuind everus. Doue (a) sou (quer) quaranteus evid evugale, en em aflig en bras, pa reine col eun jne ; 1725 bemde, (a) beb eur, o galf dre espered santel, da nem vmilian, a dober piningen ; gueled on eus en pes feson (e)n eus groed Doue da douch calon Louis, en creis evechantete, a voay ed dre anuy d(a) lasan egabiten, 1730 peinin (a) voay den onest, catolic a cristen. Doue (a) vanquas dean preseruin an den se, a digasas eun el da recour e uué, quaid a ma vige ar habiten o Iremen, an el [mad] a dale Louis gand eur paper, 1735 hac, an dairred gueag, Louis en disesper, alafin ehalas tapoud croc er leser 34 r° ma quauas (portred) eur maro eliser se pented, hac ano Louis Enius en ne quichen scrifed. [neuse] Louis sesised, egalon o vonnan, 1740 m(a h)aperseuas eur groais, ne voay qued pel diontan, hac eur tlambos alum a beb a du dar groais, (a) voair ar singen scrifed bars en letreno brais : aman, er plas (man), a sou eun de[n] asasined, pedet vid ejne ma hey dar joausted, 1745 Louis, en jstand se, (a) reinquas nem apuian. a arpas ous [eur] hleun, prest voay da fatiquan ; conpren a res erfad evoay eru Doué vid ar veg diuisan, den selled a drue, hac ehoulas pardon, a prometin fidel, 1750 erage piningen gand egras quen meruel. 1716 1719 1723 1727

bete pemb A. Voir 2079. en andred e A. Peut-être faut-il lire ’n andred. en eus nem seruiged A.

Digitized by

Google

1755

1760

1765 34 v«

1770

1775

1780

1785

1751 1759 1764 1773

Chetuan en ne gamb eis de sou a voelan, o pedin egrouer den lesel da veuan, ma soufrou piningen, a ma nem gastiou, quen mond diuoair ar bed, dre bep sord tourmanchou ; en du esortisou en gis eur penitand, leun a vmilite, gand eur galon trambland, evid moned da Rom sainplamand voair edroaid, da bedin vmblamand an tad santel ar pab ; mes ne vou qued ed pel, pa dey an drouc spered ; allas! Louis, allas! red ou boud aproued ; Satan eo bed egondeucteur bete vreman, hac a dey den haed pa songou bianan ; mes Louis a neus groed acto (a fe hac a) gontricsion, ive eur propos ferm ne resolution, mes [groed] eur propos ferm gand peb fldilite, a soutenou partoud, en péril evue. Ar victoair a nefou [dijvoair an drouc spered, ma heiou gand e hend eb bean areted ; eur lef anter deus Rom, [bars] en parous Nodis, (e)vel ma voay o tremen a biou dan jlis, henon (e)voaid er sermon, m(a) antreas er porched, hac eharpas es coay ous an or vid cleued, ma lere ar belec peinin voay o presec « me gare caed brasan peher sou bed (biscoais) er bed, rac ma leufen en pen den i en tan da Doue ; ma reconpans a ve ed an eternite ». Pa voay fin d’ar sermon, hac an dut sortiset, Louis a antreas, hac a jes de gaed, ma répétas dean pes en defôav lared : « me ebrasan peher sou bed biscoais er bed, mo pe ar vadeles [dont] dam hou[e]s breman [quentan ». ne meus [qued] groed biscoais (jnin), a boe ma fasc « Groed dirac an oter, (otrou), en presanfs] eun Doue, (groed) act(o) a gontricsion hac a vmilite, me a reine sortisan [pad] eur momed pe dou, hac er gouision neuse m(e) o chelouou ».

a. 1071. pariuou an A. hac eur A. ar religius A.

Digitized by

Google


.

UNIVERSITYOF CALIFORNIA

Pa doulinas Louis, en presans e Grouer, ehariuas Satan deus a beurs Lusifer hac a voay deut espres, evid e anleuvin ; i790 mes Jésus (a) voay prestand hac ar Voerhes Vary ; Louis [Eunius] a huese, en ne dairro beued, o clasc en em disor diues an drouc spered, er fin, gand sin ar groais, e ranvoeias Satan, hac an tad couesour deuas neuse Soudan. 35 r®

1795

1800

1805

Coues a res eb mes egrimou (en) jeneral, mes an tad couesour (a) laras de an ractal (na) nefoay qued ar pouar evid eabssolvin, hac e comsas dean a bucoatoair sant Patrv, o la[va]red dean : ar plas (se a) soudedied evid brasan peher sou bed biscoais er bed, mar en defe courag da dremen ar murio, (e)n pedereur voair nugand (e)hefas(ou) ebehego. Goude (boud) trugare quad egouesour santel, epartias Louis quer joaus hac eun el, da gaed an tad santel, ar pab, a de bed in da rein (a)r bermision da vond dan Jberny. Compannones Christen, ne lerin quen breman ; aon a meus couscoude ne deufen do scuisan, rac quemend a laran ne med eun abrégé ; mes scleroch evoelfed, gand ar gras a Doue. Conpannones Christen, mo ped, ma jscused, rac me (a) sou eun den simb, ne meus qued studied, ignorand a grosier ac eb siuilite, jncapab da bariand voair oberou Doue ; [rac] ma horf a sou simb, a ma spered dister, sciend an dud abil a geuer voair baper, mo deus ma deputed da doned o pete ; adieue, conpannones, quen a vou goude se. »

1810

1815

Scenné ; sortiset toud. Louis Ennius antre, guisqued en du, eur vas en edorn, prob a modest euel eur pelerin, evid moned da Rome. 1794 1796 1805 1806

hac ar houesour a anlreas A. mes ar houesour A. Cf. 1407 da gad. dacordin A.

Digitized by

Google

35 v°

LOUIS antre :

1820

1825

1830

1835

1840

1845

En ano (a)r guir Doue, a neus croued ar bed, en end ar binningen etesiran cerset ; ar rest ves ma bue ne vou nemed soufrans, gand sicour ma doue, da bean ma ofans ; Jésus ma redemptor evidon och marued, huy neus scuilled o coaid [e]vid ma souetad, hac on bed quen jnding, dre disobeisans, da viprisan, Jésus, o poan hac o soufrans. Acordet din ar gras, Jésus, ma souveren, ma vin victorius voair ma adversourien, a dey dam ataquin, pa songin neubetan ; entre o tiurech sac, Jésus (Christ), en em laquan ; ne dougan qued ar boain, nac an afecsion ; quen neubed an tomder, evel ar jenion ; eun tam[ic] bara sech, hac eur banach dour pur a vou, evid james, breman, ma nouritur ; birflquen banach guin, na neb sord licquriou, . quic, ragoud, na pesqued, ne antrefy] ern genou ; hac em ol soufransou, ne houlan neb sicour, (ne) med ma mou ar victoair, (e)n queuer ma aduersour, (ne)’ med ma chomin fidel bepred dam fromese, ma vou ano Jésus a Mary em jne, (a) dre an anoiou se, ma vin bepred- mired deus ar maro eb quen quen ne mou (e)n em voelhed, hac en em rented ned a pur dre biningen, hac a rin gand ar gras Doue, ma souveren ; (a) goude ar vue man, mar obtenan pardon, e voelin ma hrouer a Jésus voair o sron! AN DIOUL arif hac a goms :

36 r° Hared Louis ; pelech eteus sons da voned?

en em gonuertisan, eta, eteus songed! hinutil ehe dit, en em dromplan a ry, 1850 (a) boey (a)n noaid a bemsec via, es poay (e)n em roed din ; 1824 hac evit ma savetad e c’heus ho coad scuillet C. 1832 nac ive ienien C. 1841 bepred preserued A.

Digitized by

Google

te ear falan den, ped den eteus lased. a ped plaeh er bed man eteus bed violed, lairred, voled, (ar) groaige eteus disinored, o esech pa fachend eteus yve lased, 1855 jnosand oud, Louis, men a ansaf ousit, hac eun jnpertiinand, mar songes egonid. LOUIS

Dre ma fragilité me voair on bed mechand, hac efel din credin, herue ma santimand, e quemerou Doue true (a) conpasion, 1860 (a) dre evisiricord etisen quaed. pardon. AN DIOUL

Cred parfed, Louis [Eunius], birfiquen na rafe, treitour, muntrer, na lair, b(erf)iquen ne sicourfe ; a rese (a) sou visou, na ne bardonou qued, ebars er Scritur sac evoeles se marqued. LOUIS

1865 Doue sou trueus a mad, dre e natur, tener, caranteus, en andred e grouadur, a gar gueled an den ous nem gonvertisan, an enf memesemand (a) deu da nem regouisan. AN DIOUL

Jnitil e dit, Louis, (te) nem gonuertisy qued ; 1870 Doue memesemand ne houl qued da voeled ; 36 v® quen bras e ar hrimou eteus groed er bed man, souden etigorou an douar des lonquan. LOUIS

Jésus am preserUou, sou bed crusified, a neus gand evoaid sac on fehegou guelhed, 1875 dar re sou tremened, a dâ re (a) ariuou, gand egared parfed, a credin de gomgou. 1855 Sur le sens de « innocent », voir ci-dessus, v. 1616. 1856 le : « le ciel ». 1866 evid e L.


Digitized by

AN DIOUL

Pardonin a rafe da serten pehegou, non pas dide, Louis, a neus an ol qrimou ; nin ne moaimb seulamand (ne med) eur veg desobeised, 1880 hac, evid quemend se, evid biquen damned. LOUIS

Ho lesobeisans hac o rebilion, mo pige bed galled elemel deus edron, o pigean cabtiued, a huy croued gantan ; huy jes den ataquin en evou vuelan ; 1885 me sou eur peher bras, (mes) biscoais ne meus songed discleir[ian] ar bresel dam hrouer biniged ; an ol falenteou (al), dre ma viuasite ; (mes) biscoais ne (e)n em savis a eneb eun Doue ; em ol falenteou (biscoais), ne teus [bedj ma hleued 1890 [nac] ehoul e valos, nac ehoul boud damned, nac ous eveprisan, ebars en eb feson ; a mar meus bed ar sons, ehoulenan pardon ; ansaf (a) ran (e)hon peher a memes criminel mes me ou pardoned gand Jésus ma saluer, 1895 goude eur biningen, herue ma meus peiied, (a) me renons vid biquen dit, Satan miliged! 37 r°

SATAN

Ma choquin (a) res, den fal ; penos, jne damned hoand eteus martese eveomb dit suged? coantan predicator [eh] eo deud ar fripon, 1900 ar hoquin merhetair, touched e egalon ; anpoesoned ehe, mechans, (acabled) gand [an] aples, se sou cos did mond quid deus ar rouanteles ; ja, jnpocrid jnfam, me dorou dit da houe ; hac aman, muntrer bras, ehacheuy da roud. SATAN a g[r]oc en collier LOUIS a goms :

1905 En ano (a)n Tad, ar Mab, ive ar Spered glan, m(e) o congur dam huitad, aflserien Satan ; 1878 da re C. non pas te A. 1888 ne meus en em saued A. 18(J0 bean damned A.

Digitized by

Google

nem boainin (a) red en ven, mar songed ober din retorn are d’ai* bed, na doned da behin. An dioul a sortis nen grial. Scenne ; sortiset tout. LOUIS an e (n)end :

Dre o cras, ma Doue, (o) heus roed din sicour ; 1910 emeus bed ar victoair diuoair ma aduersour, med ma voain jnspired da ober sin ar groais, evoain anbarased gand ma enemy hoais ; vid ar gonbad quentan, (a) meus goneed jrié ; (hac) an (jnin) diuisan, a mou hoas gand sicour Doué ; 1915 Chetu eur barous cair, hac [a] reinquan tremen, doust hac enf ehe comansed an oferen ; achif e an ofern [hac] ever er sermon ; red edin tostaed da gad (a)n jnstrucsion. Louis antre er porched ;. eur religius a sermon. 37 v°

AR PRED1CATOR

Duia persicutus est (jn) jnimicus animam meam humiliauid in tera. Bed on (be) persicuted gand ma epimied ; 1920 a bete an douar, (a) meus (e)n em vmilied. penitensyom agite groed [ol ta] piningen, quaid a moch en bue ; groed [ol ta] piningen, quaid a moch en jehed ; rac goude ar maro, se ne seruigou qued, rac evidomb da voud bugale dAbraham 1925 evid quemend se toud, ne nemfiomb qued tam, (rac) Doue (a) el susedin bugale al dean, a dcus a baianed, o(be)r tud ar santelan. evidiuid omnis quaro salutary dey nostry. rac quemend den a vou herue ar profesy, 1930 a remerquou, serten, jmeur saluer ar bed ; en diffeson ehel se bean conprened, evel ma he eb mar de er varn diuisan, elech (ma) reinquou an ol en em aparisan. 1908 1909 1011 1917

retorn da gared ar A. emeus bet ar sicour C. pe ne vid ma hon bed jnspired A. Le discours du prédicat eur est tout à fait différent dans C. Le texte cité se trouve Psaumes, CXLII, 3. ♦

Digitized by

Google

1935

1940

38 r®

1945

1950

1955

. 1960

1965

1948 1949 1950 1951

penitensium agite groed ol [ta] piningen, m(e) o ped dre garante, rac peherien omb toud, ma breuder, (en)goud a red hac ar pehegou se a reine boud efased, rac maleur da ninin (a) berseuerou en drouc, de ar varn diuisan (a) rese berisou toud ; velse ta, ma breuder, a (ma) hoaresed cristen, nem lesomb da veruel, eb ober piningen. Ja me la[va]r dach, (ma) breuder a (ma) hoaresed, me gare rancontrin brasan peher (sou bed biscoais) er bed, me lacafe ma foain, a ma atansion da ispliquan dean ar guir riligion ; (a) ma me ar boneur den honvertisan dar fé, me a ve everus ed an eternite ; henes e (a)r hairran poend deus on religion, tenan eun jne deus (an) end ar berdision, dre se e laran dach hirie, (ma) breuder christen, da anseinin an end diues ar biningen, rac Jésus Christ, en ne auiel a neus lared, man na remb piningen, eveomb ol coled ; poainom (e)ta, Gristenien, an eil hac egile, d(e)instruin (a)n jgnorans, balamourd da Doue. Semen mory, ar maro (a) dosta din, veillomb eta [voairnomb], eb dean disoursy ; an dud vaniteus, superb, hac enumen a varuou no fehed, eb ober piningen ; (ar) muntrer, (an) anpoesoner(ien), ha(c ar) blasfemaa guesou en jfern, man ne rend piningen ; [tourien (ar) meuier, a libertin, hac an dut colerus, man ne red piningen, eveed malerus. Pelech eman an den ne anaf qued Doue an (den) misirab, ne gred qued a neus eun jne? ar sord tud se a gred, pa quitaind ar bed, a nefou eur maro vel ma neus a loened. A den male[u]rus, posub ve couscoud[e], nem voelfes qued formed evel jmag Doue,

end deus a berdision A. o hauertisan A. Cf. 2500. ansemin A. Luc, XIII, 3.

Digitized by

Google

a (roed) did anoudouges, nonpas evel eur loen. 1970 me gry voair ar sord tud da ober piningen ; gueled (e)ta, ma breuder (Christen), a huy, ma hoaresed, pe deus a suid Doue, pe (a) suid an drouc spered, rac da eunan a ne ereinqued bean sur, pe (e)lar gou (a)r brofedel, a fos an ol scrilur. 38 v®

1975 Ebars er Bib santel evoelan eo merqued, (deus a) Nabucodonosor, roue (a)r Chaldeaned, goud[e] (eu)n ombr(e a) victoairiou goneed er bresel, goude gaptiuite dec tribud (a) Jsrael, hac eun omb (a) rouane soumeted dindannan, 1980 ma teuuas quend ar fin da nem hloriflan, hac (a) entente penos an ol victoairiou se (n)a parchanchend (ne med) ontan a nonpas ous Doue ; er hontrel tretin (a) res pob Doue gand (quemend a) bouar, a rein an (ol) veselliou sac de vab Baltasar, 1985 evid mo frofange en ne discrision ; hac enf, vel eun Doue, aseed voair edron ne ele qued cousqued gand quemend (a) vanité, ma nefoay sepanand eun nosves eun vnuré, a goude boud consulted eol sugedet, 1990 ne (voay) den (quapab) d(en) jntrepretin evel ma voay Clasqued voay Danier, Jsraelid a profed, [dleed. a jspliquas dean (e)vel ma voay hoaruesed ; goul a res digantan pariuas en egamb : — « Conted din o hunvre ela, prains puisand ». 1995 A roue, leun (a) orgueil, hucsed en vanité, a laras dar profed : — « Chet(u) aman ma vnvre. Gueled a meus (vid) an nos eur voeen ar gairran, vel naneus paresed biscoais bars er vroman edeillou aloured, charmand en ne branquou, 2000 a ol euned an er de dober onegou, hac a loened farouch hac a re gruelan a deue dindanin, da nem deuertisan ». Ar profed Daniel a jspliquas dean penos ar voeen se a voay enf evnan ; 1975 Daniel, IV. Il y a un mystère breton de Nabuchodonosor (Revue cel¬ tique, t. V, p. 327) qui est dalé de 18U4. 1Ü78 quased dar A.

