Ar galon vat
- Kristen ha Breizad da virviken
Breiz karet, pez-c’hoari e tri arvest.
Ar yalc’had aour, c’hoari farsus en eun arvest.
Ar mabig Jézus, mister kristen en eun arvest.
Kristof ar C’hrenv, mister kristen en eun arvest.
An aotrou Flammig, c’hoari farsus e daou arvest.
Tarsisius, mister kristen en eun arvest.
Saïg ar paotr fin, c’hoari farsus en eun arvest.
Barnediges Doue, mister kristen en eun arvest.
Sac’h ar marichal, c’hoari farsus en eun arvest.
Judikaël, mister kristen en eun arvest.
Ar galon vat, c’hoari plijadurus en eun arvest.
Ar c’hoz vedisin, c’hoari farsus en eun arvest.
Lilien ar Folgoat, mister kristen en eun arvest.
Ar mab foran, mister santel en eun arvest.
Fanch vras ha Fanch vihan, c’hoari farsus en eun arvest
Noz nedeleg, mister kristen en eun arvest.
Perig arrive à Plabennec au moment où un jeune homme vient de tomber mort sur la route. Perig donne tout ce qu’il possède, trois écus, afin qu’on célèbre trois messes pour le pauvre défunt. Au moment où il va se remettre en route, il est accosté par un jeune breton, Gwenole. Sans qu’il s’en doute, ce Gwenole c’est, sous une forme humaine, l’âme reconnaissante du mort inconnu. Ils deviennent amis et mettront en commun leur travail et leur gain. Les circonstances leur font gagner une bourse d’or. Gwenole, qui a un profond mépris pour les biens terrestres, l’abandonne à Perig et celui-ci, à son tour, l’emploie à sauver de la ruine un malheureux. Le soir tombe ; l’Angelus sonne à l’église de Plabennec, et voilà que, subitement, Perig, la conscience d’ailleurs bien en règle, se trouve auprès de la porte du Paradis. Son patron, Saint Pierre, après quelques petites difficultés, lui ouvre, à la prière de Gwenole, la porte qui donne accès aux éternelles délices.
Heureux les miséricordieux, car ils obtiendront miséricorde [2].
PERIG, paotr yaouank.
GWENOLE, paotr yaouank.
FANCH, mestr hostaleuri An Aval Aour.
LAOU, e vevel bihan.
FIRBOUCH, urcher, denig koz ha dister.
KLAODA, besteod.
MAZE, born.
JOB, den koz, e gein daou bleget.
LOM, den paour ha bouzar pod.
SANT PER. Her c’hlevet a reer, hep her gwelet.
Eur medisin brudet.
Mab ar medisin, 5 pe 6 vloaz.
An aotrou mear.
Ar gward eus an ti kear.
Eun toullad tud diwar ar meaz
Kement ma a dremen e Breiz-Izel, e bourc’h Plabenneg. En eur c’horn eus an teatr, eun tammig taol ; kadoriou ha bankou.
Mil dan kurun ! Eiz heur ha kart, ha Laou ne zeu ket en dro c’hoaz. E peleac’h ’ta e chom ar ginou tartez se ? Eun heur hanter zo aba ma ’z eo eat kuit. Ni a vo divezad evit aoza lein. Ha koulskoude, foar vras Plabenneg eo hirio. Marteze e teuio aman da leina kalz marc’hadourien kezeg ha saout, kalz tud diwar ar meaz, kalz bourc’hisien pinvidik zoken. O krial hag o lakaat e zourn war e jod kleiz. O la ! o la ! setu va dant oc’h ober d’in adarre poaniou a bep seurt ! O la ! o la ! eun dant kleuz eo, dant an diaoul hag an ifern. Evomp eur banne ; ar gwin a lakaio ar boan da vont kuit, marteze. Eva a ra. O la la ! o la ! ar boan a zeu krenvoc’h. Laou a zeu o tougen eur baner bounner. Ha te eo, tartouz ! te eo lakepod, pez didalvez. Petra d’it beza ken divezad ? lavar ’ta.
N’oun ket bet evit dont en dro kentoc’h, mestr. Ar boulonjer, ar c’higer, ar marc’hadour amann, ar marc’hadour viou ne felle d’ezo rei d’in na bara,
na kig, nag amann, na viou.Na perak ’ta ?
Abalamour ma tleit da bep hini anezo eur bern gwenneien, pell pell a zo.
Da baner a zo leun evelato, ha leun mat.
Ia da, mez evit ar weach diveza eo. Warc’hoaz den ne roio mui d’eoc’h marc’hadourez ebet ne met na baeot da genta kemend a dleit. Ia, mestr, ia.
Ha ne ket echu ganez lavaret d’in kemend all a zorc’hennou hag a ziotachou ; marmouz divalo, lorgnez mevelig, truilhen, boed ar groug. N’eo ket echu ?
Eo, eo, echu eo, ha raktal zoken. O tenna e davancher hag ouz her rei da Fanch. Dalit ! Setu va zavancher. N’em eus mui ezom ebet ken anezan. Me lavar evel ar varc’hadourien. Ma n’eo ket paeet ar re ze, ne d-oun ket me kennebeud. Ouspenn eur bloavez bras zo n’em eus ket bet diganeoc’h eun diner toull zoken. Kenavo !
Ha n’out ket maget marteze ?
Eo da, gant eur geusteuren ha ne fellfe ket
d’ezo ar moc’h he dibri, Kenavo !O va Doue ! pebez poan a ra d’in va droug dent.
Ha, ha, ha ! gwell a ze, gwell a ze ! Kenavo.
Selaou, va c’heazik ! foar vras Plabenneg eo hirio. Chom ganen, ezom am eus ac’hanout.
N’hoc’h eus ket, p’eo gwir ne d-oun nemet eun tartouz.
N’out ket.
Eul lakepod, eur pez didalvez.
