Simon a Vontroulez/Chabistr XXX
A. Ledan, 1834 (p. 124-128)
Simon a Vontroulez a ro scêr da entent an oll avantajou demeus ar Poeziou ha demeus ar Muzuriou nevez.
Ha n’eo qet güir, eme Simon a Vontroulez,
e zeo un dra meurbet trist hon eus guelet ? Avichou
e cavàn situation Neuder qen maleurus,
qen e zon contristet. Deomp da dy Rannou,
hac e velimp un den differant d’an Neuder.
Bonjour, Rannou, eme Simon, emedòn o paoues sortial eus a dy Neuder. — Ho servicher humbl, eme Rannou. Grêt oc’h eus-hu un affer benac gantàn ? — Nan. — Goas a ze, rac gouzout a ràn en em glêm, hac e ven fachet bras o c’houzout ne rafe qet mad e gommerç. An den-qèz na ra nemet lavarat drouc diouzìn ; mes, m’en assur dêc’h ne meus nep cassoni outàn, hac e clêmàn anezàn eus a greiz va c’halon da veza jalous evel ma zeo ; mes, n’ouffen petra da ober. — Contant bras oun, eme Simon, ous ho clêvet o comz evelse, Rannou. — Oh ! va Doue, eme Rannou, neus netra simploc’h. Digaç a rit-hu deomp un dra benac a nevez, tad Simon ?
Neuze en em leqejont da gauzeal eus o afferaou, ha Simon a verzas eno un toullad mad a varc’hadourez. Entretant e clêvjomp un disput vras e ty an amezec marc’hadour ispicer. Calz a dud a voa chommet da zelaou, hac hor boe ivez ar guriosite da vont da velet petra voa sujet an disput.
Beza voa en diabars ty an ispicer un den en ur goler ar vrassa, hac en em glême da veza bet tromplet var ar poez, en eur brena calz a varc’hadourez. Roet emeus ar priz-se dêc’h, emezàn, rac credi a ren e voa al livr a c’hoezec onç a roec’h dìn. Certenamant n’em bije biqen er paeet qen qer, m’am bije gouezet ne voa nemet al livr a bêvarzec onç. — Ha me, eme ar marc’hadour, n’em bije ivez biqen o guerzet dêc’h ar memes priz qenebeut, ma vije bet qestion eus al livr a c’hoezec onç. An oll a voar e zoun un den honest, ha na dromplàn den, clêvet a rit-hu ? Tleout a rêc’h va avertissa. — Tleout a rêc’h ive gouzout petra a rêc’h oc’h-unan. — Oh ! me voar ervad penaus a rêr el lec’h all, ha n’en doun qet oblijet da c’houzout an uzach a so amàn. En em rapporti a ràn d’an oll dud-màn. — Ha me ive.
Selaouit, va mignonet, eme Simon a Vontroulez ; sclêr patant eo na ell qet ar marc’had-se delc’hel, pa zeus drouc-entent evelse. Mes cetu amàn un avantur pehini a dlefe laqat ac’hanoc’h da santout ar gaou en em rit etrezoc’h, ous en em antêti da guntinui d’en em servicha eus ar poeziou hac eus ar muzuriou côs, reformet gant ar gouarnamant. Guelet a rit ar pez a c’hoarvez. Pa voe imaginet etablissa ur memes poez hac ur memes muzur dre oll e Franç, e santet ervad an difficulte a rene var an differanç eus o dalvoudeguez e peb brô. Ne zeus ezom, moc’h assur, nemet nebeut aoüalc’h a gompreneson evit gouzout e zeo calz bras commotoc’h hac avantajussoc’h, ha memes êzetoc’h, implija partout ar memes poeziou hac ar memes muzuriou. Petra eta so caus ma zeus c’hoas tud pere en em obstin da ober bepret usach eus ar poeziou hac eus ar muzuriou côs, peguen incommod benac ma zint ? Cetu amâ ar rêson : Ar varc’hadourien ne fell qet dezo qemer ar boan da zisqi anavezout ar poeziou hac ar muzuriou nevez, hac ar c’honsommatourien ive, dre n’en dint qet habituet, a sonch ec’h ellint beza tromplet gant ar varc’hadourien pere n’int qet honest. An eil hac eguile o deus gaou egalamant : da guenta, va mignonet, ar varc’hadourien a voar ervad o deve calz nebeutoc’h a boan o tisqi anavezout ar poeziou hac ar muzuriou nevez, eguet na guemeront bemdez da ober calculiou dies bras, da bere ec’h oblich ar poeziou hac ar muzuriou ancien. Ne zeus netra êzetoc’h eguet ar pez a gompos ar fêçon nevez da boeza ha da vuzuri, fontet var an accord decimal. Evit sur e zeo calz êzetoc’h ha primoc’h calculi grammou, hectogrammou ha kilogrammou, eguet livriou, tri c’hartouronou, anter-livriou, cartouronou, anter-cartouronou, onçou, etc.
Nac a boan speret ho poe alies o tisqi an dra-se, coulz hac ar reglennou chiffr, pa vijec’h oblijet da galculi dinered, guenneyen ha livriou ! Rancout a rêc’h clasq daouzec diner da ober ur guennec, hac uguent guennec da ober pevar real pe ul livr. Brema ne zeus nemet ar franc hac ar çantim. P’oc’h eus ur som bras da additioni, en moneiz, dre exempl, an daou chiffr diveza, separet dious ar re-all dre ur virgulen, a so çantimou, hac ar chiffrou a gleiz dêc’h, a so pêvar realet pe francou.
Lavarat a reot dìn na ententit netra er gueriou-se ; mes, ne velàn qet petra o deveus a ziessoc’h eguet ar re-all. Petra a gavit-hu eta a zifficiloc’h er guer mètr eguet er guer goalen ? Qement a livirit a vez mad, ma vez qestion, er c’hontrel, da ramplaci ar muzuriou nevez dre ar re ancien. Mes evit ar gonsommatourien pere o deus aoun da veza tromplet, ar pez a so o paoues caout lec’h amâ a dle er prouvi, mar credent e zint nebeutoc’h exposet en eur brena livriou qentoc’h eguet kilogrammou, boutailladou elec’h litrou. Mar carfe peb-hini ober ar pez a dleer evit adopti generalamant ar poeziou hac ar muzuriou nevez, an oll evit sur a c’honesse. Gouzout a ràn certen penaus ar fêçon ancien a dremeno antieramant ; mes perac en em briva a volonte vad demeus a un avantach a behini ec’h eller tenna ur profit bras, qen êzet ha qer buan ? Desirout a ràn e teufe an disput en deus bet lec’h amàn, da servich da guentel d’an oll dud so amâ presant ; ha var se, va mignonet, e lezàn ac’hanoc’h da resilia ho marc’had etrezoc’h.