Eur roue a oa gwechall roue e Bro-Ac’h. Tri mab en devoa bet war eun dro, ha karout a rae anezo o zri. Nec’het e oa ganto, avat, o klask gouzout pehini anezo a vije roue war e lerc’h.
Eur wezenn-avalou a oa e liorz ar palez ha bep bloaz e veze daou-ugent aval enni. Hogen, bec’h d’ezo beza hanter azo, e vezent laeret. Ar roue a lavaras eun devez d’e vugale :
« Va avalou a ya bep bloaz gant al laer, daoust d’in da lakaat tud d’o diwall noz-deiz. An hini ac’hanoc’h ho-tri a dapo al laer, hennez a vezo va rouantelez d’ezañ. »
Setu amañ anoiou mibien ar roue : Ac’h, Bad ha Dell. Ac’h a gomzas ar c’henta, evel-hen :
« Me a yelo fenoz d’al liorz da ziwall an avalou. »
« Ha me warc’hoaz da noz, » eme Vad.
« Ha me an noz da c’houde, » eme Zell.
Diouz an abardaez, en deiz-se, e yeas Ac’h d’ar jardin. Kas a eure gantañ peadra da dremen an noz war-sao : bara ha sistr.
En eur vont e tigouezas eur vaouez koz gantañ, hag houmañ d’ezañ :
« An aluzen, en an’ Doue ! aotrou. »
« N’em eus ket re evidoun va-unan. »
« Evel a gari, paotrig kaez. »
War-dro hanternoz, setu ar c’housked o tont d’ezañ ; dibikouza a ra e zaoulagad gwella ma c’hell. Ha kerkent, setu eun trouz bras a-us d’ar wezenn. Aon a grog e Ac’h. Sevel a ra e benn, koulskoude, hag e wel eur mell pez labous a zo e zaoulagad ker bras hag al loar pa vez ar c’hann, ha lugerni a reont evel an heol da greizteiz. Plaoufa a ra war an avalou hag e kas poent enn tokad mat gantañ. Stigna a ra Ac’h e wareg hag e tenn ganti. Tiza al labous avat ne ra ket.
Diouz ar mintin antronoz, e teu ar roue da gavout Ac’h.
« Tapet eo al laer ganez ? » emezañ.
« N’eo ket. Gwelet em eus anezañ ha tennet warnañ, ha va bir, kredabl, a zo aet e-biou. »
« Va rouantelez ne vezo ket d’it. »
Deuet an noz, Bad a ya d’al liorz. Evel e vreur, e kas bara ha sistr gantañ. Ar vaouez koz a zeu d’e gavout :
« An aluzen, en an’ Doue, » emezi.
« N’eus ket re ganin evidoun. »
« Evel a gari, paotrig kaez. »
Hag e c’hoarvez gantañ evel gant e vreur Ac’h. A-barz ma ’z eo savet an heol antronoz, emañ ar roue e dad en e gichen.
« Paket eo al laer ? »
« Gwelout anezañ am eus graet ha tennet warnañ. »
« Ha skei e-biou ? »
« Allas ! »
« Ne vezi ket roue war va lerc’h. »
Ha setu tro Dell. Ober a ra evel e vreudeur : bara ha sistr a gas gantañ. Hag an hini goz d’ezañ :
« An aluzen, en an’ Doue ! »
Ranna a ra Dell e vara hag e sistr ganti.
« Chañs vat d’it, paotrig, » emezi.
Hag hen d’an atil. Da hanternoz, setu trouz a-us d’ar wezenn, hag al labous o tont. Skedusoc’h eget an heol eo e zaoulagad, ha brasoc’h int eget al loar. Pa blav war an avalou e tenn Dell warnañ. N’eo ket lazet koulskoude, met pleuñv avat a gouez dioutañ. Dell a zastum anezo hag a ya d’ar gêr. Ouz ar goulou e wel e lufront e-giz aour flamm, ha koantoc’h egeto ne gavfed ket.
Abret mat e teu ar Roue.
« Hag al laer ? »
« N’eo ket lazet. Gloazet avat eo bet. Setu amañ pleuñv anezañ. Aval ebet n’ez eus aet gantañ. »
An tad a gemer ar pleuñv, hag :
« Al labous pleuñv aour a rankan da gaout, » emezañ. « pe mervel a rin dizale. An hini a zigaso anezañ d’in, hennez a vezo va rouantelez d’ezañ ha va madou holl ivez. »
Hag e kemenn d’ar Fur dont d’e gavout, hag e tiskouez ar pleuñv aour d’ezañ.
« Petra a soñj d’it eo ar re-mañ ? » emezañ.
