Barzhaz Breizh/1846/Lez-Breiz

Oberennoù damheñvel pe handelvoù all zo ivez, gwelout Lez-Breizh.

Théodore Hersart de La Villemarqué

Barzaz Breiz

Franck, 1846  (Levrenn 1 Levrenn 2, p. 128-174)

XII

LEZ-BREIZ.

(Ies Kerne.)

I.

AR C’HIMIAD.

I.

Pa oa potr Lez-Breiz e ti he vamm
En defa bet eur pedez estlamm :

Eur marc’heg o tonet gand ar c’hoad,
Hag hen penn da-benn harneset mad.

Hag ar potr Lez-Breiz dal’ m’ he welaz
Arvari oa Sant Mikel a reaz ;

Ha war he zaou-lin en em strinkaz
Hag en em groaza prim a reaz

— Otrou Sant Mikel, enn han Doue
Na it ked da ober droug d’i-me !

— Ann otrou Sant Mikel n’ed onn ket,
Nag eunn droug-oberour ken-neubed,

Sant Mikel, a-vad, me n’am onn ket ;
Marc’heg urzet, na lavarann ket.

— Gwelet marc’hek biskoaz n’am euz gret,
Na gomzout anezho ken-neubed.

— Eunn den evel-d-on ann hini eou ;
Gwelaz-te unan o vont ebiou ?

— Leveret-hu d’ i-me da genta ;
Petra ze, na petra rit, gant-ha ?

— Pez am euz c’hoant a dizann gant-han ;
Eur goaf a leverer anezan ;

— Gwell eo gan-i, gwell eo va fenn-baz ;
Na eer ked enn he arbenn heb laz ;

Na petra ann diskel koueveur-ma
A zouget-hu dioc’h ho prec’h ama ?

— Ne d-eo ket, mab, eunn diskel koueveur ;
Eunn tarzian-gwennek he c’halveur.

— Otrou marc’hek, n’am goapeet ket ;
Meur a wennek tarzet ’m euz gwelet

Derc’hel e rafe unan em dorn,
Ket ledan he-man hag eur menforn.

— Na pe seurd dillad a zo gan-e-hoc’h ;
Ken pounner hag houarn, pounneroc’h.

— Eul lerek houarnet eo ive
D’am difenn deuz toliou kleze.

— Ma ve ’nn heized evelse sternet,
Diesoc’h e vijent da dizet.

Hogen, otrou, leveret d’i-me,
Ha ganet em oc’h bat evelse ? —

Ar marc’hek koz, evel m’ he glevaz,
Awalc’h he galon c’hoarzin a reaz.

— Piou, han diaoul ’ta, en deuz ho sternet
Ma n’ed oc’h bed evel-se ganet ?

— Ann hini en deuz gwir da ober,
Hen-nez en deuz gret, va mabik ker.

— Ha piou neuz brema gwir da ober ?
— Den nemed ann otrou kont Kemper.

Lavar ive ann tol-ma d’i-me ;
Gwelaz-te eunn den evel-d-on-me ?

— Eunn den evel-d-hoc’h am euz gwelet :
Ha dre-ze re, otrou, e ma eet. —

II.

Hag ar potr d’ar ger enn eur redek :
Ha war varlen he vamm, ha prezek :

— Ma mammik, ma mamm, na ouzoc’h ket ?
Biskoaz tra ker brao n’am boa gwelet ;
 
Biskoaz netra ker brao na weliz
Hag am euz gwelet hiriou ann deiz :

Braoc’h den hag ann otrou Mikel
A zo enn hon iliz, ann arc’hel !

— N’ euz den, ma map, braoc’h koulskoude,
Braoc’h evid elez hon Doue.

— Sal-ho-kras, ma mamm, gwelet a reer ;
Marc’heien, emint-hi, ho hanver ;

Ha me a fell d’in monet gant ho,
Ha monet da varc’heg evel-t-ho. —

Ann itron gez, evel pa glevaz,
Teir gwech d’ann douar a fatigaz.

Ha potr Lez-Breiz, heb sellet adre,
Ebarz ar marchosi a eaz tre,

Hag eur c’hoz-inkane a gavaz,
Ha prim war he c’hore a bignaz ;

Hag hen kuit da heul ar marc’hek ken ;
Kuit, ha timad, heb kimiada den ;

Da heul ar marc’hek ken da Gemper ;
Ha kuitat a eure ar maner.

