Yann-Mari Kerdrazen, pe ar Breton
D’al lun 23 a viz mae 1892, Yann-Mari Kerdrazen a zihunas divezatoc’h eget kustum. Karget en doa en derc’hent ugent karrad douar evit uhellaat Enezen al Logod, hag, e feac’h, daoust m’oar turier douar eus an tad d’ar mab, an dud a zo tud, hag o diwreac’h n’int ket great gant dir.
Abalamour da ze eo e tihune evit ar wech genta gant an heol, Yann-Mari Kerdrazen, ganet e Pontorson, wardro daout-ugent vloaz a yoa.
« Pemp heur hanter ! » emezan, nec’het bras o sellet oc’h an heurier a yea eus an tad d’ar mab e tiegez ar C’herdrazenned abaoue m’oa kavet an doare da gonta an heuriou.
« Al lun a zo hizio, ar wech genta eo d’in d’hén ober ! »
Hag o veza sonjet evel-se e savas goustadik, oc’h ober eur zell war ar c’halatrez.
Dont a rea an heol warnan oc’h e c’holo eus ar sklerder c’hoek-se a zeblant beza mousc’hoarz an deiz o sevel ; al laboused, nevez digoret ganto o daoulagad, a richane e-touez an deliou o lintra gant gliz an noz ; ha setu Yann-Mari o lakaat e spered da zonjal.
Hag e petra e c’hell sonjal eur micherour ? nemet en e zerveziou labour, ken henvel, ken disliv, a gouez a hini da hini er vuez peurbadus, hep ma chomfe netra war an tal, hag eur gwenneg bennak er yalc’h. O ! nan da ! hag ouspenn-ze, Yann-Mari a ankounac’hae anaoudeien an dachen labour, ar c’hamaraded, mignoned eun dervez, evit sonjal er re en doa lezet du-ze, e re goz, a gouske sioulik war ar meaz, e gwered ar barrez, dindan ar raden seac’h leun a c’houez vat, el leac’h ma teu ar gwenan da voudal ; gwelet a rea adarre an dervez kaer ma timezas d’eur goueriadez, eveltan eus Breiz-Izel, hag he doa aon bras rak Pariz. An aotrou Person. dreist-oll, ne felle ket d’ezan ez aje di ; ya, mes ar veleien a wel re stris, gouzout mat a reer kement-se ; klevet freas en doa penaos edo an traou e Pariz, n’en doa ket ezom eta eus aliou ar veleien.
Ha brema, n’anaveze beleg ebet : evit gwir, bez ez oa du-ze eun ilizig, er penn pella, tostik d’ar ster vras (ar Seine) ; he gwelet en doa eun dervez, o vont da heul e wreg sammet gant eur c’hlenved peultrin. Hogen, ker pell edo, ma na fellas ket d’ezan kas e verc’h di evit ar c’hatekismou, ha, dre va c’horn tounm ! n’oa ket nebeutoc’h koant evit an dra ze !
Ar baotrez kez, hi avat, a gave dies chom hep ober he fask kenta ; hogen, prena reas ar skiant hervez ar peza wele dalc’hmat dirak he daoulagad, hag abaoue meur a viz ne lavare mui ger war gement-se.
An dra-ma n’oa ket eun taol kaer a berz an tad ; ar re goz ne vijent ket laouen o klevet e zoareou.
Hogen, e peleac’h edo ar re goz-se ?… Ha neuze, hep gou zout na penaos na perak, Yann-Mari a zavas e benn : a zioutan ez oa eur prenestr hep ridoj. Ar Breizad a jomas pell da zellet. Glas kaer oa an nenvou, hag ar stered en tu enep d’an heol a varve goustadik Klevet a reas eur c’hloc’h er pellder o skeitaoliou an Angelus ; ar micherour a zelaouas anezan gant evez, evel pa viche hini e vro, e barrez eus Breiz-Izel, hag e santas e galon o lammat d’e c’houzoug.
« Diotachou ! » emezan ; hag hen da beur-wiska e zilhad.
« Nanna !… Nanna !… » Pa na responte den d’ezan, Yann a zigoras dor ar gegin, el leac’h ma kouske ar baotrez vihan. Pep tra a yoa en urz, hag ar gwele aozet mat. Gwelet a eure zoken e bred d’ezan oc’h e c’hortoz, ar pez hen lakeas da zonjal edo c’hoaz war yun.