N’out ket, n’out ket.
Eur marmouz divalo, eul lorgnez mevelig, eun druilhen, eur boed evit ar groug.
Tamm ebet, tamm ebet.
Va moutig, va c’hoantik, va mignonig. Klask a ra lakaat an tavancher adarre da Laou.
Gortozit eun tamm, aotrou. Mar choman ganeoc’h, c’houi a baeo d’in hirio e berr, ugent lur, da nebeuta, diwar ar pez a dleit d’in.
M’hen tou d’it, va c’heazik, en hano va mamm ger, Doue r’he fardouno. M’hen tou d’it. Lakaat a ra an tavancher da Laou. Sell ’ta ! sell ’ta ! ema an Aotrou Doue ganeomp. Setu eun den yaouank a zoare duhont. Dont a ra, sur, da c’houlen da zibri ha da eva. Kea buan d’ar gegin gant da baner. Laou a ya. Perig a zeu. Ema eur c’hoz korn-boud a istribilh ouz e c’houzoug, stag ouz eur goz korden.
Doue r’ho pinnigo, aotrou. Ma ne fazian ket, eun hostaleuri eo a zo aze dirazoun.
Just avat, hostaleuri an Aval Aour, ha n’hellfed ket kavout he far. N’eus ket eun all gwelloc’h na brudetoc’h e Plabenneg.
Sellit ’ta ! emaoun e Plabenneg dioc’h a livirit. N’anavezan ket ar vro ma. Eus eur vro a bell e teuan, eus a Vrelez, eur vourc’h vrao tost d’ar mor. Perig eo va hano me.
O la ! o la la !
Petra ganeoc’h ?
Netra, nemet eur c’hildant kleuz, eur foultren kildant a ra poan d’in. Hag emaout o vont pell ?
N’ouzoun ket ; klask a ran eul labour bennak, rag oun chomet va unan penn war an douar. N’em eus mui na par na kar. Ne jome ken ganen nemet va eontr koz, Jakez, breur va zad koz. Maro eo, daou viz zo, ouz va lezel va unan da heritour.
Ha kalz madou ac’h eus bet war e lerc’h ?
Goude maro va eontr, red mat eo bet paea mizou e glenved diveza ha re oferen an Anaon. Evit hen ober, an noter en deus gwerzet a bez koz traou an hini koz.
Eun tamm braoik a beadra. Da genta ar c’horn-boud ze n’eus ket bet den d’her prena. Me zo bras va fouge gantan. Me c’hell gantan ober eun tamm muzig, eun tamm son laouen ha skiltrus.
Klevomp ’ta. Perig a zon. O la la ! An trouz se a ra poan d’am dant. Lavaret e ve edo eur vioc’h teo o vlejal. Perig a zon adarre krenvoc’h. Tao ’ta, mil gurun, me a vo bouzar ganez. Perig a c’hoarz. Ha n’ec’h eus ket bet tra all ebet warlerc’h da eontr ?
Eo, eo ; arc’hant ! arc’hant brao. Selaouit ! Lakaat a ra e arc’hant da zeni en e zourn. Selaouit ! C’hoarzin a ra.
Pegement ?
Tri skoed ! tri skoed arc’hant gwenn, unan, daou, ha tri. N’em eus ket bet biskoaz kemend all. Daoust ha dibri a c’heller eul lein vat gant tri skoed ?
Feiz va Doue, her c’hredi a ran. Tri skoed ! gant tri skoed e c’heller ober eul lip e bao eus ar re gaera. Eun den bennak, ha pa ve zoken eur roue e ve, kalz re eo d’ezan tri skoed da leina.
Gwir ? Gant va zri skoed, me a c’hello kaout silzig,
kig moc’h, viou fritet ha bara fresk ?Leiz da gof.
Eva gwin ruz ha gwin gwenn ?
Bete da zaoulagad.
Hag eur banne kafe du da c’houde ?
Eur bodezad leun az pezo.
Mat. Roit d’in eur c’hofad mat er c’hiz se
Ne ket diez. O krial. Laou, lavar d’ar c’heginer aoza lein evit an aotrou ma.
Ia, mestr. An aotrou mear a zeu.
Lavar ’ta, Fanch. Tud zo hag o deus lavaret d’in e kaffen aman eur c’hravaz hir ha ledan, Daoust ha
gwir e ve ?A zo gwir. Ezom hoc’h eus anezan dioc’htu ?
Ia. N’eus nemet eur pennad, eur maread tud en em gave bodet du hont, e kichen park Yann-Vras. Eat oun da welet, evel just. Ha petra e oa, Fanch ? Eur paotr yaouank maro, da c’hourvez war ar c’hlazen.
Ha gouzout a reer piou eo ?
N’ouzer ket. Gwisket eo gant koz tammou dilhad ha n’eus en e c’hodellou na gwenneg na paper ebet.
Eur ribler bennak, marteze, eur galouper bro marvet gant an naon.
E ve marvet gant an naon, her c’hredi a rafen, mes ne gav ket d’in e ve eur ribler anezan. Hennez, Fanch, a zo kaer kenan e zremm da welet, gant mousc’hoarz eun eal warni. Kroazet e oa e zaouarn paour war e galon, eur chapeled en dro d’ezo. Ne c’hellomp ket dilezel e gorf er c’hiz se. Rakse eo em eus goulennet da gravaz diganez, evit hen dougen d’an ti kear.
Ia, aotrou mear, mont a ran d’her c’herc’hat.
Fanch a ya kuit.
Livirit d’in, aotrou mear, mar plij. P’eo gwir eo marvet ar paotr Doue ze hep lezel eur gwenneg zoken war e lerc’h, e gorf paour a vo lekeat en douar hep tamm linser, hep tamm arched ebet zoken. Al linser hag an arched, n’eus fors pegen dister e vent, a goust eun dra bennak evelato.
