Avanturiou an aotrou Skrabelaou/Buez an daou vreur e Londrez

Ar Bobl, 1910 (p. 17-19)

XIV. — Buez an daou vreur e Londrez

Al lestr a faoute buan ar mor, hag an heol n’oa ket c’hoaz kuzet pa oe staget ouz kaë Londrez.

Pa en em gavaz an daou vreur e Londrez, netra na oa re ger, ha kerkent ec’h en em lakechont da brena d’an diou zimezell, en eur vagajin euz ar re binvidika, braoigou a briz huel. Dispign a rechont dek mil lur e bizaouedou hag e chadennou euz ar re gaẽra zo moien da welet, evit diskouez d’an diou brinsez an testeni euz o c’harantez gwirion.

Pa oe deut an noz, e zachont d’an hotell e leach e oant diskennet c’houec’h sizun araok. Antronoz vintin e kontchont o arc’hant, ha n’o devoa mui nemed tregont mil lur. Neuze e welchont o devoa e seiz sizun, dispignet wardro 70.000 lur.

— Bihanaat a ra ar ialc’had, a lavaraz Efflam, hag aoun em euz na deufe hon tud da rebech d’eomp pa vezimp digouezet er gear, hor buez direol hag hor pennou skanv. Mil lur ar zizun a zo kalz re, dek gwech re.

— A dra-zur, breur, hor buez abaoue m’emaomp e Bro Zaoz a zo eun tam direolet mez red e oa d’eomp ober da heul hor mignoned, an dispignou on euz great. Ahendall ! breman eo echu hon dispignou, paët ar misou brasa, ha kontantet on euz hon dimezelled gant enor. Ha neuze ! sonjal a ra d’id n’euz moien ebed da vrasaat, da garga hor ialc’h a nevez, da lakat ennhi adarre kant, daou c’hant, pemp kant mil lur marteze e berr amzer ? Eo breur ! hag ar voien-ze eo ar c’hoari.

— Gwir a leverez, breur, avechou e c’heller gounnit en eun taol kalz arc’hant, mez ive koll a c’heller kalz en taol all.

— Nag a bed den a dlee o madou buez d’eun taol kartou, ha perag ne c’hellfomp-ni ket beza deuz niver an dud euruz-ze ? Breman eo bihan dija hor ialc’had, ha mont d’ar gear gant ken nebeud-ze a arc’hant a vefe eur vez evidomp, rak hon tud a ouie demdost petra c’helle kaout hor eontr. Eun taol a chans hebken a zo awalc’h evit lakat ac’hanomp adarre pinvidik evel e oamp du-ze e Lotheï…

— Mez ne ket an dra-ze, Briek, eo a ra d’in poan spered mez va c’halon a zo glac’haret, o sonjal ez euz du-ze e Breiz, diou galonik enkrezet o veza ma ne welont ket ac’hanomp. Souezet int dija o sonjal ne glevont ket deuz hor c’helou, ha red eo d’in en em lakat da skriva.

— Ne gomprenan ket petra leverez, Efflam ! mez deac’h oc’h erruout aman e Londrez, e peuz sonj, e peuz skrivet d’hon tud.

— Ne gomprenez ket, her gwelet a ran, Briek, ha ne zonjez mui en da vestrezik muia-karet, en Clarisse Hertford.

— Ah Efflam ! evel a leverez, va c’halon a zo kement karget gant ar garantez em euz evit va frinsez iaouank, ma oan deut da ankouaat eun tammik va mestrezik koant, merc’h ar belek protestant euz Raozon.

— Ma ! me zo o vont da skriva d’am mestrezik.

— Da verc’h an aotrou Cazibo, apotiker e Raozon ?

— Evel a leverez, Briek, ha lavaret ha rin d’ezhi dont aman ive da gemer perz en hor plijadur, da veva asamez ganeomp en euruzded.

— Me zo o vont da lavaret ar memez tra d’am hini, eurusoc’h e vezimp, pa vezo peb hini ac’hanomp e-kichen ar garantez.