II

ANN DISTRO.

Marc’hek Lez-Breiz oe souezet braz
Da vaner he vamm pa zistroaz ;

Pa zistroaz a-benn dek vloa krenn,
Kenvrudet etouez ar varc’heien.

Marcʼhek Lez-Breiz a oe souezet,
E porz ar maner pa oe digouet ;

O welout eno drein o kreski,
Hag al lenad e toull dor ann ti,

Hag ar mogeriou hanter gouezet,
Hag a ilio hanter cʼholoet.

Ann otrou Lez-Breiz, o klask mont tre,
Eur cʼhragezik dall a zigore.

— Leveret-hu di-me, va mamm-goz,
Ha digemer a gaffenn henoz ?

— Digemer awalcʼh cʼhui a gavo,
Naren, otrou, demeuz ar re vrao.

Eet eo ann tiegez-ma da goll
Aboue ma eet ar mab enn he roll. —

Ne oa ked he cʼhomz peur-achuet
Eur placʼh iaouang a zo diskennet,

Ha dam-zellet out-han a reaz,
Ha da wela dru en em lakaz.

— Placʼhik iaouank, d’i-me leveret,
Petra cʼhoarvez gan-e-hocʼh pa welet ?

— Otrou marcʼhek, d’hocʼh a lerinn-me
Pelra cʼhoarv gan-in pa welann-me :

Eur breur enn oad gan-e-hocʼh am euz bet ;
Dek vloa zo da varcʼheg e ma eet ;

Ha kelliez-gwech marcʼhek ’welann ;
Kelliez-gwech, va otrou, ’welann ;

Kelliez-gwech, siouaz d’in, ’welann ;
Gand koun ouz ma breurik paour her grann !

— Va mercʼhik koant d’i-me leveret,
Na breur all, na mamm n’hocʼh euz-hu ket ?

— Breur all war ann douar n’am euz ket ;
Er baradoz, na lavarann ket :

Ha ma mamm baour ive ez ’eet di ;
Nemed on gant magerez enn ti ;

Mont a reaz kuit gand ar cʼhlacʼhar,
Pa eaz va breur da varcʼhek m’her goar,

Hi gwele cʼhoaz enn-tu-all d’ann nor,
Hag e korn ann oaled he cʼhador ;

Ha gan-i-me he cʼhroaz benniget,
Frealz am cʼhalon baour war ar bed. —

Ann otrou Lez-Breiz a hirvoude ;
Ken a lavaraz ar placʼh goude :

— Ho mamm ive hocʼh euz-hu kollet,
O selaou acʼhanon pa welet ?

— Ia ! va mamm ive am euz kollet,
Ha me ma eunn am euz hi lazet !

— Han Doue ! otrou, m’ac’h euz her gret,
Piou oc’h-hu, ha penoz oc’h hanvet ?

— Morvan, ap-Konan ^[1], eo va hano,
Ha Lez-Breiz, va c’hoar, va lez-hano. —

Ken souezet a oe ar plac’hik
Ken na fiche na lavare grik ;

Ken souezet a oe ar plac’hik
Ken a vennaz gant-hi mervel mik ;

Ken he ziou vrec’h d’he goug a dolaz,
Hag he vek d’he begig a lakaz ;

Hag he vriata hi a reaz,
Hag enn he daelou hi he veuzaz :

— Doue en devoa da bellaet,
Ha Doue en deuz da dostaet !

Ra vezo, va breur, meulet Doue,
Truez en deuz bet ac’hanon-me. —

III

MARC’HEG AR ROUE ^[2].

I.

Etre Lorgnez ha marc’hek Lez-Breiz
A zo bet lonket eunn emgann reiz.

Doue da rai gonid d’ar Breizad,
Ha d’ar re zo er ger kelou mad !
 
Ann otrou Lez-Breiz a lavare
D’he flocʼhig iaouang, eunn deiz a oe :
 
— Dihun, va flocʼh ; ha sav alese ;
Ha ke da spura d’in va cʼhleze ;

Va zokhouarn, va goaf ha va skoed,
D’ho rusia e goad ar Cʼhallaoued.
 