Digitized by

2005 an euned a deue do(be)r onegou eny, hac aloened farouch a deue dindany, 39 r« a (a) voay ar bob fidel, hac an estrangourien, a veue en esceud a dindan elesen ; « (a) Doue o compareg d’ar voeen (gair o) heus queled, 2010 fleurisand en osman, hac jrie (eh)e guenued ; Doue en em vangou diues o vanité, souden en em voelfed evel a loened gûe ; . ar vaniteou se hac o hol grandeuriou, a vou cos dach, ma frains, ma peurfed er hoagou ; 2015 hac a han da seis via (e)veed en loen chanched, pa noch quer puisand, oposed mar geled ». Ar roue, er hontrel, e lech (dond) da nem fachan, en ne gonfusion (a) reconpansas (a)nean, la qued a res voarnan eur vantel gair (a) scairlec, 2020 hac eur holler perles en querhen ar profed, hac ober e laquad en ne discrision, an dried ebreinsed, a chef en Babilon ; a ben an de voair lech, a voay aconplised : Nabucodonosor a voay en loen chanched ; 2025 hac, er memes jstand, etehas a hane, hac e veuas seis via en toes a loened gue ; a ben fin ar seis via, pa nem vmilias, Doue, sou trueus, en reseuas ne gras. Chetu ta, christenien, (ar) pes sou bed hoaruesed ; 2030 ebars er Bib santel equeuomb se marqued ; red eor piningen a nem vmilian, evid moned dan enf, goud[e] ar vue man ; beomb (e)ta (vmb) charitab, an eil ous egile, hac eheomb dan enf, goude fin on bué ; 2035 se toud a desiran dcus a greis ma halon, hac eran voairnoch toud ma benedicsion. En an(o) an tad, ar mab, hac ar Spered santel ; gras dimb da nem voeled bars er gloair eternel. Amen. 39 v°

Scenne ; sortiset toud. Louis antre dre eur hoste, ar predicator dre eur hoste al.

2005 hac a lapoused A. 2009 ous ar A.

Digitized by

Google

LOUIS a lar dean :

2040 Tad umb, a charitab en queuer ar peher, ma sicoured mo ped, rac bras e ma miser ; me e goais ar peher sou bed biscoais er bed, deus a voais evidon ne eus biscoais comsed ; hac o heus bed lared ebars en no sarmon, 2045 elaquagach o poan hac o hatansion, hac equargach rancond ar goasan (ar) beherien. Chetuan, lad santel, presand en no quichen ; ma flans a sou enoch, mo pe ar vadeles hac an vmilite da doned dam houes ; 2050 hac o pou bed ar gras oheus bed desired da goues falan den a sou breman er bed. AR PREDICATOR

Antreed en jlis, hac en em brosterned. hac a ben eur hardeur, me a dey do caed ; a groed actou a fe hac a gontricsion, 2055 a gculened pardon deus a greis o calon ; [e]nem examined (ar fad), en no hol behegou, hac o discleirfed din vel eur letaniou ; m(e) o chelouou er fad a diues ma hoste, a po(u) pou conled toud, men (a) a gontou yue. AR PREDICATOR a sortis. LOUIS voair e doulin : B

2060 Doue bras Abraham, huy sou crouer dar bed, chetu aman eun den, ma crete o selled, a varfe gand oreur (a glahar) do pean ofansed ; 40 r<> ma mige eur bluen, hac eun tam paper guen, escrifchen ma bue, rac suroch evigen. AN DIOUL antre :

2065 Ne teus eom, ma den, a doned da scrifan da vue penda ben, rac chedei aman ; ne voais qued (hoais) pemsec via p[a] es poay prometed dan dioul Lusifer, da gorf a da spered, 2041 sicoured dre o prudans rac A. 2062 II manque un vers après celui-ci dans C comme dans A. 2064 b Dans M, c’est Lucifer, Belzébuth, Astaroth et Satan qui entrent.

Digitized by

Google

hac efcl dit petra? e ves-te pardoned, 2070 eun den [hac] a neus groed eur milion a behedl LOUIS

A gemend a meus groed, ehoulenan pardon, (a) Doue a reseuou eur guir gontncsion. ^

AN DIOUL

Pardonin a rafe pehegou veniel, non pas sacrilegou, quer du a quer cruel, 2075 vel eteus bed groed gand peb falagries, pa degoud d(a) anleuin da giniterf gompes. LOUIS

Dauid a bardonas a Mary Madelen hac an otro sant Pol, a voay bed peherien ; Souach(e) a Teofil (hac a) nefoay guenach pac(a)tet, 2080 (gueachal), speregou malerus, a gand o goaid sened, a non nobstand da se, (end) tenned deus o crifou, hac ehend trionfand breman bars er joaiiou. AN DIOUL

Mar pardonas Dauid a Mary Madelen, en durand do bue, eregond pinnigen ; 2085 a te. jne damned, a fel dit en eun de pean quemend ofans e teus groed da Doue! LOUIS 40 vo Men ne meus qued [betl groed ma ol grimou neun de,

hac a meus groed a voailch, (a) malerusemand re, a mar acord Doue ar gras din da veuan, 2090 me a rey piningen pes a bligou gantan ; bras (sur) e ar pehegou a meus bed cometed. brasoch egras Doue ma vend anuigaged ; goulen a ran pardon, a piningen a rin, hac ousid, dreis peb tra, birliquen ne sentin. 2069 bean pardoned A. 2079 Saint Théophile est bien connu ; mais je n’ai pu trouver quel saint se dissimulait sous Souache. Dans la légende, très populaire au moyen âge, de saint Théophile, c’est par l’entremise d’un Juif qu’il

Digitized by


LLNIVERSITY OF CALIFORNIA

SATAN

2095 Penos, muntrer infam, ne senty qued ousin? a man er momed [man], nie ja des lianleuin ; me a ja des hopos da ober piningen ; hac hely da housouc eteuy dan jfern ; saf [prontj a deus guenin, pe me es trainou ; 2100 pelsou es cortoer ebars en jferniou. LOUIS

En ano (a)n tad, ar mab, ive ar spered glan, m(e) o congur dam huitaed afiserien Satan nem boainin (a) red en ven, mar songed ober din, retorn [are] dar bed na doned da behin. SATAN a sortis ; AR HOUESOUR antre :

2105 Arion, ma mab quer, evid o. couesad ; a dre gras [eun] Doue, o quelan dispos(ed) mad ; glebien e ar mein be, aman, gand otairro ; continued beppred, ar pardon o peou. LOUIS a ra e gouision voair baper dar HOUESOUR

Daled ar paper se, examined (tan) er fad ; 2110 hac evoelfed enan ma hrimou detestab ; a (a)mar ma heued ding da vean absolued, me rey ar biningen a vou din ordrened ; ne neus fors pe evou dre dan pe (e) vou dre voaid, an ol boainou posub (a) soufrin a galon vad. AR HOUESOUR, goud ebean lened e gouision, a lar :

2115 Ne man qued em pouar rein dach an absoluen, (mes) mar quered ma chelou, me rey dach eur gelen ; evr purgoatoair a sou, er vro a Jberny, a soubed reueled dan otro sant Patry ; (a) pif benac (en) tremenou (en) peder eur voair nugand, 2120 ou quer ned a behed, vel de evadian, 2008 2101 ’ 2104 2105 2107 2108

ha boez da c’houzouc C. hac ar spered glan A. Telle est la leçon de C. Cf. toutefois 1806. ma mab = ma buguel. glebiet C. ho pezou C. ho peo L.

Digitized by-

Goo

pa(r) tremen ar muriou dre an deualigen, hac ar soufranssou al a beurs an dioullien ; ja, me a bromed dach, pa defed a hane, eveed pur a cair dirac bigas Doué, 2125 poainou cals (a) sou da souf vid ober ar veag (mes) netra neus jnposib, mar ra Doue e gras. Bed a sou tud enon hac a neusy bed groed. Soach(e) a Teofll hac a meus aneued, gueled ’r relasion, groed gante a eunan, 2130 hac an ol dourmanchou (aj soufchond a beurs Satan, rac, ma bugel quer, [goelj poner eo pehed, an tad santel ar pab (memes) n[e]o habsoluou qued. LOUIS

Ho ma sad couesour, dy (e)tisiran-moned ; me dremen(i)ou (a)r muriou, pa ven mil gueg lased, 2135 a pa ven en tan flam (en pad ar) pedereur voarnugand, birflquen evid poan nam hleuer o tamand ; v® reid din permision (dre scrid), mar man no pouar se, men a mou ar victoair gand ar gras a Doue. AR HOUESOUR

Da gaed an tad santel evou red dach moned, 2140 hac a rey dach dre scrid ar pes a desired, me nalan, ma bugel, ne med pedin Doue, dacordin dach ar gras do recour o hine ; a se ema deuer, hac en ober a rin, (a) mar cleuan e veed treniened (hac ed e)n Jberny, 2145 me selebrou beb sun ofern (a)r spered santel, ma reio Doue dach ar grasou neseser, a bed fidel bepred dar propos o h eus groed, Doue o sicourou, mar en em sicoured ; gand ano (a)n tad, ar mab, hac ar spered santel, 2150 e chasefed diousach ministred Losifer ; chet(u) ase, ma bugel, pes a meus da lared ; pa vou o polante, parlied pa gered ; pidin a ran (an autro) Doue deus a greis ma halon, da rein (a)sanbles guenin evenedicsion. 2121 pa dreraen C. 2129 o relasion scriied gante A.

Digitized by

Google

2155 Jésus do conduou hac evam ar Voerhes gras dimb da nem voeled en evou asanbles. LOUIS

Den santel, charitab, leun a vmiilite, (e) o ped sons ahanon e presans eun Doue ; disqued o heus [bed] din an end dan Jberny ; 2160 gand (ar) gras (a) Doue, me rey beag [vras] sant Patry. Doue do conduou en ne grasou bepred! me a rey dach da houd, mar retornan er bed. • 42 r°

Scenne ; sortiset tout. An tad santel ar Pab antre dre eur hoste, a Louis dre eur hoste al. LOUIS dan doulin hac a goms :

[OJ viquel (a) jeneral er bed (man), dindan Jésus, me a he, siuoais din, ar goaisan malerus ; 2165 men a meus ofansed an tron selesliel, (eb) eb dougans nac eston a Doue ma hrouer ; ar mund, an nasasin, ar viol(e), hac an lan voay m(a) ocupasion, boe ma hon er bed man, a voair an jncho bras, o lairres, (o) v[i]olin ; 2170 me sou eur peher bras mar boay biscoais jnin. Bras eo (a)r visiricord a Doue er bed man, pa ne neus digored an douar dam lonquan ; hac (eh)on nem resolued da vond dan Jberny, ma hin er purgoaitoair an olro sand Patry ; 2175 m(ar) o pe ar vadeles daprouin ma veuiou, me soufrou peb tourmand, hac yve ar maro, (e)n punision dam hrim a dam ofansou groed, a eneb eun Doué, a neus bed ma hroued. AN TAD SANTEL AR PAB

Penos, ma bugel quer, eoch bed exanted 2180 gand justis ar bed man, pa na och punised? ar viol, hac an tan, a lemel ar vue a remc souf ar maro, lesen a sou vid sé. 2155 voerhed A2161-2162 Ces vers manquent dans C. 2163 viquel general C. 2168 eo bed ma A.

Digitized by

Google

42 vo

LOUIS EMUS

Tad santel, venerab, me vige puniset, mes deus eur goaid jlust eon bed sortiset ; 2185 deus a dut gentil vras, ar hentan qualité, [a] fllor a quar tost memes on dar roue ; deus ar ger a Doulous(e) a rouanteles Frans ; ma ano Louis Vnius, mab dan duc a Glarans ; a se a sou bed cos na non qued punised, 2190 respetin ma famil (ne) vigend disinored. AR PAH

Pa ne huy (e) Louis Vnius ehon (eun) tam o toare ; cleued (a)meus coms (a) hanoch, a condu o pue. Seued, autro, no saf, evid mo hententin, hoand hac eom a meus en se do hinstruin. LOUIS a saf ; AR PAB a gontinu :

2195 Harsa eta, Louis, resolued och eta da o[be]r piningen, quen mond deus ar bed man ; en eur feson (al) benac (e)heled o(be)r piningen, (a) non pas (mond) corf hac jne (da) nem rentin en jfern ; a groed atansion, autro [Louis] Vnius, 2200 rac ar veag se [a] sou meur bed dangerus. hed sou bed tud a bars, a nend qued retorned, allas! a vid biquen a rese sou colled. LOUIS

Nainpord, tad santel, vid boud rust ar veag, me a meus courag vad, a Doue rey egras ; 43 r°

2205 lared e a viscoais gand an autro Doue, mar en em sicoured m(e) o sicourou yue ; me voay, corf a calon, o hofansin Doué a bars er biningen etlean boud yue ; neus fors pegen tenvoail ou tremen ar muriou, 2210 na pegen afreus a vou an tourmanchou, 2184 mes deus eur famil vras C. deus eur famil A. 21U0 respet dam famil ne C.

Digitized by

resolued on a gren a voair boes ma bue, defasin ma fehed gand ar gras a Doué. AR PAB

Cheloued hoais, autro, vnblamand me o ped ; er bed man (e)quefed plas defasin o pehed, 2215 a dober piningen, pa noch bed jnspired, nem gastian o corf ehelled boud salued ; a moned er plas se, eur veag antreed mar manc dach sortisan, asur esoch colled, neb a nefe ar gras de hor gand fermete, 2220 a vou ned a behed, ben ma tey a hane. LOUIS

Dy ehin, tad santel, mar permed eun Doue ; henon voelan ar plas da netad ma jne ; acordet [ta], mar plig (guenach), pes sou neseser din, ma hin gand diligans dar vro a Jberny. AR PAB

2225 Me rey dach liserou, (a) se no refusin qued. rac pehin a raen, pa noc[h] bed jnspired gand an otrou Doue, pa ne pliged gantan, [ar] gras dach a da nol, da nem gonvertisan ; 43 v° an enf, ma bugel pourf, (a) deu da nem regouisan, 2230 pa deu eur peher bras da nem gonvertisan ; mar o pe ar boneur dober ar veag se, a refed goay en enf, dar sent, a dan ele. Suplied o crouer Jésus hac ar Voerhes, ar sent, ar sentesed, da voud auocades ; 2235 sant Miquel o hel mad, da dond do consolin: a dreist a re al toud, an otro sant Patry ; enf eo (bed) ar fondator diues ar veag se ; pedet tan da bedin vidoch dirac Doue ; a bed evid armou ar sin diues ar groais, 2240 hones o tifenou, ma bugel, en peb plas ; deut guenin dam buro evid mo tepechin ; me rey dach liserou da vond dan Jberny, 2216 neur gastian C. 2223 acordet din ar pes a zo C. 2229 an env a deu memeus d’en em rejouissan C.

