Paner ar Marvailhou
Eur paotr yaouank koz hag en devoa great e Zoue eus e arc’hant a yeas eun dervez d’en em glemm evelenn ouz e amezeg :
— « Nag ez oun-me reuzeudik !… Setu ma vezo red d’in hiviziken mont da glask va bara !… En noz-ma, klevit, eo bet al laer em liorzig hag en deuz kaset gantan an toullad arc’hant em boa kuzet eno, ha petra em beus kave eleac’h va feadra ?… Eur mean !… »
— « Petra ra d’eoc’h en em jala kement-se, a lavaras an amezeg ; p’eogwir n’ho pije great netra gant ho pern aour, n’hoc’h euz nemet ober evel pa ve ar mean-ze ho tenzor, ne viot ket paouroc’h ! »
— « Penaos ! Penaos ! Petra livirit aze ? eme an touzer mein ; ma ne vezan me ket paouroc’h, unan all a vezo pinvidikoc’h !!! »
— « A ! gwelet a ran brema petra eo, a lavaras an amezeg ; mat eo ! mat eo ! Torrit ho penn kement ha ma karot, mar kavit eno ho plijadur ; evidon-me n’em eus mui netra da lavaret d’eoc’h. »
Hag e reas eun dro war e zeuliou.
Eur c’higer a yeas da di eun alvokad.
— « Aotrou, emezan, me garfe gouzout hag hen e c’heller goulen digoll evit ar gaou en deus great eur c’hi em stal.
— « A dra zur ! Leal eo.
— « Mat, eme ar c’higer, neuze ho peus da baea d’in daouzek lur, rak ho ki eo en deus torret d’in eur weren ha kaset gantan eur gosten leue. »
An alvokad a baeas dioc’htu hep klemm an disterra.
Eun nebeudig heuriou goude, unan eus skrivanierien an alvokad a oe kaset da di ar c’higer gant eur paper a lavare en doa ar c’higer pevar skoed ha dek gwenned da baea evit an ali oa bet er vintinvez-se o c’houlen digant an alvokad. An dek gwennek a yoa d’ar paotr, evit paea an amzer implijet oc’h ober ar gefridi…
Eun eskob nevez a deue evit an dro genta abaoue m’oa bet sakret da ober eur bale d’e barrez.
Keariz a fellas d’ezo ober eun digemer dispar d’o c’henvroad, ha setu ma oe divizet sevel eun tantad a zoare war al leur-gear. An Aotrou ’n Eskob e-unan a oe pedet da lakaat an tan er bern.
Hogen, pa ginnigas an Ao. Mear d’ezan ar vozad traou war elum da dana ar bern, an Ao. ’n Eskob a c’houlennas : « Ped fagoden a zo eat da ober ar bern-ma ?
— » Diou c’hant, pe diou c’hant hanter, Ao. ’n Eskob.
— » Ha ped tiegez paour, Ao. Mear, a c’hell beza war douar ho komun ?
— » Eur c’hant marteze, eme hema.
— » Mat ! eme an Ao. ’n Eskob adarre, goulen a ran ouzoc’h ranna ar c’heuneud-ma etrezo, hag e vezo evel-se kant tantad eleac’h unan. »
Ar c’heuneud berniet evit ar gouel a oe rannet etre an dud ezommek, hag a dalvezas da domma izili ar re glanv hag ar re goz ha da bourchas prejou ar vicherourien.
An holl a gavas mat dreist ar zonj karantezus en doa bet an Ao. ’n Eskob, ha ne oe nemet eur vouez evit e veuli.
Eur plac’h yaouank bet o kas leaz da Vrest a deue d’ar gear war he fouezig, azezet en he c’har, pa en em gavas gant eur beachour hag a lavaras d’ezi gant eur vouez truezus : « Skuis maro oun, va merc’h ; mar ho pefe ar vadelez d’am c’has betek ar vourc’h tosta, e rafec’h d’in eur vad dispar ! »
Katellig he doa kalon eün, ha setu perak e krede kaout da ober gant eur baleer ordinal, a yoa pe skuis pe klanv. Lavaret a reas d’ezan eta sevel er c’har ; hogen ne zaleas ket da zivinout ez oa en e vruched eur maread kountilli ha pistolennou ; al laer koulskoude a gave d’ezan beza kuzet mat anezo.
Edod o vont da dremen dre eul leac’h distro, hag eno e vije eas d’al laer ober e labour e kuz, gant ma raje difre. Ar plac’h yaouank a welas kement se ive, ha… ne gollas ket e fenn. Setu hi o stoui, da ober neuz da glask eun dra bennak en eur c’hoz paner. Houma a ruilhas war an hent, pa oa great d’ezi mont.