Gand skoazel Doue ha ma diou-vrecʼh,
Me ho zavo cʼhoaz hirio d’ann ecʼh !
 
— Va otrou mad, d’i-me leveret :
Ha d’ann emgann d’hocʼh heul na inn ket ?

— Ha petra lavarfe da vamm ger,
Ma na zistrofez ket mui d’ar ger ?
 
Pa redfe da c’hoad war ann douar,
Piou lakefe termen d’he glacʼhar ?

— Han Doue ! otrou, ma em cʼharet,
D’ann emgann cʼhui va losko monet.

N’am euz ked aoun rag ar Cʼhallaoued ;
Kriz eo va cʼhalon, va dir lemmet.
 
Beza drouk gand ann neb a garo,
Elecʼh m’a eot me a ielo ;

Elecʼh m’a eot me a ielo ;
’Lecʼh m’a vrezelot, me ’vrezelo. —

II.

Monet eure Lez-Breiz d’ann emgann
Nemed he flocʼhig iaouank gant-han.

Santez Anna ’r vor pa erruaz,
Tre ’barz he iliz hen a ieaz.

— Itron santez Anna benniget ;
Iaouankig e teuiz d’ho kwelet ;

Ne oann ked ugent vloaz achuet ;
Hag e ugent stourmad e oann bet,

Hag ho holl hon euz ho gonezet,
Dre ho kennerz, itron benniget.

Mar dann-me cʼhoaz war va cʼhiz d’ar vro,
Mamm santez Anna, me ho kopro.

Me a raio d’hocʼh eur gouriz koer
A rai teir zro endro d’ho moger,

Ha teir d’hocʼh iliz, teir d’ho pered ;
Ha teir d’ho touar ; pa venn digouet ;

Hag eur banniel voulouz-satin-gwenn,
Eunn troad olifant flour d’he dougen,

Ha seiz klocʼh arcʼhant a roinn ouspenn
A gano ge, noz-dez, war ho penn.

Ha teir gwech ez inn war va daoulin
Da gercʼhat dour evit ho pinsin.

— Ke d’ann emgann, ke, marc’hek Lez-Breiz :
Mont a rann-me gen-oud-de ivez. —

III.

— Klevet-hu ? ’ma Lez-Breiz o tonet
Gant-han eur strollad hag hen fardet !

Ha ! dindan han eunn azenik gwenn
Eur c’habestrik kanab enn he benn,

Hag eur flocʼh bihan enn he gichen ;
Hag hen, hervez ar vrud, eur gwall-zen. —

Flocʼh bihan Lez-Breiz dal’ m’ho gwelaz,
Tost-oc’h-tost d’he vestr en em riblaz :

— Sellet-hu ! Lorgnez o tont enn hent !
Eur stroll marc’heien ’nn he ziagent.

Eur stroll marc’heien adren he gein :
Dek zo, ha deg all, ha deg ouspenn !

Ma int o tigout gand ar c’hoad kesten :
Beac’h a vo, mestr paour, en em zifenn !

— Gwelet pet zo anezho rit-te,
Pa ho devo tanvet va dir-me.

Stok da gleze, floc’h, ouz va cʼhleze,
Ha deomp-ni arog enn ho bete. —

IV.

— Ha ! de-mad d’id-de, marcʼhek Lez-Breiz
— Ha ! de-mad d’id-de, marcʼhek Lorgnez.

— Ha deut oud da unan d’ann emgann ?
— N’onn ked deut d’ann emgann ma unan ;

D’ann emgann ma unan ne dann ket,
Santez Anna zo gan-in kevred.

— Dont a rann-me aberz va roue
Da lemel digan-id da vuhe.

— Ke war da cʼhiz ! lavar d’az roue
Me ra fae out-han, ’vel anoud-de,

Me ra fae out-han ’vel anoud-de,
Vel deuz da gleze, ’vel deuz da re.

Ke da Baris, emesk ar mercʼhed,
Da zougen da zillad alaouret ;

Hend-all, e likinn da wad ken ien
Ha ma ’z eo ann houarn pe ar men.