Ia sur, mez e kement ti kear zo, ez eus atao eur yalc’hadig a wenneien evit sebelia ha bezia an divroidi, an dremenidi, ar re baour a varv ha n’ouzer ket piou int.
Mat. Dioc’h ho lavar, ar paotr maro a vo douget e gorf d’ar vered. Da c’houde, neuze, den ne bedo evitan, dre ma n’anavezer na kar na mignon ebet d’ezan, na petra ’ta ?
Gwir eo.
Me fell d’in e vezo lavaret evitan oferennou. Anaout a rit an aotrou person ?
A dra zur. Va gwella mignon eo.
Brao ’ta ! Setu aman tri skoed. An tri skoed ma n’em eus ken ; mez o rei a ran a greiz va c’halon. Roit i hoc’h unan d’an aotrou person a lavaro teir oferen, en enor d’an Dreinded sakr, evit ar paotrig eat d’an Anaon.
O rei a rin, va faotr. Mes petra a jomo ganez da c’houde ?
Va divreac’h ha skoazel an Aotrou Doue.
Skuilla raio e vennoz warnout, rak da galon a zo mat, evel a welan. Kenavo, va mab.
Kenavo, aotrou mear. Ar mear a ya kuit.
Echu eo breman an abaden ganen e Plabenneg, ha n’em eus tra ebet ken da ober nemet mont pelloc’h, va zud vat.
Perig ! Perig ! Perig, souezet eun tamm, a zelaou ha goude e kendalc’h da gomz.
Mar gellan kaout eun tamm labour, me zo krenv, me zo yaouank, gounid a rin va bara pemdeziek
ha n’em eus ket ezom netra ouspenn.Perig ! va mignon karet !
Arsa ! ne gouskan ket e doare. Va hano eo a glevan ; ema unan bennak ouz va gervel. Gwenole a zeu, laouen e zremm, warnan dilhad sul brao eun den diwar ar meaz. Dougen a ra eur zac’h bihan ouz e skoaz. Ema en e zourn eur vaz hir ha kaer aour fin, mein talvoudus stag outi.
N’anavezez ket ac’hanoun, Perig ?
E nep giz, sac’h an dien.
N’eus fors. Va anaout a ri divezatoc’h. Petra ouzout ober ?
Netra.
Mat ; me, er c’hountrol, a oar ober pep tra, n’eus fors pegen diez e ve.
Gwir ? Sell ’ta ? Kaera baz ganez ! eur vaz aour eo, leun a berlez fin, leun a vein talvoudus. E peleac’h
e peuz kavet eur vaz er c’hiz se ?En eur vro en em gav pelloc’h eget an douar. Me fell d’in beza da vignon leal, Perig ; ni a labouro a unan ha kement a c’hounezimp a vo daou hanteret etrezomp.
Ne c’houlennan ket gwell. Deomp gant hon hent neuze, hon daou.
Gortoz eun tamm ! Kredi a rafen emaout o vervel gant an naon.
Feiz ! te zo eun divinour dispar. Me zo du va naon.
Gwell a ze. O tigeri e zac’h. Dal ! setu kig mat, bara gwenn hag eur voutaillad win koz. Dibri a c’hellez kement a giri, nemet eun dra, eun dra hepken.
Pehini ?
An dra ze eo. Eur grampoezen winiz eo. Goude beza diskouezet ar pakadig da Berig, hel lakaat a ra er zac’h adarre. Ar grampoezen ma, selaou mat, Perig, a zo evidoun. Na zebr ket an distera tamm anezi. He dibri a rin me, pa zeuin en dro, hag awalc’h bras am bezo ganti. Emaoun o vont da bidi Doue eur pennadig d’an iliz. Va brasa levenez me, Perig, eo pidi Doue. Debr leiz da gof en eur va
gortoz.Bez dinec’h, paotr ; ne jomo ket an traou mat se da louedi er zac’h. Kriadennou spountus er meaz.
O ! Doue madelezus ! ho pet truez ouzin ! Saveteit va bugel muia karet ! Ema o vont da vervel. Ar medisin a zeu, o tougen eur c’hrouadur 5 pe 6 vloaz, diflach, ar goad o redek eus e benn.
Buan ! buan ! tud vat. Ema en e dremenvan. Setu eun hostaleuri. Kavout a rin sikour enni.
Ne d-it ket, aotrou. Roit ho pugel d’in. N’eo netra. Me her pareo dioc’htu. Gwenole a gemer, en e zac’h, eur voestlig a zo eul louzou ebarz, hag ha laka ar bugel war e zaoulin.
Kouezet eo ouz eur mean en eur c’hoari, ha n’oun ket bet evit her parea, evidoun da veza eur medisin brudet.
N’ho pezet ket a aon. Frota a ra penn ar bugel gant al louzou. En han’ Doue, bugelig karet, bez pareet a grenn. Ar bugel a zav en eun taol, a gerz,
a lamm, a c’hoarz hag a zeu da boket d’e dad.Tata ! Tata ! n’em eus mui a boan, n’em eus mui. Deomp da c’hoari adarre, deomp ’ta !
Pebez burzud ! va Doue karantezus ! pebez louzou ! Na c’houi zo gwiziek, aotrou !
Ne ket me eo em eus pareet ho pugel. An Aotrou Doue eo. Gant al louzou ma, roet en e hano, ar re zall a wel, ar re gamm a vale, ar re vouzar a glev, ar re varo a zav da veo.
Gwir eo. Mes me zo bras va anaoudegez vat evidoc’h. Deuit d’am zi. Abenn eur c’hart heur bale e vezimp di, ha me roio d’eoc’h eur yalc’had vat a aour evit ho tigoll. Me zo pinvidik bras.
Nag aour, nag arc’hant, na gwenneien seurt ebet.
Petra a rez ? Penaos ’ta ? Kinnig a reer d’it eur yalc’had aour ! ha leverez nan ! Petra sonjez ? eur yalc’had aour ! te zo foll mik e doare.