« Roue galloudus, » eme ar Fur, « ar re-mañ a zo pleuñv eul labous burzudus n’en deus ket e bar dre ar bed. Daou vaen lintrus a zo oc’h ober e zaoulagad, hag an daou vaen-se a dalv muioc’h eget ho rouantelez a-bez. Hag ar pleuñv aour-se, bep miz e kresk re nevez warnañ. »
« Ha pelec’h emañ al labous-se ? »
« War gribell eur menez sounn e Bro-Spagn. Eur c’hastell kaer en deus eno. Hag al labous-se n’eo ket eul labous eo. Plac’h koantoc’h n’eus ket. War an deiz e vez plac’h ha diouz an noz labous aour. »
« Ne chomin ket beo pell, » eme ar roue d’e vugale goude, « ma ne zeu ket al labous laer avalou d’in. An hini hen digaso amañ eo a vezo roue. »
« Ni a ya d’e glask, » eme an tri mab war eun dro, « ha mervel a raimp kentoc’h eget dont amañ heptañ… »
Bep a varc’h ha bep a yalc’had-aour melen a ro ar roue d’ezo antronoz. Hag int en hent, ha war-raok avat ! En eur c’hroazhent, Dell a lavar :
« Deomp pep-hini en e bart e-unan. An hini kenta a zigouezo amañ en-dro, yac’h hag ampart hag al labous gantañ a raio eur groaz war ar maen-hir a zo aze er park e-tal an hent. »
« A vezo graet, » eme Ac’h ha Bad.
Lezomp ar vreudeur da vont pep-hini diouz e du, ha ni a heulio anezo evel-hen : Ac’h da genta, Bad da c’houde ha Dell da ziweza.
Ac’h a ya, seder an tamm anezañ : eur vaouez koz a zigouez gantañ.
« An aluzen, en an’ Doue ! » emezi.
« Hir eo an hent am eus da ober, ha tamm re a arc’hant ebet n’am eus. »
« Evel a gari, paotrig kaez. »
Hag Ac’h a ro kentr d’e varc’h. Da zek eur noz e fell d’ezañ diskuiza, hag ez a en eun ti dister.
« Lojeiz a gavin amañ ? » emezañ.
« Ya, ya, evit netra c’hoaz, nemet rei a reot teir reunenn eus lost ho marc’h d’in. »
« A galon vat, ha kant mar karit. »
Ha roet ez eus da zebri ha da eva d’ezañ. Goudeze, setu mestrez an ti, eur plac’h koz, da lavarout :
« Da belec’h emaoc’h o vont ? »
« D’ar Spagn da glask eul labous aour a zo eno o chom en eur c’hastell kaer, war lein eur menez sounn. Ma c’hellan kaout anezañ, va zad a lakay ac’hanoun da roue war e lerc’h. »
« Hañ ! da glask al labous aour milliget-se eo ez ez ? Va mab-me a zo aet gantañ, ha n’em bezo anezañ ken am bezo kement a reun eus lostou kezeg hag a zo a bleuñvenn war benn al labous. Hogen, ar pleuñv-se a gresk bep miz re nevez warnañ ! siouaz ! »
« Kemerit reun eus lost va marc’h kement ha ma karot. »
« Teir reunenn hepken a c’hellan da gemerout digant pep-hini… Al labous-se a zo taer. Gwelloc’h e vefe d’it chom hep mont. »
« Lavaret em eus digas anezañ d’am zad pe mervel. »
« E-giz ma plijo ganeoc’h. Kit da gousket bremañ : faez oc’h emichañs. »
« Eun tammig bihan met an dra-ze ne ra seurt. »
Mintin mat, antronoz, e sav Ac’h. Rei a ra teir reunenn d’ar wreg, hag en hent pell ’zo. En deiz-se e c’hoarvez evel en derc’hent gantañ : mont a ra, pa ’z eo an noz anezi, en eun ti da loja hag e ro teir reunenn. Meur a wech e ra kement-all, kement ha ken alies ma ’z eo direunet lost e varc’h. Ar c’helien-mors a c’hoarz o gwalc’h neuze diwar-benn e loen-kezeg, hag a sun anezañ, na petra ’ta ? Hag ar Marc’h-e-lost-direun e voe lesanvet gant an holl.
Digouezet en aod, e chom Ac’h da ziskuiza en eun ti bihan… Met e-pad an noz, al laeron-vor a zeuas hag a gasas anezañ ganto. Brezel o devoa neuze, hag e-pad an emgann, Ac’h a voe lazet gant eur boled en e benn…
Ne dalv ket d’in displega kement a c’hoarvezas gant Bad, rak ober a eure evel e vreur d’an hini goz, ha rei reun eus lost e varc’h e kement ti ma tiskennas. Digouzet en aod, e paeas tud eur vag d’her c’has d’ar Spagn. Met a-benn tri devez, ar mor a goeñvas, an tarziou a gounnaras hag a gasas ar vatimant d’ar strad, ha Bad kaez a voe beuzet.
Dell, aet diouz e du, a zigouezas gant ar memes maouez koz o devoa kavet e vreudeur.
« Doue d’ho pennigo, mab, » emezi.
« Ha c’houi ivez, moereb. »
« An aluzen, en an’ Doue. »
« Dalit, » eme Zell, o rei eur pez aour d’ezi.