— Marcʼhek Lez-Breiz, d’i-me leveret :
E pe goad e m’ocʼh-hu bet ganet ?

Distera mevel zo em banden
A lemfe ho tok diwar ho penn. —

Lez-Breiz, dal’m’en deveuz he glevet,
He gleze braz en deuz diwennet :

— Ma ne t’euz ked anavet ann tad,
Me rai d’id anaout ar mab anat ! —

V.

Lean koz ar c’hoad war dreuz he gell,
Da floc’h Lez-Breiz a lavare hel :

— Tiz zo war-n-hoc’h o redeg er c’hoad !
Sotret hocʼh harnez gand poultr ha goad ;

Deuet, mabik, tre em minic’hi ;
Deuet da ziskuiz ha da walc’hi.

— Ne ked dare diskuiz ha gwalc’hi ;
Nemed kaout eur feunteun, heb si ;

Kaout dour dreman d’am mestr iaouank
Hag hen kouezet enn emgann skuiz-stank ;

Trizek soudard lazet dindan han,
Marc’hek Lorgnez lazet da gentan !

Ha m’em euz diskaret kement-all ;
Lammout kuit ho deuz gret ar re-all. —

VI.

Breizad enn he galon na vize,
Neb awalc’h he galon na c’hoarze,

O welet ar ieot glaz ruiet
Gand goad ar Cʼhallaoued milliget.
 
Ann otrou Lez-Breiz, enn he gaonse.
O tiskuiza, out ho a zelle.

Kristen enn he galon na vize,
E Santez Anna, neb na welze,

O welet ann iliz o leiza
Gand daoulagad Lez-Breiz o wela,

War he zaoulin, o wela Lez-Breiz,
O trugarekat gwir-warez Vreiz.

— Trugarekat ! mamm Santez Anna !
Cʼhui hocʼh euz gonezet ann tol-ma ! —

VII.

Da zercʼhel koun mad euz ann emgann,
Eo bet savet ar barzonek-man ;

Ra vezo kanet gant tud a Vreiz
Enn enor d’ann otrou mad Lez-Breiz !

Ra vezo kanet pell tro-war-dro,
Da lakat laouen holl dud ar vro !

————

IV

MORIAN AR ROUE.

I.

Roue ar Cʼhallaoued lavare
Da otrounez he lez, eur mare :

— Hen-nez a otreo d’in gwir feiz
A zeuio abenn eveuz Lez-Breiz.

Cʼhoari enep d’i-me ; na ra ken,
Kerkouls ha laza va marcʼheien. —

Morian ar roue dal’ m’he glevaz
Dirag tal ar roue a zavaz :

— Otren, otrou, a riz d’hocʼh gwir feiz
Ha testou a brofiz aliez ;

Hogen pa vennit, hirio ann deiz,
Test a brofinn cʼhoaz marcʼhek Lez-Breiz.

Ma na gasann d’hocʼh warcʼhoaz he benn,
Da eo d’in kas ma hini laouen, —

II.

Flocʼhik Lez-Breiz, antronoz-beure,
A rede d’he gaout aonik-tre :

— Morian ar roue a zo deuet,
Hag ho ticheka en deveuz gret.

— Mar ma dicheka en deveuz gret,
Monet war he zicheg a ro red.

Otrou kez, na ouzocʼh ked eta ?
Dre ardou ann diaol cʼhoari a ra.

— Mar dre ardou ann diaol e cʼhoari,
Dre gennerz Doue ’cʼhoariomp-ni !

Ke primm da sterna va marcʼh du d’i,
Keit ha ma venn ocʼh am harnezi.

— Sal-ho-kraz, otrou, ma em cʼhredet
War ho marcʼh du na cʼhoariot ket.

Tri marcʼh zo er roue-marchosi ;
Cʼhui po ann dibab anezho zri.

Ha mar da eo da d’hoch va cʼhlevet-me,
Diskulia d’hoch eur rin a rinn-me.

Gand eur cʼhloarek koz ’m euz he glevet,
Eunn den Doue, mar zo, war ar bed ;

Ar balafrez gel na gemerfet,
Nag ar balafrez gwenn ken-neubet ;

Ar balafrez gwenn na gemerfet,
Ann hini du na lavarann ket ;

Hen-nez a zo e-kreiz etre-z-he ;
Hag he zoner, Morian ar roue.