Ne fell ket d’in, Perig, koumpren a rez ?
Mil diaoul ruz ! N’em eus gwelet a viskoaz eur
genaouek, eur Yannig diot eveldout.A gav d’it ? Evelato ne gemerin ket ar yalc’had. Perig a azez hag a grog da zibri ar boed a zo e sac’h Gwenole.
Ma ne fell ket d’eoc’h dont, chomit aze da vihana d’am gortoz. Ne rin nemet mont, ha dont en dro raktal.
Ne roan ket d’eoc’h va ger e chomin d’ho kedal.
Me jomo ! Aotrou, me jomo ! Na zelaouit ket anezan. Foll eo. Ma n’en deus ket ezom a aour, me am eus. Ni a labour a unan. Me gemero ar yalc’had. Vad a raio d’eomp hon daou he c’haout. Kenavo bremaik, aotrou. Ar medisin hag e vugel a ya kuit.
Ha breman, epad m’emaout o tibri, me a ya d’an iliz evel m’em eus lavaret d’it. Mar teu en dro ar medisin gant e yalc’had aour, me a zifenn ouzit, Perig, na gemeri eur gwenneg zoken anezi. Ouspenn ze, sonjal a rez…
Sonjal ?
Da grampoezen! nan nan, te a dorr va fenn d’in gant da ravoderez a grampoez. Gwenole a ya kuit.
Nag hi zo mat al lein ma. Naon eur bleiz am boa. Evomp eur banne da lakaat da zisken an holl draou mat se. Eva a ra. Pebez gwin ! Nag hen zo tomm ! Mat, echu eo ? O furchal er zac’h. Ia, echu eo al lip e bao. Sell ! petra an dra ze ? Ha ! krampoezen ar ravoder eo. Na perak ’ta e fell d’ezan ker start na zebrfen ket anezi ? Eur grampoezen a zoare e tle beza. Ba, ba, ba ! n’en deus ket difennet na zellin outi ; eun taolig lagad hep ken, da welet hag hi a ve henvel ouz ar c’hrampoez all. Digeri a ra ar paper ha displega ar grampoezen. He zevel a ra astennet mat en e zaouarn, dirak e zremm. Holla ’ta ! tud keiz, ne welit mui va fenn, hein ? Kuzet eo dindan al loar, loar an Aotrou Doue ! O lakaat e fri ouz ar grampoezen. O la la la la ! pebez c’houez ganti ! O krial. O ! gwella c’houez ! O krial krenvoc’h. Pebez c’houez ganti ! En eur en em zifreta gant e blijadur, regi a ra ar grampoezen. O mil batatezen ! petra ’m eus great ’ta ? Petra rin me breman ? Mat. P’eo gwir eo roget neat, perak ne zebrin ket eun tammig anezi ? Egile ne ouezo tra. Eun tammig, eun tammig bihan bihan ! Dibri a ra eun tamm. O ! Santez Anna ! O ! Santez Barba ! Dibri a ra. Klaoustre na zebrit morse, er baradoz, krampoez ken dispar, ken flour hag houma. Dibri a ra. Na c’houi kennebeud, aotrou Sant Per, va faeroun, a garan kement. Dibri a ra ken na jom mui gantan nemet tammou bruzunet. Foeltr an diaoul ! Petra rafe va mignon breman gant ar bruzun dister ma ? Netra, netra. Dibri a ra ar bruzun diveza ha frota e gof. Nag hi oa mat ! Great e oa bet gant an elez ar grampoezen venniget ze, sur eo.
Da zremm a zo laouen, Perig. Debret mat ec’h eus, a gredan.
Ia sur. Ha te ? pedet mat ec’h eus an Aotrou Doue dioc’h da c’hoant ?
Mat kenan, evidout, dreist holl. Eun tamm naon am eus ive breman d’am zro. Evel m’em boa gourc’hemennet d’it, miret ec’h eus d’in va c’hrampoezen.
Pe grampoezen ?
Va hini me. Te a ra al leue. He lezet ec’h eus er zac’h evidoun, hein ?
Petra ’ta ? Bez’ ez oa eur grampoezen er zac’h ? Ne ouien ket avat, ha n’em eus ket gwelet anezi. Klask te da unan. O tigeri ar zac’h. Sell ! n’eus tamm krampoez ebarz.
O paotr fall ! Gaouiad touet ; peus ket a vez pa leverez gevier ken divalo ze ? Bez dinec’h : me az lakaio dizale, ha daoust d’it, da lavaret ar wirionez, te welo. Red mat eo d’in mont da gerc’hat eun dra bennak da zibri, p’eo gwir e peus lonket va zammig boed paour.
Ne ket gwir. Gwenole a ya kuit.
Ha ne gav ket d’eoc’h, Bretoned fur, ez eo va
mignon foll eun tammig ? eun tamm brao a banezen
eo, eur penn skanv a zen a zo troet e spered.
Gwelit ! Eun den pinvidik mor a ginnig d’eomp eur
bern pesiou aour ha ne fell ket d’ezan her c’hemeret !
O sonjal. A hend all, ne zeu ket buan en dro
an aotrou ze gant e aour, ha fenoz, ’m eus aon,
n’hor bezo ken da goania nemet pedennou va mignon.
Kement se ne lakaio ket bara en hor c’hof.
O skei ouz e dal gant e zourn. Sellit ! kavout a ran,
en eun taol, an tu da c’hounit eur bern pesiou
arc’hant da nebeuta. Va eal mat eo, sur, a gas d’in
ar zonj gaer ze. Gwenole en deus lezet, en e zac’h,
boestlig al louzou burzudus o deus pareet ar paotrig.