Digitized by

a refed dan escob evel ma harifed, hac enf o conduou a lech ma vou dleed ; 2245 (e)n couand sant Ogustin emedy an antre, enon ved jnstrued : (a) rese voair an doare. LOUIS

Pa gered, tad santel, mal a meus da vond dy, gand ar gras a Doué hac (an) otro sant Patri(s), a mar me ar boneur da retorn en bue, 2250 me [a] rey dach da houd, gand ar gras a Doue. Scenne ; sortised toud ; goude, LOUIS e vnan er roud hac a lar :

Alon, ma guir Doue, da ved glorified en enf, hac en douar, gand quemend (o) heus croued ; breman evoelan scier gand o cras, ma otro, ehin dan Iberny, pa meus ma fapero. 44 r°

SATAN arif hac a goms :

2255 Penos, Louis, me songe euoay vid badinan, es poay antreprened ober ar veag man? ne greten birfiquen equitafes ar bed erennonfes dar guin, nac yue dar merhed ; te surtoud a veue en ne[s] tiscrision, 2260 a dre da sotis pur, ehes en anbandon? ne vanque dit netra hac ehes (ar) mes (a)n Vrob, voair gogo beleien, ar pab, nac an escob ; a rese sou potred (fin), Louis, ne ouses qued? a rese (a) efou (ar) guin, a frotan ar merhed, 2265 a te ou bafoued, pa(ri)ui en Jberny ; credet (e)teus evy sand vid (or) beag sant Patry? ouspen pemb cand arsod a neus bed pretanled ober ar veag se, hac a sou bed tromped, a sou deud dan jfern, jne, corf a bue ; 2270 a te, Louis ques, a ja d[a]ober evelte ; retorn, a cred anon, hac a ry eun toi cair, a lac da bapero, Louis, da dorchan da rair, 224(5 e veet instruet, ar reze voar an doare C. 2247 c’hoant aineus C. 2261 hag e quitaes ar vro C.

a quase dar ferfoud menech a beleien, abred a voailch oud hoais da ober piningen. LOUIS

2275 Ho spered malerus, te ema enemy ; te sou cos dar poainou, a reinquin da soufrin ; te a neus ma laquad da ofansin Doué, a breman eteus hoaind da beur gol ma jne ; renonsed a meus dit hac a ran vid james ; 2280 darbad edit ma hol dre da afronteres, mes, evid er vegman, gand ar gras a Doué, me gastiou ma horf vid evechantete. 44 vo

2285

2290

2295

2300

SATAN

Quasty [eta] da gorf, quemend hac a gery en jfern (e)man da blas, (hac) enon ehariuy, chede te o uoned dre da vad bolante, hac enon echomy ed an eternite ; me sou sur a hanoud, Louis, nen nahan qued ; mes dre ma tigeses bemde tud don gueled, emoamb joais [dijousid hac evoamb vigiland des cas er bligadur, a da rein dit arhand ; a mar queres retorn dar ger a Doulousé, es pou contantamand, me a bromed dit se ; a mar teus ar maleur da vond dan Jberny, a mond er purgoaitoair diues a sant Patri(s), (e)habreges da deiou vid bean tourmanted ; ne qued arif da gouls da quita[e]d ar bed, dre ma homb migoned, Louis, a mes quaran, ehon nem bresanted vid da auertisan ; groe breman a gery, me ne soursian qued ; a bred a voailch oud hoais da quita[e]d ar bed. LOUIS

Quitad a ran ar bed, pa guitaan (a)r pehed, Doue, dre e drue, a neus bed ma galued, ha ehon deud ar mes (deus) end ar berdision, a breman (e)han en end a venedicsion ; 2278 Cf. 211. 2290 des conduin er A.

Digitized by

Google

2305 (na) neus netra jnposib da volante Doué, a me mou ar victoair voair da h[i]niquite, da ol artifisou ou dit amser goled ; renonsed a meus dit, speregou miliged. 45 r°

SATAN

Doue ne soursy qued a hanoud, den damned, 2310 te a neus groed crimou, horeur e da voeled ; pa anlefgoud da giniterf, (a leanes), deus e houand, e lairgoud [hoais] yue ar vesseliou arhand, hac eteus profaned (ar) ar veseilo (con)sacred evid seruig Doue ; te sou eun den coled. 2315 Baltasar, guéachal, roue a Vabilon, a gauas (ar) veseilliou (sac) deus a demp Salamon, hac en em seruigas ane en eur banqued, a, vid se seulamand, evoay bed condamned ; a te, selerad [bras], (a) neus groed goais evid se, 2320 hac e songes boud quid gand piningen evn dél me depe quend ar hic d[i]uoair ma jsily, mar retornfes, den fal, a veag sant Patry ; henon ne teus eom, evou vaqued guenid, lesed (e)vy da antren, mes nonpas da dond quid. LOUIS

2325 Menasin a voailch (a) res, doust penos (a) vou andro, mes me ne spontan [quedj evid da hourdousou ; te vancfe dit, Salan, boud eb égal na par. Te e a neus croued an enf hac an douar? henes [eh] eo ma mest hac yue da jnin ; 2330 me ne ran qued a gas diues da fachury ; henes, spered jnpur [eh] e (a bedan hac) a adoran, hac a ra ar victoair da neb a blig dean ; a dre egras diuin am mirou ousid toud, a quen mou fin dam sro, (e)hey ma sroaid voair da houe ; 2335 victorius e vin, gand sicour [ma] Doue, na nés pou neb vely voair ma horf, (na) ma jne. 2307-2308 manquent dans C. Cf. 346. 2315 Cf. 1984.

Digitized by

Google


4JNIVERSITY OF-GALIFORNIA

45 v°

SATAN

Penos, profanatour, ma jnsultin (a) fel dit? me dorou da esquern, a hoais ne vy qued quid, goud ouses, bordeler, pifa sou croc enoud? [gouc. 2340 (breman) gueled [a vouj hac enf (a) jey da droaid voar ma LOUIS a sesis SATAN dre ehouc, hac en disquar dan douar ous en em lared :

Manqued oud, quef jfern, o Satan miliged ; ase eb lared gir, (e)hes da voud egarged ; ched(e) ma sroaid voair da houe, evel ma moay lared ; med ma houd jnmortel, me m(ig)e da diframed ; 2345 dal, Satan jnfernal, monst an atur vmen, gand (ma) dend a (ma) ilinou, me drohou da grohen. SATAN GOS a gry :

Astarod, Belsibud, Momon, a Lusifer, diredet dam sicour, pe e groed ma afer! fors [fors], dioulou vil, pelech eoch maned? 2350 adieue, vid ar veg man, ehan da voud quined. Evr vanden dioulou a aril a ja vid lampad voair Louis. LOUIS a ra sin ar groais :

En ano (a)n tad, ar mab, ive ar spered glan, m(e) o congur dam huitad, ollserien Satan ; nem boainin (a) red en ven, mar songed ober din retorn [are] er bed, na doned da beliin. An dioulou a ja quid en em drainan Satan gos gante ; ne al qued quersed ; Louis a ja gand ehend en peuch. 46 r<>

SATAN GOS

2355 Ho dioulou jnfam, pelech evoaich maned? chede quined ma horf, allas, a diuoelled ; ched(e) me goaid a labe, quarqued a houliou, quemen ehon goaisqued ma meus groed em bragou. 233? 2340 2342 2344 2345 2346

a fed A. ou gueled A. da vean A. pa ne vid ma A. manque dans C. Mammon est nommé pour la première fois, comme nom commun, chez Matthieu, VI, 24. L’altération de ce nom en breton vient d’une

Digitized by

Google

BELSIBUD

Credin ran, Satan gos, ar pes o heus lared 2360 hues ar foeld sou aman, demb quid, ne arsfen qued. ASTAROD

Red edimb, Belsibut, ober eun dres dean, ne ve qued resonab dimb e lesel aman, pa ne estropied, e reinquomb esicour, rac ar fripon Louis na ne med eun treitour ; 2365 ma vige bed den fur, e respetche enoaid, non pas scein eur pourf cos, ne ne peloch capab ; lestan nebon [eta], eha dan Jberny ; pretanted (a) neus tremen purgaitoair sant Patry ; mar en tapomb enon, n(o h)eus eom, Satan gos, 2370 nin exersou (a) nean eb nemeur a repos. Scenne ; sortiset tout. Louis arif en Jberny, ma ha da gaed an escob ; [an escob] antre dre eur hoste, a Louis dre eur hoste al. LOUIS a goms :

Salud [dach], mon seigeur, diues a beurs Doué. An tad santel ar pab am digas o pete gand liserou patand sined gan edorn prob, hac ehordrenas din o diges dan escob. 46 v»

2375 A chetuind aman, mon seineur, lenete ; neuse em jnstrufed herue o polante. AN ESCOB a len a User a goude elar :

A liser man, autro, a deu dam estonin, o voeled o heus hoand dor beag sant Patry, hones sou eur veag hac a sou dangerus, 2380 a ninin (a) vanc voairney a sou eur malerus ; (e)nem rend, corf hac jne, ebars en jferniou ; conprened, ma den quer, seloued ma homgou, no disalian qued, ne meus qued (a) eurs da se, rac mar doch jnspired gand an otro Doue, 2360 Voir Ernault, Glossaire moyen-breton*, p. 243. 2380 a zo zur malhurus C. 2381 tapet corf hac ine C.

Diqitized bv •JL

Google

Original fron UtL

i^ai.

I l

I

2385 e peched resistan ous e ordrenansou ; (ne) med mo hauertisan diues an danguriou, rac mar antreed a bars a dond quen dach goude, ne deufed birflquen ar mes deus ar plas se ; hed a sou quais a bars a nend qued retorned, 2390 hac a sou, siuoais de, evid biquen damned ; hac evelse, ma den, evoel dach chom er bed, aman reed piningen yue (ar) pes a gerfed. LOUIS

2395

2400

47 r° 2405

Ma frelad jenerus, Doue (a) neus m(a) jnspired ; a rnond a rin a bars ; mar be din permeted ; courag a hoand a meus, a gand sicour Doue me a mou ar victoair doust peger poainus (é)hé ; me a meus ofansed Doue en eur feson a ne med dre boainou ne obtenin pardon ; me a meus lased tud, ne voair den, (ne) med Doue, taned a violed a merhed, a groage, voled en jnchou bras, (eu)r leanes diroudet, a quemend (a) voay (e)n on fouar, a moaimb yue lairred ; an drouc spered visib a varche em heuer a lere din bomde petra mige d(a) ober ; allas, a siuoais din, re a meusan credet, quen na non, malerus, quase en em goled. Ghetu eun abrégé deus ma houision ; gueled breman, otrou, mar meritan pardon. AN ESCOB

Poner eo o pehed, ne oufen lared quen ; 2410 ne rnan qued em pouar rein dach an absoluen, evr biningen rust bras a verid o pehed, (ne) med gand ar guir Doue neled boud absolued. Ar purgator (man), a sou aman, en Jberny, a sou bet reveled dan otro sant Patry, 2415 (hac en) pedereur voar nugand, neb a sou disidet, da souf an tourmanchou, a sou ned a behed ; 2385 2386 2392 2393 2400

e pechen o A. mes oc’h C. aman e refed A. gant Doue inspiret C. II n’est pas question d’incendie dans notre rédaction, sinon v. 1240.

Digitized by

Google

mes arbad espon(s)tan, vid gueled dioulou, tan, [na] puns, na montain, reinuier, pond, na stanquou ; na [donet da] respond netra (du toud) dan drouc Spered, 2420 ne med [ar] sin a(r) groais, ne neus quen da lared. Lered din, ma bugel, pes sou no santimand, a me [a] jel ractal do cas bete (a)r gouand. LOUIS

Deud eta, tad santel, en an(o) crouer ar bed ; neb an em sicourou, (a) vou gantan sicoured ; 2425 a huy, [ta], lat santel, charitab, (a) trueus, a bedou evidon on rëdemptor Jésus. AN ESCOB

Allon, en an(o) Doue, deinp [eta pront] en end ; bremeson omb arif en quichen ar gouend. 47 v°

Hed dar gouand ; an escob a gontinu :

Chetu nin ary lech m[a] on deus da voned ; 2430 me a voel ar prion, en quichen ar porched. Salud, otro (ar) priol, arion do caed, da diges dech eur den, hac a sou desided ; a rouanteles Frans e deud dan Jberny, gand cals atansion dor beag sant Patry, 2435 examined tan mad, autro, en an(o) Doue ; hoaind a neus hac eom da recour e jne. AR PRIOL

Antreed, mon seigeur, a deud guenin o tou, aseed no quase, neuse ni goseou. Aseed toud ; ar priol a gontinu :

Ebien (e)ta, mon seigeur, petra ean den se? AN ESCOB

2440 Chetu ebaperou, otro, lened a né. AR PRIOL a len a liser a goude elar :

Marqued eo (din), ma bugel, o heus ar volante da vond er purgoaitoair, mar permed eun Doue ; 2421 lered breman ma A. leret breman ar pez zo en ho C. 2424 nep e nem zicouro a vezo zicouret C. 2430*2431 Ces deux vers n’en font qu’un dans C : Me a voel ar priol Aric’hon d’ho cavet.


Digitized by %

2445

2450

ttr° 2455

2460

2405

mes songed, ma bugel (quer), ar veag (se a) sou poanus, a mar manqued voairney, eveed malerus, hac eve voel dach chom er bed d(a) o(be)r piningen, evid (mond), corf hac jne, (da) nem rentin en jfern ; hac evid se, (ma bugel), eheus groed naf sclusen ase, a reinfed d(a) andurin, en durand da naf de ; hac ene [neuse] toud ereinfed chom courbed, hac amared voarnoch, rac se en em songed, hac e reinfed resef, gand peb vmilite, leun a gonstricsion, Jésus en no hiné ; ano pou da dibin ne med bara eb guel, eb tam olen enan, herue eurs a lesen, vid o hacustumin dar poainou a soufred ; en pad diueur bomde, eved couesaed ; (hac) an naf de flnisou just ar sul da greis de, [e]vid antren (er purgoatoair) a lun da degeur (deus) ar (vid) ma vou auertised an dut ebars er pron [beure, da jun en deiou se, gand goir devosion ; hac ou auertised (ar) houanchou, ha(c an ol) veleien, en pad an deiou se, da ober piningen, ma pligou gand an enf rein courag a sicour, dach, penitand pourf, da drehin o hadversour ; a huy nem ocuped, hac en nos hac en de, da bedin Jésus Christ do selled a drue, a mar o pe ar h ras da retorn a hane, (e)veed ned a behed [d]a vond dirac Doue. LOUIS

Me rey, tadou santel, gand ar gras a Doue, 2470 quemend a gonmanfed, gand peb fidélité ; en em resolued (e)hon da souf an tourmanchou, eched a dispened evid nia fegegou ; pa voain o hofansin ma hrouer biniged, evoain, corf ha calon, nos a de, er pehed ; 2475 me ou er biningen gand mioch fermete, ne dougan a neb poan, vid pligoud [d]a Doue ; 2447 2448 245(> 2454

selulen M. cellulen P. en tro pad nao de C. amared cf. 2843. herves urs ar reglen P.

Digitized by

Google 2480 48 v®

2485

2490

2495

2500

SECONDE JOURNÉE.

me gouesey bemde ’gand ar gontricsion, a resef Jésus Christ dre ar gomunion, a mar les ma hrouer a hanon da veuan, me soufrou ar poainou hac a re gruelan ; ma horf a verid poan, poanou a quais ouspen, me (eo) ar misiraplan deus an ol beherien ; pehed a meus, siuoais, evidon ma eunan ; groed da re al pehin a sou breman en poan ; masacred cals a dud a lased no fehed ; a me die pean toud, pa ne men sou quiriec ; ne voay qued a voailch din ofansin ma Doue ; laquad (a) meus real hoais den ofansin yue, hac (e)houlan ous Doue pardon, (a) misiricord, a gand ar soufranchou me reiou on acord ; pidin a ran Doue, deus a greis ma halon, da rein voair ma soufrans(ou) e venedicsion ; a huy, tadou santel, ma sicoured yue dre o sacriflsou, dirac ar guir Doue ; recommandet dar bob, (e)vel o heus prometed. sicour ar peher pourf defasin ebehed, a mar me ar boneur da bligoud da Doue, me bedou vid [an] tud (ar bed), ed an eternite. Disposed a hanon breman, tado santel, ma comansin a nend diues ar biningen. AR PRIOL

%

Deud guenin, ma bugel, da gamb ar biningen, ma hantrefed racial [bars] er gentan sclusen, hac a han da naf de (e)soufred (gand) aflecsion, evid aprou, ma mab, o resolusion ; 2505 rac pa veed ebars purgoatoair sand Patris, ne dalfou qued dach songal retorn voair o quis ; [a]han e helfed [hoas], mar scuised er poainou, e veed mest, goude, da retorn en o pro. 49 r°

Scenne ; sortiset toud. An escob a ra(s) ar pron an de diaroc ma hantree Louis en purgoatoair sant Patris ; an escob a goms, Louis voair e doulin en creis an jlis dierhen ne ben noais hac en corf e roched.