Ma em c’hredet, kemeret anean
Evit monet d’ann emgann gant han.

Pa zeuio ar Morian tre er zall,
E tolo d’ann douar he vantal.

Toled ked ho mantal d’ann douar,
Hogenn leket anezhi war var.

Mar laka he zillad war ho re,
Dont a rai ar ronf du kre-oc’h-kre.

Ha pa zeuio war-n-hoc’h ar ronf du,
Gand prenn ho koaf ho kroaza ’reot hu ;

Ha neuze pa lammo foll ha ter,
C’hui lakai ho koaf d’hen digemer.

Dre nerz ko tiou vrec’h hag ann Drinded ;
Ho koaf enn ho torn na vreo ket. —

III.

He c’hoaf enn he zorn na vreaz ket,
Dre nerz he ziou vrec’h hag ann Drinded !

He c’hoaf enn he zaouarn na flache,
Pa varc’heke ’nn eil deuz egile ;

Pa varc’hekent er zal, tal-oc’h-tal ;
Beg-oc’h-beg ho goafou herrus-dall ;

Herrus-dall ho c’hezeg o froennat,
O’n em danta ken a strinke goad ;

Ar roue gall, hag hen kadoret,
Gand he dudchentil-veur o sellet,

O sellet hag o lavaret : « Dalc’h,
Dalc’h mad ! morvran du ! gra gand ar voualc’h ! »

Pa lamme gant-han a ronf ken ter
Evel ann tourmant gand al lester.

He c’hoaf enn he zorn na flachaz ket ;
Goaf ar Morian brevi e deuz gret.

Ken a oa goaf ar ronf skiriennet,
Hag hen enn eunn tol skarz divarc’het ;

Ha pa oant war droad war al leur-zi
Diarbenna reont gand distalm kri ;

Ha gand ar c’hleze en em fustont
Ken a grene ’r vuriou gand ar spont ;

Ha ken a dole tan ho armou
Evel houarn ru war anneou.

Ken a gavaz ann tu ar Breton,
Ha’ blantaz he glenv enn he galon ;

Ken a gouezaz Morian ar roue,
Hag he benn gand al leur a stoke.

Ha Lez-Breiz, pa ’n deveuz her gwelet,
He droad war he gof en deuz laket ;

Hag he c’hoaf digant han a dennaz ;
Ha penn ar Morian braz a droc’haz.

Ha penn ar Morian pa oe troc’het,
Deuz penn he zibr en deuz he staget.

Deuz penn he zibr en deuz he staget
Dre he varo louet ha nezet.

Hag he gleze goadek pa welaz,
Pella ma hallaz hen he dolaz.

— Fae eo gan-in dougen eur c’hleze
Sotret e goad Morian ar roue ! —

Hag hen da bignat war he varc’h feul,
Hag e mez, gand he floc’hik d’he heul ;

Ha d’ar ger evel ma oe digouet,
Penn ar Morian eu deuz distaget ;

Hag euz he zor en deuz he staget,
Da rei da zellet d’ar Vretoned.

Euzuz zell ! du he zremm, gwenn he zent ;
Ken a sponte neb a oa enn hent.

Neb a oa enn hent hag a zelle
Ouz he vek digor a vadaille.

Ken a lavare ar varc’heien :
— Ann otrou Lez-Breiz a zo eunn den ! —

Hag ann otrou Lez-Breiz, a-neuze,
A lavare ive evelse :

— E ugent stourmad ed onn-me bet,
Hag ugent mil den am euz trec’het ;

Ha biskoaz n’am boe kement a boan
Evel o c’hoari deuz ar Morian.

Itron santez Anna, va mamm ger,
C’hui a ra burzudou em c’henver !

Me a zavo d’hoc’h eunn ti-bedi,
War grec’h, etre Leger hag Indi ^[3]. —

V

AR ROUE.

Ann otrou Lez-Breiz, eunn deiz a oue,
A iee enn arbenn d’ar roue ;

Enn arbenn d’ar roue d’ann emgann ^[4],
Pemp mil marc’hek mad a du gant han.