« Bennoz Doue, Dellig. Ha selaou a reot eun ali diganin ? »
« Ya, ha laouen c’hoaz. »
« Mat. Diwallit da rei reunenn ebet, nag eus lost nag eus moue ho loen, ken a viot o tistrei eus ar Spagn. Ma roit unan hepken e viot kollet, e vezo graet ganeoc’h hag al labour aour a chomo e-lec’h m’emañ. »
« Ho trugarekaat eus a-greiz va c’halon. Dalit eur pez aour-all. »
« Mat eo ho kalon, mab. Ma rit ar pez am eus lavaret e teuio ho tro da vat ganeoc’h. Gouzout a rit n’eo ket eur gwir labous eo al labous aour : eur plac’h yaouank sorset ne lavaran ket. Pa zigouezot en e gastell, tennit eus ho kodell ar voest vihan-mañ a roan d’eoc’h, ha taolit al ludu a zo enni warnañ. Lezit ar voest digor, hag al labous aour deuet da veza eul laouenaning a nijo enni. Serrit warnañ neuze ha deuit amañ d’am c’havout ha me a lavaro d’eoc’h petra da ober… Ho pezit soñj avat da virout en o flas reun ho loen-kezeg, pe e vezo echu ganeoc’h prestik… »
Dell a ziskennas e kement ti a oa bet e zaou vreur enno araozañ. Ne roas reunenn ebet avat ha ne c’hoarvezas droug ebet gantañ. Hag e tigouezas er Spagn.
Tri devez e chomas e-tal dor ar c’hastell hep gallout mont tre, rak morailhet mat e oa.
D’an trede devez, diouz an abardaez, setu al labous o vont da bourmen en e wetur, eur wetur aour eveltañ. Dell a dosta outañ hag a stlap al ludu warnezañ. Raktal, al labous bras aour a zeu da veza eul laouenanig hag a ya er voest chomet digor.
Serri a ra Dell warnezañ, pignat war e varc’h, hag en hent.
Buanoc’h eget avel veurz ez a al loen ha Dell a zo dizale e-kichen ar baourez koz.
« Deuet mat ra viot, Dell, » emezi.
« Bennoz d’eoc’h, moereb. Al laouenanig a zo ganin. »
« Diskouezit anezañ d’in : pell ’zo n’em eus ket e welet. »
Digeri a ra Dell ar voest. Er-maez anezi e lamm, n’eo ket eul laouenanig, met ar plac’h koanta a voe biskoaz er bed.
« O ! va merc’h ker ! » eme ar vaouez koz o pokat d’ar plac’h yaouank. « Keit-all ’zo n’em eus ket da welet ! Ha, paneve d’ar paotr mat-mañ, e vijes labous aour c’hoaz. D’ezañ e vezi ma fell d’ezañ. »
« Hag e fell d’in, moereb… va mamm bremañ. Gwelloc’h e kavan kaout anezi eget holl vadou ar bed… Met diskouez a c’hellin anezi d’am zad dindan furm al labous aour, evit ma kredo eo heñ eo, ha ma vezo d’in e rouantelez ? »
« Memes tra, va mab. Disorset eo bremañ avat… Ha kendalc’hit, Dell ker, d’ober vad war hoc’h hent. Kasit ho kwreg ganeoc’h. Evidoun-me, me a ya da gavout va c’herent koz d’ar bez. Kenavezo ! Ha Doue ra vezo ganeoc’h ! »
Hag ar vaouez koz a ya kuit a zirazo, goude rei bep a dri bok tener d’ezo. Ha Dell a gerz war-du Bro-Ac’h gant e wreg muia-karet. Eur groaz a ra war ar maen-hir, er park e-tal an hent, e-lec’h ma oa aet e zaou vreur hag heñ pep-hini diouz e du. Ober a c’helle eur groaz, rak yac’h hag ampart e oa, ha deuet da vat e dro gantañ.
Ar roue a oa o pourmen en e liorz, o leñva d’e avalou, pa welas Dell o tont. Redek a reas war-du ennañ hag e pokas d’ezañ oc’h e starda, endra ’c’helle war e galon. Ken laouen e oa ma chomas eur pennad hep gellout lavarout grik.
« Deuet mat ra vezi, va mab ker, » emezañ a-benn ar fin. « Piou eo ar plac’h a zo ganez ? »
« Va gwreg eo, va zad : al labous aour. »
« Heñ eo, » eme ar Fur a oa eno d’an ampoent. « Dell a zo deuet a-benn eus e daol. Ac’h ha Bad, avat, a zo maro : an hini kenta lazet gant al laeron-vor, egile bet beuzet e-kreiz an arne spontus war ar mor dirollet. »
« N’eus forz, » eme ar roue. « Dell a oa ar gwella hag ar fura eus va zri mab. Heñ, eta, eo a vezo roue war va lerc’h. »
En noz-se, ar roue a welas gwreg Dell dindan stumm al labous aour. Ha c’hoarzin a eure kement, o welout e zaoulagad bras evel al loar hag e bleuñv melen skedus evel an heol, ma varvas mik eno.
Dell a voe roue neuze. Hag heñ hag al labous aour, deuet da vat da blac’h yaouank, a voe an eürusa tud a voe biskoaz war an tamm douar-mañ.
Doue da vezo gant an Anaon !
Ar Bobl,
du, kerzu 1905.