Istor Breiz, 1893/Rann 08
Ni a gar Kaourintin, Guenole ha Guinal,
Patern, Melen, Melar, hag ive sant Tual ;
Hag en hon c’hichen d’hon diwall e keit a ma vefet
Nan biken ni na doujfomp ar bleizi kounaret !
Alan, leshanvet an Hir, n’en doa nemet eiz vloaz pa n’em dennaz he dad er gouent Gael. Lavaret a rer en he amzer Budik oa kondt Kerne ha Renou kondt a Leon. En he amzer e teuaz en Armorik ar re ziveza euz Bretonet an enez, a joumaz neuze en he bez d’ar Saozon, nemet al lec’h hanvet Bro-Wall. Er vro-ze, evel m’euz lavaret deoc’h diaraok, e ve komzet breman c’hoaz ar brezonek. Er blavez 1836, tuchentilet iaouank euz ar vro-man a dreuzaz ar mor evit mont dy. Digemeret oant evel breudeur ha kenvroiz. Unan euz an aotrounet-ze, o veza kanet eur ganaouen brezonek, ar Vretoned euz an enez he salaoue gant ar brassa levenez. Klevet em euz va unan eur Zaoz koz o lavarout, o veza bet kemeret er brezel var vor gant ar C’hallaouet er bloaz 1791, e oe digasset da Geraez, hen hag ar Saozon all. Na hellent kaout netra euz ar pez o doa ezom pa na ouient ket ar brezonek. Etouez ar vartolodet oa n’em gavet Bretoned euz Bro-Wall, a lavare : Roit deomp-ni, mar plich, dillat ha bara. Ar pez oa kasset dezo dioc’h-tu gant an tud euz a Geraez, laouen da glevout komz brezonek evel-t’ho.
Re Bro-Wall ha re Breiz zo bet atao breudeur.
Goude maro Alan, e 670, ar Vreiz oa rannet etre bugale Daniel Drem-Ruz, kondt a Gerne. Unan anezo oa hanvet Miliau, hag a choume er C’hoz-Geodet, e bro Landreger. He vreur, hanvet Rivod, hen lazaz evit kaout he loden ouspen he hini. Gant a zen zo klan gant an hevelep klenvet ! Ker mad oa bet buhez Miliau eget oe fall hini Rivod. Glac’haret oa an oll dre ar maro-ze, ha pa oe enterret korf ar prins Miliau, en ilis Koz-Geodet, e pelec’h a reaz kals miraklou, klevet a oe moez ar brinset o lavaret : « Kenavo d’hon mæstr, hor roue ! O pebez dizeur, va Doue ! » Choum a ree varlerc’h he dad, eur paourkez minor, ar prins Melar, en danjer braz da goueza etre daouarn ar muntrer. Be en doa c’hoaz d’en difen eur vam karantezus, ar brinses Haurilla, hi a zeuaz e kreiz an dud dastumet gand Rivod, e Kastel-Paol, evit gouzout piou vije goard d’ar minor. Pa velaz Rivod, ar vam dener-ze o tont er sall e lec’h oa an dud a ilis, an duchentilet, ar vourc’hisien hag an dud divar ar meaz e velaz e vije dinac’het dezan ar pez a c’hoantee, hag evit guir d’he c’henta prepos, Haurilla oa lakeet goard evit he mab Melar.
Siouaz ! petra hell ober eur vaouez a enep an hini en deuz ar gallout. Rivod a ginnigaz aour ha pinvidigez da dud ty Melar evil ma lakefent he nis d’ar maro. Ampoesonet oe he vouet dezan. Pa reaz ar bugel sin ar groaz var he vouet, an ampoeson lakeet ebars oa guelet gant ann oll. Ar pez a reaz kement a spount d’an dud o doa klasket e laza, m’a n’em daoljont d’an daoulin da c’houlen he drugarez. Rivod, o veza klevet an dra-man, a gassaz soudardet d’he laza. Ar re-man, oc’h anaout var bisaich ar bugel an heveledigez euz he dad, bet ho mestr mad, ha tenereet eun neubeut ho c’halonou gant daelou ar vam hag oad tener ar mab, a droc’hzont dezan eun dorn hag eun troad. O truez kriz an hini a reaz dezo troc’hi lod euz he izili elec’h e laza deoc’htu !