Hag e lavaras d’he den : « Mar pefe ar vadelez, va den mat, da zisken da gerc’hat d’in ar baner a zo o nevez koueza aze d’an douar ! N’hellan ket diskregi eus al loen ! »
Ar paotr ne lavaras ger, an darvoud na blije ket d’ezan ; disken a reas evelato, hag hen d’an daoulamm warlerc’h ar baner villiget, eun ugent kammed bennak ac’hano.
Ar goueriadez na c’hede ken nemet an dra-ze. Setu hi eta da c’hoari gant he skourjez oc’h kosteziou al loen evit ober d’ezan tec’het prim ac’hano.
Al laer eo a oe tapet en dro-ze.
Ar Pologn a zo eur paour kez bro bet dispennet meur a wech hag a zo rannet hizio etre rouanteleziou ar Rusi, an Aotrich hag an Almagn. Great zo bet brezel d’ar Poloniz, hag e reer bepred en deün, abalamour ma talc’hont start d’o feiz ha d’o yez. Er bloaveziou diveza-ma. ar c’hazetennou o deus digaset d’eomp ar c’helou ez oa e Pologn an Almagn mistri-skol kris hag a verzerie ar vugale abalamour ne felle d’ezo e priz ebet ehana da zeski o c’hatekiz ha da lavaret o fedennou er yez polonek, yez o bro reuzeudik. Pebeus skouer evit ar Vretoned ! Nag a hini en hon touez hag a zo mall ganto dilezel kement tra a zigase sonj d’ezo eus o Mamm-Vro Breiz Izel ! Diouallomp, kristenien, hor c’hiziou ken dereat, hor yez koz (ar brezoneg), breur d’ar Feiz en hor Bro…
D’am ampoent ma tremen ar pez ez an da gonta e rene er Pologn eur goanvez eus ar re grisa, ken yen oa an amzer, ma krede pep unan oa chom e kichen an tan ar pez en doa a wella da ober ; kement-se a zeblante beza gwir evit ar vugale dreist oll. Gwelet e oe koulskoude eun toullad bugale o treuzi eur blenen goloet gant eur gwiskad erc’h, treid noaz, gwisket fall, o vont d’ar skol gatekiz.
An hini bihanna a zeblante gouzanv ar verzerenti, krena rea
gant ar riou hag e zent a strake en e benn. Setu perak e klaskas
unan eus ar baotred ober d’ezan distrei d’ar gear da domma. Hema
avat a respontas gant eun nerz-kalon meurbed d’in da veza meulet :
« Ha goude ma teufe va zreid da skourna ouzin, petra ra ze ? ma
teuan dre eno da zeski kaout an hent da vont d’an Nenv ! »
Gwreg eur mouller piz gagn a gouezas gwall glanv.
Goude beza chomet pell da zonjal, hon den a welas oa red mat d’ezan mont da glaskeur medesin. Ha da c’houlen piou ez eas ? Eun tamm medesin truilhek bennak, a zonj d’eoc’h kredabl ?… Nan, mont a reas davet unan eus ar re vrudeta a yoa e kear d’ar poent-se, unan ha ne dea morse wardro den evit neubeutoc’h eget pemp kant lur. War gement-se an holl en e garter a gredas en doa ar mouller piz-gagn peur gollet da vat e dammig penn. Fazia reant ; kavet en doa an doare da gaout eur medesin wardro e c’hwreg hep ezom da ziliamma tamm korden e yalc’h.
— « Aotrou doktor, emezan, pe c’houi a lazo va gwreg, pe c’houi he fareo, n’eus forz ebet evidoc’h, daou vil skoed ho pezo diganen me. »
Ar medesin brudet, e c’hellit kredi, a gavas mat sur kement. se, hag a deuas aketus wardro e glanvourez. Ober a reas ker brao d’ezi zoken ma teuas a-benn d’he c’has d’ar bed-all en eur ober tri dervez.