Eur pennadik goude, Briek en devoa skrivet al lizer-ma d’he vestrezik, merc’h ar belek protestant :

Londrez ar 15 a viz maë 1825.

Clarisse, va c’halonik,

Ar joa em c’halon, e skrivan d’id ar c’homzou-ma, evit lavaret d’id pegen euruz eo va breur ha me e Bro-Zaoz. Eur mank hon euz great, evit gwir o kwitaat hor c’herent, evit dont da veachi a bell bro heb o asant. Mez red eo ne ket ta, e tremenfe ar iaouankiz, ar muia posubl el laouenedigez. Gant eur ialc’had mat a aour omp deut aman, aour hor eontr marvet e Lotheï.

Bet omp o veachi pell deuz Londrez, eun tammik e pevar c’horn Bro Zaoz, gwelet hon euz diou brinsez iaouank, o mam hag o breur, mez ar garantez hon euz evid an diou blac’h iaouank-ze, n’eo netra e kichen an hini em euz evidoud, o Clarisse, o va c’halonik.

E-keit m’ema va breur o skriva d’e vestrez evit pedi anezhi da zont aman da gemer perz en e euruzded, e pedan ac’hanoud ive da zont da unani ganen en eurvad em euz hirio. Deuz, va c’houlmik, va oll esperans, va oll euruzded, deuz da dremenn deiziou leun a garantez, gant an hini a gar ac’hanoud ar muia war an douar.

Da vignon evid ar vuez,

Briek Kerscabel.

3, Church Street, London, England.

Lizer Efflam a ioa demdost henvel deuz hini e vreur Briek, ar memez mennoziou a garantez hag a euruzded a ioa warnan.

An daou lizer a bartiaz gant al lestr kenta a iee deuz Londrez d’ar Franz, hag a erruaz e Raozon pevar devez goude m’o devoa kuitteet douar ar Zaoz. Pa lennaz Clarisse al lizer, eur ruzder a zavaz d’he fenn hag e lavaraz outhi e-unan :

— Posubl e ve e teufe deuz penn eur potr triwec’h vla sonjou ken heuzuz !

Daoust ha deut e vije en e benn koll ac’hanon-me asamez gantan ! Na vank ket d’ezan a hardiegez, pa deu da lavaret d’eur plac’h liouank fur kwitaat he zad hag he mam, evit mont gantan da ober petra !… Ah ! red eo d’in diskouez al lizer-ma d’am zad, hen ive a varno an den fall evel ez eo dleet, ha dirag daoulagad va zud, me a vezo huelleet.

Er memez amzer gant Clarisse Hertford, mestrez Briek, Herveline Cazibo a lenne he lizer. Mez houma, eleac’h diskouez he lizer d’he zud, a gemeraz raktal e fluen evit skriva da Efflam.

Raozon 20 a vaë 1825.

Da Efflam Kerscabel,

Va daouarn a gren gant ar gounnar o skriva d’eoc’h al lizer-ma, ha va c’halon a zo c’hoaz o tiwada, rak eun taol koutell heuzuz oc’h euz skoet aman ! Daoust ha n’eo ket troet ho spered, pa deuit da zonjal kemer er giz-ze va iaouankiz, va furnez ha va enor ? N’o peuz hu ket a vez o c’houlen digant eur plac’h iaouank skeupa war he zad ha war he mam, flastra dindan he zreid he enor hag hini he breudeur hag he c’hoarezed, evit mont asamez ganeoc’h c’houi da goll ganeoc’h ar pez e deuz a gaëra er bed ? Daoust ha c’hoant oc’h euz e rannfe va famill-me gant oc’h hini an hano a zo hiviziken hoc’h hini, an hano a Skrabelaou ?

Al lizer ne vezo ket devet, rak eun devez bennag marteze e talvezo d’in evit diskuez petra oc’h.

