Yann-Jertud
En amzer ma rene ar roue Charlez VII, ar Zaozon a yoa en em stlejet war ar Franz hag o doa sonj mat d’he lounka a-bez. Pariz, ar gêr vras, a yoa d’ezo. Ar c’hont Sant-Pol ; o chom en eur c’hastel hanvet Kartelier, a falvezas d’ezan, eur zadornvez vintin, mont betek Kompiegn evit lakât ar gêr-ze e stad d’en em zifen outo.
Ar c’hont Sant-Pol a yoa eun dijentil kalet, eun den
a vrezel grêt mat evit dougen kleze ha dilhad houarn.
Netra na rea aon d’ezan, ha panefe m’en doa c’hoant da
espern gwad e zoudarded hag e wizien, en divije brezelekaet
dalc’hmat hag en divije lakaet ar Zaozon d’hen
laza kentoc’h eget lezel ganto eur meurtad douar.
Ar c’hont en doa eur mevel, eur skouer a fealded hag a lealded, eun denig dister, hanvet Yann Jertrud. Yann a garie e vestr evel ma karie ar Werc’hez hag an Aotrou Doue, ar pez n’eo ket lavaret nebeut, rak eur c’hristen mat oa.
En dervez-se, pa glevas ez eat da gemeret an armou,
e savas da c’horre ar c’hrenv, da zellet ouz ar c’harter
tro-war-dro. Kaout a reas d’ezan a-bell gwelet ar boultren
o sevel war an hent tost da Gompiegn. Kement-se
a ziskoueze e tlie beza ar Zaozon dre eno, hag e kasas
tri den a-raok da welet. N’eo ket armet c’hoaz ar
c’hont pa deuas an tri den-ma en dro, hag a lavaras
o doa gwelet aleis a Zaozon war an henchou, hag e tistrujent
oll dre ma tremenent.
— Ma ! eme, ar c’hont, mont a reomp da gas eun tammig labour d’ezo. Yann, digas d’in va zok houarn !
— Mes, Aotrou kont, a-veac’h ma hon deus pemp kant den dindan an armou ; ha mar deo al lakisien-ze an hanter muioc’h ?
— Ac’hanta, hon devezo kerc’h da rei da bep a zaou !
— Ha mar dint tri oc’h unan d’eomp-ni ?
— Me laka, Doue ra ’z pardono ! ec’h eus c’hoant d’am lakât da gemeret aon ? An dra-ze a yoa mat, pôtr Yann, p’edon en oad a bevar bloaz ; breman avat pa ’z oun deuet da veza den, alo, gwazed, war varc’h buhan, ha bec’h d’ar Zaoz !
— Mestr, ma rankit mont, am lezot da vihana da vont ganeoc’h ?
— Hep arm ebet ?
— N’em eus ket ezom a armou, me !
Neuze n’ec’h eus nemet dont, hag e weli penaos e taouhanterimp hag e tispennimp-ni ar bôtred-se. Yann Jertrud a garie e vestr, mes ne garie nemeur ar brezel. En eur zevel war ar marc’h a oe digaset d’ezan e reas (sin ar groaz o lavaret : Intron Gwerc’hez Vari, hon difennit, hag ho pezet truez ouzomp !
Yann a zalc’he troad ha troad gant e vestr e penn ar vanden, a-raok ar re-all ; rak ar c’hont en doa prez hag a yoa en em lakêt en hent a-raok m’o doa bet e dud amzer da glask o armou ha d’en em voda. En eul loc’ha en doa lavaret d’ar re a yoa e porz ar c’hastel, ar c’homzou-ma hepken :
— Nep am c’har hag en deus feiz, dont war va lerc’h !
Ha neuze oa loc’het d’ar c’haloup.
— Mestr, eme Yann, gortoz a diefemp ar re-all !
— Ro peoc’h, Yann, ha kea en dro, mar ec’h eus aon, mes na glask ket va derc’hel em zav ?
A-veac’h ez oa deuet pevar-ugent marc’heg a dost da
c’hellout sikour ar c’hont, ma weljont o tispaka eus a
douez eur c’hoad ouspenn pemzek-kant soudard.
— Gwelet a rit ! Gwelet a rit ! eme Jertrud.
— Dao warno ? Dao warno ! eme ar c’hont. Hag hep gortoz ken e red d’an daou lamm warzu e enebourien. Mes kaer en doa mont, Yann Jertrud a yoa kerkent hag hen ha zoken en e raok, rak ar zervicher mat ma ’z oa, c’hoant en doa da lakât, mar gellje, e gorf a-dreuz, da zigemeret ar birou a vije tennet war e vestr.
Ne oe ket hirr an abaden.
Yann a oe treuzet e vrec’h gant diou zaezen, hag epad ma klaske lakât e vestr d’en em denna, e oe tizet en e c’houzoug gant eur zaezen-all. Ne oe ket lazet koulskoude ; mes ar c’hont pa welas mat neuze n’edont ket niverus a-walc’h evit derc’hel penn d’ar Zaozon a droas en dro gant e vandennadig marc’heien, hag hepdale ne weled mui nemet ar boultren savet en ear dre al leac’h m’oant tremenet.
Yann Jertrud a yoa eur marc’heg mat ; mes gant teir zaezen oa bet bet tizet, hag e varc’h gant diou. Ar marc’h a golle gwad, hag hen e-unan a golle muioc’h c’hoaz. Hepdale ar marc’h a gouezas hanter varo, hag hen a ruilhas en e gichen hep kaout an nerz da zevel en e zav.