2481 poan, trubuil ha C. 2485 o lased A. 2498 vit tud ar bed C.

Digitized by

Goo

AN ESCOB

2510

2515

2520

2525 . 49 v«

2530

2535

2540

Ghristenien, pob Doue, aman (e)n em asanbled, da drugare quad Doue deus (a)n amser dremened ; a den pedin en gras dacordi [di]mb bepred ar pes sou neseser en amser da doned ; (mes), dreist peb tra, o pedan an deues a jrie dober o pedenou asanbles gand ma re, evid eur (pourf) penitand, (a) sou aman (e)n em rented, da vond er purgoatoair defasin ebehed ; eman aman presand, hac o suply en gras, da bedin evitan, quaid (a) ma vou ne veag ; toud omb jnteresed, herue lesen Doue, da bedin a galon an eil vid egile ; pebes glahar (e)vidomb, (ma) breuder, (m)a hoaresed, goude ar veag man [mar] na retornfe qued! a pes contantamand, a brasan carante eve evidomb ol, da veulin eun Doue! vid se (e)ta, ma breuder (a ma hoareset), o pedan vmblada jun a da bedin (en pad ar) pedereur voarnugand, [mand (a) pedomb (a)n autro Doue deus a greis on halon, ma pligou gantan rein evenedission voair ar penitand pourf, a neus atansion da reparin e fod deus a greis e galon ; hordren (a) ran dar venech a da leanesed, a dan nol veleien, a dar gabusuned, da chom voair jun en pad (ar) pedereur voair nugant, da bedin eun Doue evid ar penitand, da rein dean ar gras defasin ebehed, a den honserf goude evid ar joausted ; a pedomb, ma breuder, an autro sant Patry, fondateur a patron diues an Jberny, (a a)n autro sant Ogustin, patron [bras] ar gouand, da voud auoquadet evid ar penitand ; ♦

2509-2512 formule de prône. 2510 Sur Doue en une syllabe, voir Introduction. Le formulaire de prône de 1631, publié par J. Loth, Chrestomathie, p. 326-332, et E. Ernault, Revue morbihannaise, t. IX (1905), p. 81-87, est très différent de celui-ci. 2512 vid an amser A. 2514 dunisan A.

Digitized by

Google 3i6

2545

2550

2555

2560

SECONDE JOURNÉE.

criomb dar Voerhes sac pidin emab Jésus da rein dean ar gras da voud victorius, (a) mar bemp partisipand en boneur an den se (e)veomb reconpanfsed] en euou gand Doue. Heman, (ma) breuder cristen, (a) sou eun dra jnportand, gonid pe gol tout (a) reine, allas, on penitand ; en em bresantomb toud dirac ar guir Doue, da bedin vmblamand grandeur e vageste, da selled a drue hac a gompasion ous ar pelerin pourf, a fel dean pardon, [sou] contand da souf poan, hac an ol dourmanchou, hac ar maro memes, evid ebehegou ; arhoais, da naveur, ou ofern (ar) Spered santel ; roed ou dach da houd dre moegou ar hleier, hac an toi a degeur, (e)hantre(ou) ar penitand ebars er purgoatoair, da souf poan a tourmand ; a vel mou antreed ar pourf ques penitand, ou (eu)r belec dan oter, (en pad ar) pedereur voair nigand ; prosternomb dan doulin gand guir deuosion da houlen ous Doue evenedicsion, da re(n)in (a)r gras dan den man da recour ejne, a da rein dimp ar gras den gueled goude se.

50 r°

Scenne ; sorliset tout. An escob, ar priol, hac an ol dut a jlis antre da gonduin Louis dar purgoatoar ; Louis eru ous an or a ja dan doulin. AR PRIOL a goms :

Arsa, penitand pourf, chet(u) aman an antre ; breman [en] o lesomb en bolante Doue, 2565 nin [a] bedou (an autro) Doue, gand guir deuosion, da dond do consolin en no haflecsion ; auertised esoch diues ar soufransou ; bed bepred couragus ebars en [o] poainou, na nem estoned qued, nan Doue, o pedan, 2570 vid gueled an dioulou prest toud do tiframan ; 2541 Cf. dans M : « présentez à votre divin fils vos deux seins pour qu’il me regarde d’un œil de compassion. » 2542 da rein ar gras dar penitand A. 2544 e m’omp recompans C. 2545 eun afer A. C. 2547 an autro Doue A. 2558 belec ous an A.

Digitized by

Goo

ne douged qued an tan, an dour, puns, (na) reinviero, montaing, stanch, na neb rod, cribin[o], nac acho ; bed fldel, a soufred eur momed[ic] pedou ; a goude ar soufrans, sin ar groais o chas(e)ou ; 2575 ne gomset qued on te, (ne) med neubed a melfed ; dreist peb tra o pedan, ne nem epouanted qued ; bed joaus, (ma bugel), pa voelfed o teuler er toutou, a soufred pasiand, Doue o sicourou, evou partoud presand en quemend a ma hed, 2580 a mar bech couragus eveed sicoured, a po pou ranvoeied [ol] an drouc speregou, peded o corf da souf, o uond dre an jnchou. Lered : corf malerus, ne dal qued dit damand ; red eboud couragus a soufrin constamand 50 v°

2585 quer joaius a ma hes, pa spoay a liberté, da behin, corf mechand, a da gol da jne ; aman eo dit [breman] disquen da grueldet, a leques gueag al da behin voar ar bed, (a) pa dey dach da respond da reson (a)n drouc spered, 2590 cos[e]ed ardy ferm, a no ped aon a bed, ne disquened qued de o pou hoand poultronin ; songed eman Doue presand, ha(c an otro) sant Patri(s). Breman, pa antrefed, (e)colfed ar sclerigon ; eheed goustadic a bepred dre daston, 2595 bac ar hentan atac.a vou ar hurunou, a disquarou voarnoch a beb tu ar muriou ; a pa songou guenach ehed da veruel mic, groed o sin ar groais, hac en em voelfed lib ; a pa dorfend diustu o peuar esel dach, 2600 goude o sin ar groais, en em voelfed jach ; (hac) ar roud (a)n em bresantou dirac o toulagad ; hed bepred dre enes, rac enf ou an end mad ; pa veed toled (en tan) en dour don a ma vou galled, quer quend a sin ar groais eved er mes toled ; 2571 2574 2575 2577 2580 2582

Cf. 2418. eur momed A. cf. 2589. ne goseed A. er prisipisou A. ev mar A. congured A. conjuret C.

Digitized by

Google

2605 delhed bepred da vond, ne areted james, an(o) Jésus no quenou, hac ano ar Voerhes, a songed alies en otro sant Patry, (a) sou bepred voair red guel evit o protegin. Allon, penitand pourf, hed en anou Doue, 2610 Doue do consolou en no nesisite! Pedin [cals] a refomb (a galon an) try ferson (deus) an da rein dach ar victoair voair o henemied, [dreindet, [a] hed gand ma bennos, ha gand jnin (an otro) Doue ; antreed, penitand pourf, rac ar houls sou da se. 51 r°

LOUIS

2615 Ghristenien trueus, peded ar guir Doue dacordin [din] ar gras da souetad m(a) jne! en tre diurech Doue aneus croued ar bed (e)reconmandan ma horf a[c ive] ma spered. En ano (a)n tad, ar mab, hac ar spered santel! 2620 Adieu(e), jneou just, me a ja dam apel. LOUIS er purgatoair ; AR PRIOL alhue an or ma tisro trenec an dut hac elar :

Pedomb Doue, (ma) breuder, deus a greis on halon ma pligou gantan rein e venedicsion voair ar penitand pourf, sou ed er purgoatoair ; ho Doue eternel, reid dean ar victoair ; 2625 pedomb [ta], christenien, eb repos eur momed ; ebars en quemend man omb toud jnteresed ; criomb trenec an enf, (a) han darhoais, dar houls man, goulomb dean ar hras den gueled hoais aman. Sene. Trist sorliset toud an dut ; toud trist hac o voelan o pidin Doue ; en pad an de, hac en tronos, an jligo digor ; peb den a g as egantoul golo gantan, an ol jligo a voay ouer scier danter nos, evel da greis de, surtoud hilis sant Ogustin hac jlis sant Patry. Louis er purgoatoair ; ar hurunou a disquar er muriou voairnan.

51 v°

2008 2613 2614 2615

a het goel C. ma benedicsion A. houls ehe A. an otro Doue A.

Digitized by

Goo

LOUIS

2630

2635

2640

2645

2650

En ano (a)n lad, an mab, ive ar Spered glan, m(e) o congur dam huitad, oflserien Satan ; nem boanin red en ven, mar songed ober din retorn [are] er bed, na doned da behin. Doue ol buisant da voud glorifled! chet(u) ar hentan atac a beurs an drouc spered, gand an deualigen a sou estonus bras ; ne on pelech ehan, rac ne voelan banach ; mes [o vond] dre daston bepred me auansou ; me gred (e)voelan(c) a roc (din) eur banahec golou, evr banach sclerigen anuel ous poend an de, souden[ic], a gred din e voelin petra (e)he ; dif harec en eur bern n(a) n)eus (ne)med eu[n] toul bian, aman evin friqued, pa reinquan mond dindan ; allon, corf malerus, ase reinques tremen ; trem[en] a rey ma horf, p(a n)e dremened ma fen ; chet(u) eun tam sclerigen, a drugare Douel me gred e eur chapel nem bresand din ase, red [eh] eo din antren ; digor e (a)n oregou, aman sou eur plas cair a bravan labouriou, balustrou groed en brons, a vel form eun oter ; red edin doulinan evr momedic amser ; mes, petra a gleuan? o Doue ma hrouer, an otro sant Patris, hac an ol ebestel! An dousec abostol a sant Patry antre. SANT PATRY a goms ous LOUIS :

Peuch, (a) benedicsion, a vreman da viquenl caued o heus, Louis, an end dar biningen ; 2655 [a] mar perseuered (bepred) gand [guir] fidélité, o pou ar gras, ma mab, da salvin o hine ; 52 r° deud omb cals asanbles, vid o hauertisan ; mar o heus quen, Louis, nin rey dach sortisan, mes, mar on les[t] da vond (quid), a dond quen dach 2660 e chomfed en jfern ed an eterni(terni)te. [goude, 2638 me a gred aroc din guelet eun tam golo C. 2639-2645 « Il arrive au rocher qui tombe sur lui au bruit du tonnerre et aux lueurs de la foudre » M.

Digitized by

Google

LOUIS

Ne meus hoaint dagaed quen, a drugare Doue, er hontrel (quais a) hoand da souf evid ma falente ; ma redemptor Jésus da rein din e sicour, ma mou hoais ar victoair diuoair ma aduersourl SANT PER

2665 Me moay bed renonsed dam redemptor Jésus, a dre ar biningen chetu me everus, a huy ive, Louis, gand soufrin pasiand, e surmonted o poain hac eved trionfand ; nem sicoured, Louis, a nin o sicourou, 2670 a Doue, dre drue, ma mab, o habsolvou. •

«

SANT POL

Me voay persicuter (dan) Jlis (a d)ar gristemen ; chetu me everus, evoud groed piningen, chadenet, deus an eil prison d[a] egile ; a trohed [din] ma fen en defin ma bue, 2675 soufred [bepred], Louis, (a) bed bepred couragus, a nin bedou (e)vidoch, ma ved victorius. SANT PATRY

En ano (a)r guir Doue, Louis, beed ferm a constand ; na nem estoned qued a venasou Satan ; pa sortisomb a han, e hariouind aman, 2680 a dre gair, a dre ac, esongal o spontan, 52 v® eun tatad tan a reind (ase), ebars eveed toled, mes gand sein [sacr] ar groais, eb drouc esortised ; a partoud evelse, mes ne scuiset qued, Louis, hac o pou ar boneur da retorn voair o quis ; 2685 alon, penitand pourf, ehemb do quitaed, balamourd da Doue ne nem estoned qued. LOUIS

Dre ar gras a Doue, ne meus a neb eston, a pa voelfen plantan tregond lans em halon, 2661 ne meus neb santimand A. 2670 dre evisiricord A.

Digitized by

Google

desided on a gren, ne allan (ne) med meruel ; 2690 o penedicsion, mo ped, tado santel, pedet [oll] evidon dre o humanité, recomandet ma horf (a) ma jne da Douel Tout e reond o benedicsion. SANT PATRIS :

Ma benedicsion hac hinin eun Doue do conduou, Louis ; quen a vou goude se! Sortis toud nemed Louis ; eis dioul a arif. BELSIBUT

2695 Ebien, eta, Louis, aman eoud taped ; ny quen da Doulouse da gangolin merhed ; pa noud deut don haed deus da volante vad, nin (a) neus prepared dit friquoiou a cher vad» allon, tan dius tu, ma vou laquad ar ber! 2700 rac Louis a sou eunan deus on migoned quer. ASTAROD

Ghede aman tan bras, mes ne qued a voailch se, me ne meus qued a hoand ecolfe evué ; me queres hoais, Louis, eretorny er bed, (rac) re abred eoud deut, pourf ques sod, don haed ; 53 r<>

2705 sons a te a retorn, a men es conduou ; pan na gérés o[be]r, noud [ne] med eun tis glou ; respond eta, Louis ; ha mud oud er vegman? mond a res voair da gis? pe me ja des rostan. LOUIS

Doue dam preseruou, speregou miliged, 2710 ne med re, siuoais din, ne meus bed da greded, mes, evid er vegman, gand ar gras a Doue, ecolly ar pouar (e)teus bed voair ma jne, ma horf sou es pouar, vid eun eubed amser, mes se nouqued vid pel, dre gras Jésus, (ma) saluer. 2691 pedet a vidon A. 26!rè pedet evit ma c’horf hac ive ma ine C.' 2694 das condui C.

Digitized by

Google


MOMON

2715 Clef an jnpertinand bordeler Toulouse, eman sou jfronted, eman fad a gose, arioud non metou, ne teus eom, muntrer, asasiner an dut, (a) voair an end bras voler ; penos, ine dainned, e songes caed pardon 1 2720 te sou dirac Doue evel eun anpoeson, sons a te a retorn, pe (e)hes en creis an tan, pe eternelemand na sortisy a han. BERID

Tech a lese, Momon, re gomplisand oud bed ; ma'hey en creis an tan, evid ma vou deued ; 2725 que a bars, quef jfern, ma crilly da galon, a goude elery : ne non qued eur poultron. LOUIS

«

En ano an tad, ar mab, hac ar spered glan m(e) o congur dam huitad, oflserien Satan ; 53 v» nem boanin red en ven, mar songed ober din 2730 retorn [are] er bed na doned do credin. An dioulou a red quid. LOUIS a gontinu :

A [Ion], corf misirab, ne dal qued dit damand ; red e boud couragus, a soufrin toud contand, quer joaus a ma hes pa spoay a liberté, da behin, corf mechand, a da gol da jne ; 2735 breman [eta] eo dit disquen da grueldet, a loques gueachal da behin voair ar bed ; Jésus, ma redemptor, jtron guerhes Vary, ar gras da souf bepred, o otro sant Patry! Eis dioul a deu da Louis. SATAN GOS a goms :

(Ha) asasiner, voler, taped oud er vegman ; 2740 me (a) vourefou anoud, a se en em van tan ; 2717-2718 manquent dans C. 2726 allusion au vers 1395. 2732 bean couragus A.

Digitized by

Google

sons e teus, quef jfern, pa voais e tond deus Rom, es poay ma chaquached ; te noud med eur fripon ; (mes, e)vid er vegman, ehoud, corf hac jne, damned, rac bremeson vatand, fripon, evy crouged ; 2745 pelsou eclefoais boud, jeanfoutre, libertin ; mes da noblisite a de da goaich da grim ; allon, ar chadeno hac ar gorden ne houe, violer ar merhed (a) die meruel ous ar grouc, a me grogou ne dreid evid e difretan ; 2750 allon ta, consorted, dius tu crouged tan. ASTAROD

Hoais en defou quairtier, Satan gos, me lar dit ; mar quar prometin [ferm] din e retornou quid, a moned hoais er bed da nem deuertisan, rac hoais en deus bue a han da dregond via ; 54 r®

2755 respond eta, Louis, hac jsplic da reson ; m(e) es protegou bepred, rac nin sou dou vigon. SATAN GOS

Henes ne larou gir, pa ne troed ne ben ; ping er potans, Momon, a dal pen ar gorden ; chas guenid voair boes scroech, hac a han ny sauou ; 2760 a lamb voair edisquoay, rac crouqued sur a vou. MOMON

Crouged sur a v[es]ou, dega etrelanqued, sel [ta] peger buan en eus nem alonged, mes me (a) boes voair echouc a huy chas a lese, me gred, er veag man, esou fin de vue. LOUIS ous ar potans .