Hag endra ma oa o kimiada,
Tan ann taran, tan ar foultrusa !

Hag he floc’h klouar dal’m’ arvestaz,
Prederia enn droug a reaz :

— Enn hann doue ! mestr, chomet er ger ;
Eur gwall zevez hiriou a gijer !

— Chomm er ger, va floc’h, ne hallann ket,
Pa ’m euz laret mont, renkann monet !

Ha monet a rinn tra vo buhez,
Buhez enaouet ebarz am c’hreiz,

Ken a zalc’hinn kalon roue ’nn-argoad
E-tre ann douar ha sol va zroad. —

C’hoar Lez-Breiz, kerkent ha m’her gwelaz,
Gand kabestr marc’h he breur a zaillaz :

— Va breur, va breur ker, ma em c’haret,
D’ann emgann hiriou na eot ket ;

Nemed d’ar maro na afac’h ze !
Ha petra vo ann omp goude-ze ?

« Morvarc’h gwenn war ann od a welann ;
Eunn aer vraz divent endro d’ezhan ;

« Endro d’he ziousker dren daou skoulm gwall,
Hag endro d’he vouelou tri skoulm all,

« Daou endro d’he ziousker ha d’he c’houg ;
Hed he vrusk em stlej, hen gor, hen moug.

« Ken a zav war he dreid ar marc’h kez,
Hag a-dreuz penn, e tant chig ar gwez ;

« Hi a vadaill, a dreflemm ru goad,
Ha dibuna’ ra o c’houibanat ;

« Ken a glev he aered, hag e lamm :
Tec’h kuit, dispar, unik ! tec’h dinam ! »

— Bez a C’hallaoued pez a garo !
Me na derc’hann ket rog ar maro ! —

Ne oa ket peurlavaret he c’her,
Ha pa oa pellik, pell euz ar ger.

VI

AL LEAN.

I

Pa oa kousket lean koad Hellean.
Tri zol war he zor a skoaz unan.

— Lean mad digoret ann nor d’in,
M’am bo minic’hi a vinic’hinn.

Ma ann avel kriz diwar vro-C’hall,
Pa na vresk na loen gwez na chatal ;

Ma ann avel garo diwar vor
N’ed eo ket brao bout e toull ann or.

— Na piou oc’h a skoit war va dor,
Da hanter-noz o c’houlen digor ?

Am anavout mad a eure Breiz ;
E deiz he anken me oa Lez-Breiz.

— Ma dor d’hoc’h-hu na zigorinn ket ;
Klevout oc’h eur gelen, am euz gret ;

Klevout oc’h eur gelen am euz gret,
Hag eneb d’ar roue benniget.

— Gelen, Doue zo test ! n’em onn ket
Na trubard a hent-all, ken-neubed.

Va malloz a roann d’ann drubarded,
Ha d’ar roue ha d’ar C’hallaoued !

Ho zeod a doll c’houez evel teod ki,
C’houez a splui ’vel c’houez re o leski.

Va malloz a roann d’ann drubarded !
Paneved-ho am be gonezet.

— Mab-den, mir na villigi morse
Kar na diskar na den evelse ;

Na dreist-ann-holl ann otrou roue,
Rag eolet e ma bet gand Doue.

— Eolet gand Doue ne ma ket bet :
Eolet gand ann diaol ne larann ket.

Eolet gand Doue ne ma ket bet
Neb a wast douar ar Vretoned :

Hogen pez a zeu a-berz ann Diaol
A zistro, vad, da houarna ^[5] Pol,

Da houarna Pol-goz a zistro,
He droad gant han diskouarn ato.

Lean koz digoret ann nor d’in,
M’am bezo eur men hag azeinn !

— Va dor d’hoc’h-hu na zigorinn ket ;
Trouz am befe gand ar C’hallaoued.

— Lean koz digoret ann nor d’i,
P’a-hent-all m’he zol ebarz ann ti. —

Al lean koz dal’m’ en deuz klevet
Sevel deuz he wele en deuz gret ;

Hag eur boudik rousken enaouaz,
Ha da zigor ann nor a eaz.

Hogen, pa oa ann nor digoret,
Argila gand spont en deveuz gret,

O welet a tonet eunn tasman
He benn etre he zaouarn gant-han ;

Leun a c’hoad ha ’dan he zaoulagad,
O troidella euzuz anat.