Ar Zaozon a yoa en em dennet adarre er c’hoad, mes en o zouez ez oa c’houilherien, laëron, a rea micher da vont da c’houilhat ar re a veze chomet war an dachen pa veze bet eur stourmad bennak.
Tri anezo a gouez war ar paour kez Jertrud. Sellet a reont da genta oc’h e varc’h da welet hag hen eo mat d’ezo ; hogen, pa welont e c’houliou hen lazont a daoliou sabren.
Jertrud a lavar neuze outan e-unan : « A ! pa lazont va marc’h, am lazint ivez sur a-walc’h ! Intron-Varia, ho pezet truez ouzin ?
Hag e gwirionez, setu al laeron o tont betek ennan.
— Alo, loen fall, da yalc’h !
— Me n’em beus ket a arc’hant ; me ne doun nemet eur mevel paour !
— Mat, da zilhad neuze, ha buhan !
— Kasit ganeoc’h ! Mez taolit evez, en han’ Doue ! me zo glazet va gar gleiz ha va brec’h zeou.
— Petra ra an dra-ze d’eomp-ni ?
— O va Doue ! poan a rit d’in !
— Han, poan ? Gortoz !
Hag unan anezo ha darc’hoi eun taol sabren war benn ar paourkez Yann. Etre daou ivez, ar re all o doa tennet e holl zilhad digantan.
— Va Doue ! va Doue ! eme Jertrud.
— Petra vank d’it c’hoaz ? eme unan anezo evit e wapât.
— Eur beleg !… Lezel eur c’hristen da vervel evel eur c’hi ! Va lazit evel a garot, mes a-raok, en han’ Doue ! eur beleg !
Ha neuze Yann a lavare c’hoaz :
— Intron-Varia, ho pezet truez ouzin !
Evel respont, al laeron a ziskarge eur gaouad tôliou war ar paour kez Yann, a grie ato : Va lazit, va drailhit evel ma karot, mes eur beleg da genta !
— Ha da belec’h ez aimp-ni da glask eur beleg d’it ?
War gement-se e klevjont eur vouez en o c’hichen o lavaret :
— Unan bennak a zo dre aman o c’houlen eur beleg ?
Eur beleg a yoa eno dirazo, evel dre vurzud, evel pa vije savet eus an douar. An tri laer a oe ker souezet mac’h ehanjont da skei. Goude debat e rojont dek munuten d’ar beleg evit kovez ar paour kez Jertrud ; mes n’hen leschent ket e buez, emezo, da vont en dro d’ar c’hrenv e-touez e genseurted.
A-vec’h en doa bet ar beleg amzer da govez Yann, ma teuas al laeron en dro. Goude beza gwallgomzet ouz ar beleg en em lakejort da skei war ar paourkez den evit beurgas, ha pa her c’hredjont maro ez ejont kuit.
Ar beleg n’oa ket eat a-bell. Kerkent ha m’oa eat al laeron kuit e teuas da gaout an hini a gredent maro, hag e kazas c’hoaz eun tammig buhez ennan. E zougen a reas da gardi an tiegez a yoa eur pennad ac’hano. Eno e c’hourvezas anezan war eun neubeut plouz (kolo), hag ec’h en em roas da zoursial eus e c’houliou. Al laeron avat o doa e welet o tougen e glanvour hag a deuas ivez war e lerc’h. En em lakât a rejont adarre gant o zabrinier da skei gant Yann Jertrud, hag unan anezo a lavare :
— Red eo e ve ibilet e ene en e gorf pa n’eo ket maro c’hoaz !
— Bremaik ne vezo ket ! eme unan-all ; hag o lavaret kement-se e krogjont daou ennan, unan e pep gar, hag her stlejont a-ruz hag a-drein a-dreuz ar vein hag ar girsier betek eur ster a yoa e kichen, el leac’h ma hen taoljont evit ne vije mui klevet hano anezan.
An tri bourrev a yeas ac’hano neuze. Ar beleg, hag en doa ranket tec’het a yoa chomet war e api, hag a deuas adarre kenta ma c’hellas. Dioc’h ar gwad, e kavas e hent. Pegen mac’hagnet bennak oa Yann Jertrud ez oa e anaoudegez gantan pa oe taolet en dour, hag e c’hellas lavaret c’hoaz eur wech da vihana a galon :
« Intron-Varia, ho pezet truez ouzin ?
Ne c’houie ket neui, an den kez ; mes ar Werc’hez, pedet gantan ken alies hag he devoa e zalc’het e buez betek neuze, a deuas war e zikour. Chom a reas war c’horre an dour, hag hep ma c’houie penaos, en em gavas hepdale en tu-all d’ar ster, war ar seac’h. Pa zigouezas ar beleg, e treuzas buhan ar ster evit dougen sikour d’ezan, ha Yann en devoe nerz a-walc’h evit sevel e zaouarn etrezek an nenv da lavaret :
« Va zad, saveteet oun ! »
Ar beleg a gavas prestik goude eur c’har evit dougen Yann Jertrud d’ar c’hrenv eleac’h edo dioc’h ar mintin. Ar c’hont Sant-Pol a gemeras kement a zoursi eus e zervicher feal, a lakeas louzaoui ker mat e c’houliou, ma pareas hepdale, hag e oe gwelet yac’h ha laouen o vont da bardona da japel ar Werc’hez, evit e zrukarekât ha da rei da anaout d’an holl he zrugarez hag ar burzud he doa grêt en e genver.