2765 En ano (a)n tad, ar mab, ive ar spered glan, m(e) o congur dam huitad, ofiserien Satan: nem boainin (a) red en ven, mar songed ober din retorn [are] er bed na doned do credin. Louis a gués estrou jach ; an dioulou a red quid.

2748 eur muntrer, vel c’heman, gle mervel ous ar grouq C.

Digitized by

Go O

SATAN a g[oms] :

Troubled ema jne, chedean distaqued, 2770 eman epartian a groed jach neur momed, me voay maned voair lerch, a huy a rede toud, Momon, a grede din, (a) nige tored eïiouc. MOMON

Me voay voair edif scoay, hac vel evoan quamped! mes gand esin ar groais, eon bed eilpened ; 2775 mil maleur [da] biquen! ne nin quen de grougan, me songe (e)voan friqued, me lar dach, o quesan. LOUIS

Alon, corf malerus, ne dal qued dit damand ; red e boud couragus a soufrin pasiand, 54 v« quer joaius a ma hes pa spoay a liberté, 2780 da behin, corf mechand, a da gol da jne ; aman eo dit [breman] disquen da grueldet, a leques guechal da behin voair ar bed. Louis a ja bepred. An dioul BER1D a goms :

Astomb mond voair e lerch, ma lapomb anean ; martese quen ar fin, en lecfomb da spontan ; 2785 delhomb tom, hac astomb ; quomans a ra scuisan ; areted, voler bras ; pera songed breman? a huy sons bean quid, dre ma och discrouged ; bremesouden vatand, ehed da voud tored ; chet(u) ar suplis a sou vid a librisite ; 2790 tosta[e]d, quef jfern, mo pou o lod yue ; dal(etan), Asmode, chetu tad a libertined, tored ejsily, pelsou neus merited. Ghetuan voair ar banc, a sceid gand o pouhel ; heman vige guechal nos a de er vordel. ASMODÉ

2795 Ne scoin qued eun toi, me quar sentin ousin ; me quar mond voair egis, me jel de gonduin ; 2778 bean A. 2779 quen contant a ma oas pa oas n’es liberté C. Cf. 2733. 2794 le banc de torture, nos a de : on dit aussi nos de. Cf. Le Braz, Cogno merus et sainte Tréfine, v. 871.

Digitized by

Google

rac groed a neus (e)vidomb, a voair a meus cleued, a hoais a rey mar quar diges tud don gueled. Retorn, Louis, a cred emeus joay [vras] ousid ; 2800 rac mar (e)n em antetes, pourf ques, ne vy qued quid ; on forsed des terin [deus] a douliou bouhel, quen na vy contraned dre boainou da veruel ; ne teus gueled netra, Louis, dar pes a voely ; tourmanchou orub bras a reinquy da soufrin ; 2805 a mar queres retorn, a parifes goude, ne soufry neb lourmand, me a bromed dit se. 55 r°

ASTAROD

Petra rauodes te? souesed on guenid, ast terin [e] esquern, evid ma veomb quid ; henes ney qued a han quen (na) nefou soufred toud ; 2810 diuoair ar pond sclasen enon (e)torou ehouc, er suplis diuisan enon e echomou ; quen bras e ebehed, Doue a bermetou ; Doue a neus oreur ous e grimo monden, ma neusan condamned da ol boainou (a)n jfern. 2815 Dar, ha tor e esquern, (a) goude migorn efas, (a) goude, nin en srainou dor eun dro da rod vras. ASMODE

Mar doud mud, quel (an) jfern, breman etiuudy ; quomans (a) ra difuhan, huesan a ra efry ; quen a lamb ar mel a esquern edif vorsed. 2820 noch qued breman, jnding, efrotan ar merhed. LOUIS

En ano (a)n tad, ar mab hac ar spered santel, men (e)s congur dam huitad, enemied mortel ; nem boainin (a) res en ven, mar songes ober din retorn [are] er bed na doned des credin. An drouc sperego a ja quid ; Louis jac[h] a barty. 2798 2801 2805 2815 2818

mor A. en em voelin obliged A. mar queres retorn c’hoas, pa c’harifes goude C. darc’ho... a goude digor C. Voir Introduction, vocabulaire. huesan difuhan A. c’huesan dic’huesan C.

Digitized by

Google

2825 Ma Doue, ma hrouer, reïd [din] ar basianted ners, courac, a galoud, da drech an drouc spered. Rouanes deus an enf, Jésus crusifled, oruplan tourmanchou a sou vid ar pehed! aman (e)voelan jrie petra a voay dleed, 2830 (e)vid ar pehegou bras a moay bed cometed ; allon, corf malerus, disque da grueldel, a leques gueachal da behin voair ar bed ; quemend man na ne man med ar homansamand, a drugare Doue ne meus neb nehamand. 55 v°

An dioulo a dired voair lerch. QUARNAGON

2835 Bongour dit, merhetair, a lair a leanes, deud oud aman da glasc da giniterf gompes, a sou bed naontec via, guenid, ehober fal, hac ehoud deud aman evid on haquetal ; nem dronped oud, jnding, rac me sou croc enoud 28'i0 a quen ma tisqregin, me mou fin a hanoud ; chede aman eur rod, ous peinin (e)vy staqued, ben mes pou groed dif dro, evy loud diframed ; allon, hely edreid amaran, Bigore ; groe dar rod mond en dro, nés pe qued a druel BIQORÉ

2845 Lestan nebon guenin, aman ou quiniged ; ne man qued en Al(a)maing efourgata merhed ; pa ney ma rod en drou, (pa) gueou er hribinou, eehomou ar h[r]ohen, ar hic, hac ar boelou ; allon, meuier, ase [e] v[e]ed diueued ; 2850 allon, a rod en dro, vid ma vou dismanted ; a bien (e)la, jnfernal, a man ouser diousaoh ; lered eta, quoquin, a huy a neus hoand plach? 2826 da domtin A. 2831-2832 Ces deux vers manquent dans C. 2835 Cetle tirade est attribuée à Asmodée dans C. 2837 a sou bed guenid naontec via libertin ehober fal A. Cf. 687. 28M droe A. 2815 C'est sans doute le Phegor de la Bible (Nombres, 25 ; Deutéronome, IV, 3 ; Josué, 22), influencé par les mots français bigorné ou bigarré. On

Digitized by

Google

LOUIS

En nano an tad, ar mab, ive ar Spered glan, m(e) o congur dam huitad, oflserien Satan ; 2855 nem boainin red en ven, mar songed ober din retorn [are er bed] na doned do credin. An dioulou a red quid ; Louis a ja enend.

Alton, corf malerus, ne dal qued dit darnand ; red e boud couragus, a soufrin con[s]tamand, quer joaius a ma hes pa spoay a liberté, 2860 da behin, corf mechand, a da gol da jne ; breman eo did [aman] disquen da grueldet, a leques gueachal da behin voair ar bed. Ho Doue, ma hrouer, ne m(ig)e biquen credet, ar poainou detestab sou dleed dar pehed, 2865 ma crete lud ar bed penos e puniser, quend ober ar pehed, eue guel de meruel ; mes, allas, tud eb fe eveldon, ma Doue, ne grete (den) eb gueled, (a) me ne ren qued yue ; pardon a houlenan deus m(a) jncrudulite ; 2870 evid ol dut ar bed, me a houlen yue. Doue bras, jnmortel, me o ped a galon da vean atantif em desolasion ; quen a meus, ma Doue, do pean ofansed, me soufrou vid o cloair quemend a desired. An dioulou a dired en em grial. BIGORE a goms :

2875 Areted, cos fripon, manqued och voair o roud ; breman on deus (ar) pouar da derin dach o quouc ; deud guenin [me], muntrer, eb dale (e)haproufed petore corueen o heus antreprened ; achif eo peag, (con)damned och, (den) jnumen, 2880 (e)hed da vean toled en puns bras an jfern ; hac enon echomfed hed an eternite, pa noch deut da nem reiin (dimb) jne, corf, a bue ; 2853 nono A. 2855-2856 manquent dans C. 2858 bean A. 2859-2862 manquent dans C.

Digitized by

Google

huy ou ar min fondamand er puns jnfernal, breman eved cleued a bartoud o criai, 2885 a huy voel (ar) flamo tan o hetoufin (a)r mogued ; croc en an, Astarod, sicour ma voutoledl ASTAROD

Ne gonsantin james doned den ennulin, a mar quar hoais retorn, me jel de gonduin, a mar resef ofans, o vond deus ar plas man, 2890 me houl evid james ar suplis(ou) cruelan. Respond eta, Louis, a cose franchamand, rac me resped anoud, dre moud bed den vailand. 66 V»

MOMON

Me ne ententan qued quemend se a langag, que er puns, den damned, henes e d(a) eritag ; 2895 sel eoantan eur boufon, ne larfe gir a bedl quen ma hey a lese evou domisaed. BERID

Re brond oud bed, Momon, me [a] la[va]r [se] dit, mes pigean leset, martese (e) v(ig)e ed quid, rac arie quer jost, bech edean baie, 2900 souden etisroou, rac men a anaf se. LOUIS a sa! es croech en mesc ar flamou hac ar moged :

En ano (a)n tad, ar mab, hac ar spered santel, mo congur dam huitad, meueillen Lusifer, nem boainin red en ven, mar songed ober din retorn [are er bed] na doned do credin. Toud eredond quid. LOUIS

2905 Jésus (Christ), ma redemptor, posub ve couscoude, soufrin quemend a boain ed an eternite? ja, corf malerus, ne dal qued dit damand, red e quemer courag a soufrin toud contand ; cairran grais a ve din soufrin toud en eun de, 2910 dar gond bean aman ed an eternite. 2890 me c’houl vit ordinal C.

Digitized by

Goo

Halon, ma guir Doue, chan deur suplis al ; cair a nefou Satan (ma) gourd ous na ma datai, ne nem anvoaisan qued ; eman Doue guenin, Jésus, hac ar Voerhes, (hac) an otro sant Patry ; 2915 an (ol) jneou everus, en enf hac en douar, a bed (e)vidon jrie hac a houl ar victoair ; hac a mou, a gredan, dre (ar) vadeles (a) Doue ; poend edin bean fier ; ariend a dare. 57 r°

An dioulou a deu toud. SATAN GOS a goms :

Mond a rey ar voler a han ned a behed, 2920 mes a confusiond ou dimb, camaradet, me a moay eur hoaind vras de gaed da james, ar fripon selerad, leun a afronteres ; henes (a) sou eur fripon, ne meus quen da lared ; darbed a voay dean bean ma etrangled! BIGORE

2925 Ma jne! consorted, asted, deut (deut) a lese ; souden evou a lair en creis e liberté, gorto, gorto, Louis, a depord eun neubed, ari(e) a leanes a vanc dey boud froted, ar vam Teodosia, da giniterf gompes, 2930 [peinin] so bed da vroec en pad naontec vlaues ; mes te neus ancoaed ar sord comercho se, hac esonges boud quid gant piningen eun de ; chede aman, ma den, montain mene Hellas, [a] ben ma vy (ary) estrou, ou diframed da fas, 2935 a ched(e) ar stanc puand prest clos des tigemer, breman elles credin [eh] eo fln des hamser. CARNAGON

Poend [bras] eo dit, Louis, ober reilecsion ; groed a he a hanoud, me lar dit, ma migon ; 2914 2917 2922 2925

Jésus ar Voerc’hes hac an otro sant Patri C. dre ar visiricord A. fipron A. consorted est une expression consacrée en parlant des diables ; cf. Ernault, Mélusine, t. VI, col. 64.

Digitized by

Google

dif lef son da disquen a sou er montaing man, 2940 hac a ruil (e)hy er stanc, ma reinquy perisan ; ar poainou eteus bed nend qued da gonpar(eg)in ous an jny es pou, man na sentes ousin, leun a dres, hac a spern, hac es tispennou sur, a beued nen jstand en nen dour quen vdur, 2945 (a) ne sortisy bi(rfi)quen, se elles da gredin, retorn are er bed, Louis, a sent ousin. 57 vo

SATAN GOS

Hinutil edit coms ous ar lair ifronted, heman efe gantan da gleued o presec, allon [ta], anchanter, hed dober piningen, 2950 er veg man, emeus sons echomfed en jfern. Teuler a rer Louis es trou gand ar montaing. BIGORE a gry :

Harao! haraol haraol patron ar volerien a sou deut dan jfern da ober piningen, ebars en fons ar stanc evou canoniset, evr sant vertuus bras vid a leaneset, 2955 pe da vin rangoulliar, chedean areted, na ne qued hed er stanc, ne vou qued hoais beued, ne al pelloch seuel, creued e er vegman ; astomb moned es trou da veuin a nean! LOUIS quen epouanted a nefoay ancoaed sin + :

En ano (a)n tad, ar mab, ive ar spered glan, 2960 m(en) o congur dam huitad, oflserien Satan ; nem boanin red en ven, mar songed ober din retorn [are] er bed na doned do credin. An dioulou a red quid.

Ho ma (guir) Doue, quemend evoain jntourdied, quen na moay toutafed sin ar groais anquoaed, 2965 hac en jstand ma meus galued (a)r voerhes Vary, er momed se memes, a sou deut da sons din ; 2940 2945 2946 2953

hac e ruilli C. ha ne sortii quet C. retorn hoais A. haro est le cri ordinaire des démons dans les mystères bretons. Cf. J. Dunn, La Vie de saint Patrice, p. 168, n. 4. Sur ce mot, voir Ernault, Mémoires de la Société de linguistique, t. XI, p. 92.


Digitized by 2970

58 r° 2975

2980

2985

SECONDE JOURNÉE.

breman ereinquan (ober an dro) dond [dre] an tuai dar (hac) a ben neuse [me gred] evou arif Satan. [stanc. Doue ol buisand, Jésus Christ biniged, Rouanes an evou, mo ped, ma sicoured ; a otro sant Patry, fondator (a)r veag man, peded evidon [me], eom a meus breman ; ho ebestel santel, huy poay ma honsoled, peded Doue (e)vidon, terib on aflliged ; ja corf malerus, ne dal qued dit damand ; red e boud couragus a soufrin constamand, quer joaius a ma hes pa spoay a liberté, da behin, corf mechand, ha da gol da jne ; aman ed did(e) disquen [breman] da grueldet. a leques gueachal da behin voair ar bed. Duond me gred (e)voelan evel feson dou dy, aneil min voair egile,.eb na fane na pry ; (a) boey ar homansamand ma voay croued ar bed, ereinc an dou dy ond, eb mar, bean saued. Chetu, ma guir Doue, ari(e) m(a) enemied me o hlef o criai, (e)vel bleidy araged ; ar gourag, ma Doue, dre o cras a houl(en)an, asisted a hanon bete neur diuisan. An dioulou a dired. BELSIBUD a goms :

Horsa [eta], Louis, me lar e houd sorser ; 2990 te (e)ta ne veruy qued evid poan na miser, me songe er gentou evoais dibarfreuset, hac evoelan anoud a dare (e)n em dreset ; petra (a) sou bed cos dit (ne) noud qued ruilled er stanc? breman (e)credan, Louis, ehoud eur feneand, 2995 huesan a res, terib, tom edid, voair (a) voelan. Mes aman (a) sou eun ty vid da rafrechisan ; chede ase eur stanc [a] scorn scias [hac] a frim ; evy soubled eny bremesouden, jndin ; hac a ben ma vin scuis, pes lesin da vond quid, 3000 ou eur gare dend genuer partoud stac [di]ousit ; 2967 an dro d’ar stanq renquen ober breman C. dond en A. 2973 huy nefoay A. 2977-2980 manquent dans C. 2977 a pa poay A. 2981 me gred guelet C.