Kemeret a ra ar voestlig er zac’h. Deiz ar foar vras
eo hirio aman. Eleiz a dud zo. Me a bareo kement
klanvour a vezo gant al louzou ma. Mes penaos e
c’halvin an dud ? Sell ! diot ma ’z oun ! va c’horn
boud, na petra ’ta ? va c’horn boud. Pignat a ra
war eur gador hag a grog da zeni gant e gorn boud.
Eun toullad tud a zeu raktal, en o zouez Fanch, eur
mouchouer gwenn en dro d’e benn ha d’e elgez, o
veza poan atao d’e gildant.
Aotrounez, itrounezed, goazed, merc’hed ha dimezelled, emaomp e Plabenneg, mes diwallit ! ne jomimp aman nemet eun dervez, eun dervez hepken. Va mignon ha me a zo medisined dispar a laka da vont da netra pep seurt klenvejou, n’eus fors peger fall ha drouk e vent. Mar d-eus en ho touez tud klanv, tud vac’hagnet, tud toc’hor, tud diot zoken, pareet e vezint gant va louzou burzudus, ha ne gousto da bep hini anezo nemet eiz real ha netra ken. Eur zon korn boud. Eiz real ! eiz real ! eiz real ! Eur zon korn boud adarre. Gwelomp ’ta ! Piou ac’hanoc’h a zo klanv, piou, piou, piou ?
Me, me, me, me, me !
Gortozit, va zud keiz, gortozit. Eur medisin mat a fell d’eząn kaout ar re glanv holl a unan dirak e zaoulagad. Setu eur bank brao. Azezit holl warnan. Maze, Lom, Klaoda, Job ha Fanch a azez o femp an eil tost d’egile war ar bank. An toullad tud a ya eun tamm pelloc’h. Ha breman, diwallit ; emaomp o kregi da labourat. Da Vaze. Petra d’eoc’h va den mat ? Roit eiz real da genta. Maze a ro. Petra d’eoc’h ?
Petra ? Va lagad kleiz a zo maro pell zo. An hini deou avat, a grog da veza gwall glanv ive, ha ne
welan mui nemeur gantan, koulz lavaret.Ha ne d-eus ken ? N’eo netra. Lekeomp eun nebeud louzou ouz al lagad maro d’her parea hag ouz al lagad all d’her miret da vont da goll evel egile. Perig a laka al louzou gant e viz. Mat ; it en dro da azeza war ar bank. Maze a ra. Dal a unan. D’eun all breman. Job a zeu, daou bleget e gein gant ar boan. Rei a ra eiz real da Berig.
Setu va arc’hant, aotrou medisin.
Bennoz Doue. Ha pe seurt droug ganeoc’h, tonton, ma ’z oc’h kroum ha daou bleget er c’hiz se ?
Setu aotrou. Eun taol korn eo am eus paket digant eur goz vioc’h zu ne ra nemet tourtal. Poan vras am eus ha ne c’hellan kousket tamm gant an dersien.
O la la la ! fall fall eo kement ma. Ha peleac’h eo he deus ar vioc’h villiget se skoet ganeoc’h ?
Aze, e kreiz va c’hein paour, aotrou medisin.
Sac’h an dienez ! ne c’hellan ket lakaat al louzou aze va unan. O lakaat al louzou en eun tamm paper. Dalit ! setu louzou evit hoc’h eiz real. C’houi o
lakaio hoc’h unan tronoz e toull ar gouli.Ia, aotrou.
Da biou, da biou breman ? Klaoda a zav. Besteod eo evel eur iar. Peleac’h ho troug ?
Ne… ne… n’em eus… ne… n’em eus… ke… ke… ke… ke… ket a… ket a zroug.
Na perak ’ta e teuit aman neuze ?
Ne… n’em eus… n’em, eus… nene… nemet… eun… eun tamm po… popo… poan… da… dada… da gao… gaogao… da… gaozeal.
Ne ket diez her gwelet. Paour keaz ! ne c’hellfe ket zoken lavaret e hano.
E… e… eo, eo… Kla… Kla… Klaklakla… Klao… Klaoklao… Kla… oda.
Diskouezit ho teod. Klaoda a ra. Eun tammig eus al louzou ha c’houi a vo dizale ho teod kel lemm hag hini eun alvokad glabouser. Perig a laka al louzou war beg teod Klaoda. Hema a ra pouah pouah gant an heug en deus. Rei a ra eiz real da
Berig.Pebez souez ganen, Perig ! Pa gomzen ouzit hirio vintin, ne ouien ket me, tamm ebet, e vijes medisin. Mat ; setu eiz real ; o rei a ran d’it a greiz kalon, mar gellez parea evit mat an dant kleuz daonet se a ra kemend a boan d’in.
Digorit frank ho kinou. Fanch a ra. Pe war zu eo an dant fall ?
War an tu kleiz. Digeri a ra adarre e c’hinou.
Ia da ! gwelet a ran. Doun eo evel eur puns. Gortozit. Lakaat a ra al louzou e toull an dant. Fanch a ya en dro da azeza. Perig a zell ouz Lom. Piou eo an den koz ma ? Lom ne finv ket muioc’h eget eur pod. Piou oc’h, tad koz ? Lom ne finv ket. Perig a gri krenvoc’h. Piou oc’h ? Petra hoc’h eus ? Petra hoc’h eus ? Perig a ya d’e gichen hag a zon e toull skouarn Lom gant e gorn boud. Lom a jom ker sioul ha ken diflach ha tra. Santez Barba venniget ! n’em eus morse gwelet eur seurt keuneuden.
Bou… bou… bou… boubou…
Ia, ia, boubou… bouboubou… bouzar eo, moarvat. Mes na gomzit ket ken na vezo deut al louzou
da lemma eun tamm gwelloc’h ho teod.Hennez, Perig a zo bouzar en hevelep doare na glefje ket ar gurun o koueza en e gichen. Paour bras eo ive, ha ne c’hello ket rei d’it eiz real.