Resevit, aotrou, va oll dispriz,

Herveline.

Al lizer-ma a ioa lakeet en e c’holo, ha war ar golo e oa merket hano an den iaouank.

D’an aotrou Efflam Kerscabel, 3, church street, London.

An itron Cazibo a ioa en e c’hambr o vroda, hag a en em gavaz ezom ganthi da gaout kuzul digant he merc’h, hag evitse, ar plac’h a gambr a deuaz da lavaret da Herveline e c’houlenne he mam anezhi.

Ar plac’h iaouank a ieaz kerkent da gaout he mam. Ar vatez avad, c’hoantuz ato da c’houzout petra dremen, a jomaz e kambr an dimezell da ober an neuz da ficha an traou, hag a zellaz ouz al lizer a ioa chomet war an daol.

— Sell ! sell ! emezhi, Herveline evit doare, a zo oc’h ober al lez d’an aotrou Kerscabel iaouank, d’an aotrou Efflam.

Pa oe echuet he devez, ar vatez a ieaz raktal daved geginerez an ijiner koz, ha zoken e roaz d’ezhi adres ar potr iaouank e Londrez.

— Eun dra vad eo d’in gouzout an dra-ze a lavaraz ar geginerez, rak va mistri n’ouzont ket o unan e peleac’h ema o bugale, hag e c’hellit kredi e vezint laouen o c’houzout.

An daou goz goude ma oa koaniet, a ioa eat da ober eun droik en eur vali demdost d’an ti, ha pa oent dizroet, e klevchont o matez o kana er gagin, eaz o spered.

— Oh na c’houi a zo euruz, Mac’harit, n’o peuz ket da zougen e ho spered ar rebecho hag ar poaniou hon euz-ni !

— C’houi vezo ive, itron, va mestrez, bremaïk pa lavarin d’eoc’h e peleac’h ema ho pugale, ho taou vab, Efflam ha Briek.

— Petra livirit, Marc’harit ?… Klevet oc’h euz… Oh ! lavarit buan, dinec’hit hor spered.

— Ia ! mez an hini e deuz lavaret d’in e peleac’h emaint e deuz difennet krak ouzin lavaret d’eoc’h he hano.

— N’hon euz ezom ebed, Mac’harit, da c’houzout piou en deuz roet d’eoc’h o adres, mes awalc’h eo d’eomp gouzout e pe seurt kear ema hon daou vab dianket.

— Londrez, emaint en eur ru hanvet Church Street, 3.

— Trugare d’eoc’h, Mac’harit, trugare, rak lakat a rit en hor c’halon al laouenedigez on euz kollet daou viz a zo tremenet.

Antronoz e oa ar zadorn, hag an aotrou a ouie mat e partie bep sul vintin, deuz an deiz kenta a Vaë beteg an 31 a viz Here, eul lestr evit kas pourmenerien deuz a Zant-Malo da Londrez. D’ar zadorn eta an aotrou hag an itron Kerscabel a bignaz en eur wetur evit mont da Zant-Malo, ha deuz eno, d’ar zul vintin da zeiz heur e kemerchont al lestr evit o c’has da Londrez.

Goulskoude du-ze e Bro-Zaoz en o hotell, ez euz daou vreur, n’emaint ket kalz o sonjal en o c’herent, mez en o mestrezed. Pemp devez zo n’o deuz ket kousket kalz, rak bet int o c’hoari kartou en tiez ar c’hoariou braz. En nozveziou kenta e c’hounezent kalz, hag o ialc’h a ioa bet ennhi daou c’hant mil lur. Mez c’hoant o devoa da c’hounit c’hoaz, evit diskouez d’o mestrezed o finvidigeziou braz. D’ar gwener da noz e oa ganto tremen eur c’hant hanter a villejou a vil lur, ha d’ar zadorn da noz e oant paour evel Job, na jome ganto nemed kant lur, ar billet o devoa kuzet en o c’hambr en hotell, evit talvezout d’ezho da vont d’ar gear, ma vijent revinet er c’hoariou.