Digitized by

Goo

. allon [ta], gastouair, jened o candeuden, eun dand genuer a sou stac ous quemend bleuen ; comans a ra dansai, e dend so o straqual, [ne] noch qued (ase) er vordel. ehober ardou fal. 58 v®

BIGORÉ

3005 Digesan dan ty al, ma hey en dour berued, evid crisquin eboan (dan) da lair (a) leaneset ; des din [a] croc enan breman pa ne sclased, ma plantin a nean ebars en dour berued. BELSIBUD

Dalan ta, Bigore, a groe da gis dean, 3010 rac me ne houlan quen, arion scuis gantan. BIGORÉ a gas anean en ty tostan :

Alon, pod ar merhed, ase etomou dach ; lered, jnpertinand, a huy euteur eur plach? na ne qued piningen a vanc dach da ober? groed eta piningen, selerad a voler, 3015 tom(ed) a ra do croasel er veagman, Louis, mes pa ne houled qued retorn[in] voair o quis, e reinfed chom aman [hac] eternelemand, evid acustumin dius poan a tourmand. LOUIS

En ano (a)n tad, ar mab, ive ar Spered glan, 3020 m(e) o congur dam huitad, ofiserien Satan ; nem boainin (a) red en ven, mar songed ober din retorn [are] er bed na doned do credin. An dioulou (r)a red quid.

Ho Doue elernel, horiplan tourmanchou a souf continuel aman an jneou ; 3025 ho Jésus Christ crusified, (hac) o pige lared din, ne mige qued credet ; 3001 Sur candeuden, voir Introduction. 3001-3002 manquent dans C. 3003 chelou e dend o A. 3005 ty ol A.

Digitized by

Go O

allas, peherien bourf, malerus omb gand se ; evn de a ariuou e houfed couls a me ; [j]a corf malerus, ne teus gir da lared, 3030 ne teus qued soufred (a) voailch deus eteus merited ; aman evoay ma fias ed an eternite, (hac e)n pedereur voair nugand, ou fin gand gras Doue. 50 r°

An dioulou a dired tout. BELSIBLT

3035

3040

3045

3050

Haro (haro) bordeler cos, pelech ehed duse? no heus eom bresin, nin jel guenach yue, no heus en em bresed, boey m(a)och deut en jfern no heus qued huesed hoais, vel a reed souden ; ne brised lared gir do hansien migoned ; mes, eb dale, (a) gredan ehoufeed presec. Chetu ar pond sclasen, daled, seued o pen, try harlef d(a) neubetan sou red vid edremen, a neus med plas eun troaid [deus] a lehed enan, hac etorfed o quouc, eb dale, diuoairnan ; (a) chetu stanc (vras) an jfern dindanan, (seled a) com¬ allas, vitl er vech man, Louis, esoch mineled ; [prened ; breman pa felfe dach retorn[in] (a mond) voair o quis, no lesen qued da vond, me a lar dach, Louis, chetu ase ar pond, tremened pa gered, hac enf hoais o plegan, evel eur gos voarec, me quargach, jntourdy, peded a voailch och bed da guitad ar plas man a da retorn er bed ; er stanc (vras) eman o plas, (ja) a bremeson vatand hac ou huy o heunan, (a) dorou o couq er stanc. BER1D ♦

Me car prestin ser(a) mand ha scleramant toueed e renou eur vue, evel en deu(e)s [bet] groed ; 3055 me a gousionou en hesin hoais a han, eb resef neb ofans a beurs na dour na tan. 3031 aman e voa C. 3032 gand sicour ma Doue A. e vezo fin da ze C. 3034, 3035 no heus eom en em bresin A. 3037 ous o A. 3042 dindanan ha sellet C. 3044 mineled ; min signifie la boucle que l’on met au groin des porcs pour les empêcher de fouir. Ernault, Glossaire *, p. 417418.


Digitized by

A betra evemb voel, hac e chomfe aman, hac enf al beuan hoais, bepred eun tregond via ; Allon eta, Louis, respond prontainand din, 3060 pe echomy (e)vid mad, pe [hoas] eretorny, cose ta prontamand, pe auans uoair ar pond ; sel an jnpertinand, ne brise qued respond 1 59 vo

ASTAROD s

(Allon, red eor fin) ; darn o tripal voarlech, a darn a roc vid ma torou ar pond prontamand dindanan ; [dean, 3065 labour (a) nefou neuse da ober (e)sin ar groais, evr veag ma vou coed voair eben er stanc vras. Allon, moût ar Pond glas, a lutun Queribou, avans ta voair ar pont, pe me es poniardou. LOUIS

En nano (a)n tad, ar mab, ive ar spered glan, 3070 m(e) o congur dam huitad, oflserien Satan: nem boainin (a) res en ven, mar songes ober din retorn [are er bed] na doned des credin. Redec a reond quid.

[Sicour], tad eternel, [ma] selled a drue ; Jésus, ma redemptor, ma sicoured yue ; 3075 Rouanes deus an enf, Goerhes glorius Vary, ebestel biniged, a autro sant Patry, ol jneou everus, huy sou protectored ; prosterned dan doulin, me o ped em requed, dirac Crouer ar bed, evid esuplian, 3080 da rein (e) asistans din, da dremen ar pond man (ehan) en ano (a)n tad, ar mab, hac ar spered santel, an otro sant Miquel, a ma el gardien. Hed voar ar pond. Louis o tremen ar pont sclasen a santé eun dorn jnuisib ous egoste vid esouten da dremen ; an jneou damned a voay er stanc a gry tout :

Tor e houe dar mechand ; henes a neus pehed, goais evidomb [ni] tout, a chede nin damned ; 3067 Voir Introduction. 3070 es congur A.

Digitized by

Google

3085 tor ehouc, tor ehouc ; pelech och ed, dioulou? tremen a rey ar pond, (a) mond a rey en edro. An drouc speregou chomed confus. SATAN GOS a lar :

Ghedean soue[ted], er vech man, consorted, 60r° en esped don malis, ar victoair en deus bed ; ne qued heb boud poained, an eil hac egile, 3090 jnplied on ol valis o clasc caed ejne ; chedean en tuai, achif e evresel ; breman ou pardoned gand Doue eternel ; galoud ellomb lared n(e) eus bed peher biscoais, a doucche eur galon gand quemend a gourag ; 3095 adieue (a) laran da Louis, vid ar vech diuisan, na momb a neb vely davantag voarnean.

An dioulou a ja quid desoled. LOUIS en tu al dar pond ma hase ne goase da disquisan hac ecoms :

Breman, tad eternel, gand guir deuosion, erentan mil grasou do penedicsion ; o Doue trueus, leun a vmilite, 3100 santet (a) meus o torn sac o souten ma hoste, eman (a) sou eur mirac, hac a sou da gompren ; plegan (a) re dindanon, evel eur hos planquen ; jnposib a voay din evean tremened, med an dorn jnuisib a neus bed ma arped. 3105 [Mes] poend eo din seuel, (a) partian adare, a moned gan[d] an end a bresand ma Doue. Agreaplan eun drous a deu (diues) duse ous croech, cairran ruseien dour! (e)han defan eur banech ; admiraplan eun dour a neus ma rasasied 3110 a discuised (a) hanon ; Doue, da voud meuled! mes cairran eur hastel a remarquan duse! an or a sou evn eol vel pa bar da greis de ; ehor ar prenescho (eh)eus stered (deus a re) vrilantan, hac eur hues admirab a bep ma hauansan ; 3085 3086 3088 3089 3095

oc’h dioulou C. b choned A. en despet C. couscoude on deus poained A. bean C. Quenavo dac’h Louis C. Sur l’emploi de adieu, cf. Ernault. Mémoires

Digitized by

Google

3115 mes chet(u) eur jardin gair, (a) voelan try den eny, ar brofedet santel, Moises, Enoc, (hac) Ely ; 60 v° agreaplan try den, ariend trene din ; ehan dond don doulin, evid o saludin. Hed dan doulin.

Salud, tadou santel, guir profedet Doue ; 3120 prosterned dan doulin gand peb vmilite, ho houl, mar plig guenach, o protecsion, a, dre o madeles, o penedicsion ; groed ma gourhemenou, me o ped, da Doue ; pedet tan dam seled [gant lagad] a drue. B

MOÏSES

3125 Ma benedicsion, hac jnin an Dreindet, da vond guenech' Louis, a bed fldel bepred. HENOC

Penitand couragus, perseuered bepred, bed fldel da Doue, a nen ofansed qued, p[a] o heus bed ar gras da netad o hine, 3130 beued breman en peuch, hac en dougans Doué. HELY

Pedin a ran (an autro) Doue, dre egonpasion, da rein, (a)sanbles guenin, evenedicsion, do conserf eb pehed a rest ves o pue, evid ma momb ar gras da nem voeled en enf. Tremen areond ; Louis a barty deus ar jardin ; evr prosesion cair a sortis deus ar hastel elech ma voele try arhescob ar pen quentan, an dousec abostol goude, hac eur milionou a dut a bep sex a condision, croaigo, drapoio, panniro, evr music hac eur moego admirab. Louis dan doulin ; evnan deus an try arhescob a voay sant Patris a des da goms ous Louis. 61 r°

SANT PATRY

3135 Rented gras da Doue, o crouer biniged ; pardoned och gantan, a groed ned a behed ; 3115 3116 3119 3121 3123

me voel C. C’est le Paradis terrestre. ar prophetet Molzes, Enoch ha c’hoas Eli C. profedet ar guir Doue A. me c’houl C. dan otro Doue A.

Digitized by

Google

mes poend eo dach, Louis, retorn[ed] prontamand rac souden evou fin (do) pedereur voaimügant ; (a)man ne vech (qued ary) ous an or dan eur a dar momed, 3140 eheind [ol] a hane a ne vech quen clasqued ; retorned voair o quis, no pou ofans a bed, ne neus peloch voairnoch vely an drouc spered ; po quelouind o tremen, e redouind [pront] da choaich ; dre ase (e)tremened, mes no pou neb outrag ; 3145 a parifed er bed, beed bepred defy, en an(o) Doue o ped(an), ne deud quen da behin. LOUIS

Tad santel, me (o ped ac a) gare goud [ebars] em halon hac enf eman on mest bars er prosesion? SANT PATRY

Ja, dimb ehe visib, mes huy nen guelfed qued, 3150 quen na veed maro a quita[e]d ar bed ; a sesed a behin, pedet Doue bepred, ben eun de hac eur bla, espered evoeled ; partied diustu, Louis, me o supiy ; ne daleed ne blech, asted en em rentin, 3155 rac an amser a bres, hac ar houls a dosta ; Doue do conduou! me ja da bartian. LOUIS

O penedicsion, tad santel, a houlan, hac er memes jstand ehan da bartian. SANT PATRY

Doue do pinigou, a me a ra yue ; 31(30 adieu eta, Louis, quen a vou goude se! 61 v°

Louis er rout. Scene. LOUIS arif ous ar pont scorned, hac a lar :

Doue bras, jnmortel, chetu me (e)n em rented, en tal ar pond sclasen ; [o] sicour, men o ped ; 3139 3140 3144 3146

ma na vec’h ari eus an or er guir momet C. e c’hefont ac’hane C. dre ar memes plasou e A. retornet dre aze C. doed A. m’ho ped, en han Doue C.

Digitized by

Google

heman eo (a)n eususan plas ameus da dremen, reid, dre o madeles, o tom sac dam souten! LOUIS a dremen ar pond a goude ecoms :

3165 Grasou eternel a rentan dach, ma (guir) Doue ; o tom sac biniged harped ous ma hoste, a neus groed din tremen, eb brallan (e)neb coste, (a) tremened a meus braf, gand ar gras a Doue ; chetu men àrif ous an dou dy ansien ; 3170 elech ma moay soufred (cals) a beurs madversourien ; red edin or eur sel, quend evid partian. Penos, (ma) sad couesour, lmy sou eru aman? AN TAD COUESOUR

Ja, (ma migon quer), diueur a sou boey mon ary aman, hac a ben diueur al, (es)esperan sorlisan ; 3175 a drugare Doue, ma hrouer biniged, gou de ar pedeureur ma(n e)hin dar joauusted. LOUIS

Ar purgator, tad santel, ehe.ar plas man? [rac] evid bean bras o poan, hac o tourmand, ehe leun o pigas deus a gontantemand ; 3180 dar gond (ma) man en jfern an jneou mecband. AR HOUESOUR

A ja, ma bugel quer, aman e (a)r purgoatoair ; [hac] evid bean bras on poain hac on glahar, 62 r° ehesperomb eun de [oll] bean deliured, a plased en evou, ebars er joausted. LOUIS a remarc evr giniterf dean :

3185 A huy, ma hiniterf, petra (a) sou quiriec ma [eh] och en prison eun Doue areted? huy o poay condued, er bed ond, o pue, ebars en eur gouand, o veulin eun Doue. 3166 apuied ous A. 3172 Dans M, l’épisode du confesseur et de la cousine est placé après la scène du pont de glace et l’entrée au Paradis. Les âmes du Pur¬ gatoire disent : miserere mei, miserere mei saltem vos amici mei. Les quatre diables viennent encore tourmenter Louis dans le Pur¬ gatoire.

Digitized by

Google

E GINITERF

Na neus cos, ma hinderf, ne med ar vanité, 3190 a neus groed din antren en prison eun Doue ; hac emeus eur bla[ves] da soufrin ar poainou ; neuse, (e)vin deliured vid moned dar joaiou. LOUIS

Doue do consolou, jneou predestined! sur och, dre gras Doue, da vond dar joauusted ; 3195 men a sou hoais mortel, hac a ja hoais er bed, da nem espos are dar vis a dar pehed, ehan da bartian, Doue do pardonou, gras dimb da nem voeled eun deues en evou! An dioulou a goaich o bigas pa voelond Louis o tremen hac red a bep tu.

Poend [eh] eo din astan, voair a sou lared din 3200 gand ma [guir] frotecteur, an otro sant Patry ; mes gueled a ran on ary a dost dar sal, elech ma moay gueled da gentan (a)n ebestel ; ehan da antren hoais da repos eun neubed, rac buen ehon deut, ne meus qued daleed, 3205 a da rentin gras[ou] dam salver ma Doue diues ar faueurjo aneus groed din jrie. (52

Louis er sal, voair edoulin. An ebestel entre, ha SANT PATRY a goms :

Alon, Louis, partian [prontamand] a sou red ; ar(a)bad e, ma bugel, dale quen eur momed: o hauertisan (a) ran, pa arifed er bed, 3210 lequed eves, dreist ol, ne guechach er pehed (e)n em ocuped, nos, de, gand an otro Doué ; ben eun de hac eur bla, evou fin do pué ; gueled o heus, Louis, dre besord tourmanchou epuniser aman gardis ar pehegou ; 3194 3196 3201 3202

Cf. 3552. huy sou sur dre A. c’hui zo zur dre C. espos en dangur A. expos d’an danjur C. mes a dost dar zal on ari voar a voelan C. elec'h a moa goelet ’n Ebestel da guentan C. « Me voici rendu dans la salle magnifique où je rencontrai hier, au commencement de mon voyage, quatre moines tout habillés de blanc » M.

Digitized by

Google

3215 p[a] arifed breman en mesc ar muraillo, (e)veed hoais epouanted gand eun toi curuno, hac ar mogeriou se a guesou en dro dach ; mes, gand ar sin ar groais, eveed rented jach ; a parlied dius tu, eb ared, ma migon, 3220 nin (a) ra da vond guenach on benedicsion. LOUIS

Me rend gras da Doue, a dach, tadou santel ; ehan da bartian, pa lered din ober, a na manquoaed qued, jneou euerus ; gouled bepred ar gras ma vin victorius, 3225 rac queid (a) ma vin er bed, herue ma sebland din, evr bresel continu(el), allas, (a) vou ma jnin. An ebestel a dispares. LOUIS

En ano (a)n tad, ar mab, hac ar spered santel, avasomb a dare trene (a)n deualigen, (a) ma houfe tud ar bed penos epuniser 3230 ebars en jfernio ar pehegou maruel, (e)ve guel de (e)n em deuler en tan, pe (en) dour berued, vid caed ar maleur da ober ar pehed ; me [a] gredou breman (parfed), dre gras ar guir Doue, a hoais ne meus soufred ne med eun abrégé. 63 r°

Louis a gontinu :

3235 aman eh[e] tenual, arion mesc (a)r muriou, ne voelan (peloch) an douar nac yue an evou. Aman eteu ar hurunou da disquar ar muriou voair Louis, hac en flast dan douar. Louis a ra sin ar groais :

En an(o) an tad, ar mab, ive Spered glan, m(e) o congur dam huitad, oflserien Satan ; nem boainin (a) red en ven, mar songed ober din 3240 o hanavoud biquen na doned da behin. Ja, corf malerus, ne teus qued da damand, red eo boud couragus, a soufrin toud contand, 3217 ar muriou a A. 3226 b ebester A. 3232 da gometin A.