— « Aotrou doktor, a lavaras neuze an intanv, daou vil skoed am oa lavaret roi d’eoc’h, pe c’houi a lazje pe c’houi a bareje va gwreg, n’eo ket gwir ?… Daoust d’am glac’har, her gwelet a rit, n’em eus ket kollet va memor. Anzavit eo evel-se oamp en em glevet. »
— « Ar wirionez eo ! eme ar medisin ; mes…
— « An aotronez-ma a zo ama endro d’eomp a dalvezo da destou, mar bez ezom. Ac’hanta, lezit ac’hanon brema da ober ouzoc’h dàou c’houlen… Daoust ha lazet ho peus va gwreg paour ? »
— « Penaos ’ta e c’hellit… »
— « Respontit d’in war-eün. »
— « Nan sur, ar c’hlenved eo… »
— « Her gouzout a rean, ha n’eo ket bet darbet d’in tamall d’eoc’h he maro. Eil goulen : Ha pareet hoc’h eus anezi ? »
— « N’em eusket, siouaz ! daoust d’ar boan am eus kemeret ganti… Mes petra ra ze ? »
— « Nan, n’hoc’h eus ket he fareet, p’eo gwir eo nevez kaset d’ar vered. P’eo gwir n’hoc’h eus na lazet na pareet va gwreg n’emaoc’h ket e tro da veza paeet ganen. Kenavo Aotrou ! »
Person eur barrez eus kichen Roazon en doa great digas d’ar prespital bugale unan eus e barresioniz kouezet er vrasa dienez C’hoant en doa da wiska ar vugale gez a grene gant ar riou, rak eur goanv kalet a yoa.
Tri oant.
Ar person madelezus a lavaras d’ezo tostaat ouz an tan, hag a reas digas d’ezo bara hag eun tamm kig bennak. An daou gosa a zebras gant plijadur ; an trede avat a jome da zellet ouz e lod, laouen evel ar re-all, mes ne zebre begad.
« Petra ! eme an aotrou Person, ne zebres ket, va faotr ? »
« — Nan, Ao. Person, gwelloc’h e kavan kas an dra-ze d’am mamm a zo klanv. »
Debr atao, diodig, kaset e vezo d’ezi kehaent he devezo ezom. »
— « Nan, ne zebrin ket, me gaso an dra-ma d’am mam zo klanv.» Hag e teue an daelou e daoulagad ar bugel pa lavare ar c’homzou-ze.
— « Bez dinec’h, va faotrig mat, da vamm ne vanko netra d’ezi, a lavaras an Ao. Person ; hogen, kred ac’hanon, debr, rak naon e tlees kaout. »
— « Ya, naon am eus, mes mammig eo a zo klanv. »
— « Ac’hanta ! debr ’ta neuze ?… Sell, setu aze bara ha kig, n’eus forz pegement, da gas d’ezi ; mes me fell d’in e tebrfes. »
— « Mat, neuze, Ao. Person, me a zebro va bara er seac’h, hag a gaso ar c’hig d’am mamm. »
Eun aotrou pinvidik bras a c’halvas d’e di, epad eur gernez, eun ugent paotr bennak eus an tiez paoura, hag e lavaras d’ezo : « Eur bara a zo er baner ze evit pep hini ac’hanoc’h. Deuit bemdez da gerc’hat unan henvel keit ha ma plijo da Zoue kastiza ac’hanomp dre ar walen-ma. »
Ar baotred a oe mall ganto sailha war ar bara. Pep hini a gemeras an tamm a gave d’ezan oa ar brasa, hag i ac’hano, hep tenna o zok na lavaret « Bennoz Doue » d’o madoberour.
Unan hepken, Fanchig ar Munud, guisket paour, kempen evelato, a yoa chomet sioulik a gostez. Po doe ar re-all great o dibab ez eas da gemeret e vara. An hini bihanna oa, sklear eo. Goude ze e saludas an den karantezus, e pokas gant doujans d’e zourn, hag ac’hano war-eün d’ar gear.
An holl vugale a zistroas adarre antronoz, hag a yeas d’ezi gant kement a diz. Ar c’hez bihan Fanchig na jomas gantan nemet eur bara an hanter bihannoc’h eget hini ar re-all.
En em gavet er gear, ar paotr a roas ar bara d’e vamm, hag houma a hastas daou-hanteri anezan. Hogen, kerkent e kouezas eus ar bara torret eur maread peziou arc’hant nevez flamm. Ar wreg paour a oe lakeat nec’het hag a lavaras d’he mab :
— « Kea buhan, mab paour, da gas an arc’hant se d’an Aotrou ; marvat eo bet kouezet etouez an toaz hep na ouije den. »
Fanchig a zentas ouz e vamm ; hogen an aotrou karantezus a lavaras d’ezan kerkent : « Nan, nan, va mignonig, n’eo ket dre fazi eo ho peus kavet arc’hant en ho para. A ratoz kaer eo em eus hen lakeat er bara bihanna, rak doueti a rean ezaje adarre ganeoc’h. C’hoant am eus bet d’ho tigoll. Chomit ato fur ha modest evel ez hoc’h hizio : an nep a gav gwelloc’h gedal al loden vihanna, eget en em ganna evit kaout an hini vrasa, a c’hell gedal grasou kae. roc’h eget eur bara great e gwirionez gant arc’hant.