— Tevet, kristen koz, na spontet ket ;
Ann Otrou Doue liou en deuz roet,

Ann Otrou Doue liou en deuz roet
D’am dibenna berr, d’ar C’hallaoued,

Ha liou a ra breman ive d’hoc’h
D’am daspenna, mar plijfe gan-e-hoc’h,

Abalamour ma oenn truezuz
E kever va zud ha damantuz.

— Mar ro d’in liou ann Otrou Doue
D’ho taspenna, mar plij gan-i-me,

Abalamour e oec’h truezuz
E kever ho tud ha damantuz ;

Ra viot-hui, va map, daspennet
Enn han Doue, Tad, Mab ha Spered ! —

Ha dre nerz euz ann dour benniget,
Ann tasman da zen a zo deuet.

Pa oe deuet ann tasman da zen,
Al lean a gomzaz evelhenn :

— Breman a reot eur binijen,
Eur binijenn galet gan-i-men :

Eur zae blom e-pad seiz vloa ’zougfet,
Hag e kerc’hen ho koug chadennet ;

Ha c’hui a iei peb kreiz-tez war-iun,
Da vid dour da feunteun-beg-ar-run.

— Ra vezo gret hervez hoc’h ioul c’hlan
’Vel ma leveret, hel lavarann. —

Ha pa oe ar seiz vloa tremenet,
Seul he dreid gand he zae oa kignet :

Ha louet he varv ha bleo he benn,
Hag he varv o tont war he varlen ;

Hag hen evel eur wozen dero
Hag a vize seiz vloa zo maro.

Ann neb en divize he welet
N’en divize he anavezet ;

Nemed eunn itron wenn her greaz.
O vont ebiou dindan ar c’hoat glaz :

Hag hi sellet out-han, ha gwela :
— Lez-Breiz, va mab kez, ha te eo’ta !

Deuz ama, va mab paour, deuz ama,
M’az inn-me raktal d’az tizamma ;

M’az tichadenninn gand va gwentl aor :
Me eo da vamm, santez Anna ’r vor ! —

II.

Ha brenan seiz vloa hag eur miz krenn
Oa he floc’h d’he glask e peb tac’hen.

Hag he floc’h a lavare ’vel-man,
O vont gant he hent e koad Hellean :

— Evid me bout lazet he lazer,
Me am euz kollet va otrou ker. —

Evel pa glevaz e penn ar c’hoat.
Eur marc’h ez-kanvuz o c’houirinat.

Hag he varc’h kerkent ha ma frondaz,
Asc’houirinat, o fringal, a reaz.

Hag e penn ar c’hoat pa oe digouet,
Marc’h du Lez-Breiz en deveuz gwelet.

Hag hen enn he stou ’tal ar feunten,
Nag eva na puri n’eure grenn ;

Nemed musa ’nn dirien c’hlaz n’eure ;
Ha gand karn he dreid a ziskrape.

Ha sevel he benn goude eure,
Ha c’houirinat kanvuz adarre ;

Ha c’houirinat kanvuz adarre :
Darn a lavar penoz e wele.

— Ozac’h koz, leo, o tont d’ar feunten,
Ha piou a gousk dindan ar voden ?

— Lez-Breiz a zo dindan hi kousket :
Tra vezo Breiz a vezo brudet ;

Dihun a rai e berr o iouc’hal,
Hag a rei ho stal da re Vro-C’hall.

————

1. Ap se disait anciennement pour map, fils. On le retrouve dans plusieurs noms propres, tels que Abiven, fils d’Ives; Abgral, fils de Gral, et autres.
2. Ce morceau est le seul du poème qui ait paru dans la première et dans la seconde édition de ce recueil ; je le publie aujourd’hui d’après une version beaucoup-plus complète.
3. Evuruz, evuruz ann ti
   E-tre beg Leger hag Indi !

   (Diouganou Gwenc’hlan.)

4. Ce combat eut lieu sur les bords de l’Ellé, dans la paroisse de Priziak.
5. Dans les traditions bretonnes, le diable a les pieds cornus et ferrés en argent, mais il perd toujours un de ses fers.