Digitized by

Google

quer joaus a ma hes pa spoay a liberté, da behin, corf mechand, a da gol da jne ; 3245 aman eo did [breman] disquen ar grueldet, a leques gueachal da behin voair ar bed. Ma Doue, ma hrouer, ne on pelech moned, na goud pe en tu mad, pe en lu fal on troed, pa ne gand ar muriou ehon bed ranuersed ; 3250 ma Doue, ma hrouer, mo ped, ma hondued! Ar prosesion, an al veleien, ar venec hac ar gabisuned hac eur bob jnfinit a deu da gaed an or ; ar priol a dialhue hac a digor an or ; Louis a nem dol dan doulin ; ar priol a saf ediurech en er hac a distro trenec an dut : Te Deom lodamus, Te Deom in om confitemur, te terna patrem omnis tera veneralur. Louis a sortis en creis ar prosesion, (f° 63 v°) an dut o voelan gand admirasion, ho nentin gras dan autro Doue, ma heond toud dan jlis en em ganan an Te Deom ; goude Louis a g[ontinu] :

Christenien, ma breuder, a ma hoaresed quer, me garge boud cleved dre ar bed en entier, etiscleir en pes gis erer en jfernio, ac en pes gis epuniser ar pehego, 3255 (mes) allas, peherien bourf, huy ne gredfed qued se ; mes me discleriou toud, en presans ma Doue, hac a sinfe aman, no presans, gan ma goaid, penos quemend (a) lerin (a) sou guir a veritab ; gand ma doulagad prob, emeus [int] toud gueled, 3260 a [gand] ma horf jnding a meus bed toud soufred ; creded [ta] (peherien), ma breuder, a groed atansion ; . an jnin na gredou, (a) nefou quen ne galon, er momed, en istand ma hon bed antreed, ecollis en antier ol sclerigen ar bed, 3265 a ma hen dre daston a die hac a deou, nemed a bep tu din, esanten murailou ; seled a ren es trou, selled a ren da nech, toud a voay memes tra, rac ne voelen banech, 3243 3245 3248 3249 3251 3253

hes a pa poay liberté A. discoel C. mab A. pa ne qued ar A. me garge e clefged ma moes dre ar bed.vniuersel A. ehexerser A. Sur le sens de ce mot, cf. Cognomerus et sainte Tréfine, v. 1324.

Digitized by

Google

3270

3275

3280 64 r°

3285

3290

3295

3300

3278 3279 3281 3289 3294

ma quersis apupre voair dro eun try hardeur, eb cleued trous na pas, na netra ous ma eul ; ma tes eur luheden, hac eun toi curunou, (hac a) disquaras a bep tu ar muraillou voairnon, hous pen vgand quarc vein(t), eb lared eur guir gou, ma voan breued dindan(e) a tored ma memprou, hac eris sin ar groais, vel ma voay din disqued, hac er memes jstand, nem voelis deliured, a nem vond dre daston, a deou hac a dlé, ma voelis eur sclerder, quasy vel poend an dé ; bars en creis dif harec voelan ar sclerigen, a dre ar plas einc se e moay reinqued tremen. pa voain ed er tu al, evoelen scier ardy, maperseuis eur sal a me antien eny, ma voelis eun auter, ja, a seblante din hac eur balustrou brons, a re an dro desy . ar sal (a) voay tapised, hac orned ar brauan, ma teuas em spered etlefoain doulinan ; pa voain ed dan doulin, comansed ma feden, ma cleuis trous quersed, ma voelis o hantren an dousec abostol, an autro sant Patry, ma tegond dam hichen, evid ma honsolin, hac elergond din toud evoaind bed peherien, hac o defoay quaed gras nem ober piningen ; hispliquan (a) regond din eun omb an tourmanchou e reinchen da souf[an] ebars en jferniou, lergond din mar moay quen o vean antrced, . eragend din retorn, eb neb ofans a bed, (a) mar lechen (a ne) da vond quid, mar mig[e] queun echomchen en jfern, pad an eternite, [goude, a me a laras de : « en gras, tado santel, peded Jésus (e)vidon, hac e dad eternel, rac me sou desidet da soufan ol boainou, (a) quemend (a) sou neseser vid moned dan evou » ; (hac) elergond din : « breman pa [eh] eomb a han, ehariuou [man] eis a veuillen Satan,

ma perseuis eur sclerigen A. ma voelis eur sclerijen C. a dre greis dif harec vras e parese ar A. er hoste al A. « Je vis arriver douze religieux tout habillés de blanc » M. da zoufrin C.

Digitized by

Google

3305 hue a formou eun tan vid ma veed deued, mes, o pedin (a) reomb, nen em estoned qued ». (Hac) en jstand ma tehas (a)n ebestel biniged, ehariuas eis dioul, a hind [oll] a raged, ma jnssultin (a) regond a ma vilapantin, 3310 hac o(be)r eun tatad tan evid ma honsomin, diuisqued (a) voain en noais, (ma) sreid, (ma) douarn (a) toled en creis an tan, evid bean deued, [chadened, pa voain bed eun neubed e souf eur poainou bras, e teuas da sons din da ober sin ar groais, 3315 ma quesas ma chaden(o) a men des dus antan, jach evel diagend, eb santoud neb sord poan ; 64 v« querquend (a)n drouc speregou a jes quid, nem redec, a me a bartias, mes ne nem bresen qued ; pedin a ren (an autrou) Doue, [ar] guel a ma hellen, 3320 ma voelis an dioulou o ton(e)d en eur vanden ; comans (a) regond guenin fasado, tollo troaid, darn a huese efry, crachad em doulagad ; neuse evoan trained gante da eur lannec, lech ma voelen ne med potansou, (ac eur milion a) dut 3325 peded a voain dre gair da retorn a hane, [crouqued ; pe man ne gargen or, (e)vigen crouqued vue, me ne responten gir, mo lese da lared, hac elampehond voarnon, ma voain neuse crougued ; neuse, evnan [ane] voair ma difeoais (a) danse, 3330 hac a re al, (di)ous strou voair ma sreid a chache ; pa nem voelis er poend (ma) hen da gol ma bue, eris [eur] sin a(r) groais, ma lechchond a dare, ar gorden a doras en eur memes jstand, ma partijs ractal, evel eun den vailand ; 3335 de voan que hed a bel, po hleuis o criai : « areted, camarad, aretet an den fall » ma quechond a hanon deur vanden dioulien, a voay achou gante anvel ous quigirien, a ache, a draille, (a) re (a) voay bed colerus, 3340 ar pehed a goler a dreter malerus ; 3307 3311 3313 3319 3320 3321

ha neuze pa tec’has C. treid a diou c’har chadenet C. ar poaniou C. ren guellan ma c’hellen C. ho tonet a vanden C. . Sur fasado, voir Ernault, Annales de Bretagne, t. XIX, p. 202.

Digitized by

Google

3345

3350

65 r<>

3355

3360

3365

3370

3375

3344 3346 3350 3356

toled (a) voan voair ar banc, ina voan gante tored, biscoais ar sord soufrans na neus bed den soufred, neuse ris sin ar groais, evid o chaseal, ' ma redchond en eur roud a me jes eun neun al ; cleued a ren criai a bel bras diusin, evel er forechou hurelemand [ar] bleidy ; maned a ren braf bras, en em bedin Doue, po guelis o toned, a jnd vel loened gue, a chadeno gante, evid ma garotin ; heunan a houlenas : « Louis, retorn a ry coms a respond [eta], ja, a prontamand, pe ehes er puns bras, vid eternelemand ». Ne respontis netra, neuse (e)voain chadened, a trained gante lech mo defoay songed. da gichen ar puns bras enon (e)voan estoned, pa voelis an jneou o seuel (mesc ar flam hac) er moged, a goude, equeend er memes abimo ; ne m(ig)e biquen songed bars er sord soufranso, gouled voay diganin, pe (e)teugen voair ma gis, pe ehagen er puns, bars er memes suplis, dond a res eun dioul, a envend Bigoré, hac a lampas voarnon, neur feson didruev hac em solas er puns, en mesc ar flam ardant, a mond a ris dar fons, bete ar fondamand, evr milion a dut (a) voamb eno voar eun dro, a sanses eseuemb gand ardeur ar flamo ; enon epunised (ar) pehed (a) jnpurete, meritoud (a) ren ma lod mes bed a meus (an) yue ; anquoaed a moay cren ar sons a sin ar groais, beb ma seuen es croech, allas e queen hoais, evn naf pe eun dec guech goude bean saued, equeen voair ma fen, en mesc a re damned ; er fin, dre gras Doue, mesc an tan, ar moged, a ris [ar] sin a(r) groais, hac evoain eilpened, a toled deus ar puns, bepred eun dou hand pas, hac e seuis em saf, hac epartiis hoais ;

manque dans C. hurlamant ar bleidi C. Louis a retorn C. hac ar A.

Digitized by

Goo

ne voien voair bes tu e(a) voa din [da] moned, ma hariuis (eu)n eur plas hac evoan estoned, ma voelis Lusifer, vel eur monstr(e e)n ne hourue ; 3380 hac eun omb a dioulou, a je hac adeué ; hac evoay guernised a dan hac a flamo, ma voelis (eu)n omb a dud, e hantren ne heno, hac er memes amser, evomise ane, hac an dioulou al (a) rede antren (en ehenou) are ; 65 v<>

3385 henon epunised (an) usur ha(c ar) vanité, mes ne moay qued a lod ebars er pehed se ; a tremen a ris braf, eb bean ataqued ; Doue a res justis, pa ne moay merited ; ben eur momed, pe dou, ecleuis eur brud bras, 3390 etond en trene 'din evel eur vanden chas, ma laras eunan din : « me song voais retorned. mar auanses peloch, ehes da voud colled ; entend anon, ma den, a retorn voar da gis, rac, mar auanses quen, ehoud eun diauis ; 3395 nin a ja des pinal voair eur montan huel, hac estrou (e)heus eur stanc, a beder lef donder, (j)a peder lef a ruil, quen mariuy er stanc, breman (e)hy voair da gis, pe oud eun jnosand », Ma ris eur sel ous trou, ma voain epouanted, 3400 ma nem recomandis dam hrouer biniged, lampad (a) regont voarnon, mem soljont em gourue, hac a dollo treid evoain rulled a hane, dre vesc an dres, ar spern, equeen voair (bep sord) quelio, diframed (a) voay ma horf, a laquad a bego, 3405 ma har[i]uis es trou, mes (ehen) voair ma fen er stanc voay leun anprefaned, hac an dour (a) voay puant, masacred (a) voay ma horf, (a) difreused ma bigas, hac ed deus ma spered are ma sin ar groais, ma criis a boes (ma) fen : (rouanes an enf), ma sicoured, 3410 posub ve couscoude ou aman evanin! [Mary, hac, er memes jstand, etes da sons din hoais dre gras ar Voerhes sac, da ober sin ar groais, 3377 3379 3382 3385

voair bes coste A. ebars en C. Cet épisode n’est pas dans la pièce ni dans le récit de M. bras o dud mond L. vsulleres A.

Digitized by

Google

(a) ractal, dre gras Doue, e voain retablised, hac eris evr sel Irist, lech nia moay da voned. 66 ro

3415 Gueled a ren dou dy (a) voay spontus da selled, aus pen huech mil via voay ereinquend boud savet, (eb) na pry, na fane, ne voay [eh] or an dou dy se, ne med just an eil min posed voair egile ; hac eun avoel jen scias (a) drohe ma jsily, 3420 hac eur hues fleirius (a) deue deus an dou dy, ma hen goustad a voailch, nem lared (ma) fedeno, pa gleuis [are] (a)n drous deus an drouc sperego, o criai epouantab ; spontus voay o hleued ; a vel ma harifgond, o deus din lauared : 3425 « breman, (jnpertinand), no petomb quen da retorn[in] rac sur omb a hanoch, breman, eperised ; [er bed, huesan a red, fripon, (mes) nin o rafrechisou, ebars en dour scorned, brem[an] nin o plantou ; planted a voain ebars, (a) saued escroech querquend, 3430 sesised, a sclased, quen na straque ma dend ; an dend genuer stac ous ma bief, ha(c ous) ma dilad, nia songen (a)man ou fin, biquen nalan achab ; . planted a voan gante, sached, a ribouled, ous pen anter cand guech, quen ne voaind toud scuised ; 3435 neuse laras heunan : « jen a voailch ebreman, demb gant tan dan ty al, poend bras e edoman » ; a diuoair boes ma bief neuse voan trained ; nelen qued chom em saf, na nelen qued quersed ; pariuis en ty al, (e)voay an dour o viruin, 3440 ma voan toled a bars, evid ma discornin, ma rend din memes tra, ebars en dour berued, vel ma rend en dour jen, me songe (e)voan deued ; mes pa ris sin ar groais, en em geuis a re, hac an drouc speregou em huita[e]s neuse ; 3445 ma comansis baie, mes me voay quer josted, ne med dre gais a boain, na ellen me querset ; 66 v° ne voain qued hed a bel, pa g[l]euis [hoas] ar gry, hac un hurelemand diues ma enemy, 3413 en em voelis retablised A. 3416 ouspen pemp mil bla boe ma oant bet savet C. batiset A. 3433 gonte A.

Digitized by

Google 378 3450

3455

3460

3465

3470 •

3475

3480 67 r<>

SECONDE JOURNÉE.

arif (a) voan lost dar pond, p(a v)oan areted gante, ma prononchond ma setans, vid (a)n eternite ; jspliqued a voay din (e)voay jnposib tremen, eb quesan [bars] er stanc, diuoair ar pond sclasen ; pa selis ous ar pond (e)voav darbad din quean, ledander plas eun troaid ne a voay quen enan, (a) try harlef vras a hed a voay vid edremen, a plased vst dar hreis a stanc vras an jfern ; eur huesen [meurbet] jen am sesisas neusé, e songal en pes gis (e)tremenchen ar pond se ; e halvan em halon, Doue, segretarnand, da rein din àsistans, nen eveleb tourmand, Jésus, hac ar Voerhes, an autro sant Patry, hac an ol ebeslel, vid ma ancouragin ; rac bete ar pont se, ne moay bed neb eston, mes enon esanten e vanque ma halon ; neuse an dioulou, vel bleidy diuergond, am prese da retorn, pe da dremen ar pond, a me da nem armin, gand fe a confians ; hac eris sin ar groais quen vid en em auans, ma redchond diousin, vel dre eun disesper, ac ehes voair ar pond, eb dougan neb danger ; vel mauansis eur pas, dre buisans Doue, me a santas eun dorn arped ous ma hoste, an dorn ol buisand dam sicour da dremen, a da rein din courac dober ma finingen ; neuse an jneou, (a) voay en stanc an jfern, a grie dan dioulou a [dijvoar boes o fen : « toi an den fal aman, henes a neus pehed . muy vid on deus groaid toud, a hoais evou salued » ; me auanse bepred, eb or sebland a ne, hac etremenis braf, gand ar gras a Doue ; pa voain ed en tu al, ehon bed aseed, nia santen eun douster, hac esed ma spered ; a auoel a voay dous, hac an enf a voay scier, hac e rentis grasou da Doue ma hrouer,

3459 geruel a ran Doue em halon A. 3465 Sur le sens de diuergond, voir Ernault, Dictio7inaire étymologique, p. 274.