Eun dervez ma’z oa brao an amzer da labourat er parkeier, Yann Lezirek a yoa kroaziet e ziwreac’h gantan hag a lavare : « Mat, red e vezo d’in mont varc’hoaz da c’hounit va ed, pe n’em bezo eost ebet, dizale e vezo divezat. Antronoz e sav eus e wele kerkent ha goulou deiz hag edo o vont da sternia pa deuas eur mignon da bedi anezan da vont da leina gant e dud. Chom a ra eur pennad da ober e zonj, hag e lavar mont : « Eun dervez divezatoc’h, emezan, ne vezo ket bras ar c’holl, varc’hoaz me a labouro, hep mank. »
D’an trede dervez, an heol oa savet pell a yoa, ha Yann Lezirek a jome atao stag e benn ouz ar plueg ; poan vleo ha poan stomok en doa o veza m’oa bet mezo en derc’hent ; hag e lavare : « Diskuizomp hizio, ha varc’hoaz vintin abred ni a labouro. »
Antronoz, an amzer a yoa troet e dour, ma oe red adarre da Yann Lezirek chom wardro ar gear.
D’ar pevare dervez, an amzer a yoa brao, ha Yann en em gave e tu da vont d’e bark ; siouaz ! e varc’h, hen, n’edo ket e tu da labourat, ha ne vije ket zoken a-raok tri dervez.
Pa oe pare ar marc’h, ar mestr a yeas da genta da eur foar, hag antronoz da eured unan eus e gerent.
Mont a reas an traou en hevelep doare m’oa tremenet ar mare da hada pa ’z eas d’ar park, hag evel just, abalamour da ze n’en devoe nemet eun eost truilhek.
Dont a reas skiant d’ezan diwar e goust.
Na c’hedit ket an dervez varc’hoaz evit ober ar pez a c’hellit
hizio,
Eun dervez, eur marmouz a gavas digor prenestr eur marc’hadour pinvidik mor, mes piz-gagn ive, ha ne roe morse gwenneg ebet d’ar paour. Ar falz-pinvidik n’edo ket er gear. hag ar marmouz, o welet ar c’hef leun a beziou aour lugernus a grogas enno a vozadou hag o zaolas er meaz dre ar prenestr.
Eno avat ec’h en em gavas eur bern tud e berr amzer, ha ne oe ket ezom da bedi anezo da zastum an arc’hant ! Skrab a oe, ha taoliou dourn ive !
Goullonderet oa prestik ar c’hef gant ar marmouz p’en em gavas ar perc’hen dre benn-all an hent. Piou a lavaro e rann-galon, e zizesper, pa glevas petra c’hoarveze ? En em lakaat a eure da jarneal, da nondeal, da doui ha da vallozi evel eun daonet, enep ar marmouz, a yoa, emezan, eun diskiant, eur zod. Eun amezeg bennak a glevas hag a respontas evit ar marmouz : « Teuler an arc’hant er meaz dre ar prenestr n’eo ket a dra zur ober evel a c’houlen ar Furnez ; mes, livirit ama d’in, daoust ha furroc’h eo lezel an danvez da louedi en eur c’hef hep ma rafe an disterra vad na d’eoc’h na da zen-all ? »
Laouig ar Ber a yeas eun dervez da ober eur bale war ar meaz. En hanv edod, hag an amzer a yoa pounner meurbed. Ar paotr en doa baleet kement ma’z oa rus e zivoc’h evel diou bez kerezen. Sec’hed bras en doa. Ha setu hen o kaout eun eienen kuzel etouez ar glasvez dindan eun derven eus ar gaera. Evel eun neuden arc’hantet a zirede eus ar feunteun hag a yea da zoura, da freskaat yeot ar prajeier en draonien.
— Alo ! eme Laouig laouen bras, setu ama dour da derri va zec’hed ! »
Hag hen en eul lamm d’ar feunteun, ha da eva, da eva, gant e zaou zourn betek leunia e gov.
Betek leunia e gov… a lavaran ? Nan, koulskoude, n’en devoe ket amzer d’hen ober. A veac’h m’en doa evet peadra da leunia eun hanter gweren ma oe darbet d’ezan kaout eur fallaen…
Dont a reas klanv d’ar gear, ha d’e wele war-eün. Tersien en doa, ar paour keaz paotr, ha dre e alter e kleved anezan o lavaret traou evel-hen :
« Piou en divije kredet oa ker fall an dour-ze ? » E dad a respontas d’ezan :
« Arabat eo d’it tamall an eienen ; he dour a zo mat sur ; mes ne dleer ket eva dour yen p’emaer o c’houezi !… »