« Eat eo d’ober eur gefridi, red eo ma ve ! » a lavaras-hen, hag o veza ma teue da inoui, e kemeras eun tamm bara, e lakeas eur skolpad fourmaj warnan, ha d’an traon.
An dud, d’ar poent-se, a yea hag a deue war dachen an Dispac’h ; kirri pounner an ijinerezou a yea ebiou da girri ar bilhaouerien vras ; ar varc’hadourien, war gorf o roched c’hoaz, a zigore o staliou ; ar werzerezed leaz a lede o fodouigou tougn e-harz ar gwez ; bandennadou devezourien a dremene oc’h heja o diwreac’h, eur podig leun a rata pe a zouben ganto a-benn meren ; diskouez a reant eur plac’hig yaouank gwisket oll e gwenn hag a dreuze an hent. « Hizio ema Pask ar vugale, » eme unan.
— « Ar baotrez koant ne vezo ket divezat, » a lavar unan-all. Mat e ra ! ar c’haera dervez eo eus ar vuez, ha n’oufe ket beza re hir ! »
Yann-Mari a yoa azezet ouz eun daol, dirak eun tamm hostaliri, oc’h eva eazen fresk ar beure, Klevet mat a reas ar c’homzou-ma. Dizale e welas o tremen diou baotrez-all gwisket i ve e gwenn ha koantik koant dindan o gouel mouselin, al levenez, ar glanded, ar zantelez o para wer o dremmou ; dont a reas kalz reou-all warlerc’h. Yann avat n’hellas ket kas eus e benn ar zonj eus ar Pask kenta.
« Nanna, kredabl, a vije bet laouen hizio gant eur wiskamant evel-se !… Bah ! m’he c’haso da Zant-Ouen, d’an Tri-bez-kanol », evit n’he devezo ket re a boan spered ; eno e kavo friko ar pez a garo ».
— « Sell ! Kerdrazen !… a hopas en eun taol daou vicherour gant o dilhad sul, o tont davetan. Asa, paotr paour, n’ec’h eus ket da zilhad kempenn ? Dre va feiz ! poent eo d’it finval, ha zoken, n’ouzomp ket ha ne vezo ket leun zac’h an iliz pa zigouezi… N’ouzout ket peger bihanik eo ? Ar re ne vezomt ket enni eun hanter-hur a-raok o deus da gaout aon da rankout chom er-meaz ! »
— « Terri a rit d’in va fenn ! »
An daou zen a jomas alvaoet da zellet an eil ouz egile.
— « Penaos ’ta, n’ez eez ket gant da verc’h ? »
— « Gouzout mat a rit, mechans, emezan gant ruster ; n’eo ket bet darbet d’in beza a du gant ar veleien, hag an diotachou-ze… »
— « A ! peoc’h avat, mar plij, va faotr !… An diotachou-ze a zo kouls d’it ha d’ar re-all. Emaon o nevez gwelet da verc’h gwisket e gwenn o sanka eur spilhen e gouel va hini-me. »
— « Brao eo d’it… » Ha war gement-se Yann-Mari a jomas digor e c’hinou, e zaoulagad o para war eur baotrez e gwenn a deue warzu ennan o koms gant eur vignonez d’ezi.
— « Petra ’n tanfoultr !… Asa, trei a ra va fenn war an tu gin en de-ma ; hi eo, m’hen tou ! ya, ya, Nanna eo !… »
Nanna oa zur, kaer evel eur werc’hez, eürus evel eun eal !
Ar baotrez kez a jenchas liou pa welas he zad ; kredi [a] rea ez oa eat d’e labour evel kustum. Hogen, abars m’he doa kavet digarez ebet edo an tad en he c’hichen, hag e starde anezi gant karantez war e galon ; daelou puilh a zirede eus e zaoulagad.
Netra n’en deus muioc’h a c’halloud war eur galon eget an daelou-ze a levenez skuilhet gant eur gwaz.
— « O ! pegen eürus e vije da vamm hizio oc’h da welet en doare-ze ! Red eo e vefac’h eur vaouez vat elevato, amezegez !… It atao, goustadik ; ne vezin ket pell o wiska va chupen, hag ez in d’hoc’h heul. »
En iliz-se leun a c’houez vat, a vokedou hag a c’houlou, ne oe en deiz-se plac’h ebet eürusoc’h eget Nanna, merc’h ar Breton dizroet ganti da Iliz ha da feiz e dadou koz.