N’eus fors. Me her pareo evit netra, evit bennoz Doue. Perig a laka al louzou e diskouarn. Lom a jom atao sioul hep lavaret na ger na grig.
O la ! o la la ! nag a boan am eus, Perig. Petra eo da louzou an diaoul ? Me zo krenvoc’h kalz poan va dant. Aiou ! Aiou ! Hag ar re all, pareet int ? Lavar ’ta, Maze, penaos ez a ganez da lagad klanv ?
Fall kenan ; ne welan ket gwelloc’h gantan ; hag egile a ya war wasaat ive. Me ’m eus aon a vezo dall a grenn bremaïk.
Gwir ? Ha te Klaoda ? Kaozeal a c’hellez easoc’h breman ?
Ia… iaia… va… va… vava… va ze… va zeod…
Ro peoc’h ’ta, balbouzat a rez gwasoc’h gwasa. Droug bras ennan. Mignoned, Perig en deus great goap ac’hanomp. Eur gaouiad, eul lampon, eul laer
n’eo ken. Kemeromp hor gwenneien digantan.Ia, ia ! harz al laer ! Krogomp el laer ! An holl en em stlap outan, o kemeret an arc’hant en e c’hodel. Bountet ha sachet eo. An taoliou dourn, an taoliou troad a gouez start warnan.
O la ! truez ! truez ! Ahi ! ahi ! hi, hi. Lenva hag hirvoudi a ra. An holl a ya kuit ouz hel lezel e unan penn.
O Sant Per ! va faeron, perak hoc’h eus lezet ar re ze d’am frota a c’hoari gaer evelse ? Hi, hi, hi, heu, heu… Va gwenneien eat a bez ganto ! Hi, hi… hi… hi… Ha va faour keaz penn skoet ker krenv ma ’z eo breman evel pa ve eun aval poaz e ve… Hi, hi, heu heu…
Petra glevan ’ta ? petra zo va mignonig ?
Eur maread tud fall a zo kouezet warnoun, d’am laza, a gav d’in.
Eur vanden dud klanv m’eo bet fellet d’in o farea gant da louzou, evit gounid eur bernig gwenneien ; mes n’int ket bet pareet e nep giz.
Gwir ?
Ia ; an hini oa born a zo dall breman. An hini ne oa gantan da genta nemet eun dant fall, a zo breman eun dant brein. An hini a valbouze a valbouz gwasoc’h kalz. Koulskoude n’em eus lekeat ouz o foaniou nemet al louzou m’ac’h eus pareet ganto ar paotrig, te oar ?
Ia ; mes me a zo ganen ar galloud da barea gant al louzou ma. Ganez avat, n’eo ket. E peleac’h eo o deus great poan d’it ?
Em fenn paour, hi hi hi !
Deus aman. Gwenole a gemer eun tamm louzou hag a frot gantan penn Perig.
Sell ’ta ! pareet oun me ive. Pebez burzudou a rez atao ! Te zo sorser, sur, pe vedisin gwiziek eus ar gwizieka. Mat ; laouen oun ha laouennoc’h e vijen ma n’o dije ket Fanch hag ar re all lipet va liardou
diganen.Mat o deus great ; n’ez poa ket gounezet an arc’hant se.
Na laouen oun me ouz ho kavout aman adarre. Da Wenole. Dalit, setu an digoll am eus lavaret her rofen d’eoc’h, p’eo gwir ho peus pareet va bugelig paour. Ar yalc’had ma a roan d’eoc’h. Leun eo a besiou aour eus ar re gaera.
Ho trugarekaat a ran a greiz kalon, aotrou mat. Mes lavaret em eus d’eoc’h na fellje ket d’in digemeret eur gwenneg zoken, hag hel lavaran adarre.
Kemer ’ta, tarzot, kemer, penn foll, kemer ’ta.
Kemerit ar yalc’h, aotrou, ho pidi start a ran.
Bennoz Doue, aotrou, an arc’hant a zo red d’eomp. Bennoz Doue ! Ar medisin a ya kuit. Perig a ziroll da c’hoarzin o sellet ouz Gwenole.
Emaomp o welet breman, Perig, pe eul laer out,
pe, n’out ket.Eul laer ?
Ia, eul laer. Piou eo en deus pareet ar bugelig ? Piou ac’hanomp ?
Te eo, her gouzout a ran kerkouls ha te.
Neuze an arc’hant se a zo d’in. Ro ar yalc’had.
N’he roin ket.
Ro ar yalc’had dioc’htu, ma ne fell ket d’it ez in da gerc’hat an archerien. Perig a ro en eur c’hrignouza. Mat ; me am eus eun tamm truez ouzit evelato ; ranna a rin an arc’hant etrezomp. Digeri a ra ar yalc’h ha kounta an arc’hant. Sell ! tri rollad mil lur. Setu da loden, eur rollad mil lur.
Petra leverez ? Mar d-eus tri rollad mil lur, n’em eus ket awalc’h gant eur rollad hepken. Dleet eo d’in eur rollad hanter, p’eo gwir ec’h eus lavaret e vije daou hanteret etrezomp kemend a c’hounezfemp.
Ne ket evelse eo e kountan me, Perig.
Penaos ? eur rollad mil lur evidoun, eun all evidout, hag an trede…
Da biou an trede ? lavar ’ta.
D’an hini en deus debret va c’hrampoezen.
Me eo, mignonig, me eo, me eo, sur.
Ne ket gwir. Touet ec’h eus d’in, kouls lavaret, n’ez poa kavet krampoezen ebet em zac’h.
Me ? paour keaz, me am eus lavaret kement se ? Te zo gwall fall da zonj, va Doue. Eur grampoezen eus ar re gaera eo em eus kavet er zac’h. Melen aour e oa, ledan evel al loar, ha ker flour da zibri ma kreden e vije bet poazet gant an elez. Dizonjet ec’h eus ?
