Simon a Vontroulez/Chabistr VII
A. Ledan, 1834 (p. 29-33)
Simon on Vontroulez o laqa an accord etre daou chicaner.
Simon a Vontroulez en devoa affer e Qemper, hac evit en em renta eno, e ranqe tremen dre Landerne, ar Faou ha Castellin. Qent arruout eno, ec’h arretjont da gousqet en un hostaliri er Faou, e pehini e voa dija calz a dud arruet arocomp. Simon, pehini a garre ar gompagnunez, a broposas coannia oll assembles, en eur baea peb-hini e scoden. E broposition a voe approuvet gant an oll, hac en em laqjot gant joa ous taul, da zebri ur zouben vad, qig ha patates.
Er moment ma êrujomp en hostaliri-se, e voa daou ozac’h er gueguin ous en em disput ferm. Na êchuent qet c'hoas , memes pa zoat dious taul, hac e cuntinuent d’en em dascani, o guenou leun a voued. — Lavarat a rin dit c’hoas, eme unan, ar pez a meus lavaret cant guech c’hoas dit : Tremen trégont vloaz zo e labouràn an tam parq-se , ha na anavezàn nemet se. — Mes, vantre-chien, eme eguile, tremen trégont vloaz so ivez ec’h eus tor d’en labourat, pa ne apparchant qet dit ! — Penaus ! neo qet din-me ar parqiq—se ? - Nan, hac er prouvin dit. Va actou a meus, hac ar c’hadastr a brouvo ivez penaus an tam douar-se a apparchant ous va farq-bras. — Me ra goab dious da gadastr, hac e labourìn ar c’hoign-se evel m’em eus-én grêt bete vremàn. — Ne labouri qet anezàn. - Eo, eber a rin. — Procedi a rimp. - Evel a guiri. — Coll a ri, rac prescription a so. — Ret e vezo prouvi-se. — Grêt e vezo. — Oh ! un tribunal zo e Castellin.
Arça, eme Simon a Vontroulez, hac êchu oc’h eus—hu souden ? Pe evit youal pe evit debri e zomp-ni amâ ous taul ! — Ur frippon eo, a fell dezàn en em ampari deus va madou, eme unan eus an daou chicaner. — Un haillon eo, eme eguile, a brofit eus va re-me abaoue trêgont vloaz zo, hac a refus d’o renta din. — Bep bloaz ec’h avanç un nebeudic eus e erven var va douar. — Hac e fell dêc’h procesi evit se, eme Simon ? Peguement a ell ar c’hoign-douar-se da dalvezout ? — Eleal, daou c’hant scoët. — Ah ! an dra-se a dal sur ar boan da vont da zispign pêvar pe bemp cant scoët, evit gouzout da biou ec’h apparchanto ! — Penaus ! pêvar pe bemp cant scoët ? — D’an nebeuta, eme Simon. Guelet a ràn ervad na ouzoc’h qet petra eo ur proces. Na renter qet a justiç er bed-mâ evit netra. — Coustout a ra qer evit caout rêson, ha c’hoas muioc’h evit caout tor. Pa broceder, e ranqer paea an avocat, ar procuror, ar greff, an anregistramant, an timbr, hac an dra-se a za goal-vuan, daoust peguen goustat e za ar proces. Neuze pa vez êchu, an hini a goll na entent nep rêson ; appeli a ra, hao e zeo ret commanç a nevez da goll hac an amzer hac an arc’hant. Ur proverb so hac a lavar penaus e fin ur proces, unan eus an daou chicaner a ya qüit gant e rochet, hac eguile en noaz : da lavaret eo penaus unan en deus collet calz, hac eguile so revinet. Netra a guen certen, va mignonet. Doue d’am preservo da laqat biqen va zreid e ty ar chican ? Ur güir bunç hep fond eo ; qement so a antren ennàn, ha netra na sorti. Ma falvesse da ur re benac va laqat da brocedi, me gred dìn ec’h abandonfen dezàn an anter eus ar pez a bossedàn, rac da viana, an anter all a chomfe ganén ; hac ouspen-se, va repos ha va c’housqet, traou da bere e talc’hàn calz. Clêvit : mar am c’hredit, en em accordit, ha na brocedit qet. — Mes, tad Simon, neo qet me a fell din pledi ; én eo a zo chicaner evel un Normand, ha ne fell qet dezàn entent rêson. — Neo qet güir se ; ennes eo, er c’hontrol, a so gaouyat evel ur Gascon, hac a ra ar van da ignori e zeo din-me ar c’hoign douar. — Chicaner evel un Normand ! gaouyat evel ur Gascon ! cetu eno langach ha na sinifi netra, eme Simon ; ha neo qet honest deoc’h insulti tud hac a dalvez ar re eus ar vroyou all. An Normantet n’int qet goassoc’h chicanerien, nac ar Gasconet brassoc’h gaouyadet eguet tud hon bro. An Normand a sonch pell-amzer evit lavarat ia pe nan, an dra-se a ell beza güir ; mes ur vech ivez m’en deus en lavaret, eo lavaret mad, hac ec’h eller counta varnàn. An dra-se a so guelloc’h eguet parlant evel ur penn avelet, ha da nonpas beza sur demeus ar pez a leverer pe deus ar pen a brometer. Tranqilloc’h e zoar var ur marc’h pennec eguet var ur marc’h froudennus. Surroc’h eo chom a blaç, eguet bale hep gouzout pelec’h e zear. Ar Gascon a so fin meurbed ; mes ive speredus, actif hac inginus eo ; gouzout mad a ra an em denna a affer. Ne zeus qet a zrouc evit se, pa ne deo qet divar goust ar re-all. Dre exempl : m’hor bez unan eus anezo amâ, me bari e rofe dêc’h ur voyen evit echui hoc’h affer, hep proces. Suposi a ràn e lavarfe dêc'h : credi a rit hoc’h eus rêson ho taou ; he bien, tennit d’ar blouzen vêr, qentoc'h eguet caout proces, rac ar c’hoari na dal et ar goulou, An dra-se na gousto netra deoc’h hac an hini a gollo en devezo c’hoas gonezet mui eguet n’en devije bet o c’hounit dirac justiç. Ma na fell qet dêc’h tenna ar blouzen-verr, eh bien, partagit eguis amezeyen vat, hac hep paea nep expert ; labourit neuze ho touar gant soing ; tachit da doubla ar profit, hac evit ur banne var guementse. — E feiz d’am doustiq, eme unan eus anezo, me gred en deus rêson. Petra a sonjes-te, Pierres ? Clêo, greomp evel a lavar ; arc’hant a vezo guelloc’h placet var un tam douar ouspen, eguet e godel un avocat. — Eh bien, jarnigoa, greomp se. Ia, Jacqes ; contant oun : d’as yec’het ! Mes se na ampech qet e zoa an tam douar-se dìn-me. — Oh ! biqen na gousantìn da se. — Allon, allon, eme Simon, mont a rit-hu c’hoas da gommanç ? Dioüallit dious bureau an timbr, deus ar procuror hac an hucher. — Bah ! bah ! na gemzomp qen var-se ; un affer grêt eo. Ho torn em hini.
Var se an daou den-se a bocas an eil d’eguile, hac ar gompagnunez a yas da gousqet en ur lavaret : drolla den eo an tad Simon-se ; mes ret eo conveni e zeo sur a guzuill vad.