D’ar zul vintin, ar botred a jomaz en o gwele beteg dek heur, n’o devoa netra da ober, gwennek ebed ken da zispign en aner ha poent e oa d’ezho sonjal en eul lestr evit o c’has d’ar gear.

— Ah ! Efflam va breurik kez, va c’halon a zo doaniet, hag em spered e welan spesou skrijuz o nijal, ar morc’hed a zo o krignat va c’houstians. Gwelet a ran o tostaat an deiz, an heur ma rankimp mont d’ar gear, mont dirag hon tud, evit renta d’ezo kont deuz hor c’hundu, abaoue m’hon euz bet ar gwaleur d’o c’huitaat. En em welet a ran du-ze war ruiou Roazon, o treina an disenor hag an dismegans ouz va heul.

— Ia, Briek, gwir a leverez, hor c’hundu a zo bet fall tre. Dispignet on euz e follenteziou, arc’hant hon zud, hag an dizenor a zo ato en he zao, plomoc’h eget biskoaz, rak dre hor c’hundu fall, hon euz laket anezhan da greski. Na welan mui o para evidomp nemed eur stereden a esperans, ha ma na c’hellomp ket delc’her hounnez da bara warnomp, eo koulz d’eomp beza maro.

— Komz mat a rez, Efflam, ha rezon e peuz da lavaret eo kollet peb tra evidomp, ma ne c’hellomp ket beza eun deiz unanet gant hon diou brinsez. Mez ar pez a zo ar muia o tieza va spered, eo pa zonjan e teui bremaik marteze gant al lestr a deu euz a Zant-Malo, hon diou vestrez muia karet. Pe seurt digemer a raimp-ni d’ezho, an diou blac’hik kez ? Pa welimp anezho laouenik o tostaat ouzomp, o tiskouez d’eomp ho c’harantez hag ho c’halon birvidik !

— Ah Briek ! neuze n’hon devezo da ober nemed lezer hor c’halon da frailla, ha koueza ebarz ho zreid, evit goulen pardon digantho.

An daou iaouank a ioa oc’h ober ar c’hontchou-ze pa deuaz ar mevel da zigas eul lizer d’ezho d’o c’hambr.

— Eul lizer digant Herveline, eme Efflam, anaout a ran e skritur !

N’en devoa ket peur achuet da lenn al lizer, ha pa welaz o trete e vestrezik muia-karet anezan a Skrabelaou ; e kouezaz a stok e gorf war ar gambr.

— Breurik, breurik ! n’eo ket maro peb esperanz evidomp, rakse kemeromp c’hoaz nerz-kalon, e kreiz ar baourentez, pellaomp deuz hor spered ar zonjou skrijuza zo o var bouelli ac’hanomp, ha deomp da gemer an ear.

— Ah ! Briek. Gwell e ve ganen kemer eur goutell, evit echui eur vuez ken karget a c’hlac’har.

— Pella, pella, Efflam ! ar zonj ze deuz da spered ankeniet, ha sonj en deiz kaër ze ma oamp ken mat digemeret gant hon mignon James. Sonj en e ziou c’hoarik, ken koantik, ken laouenik o c’hoarzin ouzomp ken kalonek. O nan, Efflam, birviken na ielo deuz va spered an daolen gaër-ze e pehini e weliz an diou rozen gaëra zo er bed, an diou blac’h skedusa zo war an douar, o c’hoarzin ouzomp, hag o lakat en hor c’halon eleac’h an dismegans, eur bannik esperans…

Red eo d’eomp beza treac’h da gement darvoud skrijuz a c’hell erruout ganeomp en hor buez. Evel ar vagik treinet gant ar mor kounnaret, a stourm ouz an avel dirollet, ni ive, arabad eo d’eomp en em lezer da vont da goll, mez red eo d’eomp stourm ha stourm ato ouz ar gwaleuriou a ren en hor buez.