Va selaou, Perig. Te zo eul louarn re fin evidoun. Sell ! tri mil lur zo er yalc’had. Kemer anezo a bez ; ne fell ket d’in kemeret eun diner anezo. Rei a ra ar yalc’had da Berig. Te a blije d’in kalz muioc’h d’ar mare ma roes da zac’hadig liardou da lakaat oferen nou evit ar re varo.
Na penaos ’ta e ouzout em eus roet va gwenneien
evit an Anaon ? Piou en deus hel lavaret d’it ?Ha fors zo d’it ? Ar pez zo sur eo n’emaout mat breman nemet da lavaret gevier ha dastum berniou aour. Kenavo, ha mar am c’hredez, kea da gaout da dad kovesour, ar c’henta ’r gwella. Kenavo, Gwenole a ya kuit.
Kenavo, koz randoner, glabouser, trabel a laka an dud da gousket gant da brezegennou. Mat. Gwella tra zo m’ema ganen, breman, da vihana, ar yalc’had leun a besiou aour. Ha breman petra a rin ? Labourat ? Foei ! Ampoezon ! Al labour n’eo nemet evit ar re baour, an dud dister. Ne rin ken tra all nemet dibri mat, lakaat dilhad kaer, dilhad aotrou. C’hoarzin a ra. Ha, ha, ha, ha ! Sonjit ’ta ! Tri, mil lur ! Ha, ha, ho ! ne ket tri skoed eo evel kent. Nan, nan, nan ! Me a droio va spered gant al levenez. Kana a ra krenv, en eûr zansal.
- Mari baour en han’ Doue
- Souben an anduillen, ha war an hevelep ton :
- La la la la la la la !
- La la la la la la !
- Mari baour en han’ Doue
O trei buan evelse koueza a ra a dreuz kof d’an douar.
Rei a reer d’an holl da anaout barnedigez barnerien kador varn kear Vrest. Ar varnedigez se, douget d’an trede dervez warn ugent a viz eost eus ar bloaz mil nao c’hant ha daouzek, a lavar eo dleet d’eur maread marc’hadourien, gant Fanch, Paol, Jilez Krevier, mestr hostaleuri an Aval Aour, e Plabenneg, daou vil nao c’hant lur ha pevar ugent. O veza n’en deus, Fanch Krevier, roet da hini anezo ar c’henta gwenneg diwar e dle, ar varnerien a c’hourc’hemen ma vezo hirio dioc’htu lekeat foar war e beadra, war e holl draou, fall pe vat, nevez pe goz, arrebeuri, dilhad, boed, boutailhou, podou a bep seurt, listri kegin hag all. Lukaz Firbouch, urcher e Plabenneg, a grogo e traou Fanch evit o gwerza hervez al lezen. Gward an ti kear a ya kuit. Fanch a zeu, eur vaz teo en e zourn.
Petra rit holl aze evel eur vanden azened, tud diot ma ’z oc’h ? Ar re a jomo aman, gwaz a ze d’ezo. Ha klevet a rit ? Sevel a ra e vaz da skei ganto. An holl a ya kuit o redek, nemet Firbouch.
Na c’houi ? petra fell d’eoc’h, piou oc’h ?
Me eo Firbouch, urcher, a zeu da gregi en ho
madou.Da gregi em zraou ? Ha, ha, ha, ha ! deus va denig koz, deus kornandon dister ha divalo. Kregi em zraou ? Digor frank da ziskouarn hir, lastez urcher, ha selaou : Abarz ma kemeri eur spillen hepken diganen, me az flastro, en eun taol, evel eur gelienen, evel eur c’hoanen. Ma n’eo ket eur vez ober eur seurt micher, heskina an dud vat, kas d’an dienez eun tad paour a zo gantan c’houec’h bugelig ?
Ne lavaran ket, mes kregi a rin evelato en ho traou, hag ez an d’hen ober dioc’htu.
Hejal, bounta ha sacha krenv a ra anezan.
Urcher daonet, koz varc’hadour paperiou louz. Me az tiskroc’henno beo buhezek. Kounnaret mui oc’h mui. Klevet a rez, hein ? Klevet a rez ?
Oc’h en em ganna er c’hiz se, Fanch a grog e jupen goz Firbouch a rog eun tamm mat anezi. Perig a zeu.
Sell ! setu ma teuez ive te, medisin an Ankou, a laka ar gristenien da vervel. N’out ket bet pilet awalc’h dioc’h da c’hoant ? O c’hourdrouz. Gortoz ! ne vezo ket hir ar jabadao.
Gortozit hoc’h unan, Fanch, ha mar am lezit da gomz, kredi a ran na jomo ket pelloc’h ganeoc’h
c’hoant da skei ganen.Na penaos ?
Ankounac’heat em eus pegement en dije Fanch da baea.
Daou vil nao c’hant lur ha pevar ugent. Ouspenn ze roget en deus va jupen. Sellit outi. Eun druilhen n’eo ken breman. Dleout a ra d’in eun digoll.
Ha pegement eo e c’houlen no ar c’hemener da ober d’eoc’h eur jupen nevez ?
Triouac’h lur da nebeuta.
Mat ; daou vil nao c’hant lur ha pevar ugent, hag ouspenn, triouac’h lur, kement ma a ra, en holl, tri mil lur nem et eiz real. O rei da Firbouch e yalc’had aour. Sellit, tad koz, ez eus tri mil lur er yalc’had se. Kemerit i da baea dleou Fanch, roit eiz real d’in, hag echu e vezo an abaden.
Firbouch a ro eiz real da Berig.
Me roio d’eoc’h eun diskarg evel just.
Tamm ebet. Roit an diskarg da Fanch. Firbouch
a skriv an diskarg war eur paper.Petra rez, mignonig ? Rei a rez kemend all a arc’hant d’in hag am eus skoet ganez ker krenv ha ker start ! Perak ’ta ?