Ar vrud euz an torfet-ze a reaz d’an oll Vretonet n’em sevel en eun taol a enep Rivod. Heman, gant he spered louarn, a gavaz an tu da lakaat kridi n’en doa ket bet memez anaoudegez euz an dra-ze, ha be hen doa an hardizegez da c’houlen adarre beza goard evit he nis. Guelloc’h vo divoallet gan-in, eme-he, eget na vo gant eur c’hreg. Koulskoude guelloc’h oe c’hoaz d’ar Vretoned ober evit goard da Velar an eskop a Gemper hag eun aotrou hanvet Kyoltan. Heman oa breur da Budik-Mur, kondt a Gerne, tad Miliau, hag evel-ze Kyollan, pe Konstantin, oa yountr da dad Melar. Ne oa ket dign euz eur garg evellen, rag roet en doa he c’her da Rivod na joumje ket pell beo ar prins Melar etre he zaouarn. Lavaret a reaz an dra-ze d’he c’hreg Raziria. Houman, guelloc’h evit he goaz, o kaout truez euz ar prins iaouank, hen aliaz da dec’hout kuit. 792.
Divead oa pa guitaaz Melar ar ger a Gemper, hag an noz oa digoezet pa skoaz var dor leandi Landevennek. Ar manac’h, a zigoraz an or dezan, na hellaz ket anaout deoc’h-tu ar roue a Vreiz. Pa oa gouet piou oa, spontet oe ar venec’h, hogen an abbat a zeuaz da zigemer, gant an doujans dleet, Melar, prins, hag ouspen maleüruz. Neubeut amzer goude, oa klevet iouadennou ar soudardet o c’houlen antreal er gouent gant Rivod hag he heul da glask ar prins Melar. Ar spount oa braz er gouent, ar venec’h a lavare oa deuet an devez diveza evit manaty Landevennek. An abbat hepken na gollaz ket kaloun : ober a reaz lavarout da Rivod, na zigorje ket an oriou er mare-ze euz an noz, pa na oa ket ar c’hiz d’en ober ; pa vije deuet an deiz a helje klaskout an hini a c’houlenne.
Da c’houlou deiz-ta, oa digoret an nor; Rivod na gavaz ket eno he nis. Melar, diskennet gant ar venec’h divar c’horre ar mogeriou, oa er mare-ze var hent Keraez. Rivod a guitaaz Landevennek heb kemer amzer da gastia ar venec’h evel m’an dije c’hoanteet. Redek a reaz varlerc’h he nis. Heman oa digouet e parrez Plouigneau pa glevaz touz ar c’hezek euz ar re he glaske. Ober a reaz eur beden da Zoue hag en em daolaz en eur poull dour e kichen an hent hanvet c’hoaz breman guele sant Melar. Rivod ha Kyoltan a dremenjont heb he velout. Melar a zavaz neuze euz he doull hag a gemeraz hent Koateon, e pelec’h a choume eun denchentil kar dezan. Reet oa pignat eur c’hreac’h araok dont er c’hastel ; ar prins, goal skuiz, a gouezaz, evel maro, e tal ar grec‘hen, elec’h ma ma breman iliz sant Melar, e kichen merouri Koat-Sao-Bell. Eur banne leaz, roet dezan dre druez gant an dud divar ar meaz, a roaz d’ar prins a Vreiz an nerz da heulia an hent beteg Koateon. An dud a laboure er parkeier, a lavare an eil d’egile, oc’h he velout : a veichou stad ar rouanet hag an dudchentilet zo goassoc’h eget hini eur paourkez o klask he vara !
Rivod a zeuaz da Goateon eun neubeut varlerc’h he niz hag a hellaz, tra burzuduz ! ober da Velar dre fals karantez kuitaat he vignon evit hen heulia e Lanmeur. Eno, araok na oa aichuet tri devez, oe anterret Melar, lazet gant he yountr dre eun taol kontel e kreiz he galoun. Raktal Rivod a guitaaz ar ger evel eun den diskiant, a lammaz var he varc’h hag a gemeraz hent Kerne. Tri devez goude a varvaz, heb beza bet ar rouantelez abek euz he dorfet. Kyoltan, he gonsort, o veza savet var ar menez Kemper evit guelout ac’hano an douar kinniget dezan evit he bec’het, n’hen doa ket kent savet he zaoulagat evit sellout outo, ma n’em gavaz skoet a zallentez hag a varvaz eun neubeut goude.