Digitized by

Go O

3485 ma cleuen o tremen evn drous a voay charmand, evr ruselen dour scier, hac a voay exseland ; ma efls eur banach, ma voan quer soulaged, ma partiis neuse ; ne santen qued quersed ; pa dehis a hane, evoelis eur hastel, 3490 a voay admirab bras [ha] ledan hac vuel, ar prenechou voairnan a seblante stered, (hac) an norogo a loair, hac an eol biniged, ' ma voelis eur jardin (gair), ma hantreis eny, (ma) voelis try den ansien etond en trene din ; 3495 o bleuou (a) voay quen [guen], admirab (a voay) o gueled. peb a dunic voairne, hac a voay couloured, ha o hano scrifed bars en letreno bras : sant Jan evangilist, Moises hac Elias, hac ehis dan doulin gand peb vmilite, 3500 ma houlis o bennos, en ano (a)r guir Doue ; (hac) [neuse] eregond din o benedicsion o lared (din) derhel mad dam resolusion, ous ma auertisan, pa arichen er bed, diuoail enem rein muy dar vis a dar pehed ; 3505 a pa disparesas [neuse an] tado santel, epartiis yue en trene ar hastel ; mes estoned a voain en admirasion, pa voelis ahane dond eur prosesion, eur groais vras ar gairran, a hy liued en ru, 3510 (a) try archescob [ive] a gerse a beb tu, en ebestel santel, hac eun jnflnite a bep condision, beleien, rouane, 6" v® hac ehis dan doulin, ma halon sesiset, o rentin mil graso dam hrouer biniged, 3515 ma teuas [dam haed] eunan ’n arhisquiby, gand eun er grasius, hac a lauaras din : « retorned prest, Louis, (rac) achif e an amser, pardoned och breman gand Doue o crouer, groed och ned a behed, mes parifed er bed 3520 lequed eves, dreist oll, ne guechach er pehed ». 3486 3489 3492 34% 3498

daor scier A. dour scier C. a sane A. an norojou quen scier hac C. souloured A. Cf. 3116. Saint Jean remplace ici, par erreur, Enoch. De même, dans C.

Digitized by

Google 3525

3530

3535

3540

SECONDE JOURNÉE.

Ma froctecteur sanlel, an autro sant Patry, a voay (a)n arhescob se a gosee ousin, hac e houlis ontan : « tad santel, vmblamand, hac enf (e)r prosesion einan on mest presant »? Hac erespontas din evoay visib de[se] mes men nen guelchen qued dre ma voain en bué ; ma laras din are : « partied prontamand, rac souden (e)von fin do pedereur voair nugand », a goude ma moay bed bennos an tad santel, eretornis ractal, da gaed ma fond sclasen, pariuis ne gichen a moay eun eston vras, ma hauansis voairnan, goudfej or sin ar groais, hac etremenis braf, dre gras ar guir Doue, gand an dorn jnuisib harped ous ma hoste. Pariuis [d]an dou dy, elech ma moay soufred, ehauansis ma fen espres evid selled, ha(c e) voelis ar belec, (a) nefoay ma houesad, ebars en dour sclased bete [e] estomac ; « heman e (a)r purgoatoair », a houlis vmblamand, « rac evid bean bras o poan hac o tourmand, ehe leun o pigas deus a gontantamand, dar gond (ma) man en jfern an jneou mechand » ; hac (e)respontas din (e)voay enon areted, vid pedereur amser, quend mond dar joausted ;

68 r*

3545 pa sellis en tu al, ebars an dour berued, (e)voelis ma hiniterf (gompes), hac ehes de haed ma houlenis onty pelra a voay quiriec ma voay [hi] en prison eun Doue areted, hac erespontas dyn a voay ar vanité, 3550 a nefoay areted en prison eun Doue. Doue do tiliuro, o jneou fidel, huy sou sur, eb dale, dond dar gloair eternel 1 Er momed se memes, eteuas da sons din evoay poend partian, ma ris eb aretin ; 3555 tremen (a) ris ar plasou, elech ma moay soufred ; mes an dioulou (a) dehe, vel pa vigend fached, 3524 hac en e man aman hon Tad oll Buissant C. enf eman on mest er prosesion A. 3528 rac prest e vo fin d’ar peder heur voarnugant C. 3529 benedicsion A. 3534 apuied A.

Digitized by

Google 3560

3565

3570

68 v° 3575

3580

3585

3590

SECONDE JOUENÉE.

ma hariuis er sal [lech] ma voain (da gentan) antreed, ma his voair ma doulin, da discuis(an) eur momed, liac evoelis ractal etond en trene din an dousec abostol, an autro sant Patry, hac ele[ve]rgond din partian prontamand, « ne vanc ne med eun (anter)eur (deus) ar peder(eur) voair a goude ma moay bed o benedicsion, [nugand », epartiis ractal dond en deualligon ; pantreis en end stris, ne voelen banach de, ma teuen dre daston, a deou hac a die, (ma) eus deud eur luheden a neus bed ma dalled ar hurunou querquend a neus bed ranuersed ar muriou a bep tu, hac a neus ma fladet, mes dre [eur] sin a(r) groais, eon bed diboained ; (mes) ne voien en pes tu a voay din [daj moned ; colled a moay ar sans a dre ne voelen qued, ma teuen dre daston, a die hac a deou, pameus bed entented [’n or] trous an alhueou ; p(a n)e (bed) digored an or, eon bed doulined. hac an autro priol a neus ma aneued ; chetu, ma breuder quer, lared eun abrégé deus ar pes (a) meus gueled en prison eun Doue ; rac ne non qued quapab a voailch da jspliquan ar poainou (a) meus gueled, ehor ar veag man ; (ar spas a) bedereur voair nugand ehon [bed] ouoeled ; eur mis a vanfe din, (a) hoais no jsplicfen qued. Cheloued ol ma moes, entented, peherien, queid a moch en bue, mo ped, groed piningen, credet pes a laran, (ma) breuder a (ma) hoaresed, tout eoch testou [din] dech o poay ma gueled, mes non pas er feson ma [em] voeled jrie ; chanchamand vras a sou, gueled a red toud se ; ne nous (deut guenin, ne) med eur hrohen (tanaf) voair eun arhicasouchomed:astlabedre(a)n jfern ; [toulad esquern, groed atansion (e)ta, (e)n an(o) Doue o pedan, da guitad ar pehed, (a) den em vmilian ; pedin a ran (an autro) Doue, deus a greis ma halon, da rein [a] voairnomb toud evenedicsion,

3557 dre ma C. 3561 laret a rejont C. 3563-3564 manquent dans C.

Digitized by

Google

3595 ha(c ar) gras da nem voeled en barados Doue, [bars] er gonpannones (everus) ar sent hac an ele. Scenne ; sortiset tout ; ar priol a Louis antre dre eun tu, hac ar hont da Toulous dre eur hoste al. 69 r°

AR HOND a goms ;

Bongour [dach}, ma hinderl, joai(s) a ra din o queled ; pa gleuis ar helou, e voaich bed anbarqued, (pa gleuis) o poay antreprened or beag sant Patry, 3600 eris prest ma depech da dond dan Jberny ; [eur] graso jnmortel arentan da Doue, neus roed dach ar gras da saluin o hiné ; pliged de vadeles o conseruin bepred, ar rest deus o pue [e]ne gras, eb pehed ; 3605 (hac) o pedan, ma hinderf, gand peb fidélité, da dond guenin en Frans, dar ger a Toulouse, ar choais deus ma hamcho o pou pa arifcd, a nin fournisou dach ar pes a desirfed. LOUIS

Admired on en joay, (ma) hinderf, ous o queled, 36i0 eh och deut a bel bro aman, vid ma haed ; na nin biquen en Frans, na [quen] da go ma bro ; er gouand man echomin a res ves ma deio ; (e)vid eun de hac eur bla ne meus quen da veuan, emeus nem resolued da chomel er vroman, 3615 mar permed an tado, me a chomou gante, dindan an abid (a) frer, a rest ves ma bue ; hac o pedan, ma hinderf, gand afecsion, da bean evidon eur blaues pension ; (a) distribued ma mad(o), po pou en em beed, 3620 en toes ar beuien, a re muan eomec, (a) groed ma gourhemeno dar gontes o pried, (a) dan ol famil, [ive], rac men (a) renons dar bed. 3595 35% 3597 3598 3601

voeled en enf e veulin eun Doue A. en compagnonez Jezus C. Sur le comte de Toulouse, voir Introduction. ehon bed A C. dan autro Doue A.

Digitized by

Google

69 v»

AR HOND DA TOULOUS

Glahar [bras], ma hinderf, (a) mou ous o quitaed, (mes), mar de Doue a houl, ne meus man da lared ; 3625 no contrarijn qued ne guese din pehin ; me beou evidoch, quemend a lerfed din ; hac a distrubuou o mado dar beuien, pa gleuan, ma hinderf, ne retornfed biquen. Doue do quendelhou, hac ar Voerhes Vary, 3630 an ebestel santel, an otro sant Patryl Hoais ehoulan eur gras, (ma) hinderf, quen (o) quitaed, ma reed din dre scrid ar veag o heus groed, ma momb peb a gopu, an eil hac egile, evid ma rendfomb gras(o) evidoch da Doue. AR PRIOL deus ar gouand :

3635 Autro, nem gened qued en egard dar bansion, beued a veed aman en no tiscrision ; na n(e) exgigomb diganach nac ourf, nac arhand ; nen gontantin (a) reomb deus o corf penitand ; antreomb er gouend, poend [eh] eo dimb leinan, 3640 a huy a sou fatic, (o) heus eom (a) discuisan. Scenne ; sortiset toud.

3623 deus o C. 3625 Sur ce sens de guese, voir La Vie de saint Patrice, p. 80, v. 926 Ernaull, Glossaire>, p. 112. rac se a ve pec’hin C. 3627 o peadra A. 3628 manque dans C. 3635 Avant la réponse du prieur se place dans C une réponse de Louis Ma c’hinderv quer se zur na ho refuzin quct ben eun neubeut amzer sonjan en recefet.

Digitized by

Google

APPENDICE I Prologue de Louis Eunius dans le manuscrit 39 de la Bibliothèque Nationale. 1 r°

1

5

10

i v° 15

20

Asanble énorabl, vertuus a prudanl, prestet din aoudians, men o pet umblamand, evit me hélléhomp disclerian (eno preusans) ar vué on deus antrepreunet moyén gant gras Doué Louis den aiverus stéreden an nénvou anflanmet on hallon yvé on spérejou ma helhomp gant o cras disclerian o pué a der gompainonnes tennan utilité asanblé vénérabl an nistoar péhinin on deus antrepreunet dirasoch (de) discleri eou bué Louis Unilfë goel den ene vué vaillant a puisant lan a vechanteté ; an nistoar man ne voa bet bicoas raportet er stum me vou hirié an exspirians erai guellet rac dreol evoa gueagal carguet ves e fotou hiri ehai coriget en lies mangnerou dre un noteur yaouanc a bas ves e speret gant poan hac anvi er blavet tremenet eneusan bet drenset hervé e fanlasi amploch a fasiloch comprenabl de bep hinin

an ninin en neussi hadverset contrel der stum.me voa a sou un den trinvoach via a Vrééc en Ploua dre men deffoa guellet an nisloar en gallec en neussi coriget ebars en brésonnec. bac ou pet den pardonnin vés ar fragilité en néus bet témoingnet dre e incapasité hac o supli debidin Louis den pardonnin yve mar en neus raportet netra contrel de volanlé ebars en derves man ne voeller nemer debordminant dimes abeurs Louis redoutet a méchant ne neus en derves man nemer mechantete rac Louis e voa méchant en commansammant e vué connnans a ra bean poant donnet de discleriin ar pes a repreusant ar vué bars er hentan parti dre sé e houllenan diannach compagnonnes escus ves on fotou mar bé ou madeles evit commans an nistoar asamblé vénérabl hui a voellou breman Unius cous an tad o téplorin ar malleur en deffoa angandret ur map quen méchant éritic a déborde! aman é hordrenou neusé da unan e liquigen avertisan Louis de dont de goms outan hep térmen e gommandammant souden a vou excécutet Louis evou er scol e deuou de gaffet

25

2r° 30

35

40

2 v° ♦

45

50

3 r® 55

60

65

neusé Unius cous eraprochou de vap méchant evué scandalus hac e débordammant me lar dan gant douster chang diuées avué Louis aréspont dan birfiquen ne ragé Unius cous a vou per hlaharet neusé en continant o clevet ar réspont diant evap méchant ma hordren neuse de daou den en corigan més Louis a deu ol cérten dou bahata pe voellou ar hos Unius crueldet evap digar an nanvi en sésis, ar maro en disquar ma houllen ous Doué ene éeur divousan ar hras de vap Louis de ném gonvertisan chetu eta marv an tat, Louis en liberté evou ne bligadur eheul evoél vué me teuou denem resolvin gant cals egrueldet de aprouvin enérs égourag redoutet me teuou de ranquont neusé tri chéuvailler o hoari ar bouliou evel amiet quer me ra quemet Louis o clasq affer outai unan eya outan dehoari ar hlenfe mes Louis dré enérs hac e gourag ampar elach enan souden, en disquar den douar me larou dereal gant cals e arogans donnet yve ne blas mar credont nem avans

3v° unan dimes enai gant cals ehardisou 70 a ya de hoari outan dre men deffoa raison mes Louis elach enan quen couls hac eguilé andriet e achap evit savatéin évué ar seurgant goude se a deuou den caffét da dennan e hrassou mat dre me fou rédout[et] 75 yfan ereont boutaillat evel cammeradet quer a hoari ar hartou de dremen an namser mes Louis a gollou o hari ar hartou ma teuou de fachan a de rain dan bahadou ouspen de se elemmou éol arhant diantan 80 hac ar scoden e renquou ar sergant de béan aneusé ar seurgant e yallou de gaffet ar gouarner evit ober commer Louis evel de ur muntrer me teuont de goncluin asambles general a cabiten ober en decredin hac en quommer souden. 85 Louis e deu neusé de gat e domistiquet me lar dai bean fidel anen diles(os) enquet evit enem difen ous ar justis e guer mar felgé dai en outragin na donnet den quommer ; 4 r° mes an domistiquet evoa scuis ous en servigin 90 a bou me foa marv edat, ne rai nemer o higuriin hac eleront dean efoa achiv o hamser a goullen o feamant evit disquen mincher

95

100

105

4 v° 110

115

APPENDICE I.

mes Louis o feou ol dimes evahadou me hargas enai ol memes divoar e drou monnet era nur gollere memes ves ar goassan ma teu da nem resolvin da vonet da ifan monet ara da ifan ha dober he deborde[t] evit tremen eamser ha terin e sechet ma harry ar valtoutieryen neuse evit en corner mes Louis a ya en arag hac yve en coller ma ro dar valtoutieryen pep a las bahdou er sium se a peas en antier ar freyou ha pen dache bahataet quen e voa contant evit ho recompans a lem diante ho harchant mes voar ben neuse evoa nol en antier en drouc ous Louis voar ar mes hac en quer ma concluer en quemer evel gouir ha raison mes an diaoul en avertis da chans ves a canton, monet a ra Louis hep tardan ur momet da gouent Perpignan en mesc ar leanneset e giniterv e voa mam briolles er gouent se hac en reseu er fat gant cals a garante mes Louis debordet, carget a sacrileg dre ally an drouc speret hac e gelenadures a debog e giniterv memes he hanlevin chetu lairet ar pichon ha fontet ar couldri

clians a regont a vro neusc en continant ha lairet an trésor an aour hac yve an archant ma hegont enur vro al pel bras ves a hanne 120 da cometin sacrileg dre e lubrisite chetu fin dar preloc evit an de quentan un ac a veso choas quent evit finisan mar be ho madelles da rain din ma souet e chomfet attantif da clevet ar suget fin salut a reverans senne.

  1. maro, adjectif, n’a qu’une syllabe cf. marf, varf 8. Le nom de Louis, qui provient du modèle français, est aussi en breton le nom de
    l'Enfant prodigue. Revue celtique, t. XI, p. 199.
  2. ho c’hredet L.
  3. a quer jenet B.
  4. ma me d’après 1945.
  5. radodet B.
  6. 24 a. 1224.
  7. 28 ebars em esomou C.
  8. 34 Après ce vers, C a les deux suivants : Coz hypocritet coz, po achu ho amzer a dleer da ambrouc da baies Lucifer.
  9. 35 ari dar B. ari so soudardet C.
  10. 51 Le second i de divisan est corrigé dans le manuscrit par Luzel.
  11. 58 laquaet d’après 242.
  12. 59 iscuset autro poset ase eun neubet B. hon iscuset aotro ha poset eun
    neubet L.