Me zo va unan penn war an douar, Fanch, ha c’houi a zo c’houec’h bugel ganeoc’h.
Setu ma ouelan evel eur plac’hig breman. Deus da boket d’in, keaz Doue. Poket a ra Perig da Fanch. Ha selaou mat : Me roio d’it, evit netra, da voed hag eur c’hambrig vrao, em zi, ken na vezo kavet ganez al labour a glaskez.
N’em eus ket ezom. Emaoun o vont kuit pelloc’h.
Ne d-i ket, ne d-i ket ; chom a ri eun tammig da nebeuta ganen.
Setu an diskarg. Kenavo ; n’em eus mui tra da ober aman.
Eo da ; deuit da eva eur banne d’am hostaleuri, p’eo gwir eo bet great ar stal ker brao etrezomp. Deus ’ta ive Perig.
Ia, mont a ran dioc’htu war ho lerc’h. Firbouch
ha Fanch a ya kuit.
Ha setu me ker paour ha biskoaz. Eiz real ! eiz real en holl, eleac’h tri mil lur a yoa, n’eus ket pell, em godel. Mat. Nep a c’hell labourat n’en deus aon ebet rag ar baourentez. Gwasa tra zo m’eo eat kuit va mignon karet Gwenole, en deus va dilezet en eur va gourdrouz eun tamm. Pebez paotr dispar, a baree ar re glanv, a bede dalc’hmat an Aotrou Doue. Eun eal bennak e oa amezan, a gav d’in. Na perak ’ta en deus va fedet ker start ma ’z afen da gaout va zad kovesour ? Daoust hag eur c’huzul fur e ve ? Eur c’hloc’h a zon pellik. Selaouit ! Kloc’h ar barrez eo o seni an anjeluz. Abardaezi a ra ; stereden an noz a welan. N’ema ket c’hoaz, marteze, an aotrou person gant e goan. Mont a ran d’her c’haout. O saludi an dud. Kenavo bremaïk, kristenien vat.
Kement ma a dremen pelloc’h eget an douar. Bez’ ez eus, e goueled an teatr, eun nor gaer kempenn mat gant ar pez a gerot, bleun, garlantesiou, traou brao a bep seurt. Skrivet eo warni, gant lizerennou aour : Dor ar baradoz.
E peleac’h emaoun aman ? N’anavezan e nep giz ar vro ma. Dihuna a ran a gav d’in, diouz eur c’housk ha n’en deus ket e bar war an douar. O trei. Sellit ’ta ! Dor ar baradoz ! Daoust ha maro e vijen, o veza ken tostik se da zor ar baradoz ? Nag hi zo kaer ! nag hi zo brao ! Gwenn, alaouret, garlantesiou ha skeudennou outi ! Perak ’ta ne glaskfen ket me mont ebarz kerkouls ha kemend all a dud ? E peleac’h eo ar morzol da skei outi ? Morzol ebet. Bez’ ez eus eur c’hloc’h, neuze, e doare. Kloc’h ebet. Sant Per ! mar plij. Sant Per… Ne respount na ger na grig. Ha me jomo aman neuze, va unanik, beteg ar varn ziveza ? Sell ! va c’horn-boud zo deuet ganen, va c’horn boud a c’halve ker kaer an dud, n’eus ket pell, e Plabenneg. Seni a ra frank gant e gorn boud. Respount ebet. Seni a ra krenvoc’h krenva.
Petra eo an trouz se a glevan ; piou a ve o terri
evelse peoc’h dudius ar baradoz ?Me eo, Sant Per, me eo Perig, ho fillorig.
Te, va Ferig, n’eo ac’hanout nemet eur pennglaouig. Kredi a rez, neuze, e teuer d’ar baradoz rag eeun er c’hiz se, paour keaz ? N’eo ket. Ar re zalvet a ya holl, kouls lavaret, da ober da genta eun droïg bennak er purgator.
O va faeron karet, n’em eus ket gwelet zoken ar purgator war an hent ma teuer aman gantan. Me zo deut aman en eun taol nij, evel eur goulmig Vreiz, a denn askel. Digorit d’in mar plij. Sant Per, va zant Per chentil !
Mat; ne c’hellan ket rei digor d’it. Chom aze da ober da burgator.
Allaz Doue ! e peleac’h ema neuze ar re am eus ker karet, va eal mat, santez Anna ha santez Barba ? Petra reont eleac’h dont d’am difenn ?
Ema ar re ze holl em c’hichen. Mes lavaret a reont d’in ez eus, dioc’h gourc’hemen an Aotrou Doue, eur zant all en devezo ar blijadur d’az lakaat da vont d’ar baradoz.
Gwenole.
Ac’hanta ! Perig, emaout dem dost d’ar baradoz, a gav d’in ; ha me eo a lakaio an nor da zigeri evidout. Me, Perig, eo ar paour keaz paotr marvet e Plabenneg ha m’ac’h eus roet da dri skoed evit ma vije lavaret teir oferen evitan. Sonj ac’h eus ?
Fresk beo eo va zonj.
Mat. O komz tost d’an nor. Sant Per !
Petra zo ?
Hennez, Sant Per, ho fillor Perig, en deus roet e dammig arc’hant evit an Anaon. Hennez en deus roet e aour evit tenna an dud reuzeudik eus an dienez. Hennez en deus great vad d’ar re o doa great droug d’ezan. Hennez oa mat e galon. A hend all, daoust ha n’en deus ket lavaret hor Zalver : Eurus ar re a zo trugarezus, rak trugarez a gavint
o unan ?Gwir bater eo.
Aotrou Sant Per, en hano hor Zalver Jezuz, ra vezo karet ha meulet da viken, digorit da Berig, me ho ped, dor ar baradoz.
An nor a zigor. Perig, beuzet en eur mor a levenez, a zav huel e zivreac’h hag a ya er baradoz. Gwenole gantan.