Istor Breiz, 1893/Rann 36
Ha piou a gousk dindan ar bez-ze ?
Napoleon a zo dindan-hi astennet ;
Tra vezo ar bed a vezo brudet !
Napoleon oe an hano kemeret gant ar jeneral Bonapart pa oe Emperor e 1804 ; ree a foge a gemeraz en he stad huel, evel m’an dije dizonjet an Doue en doa rentet koulskoude d’ar Francisien dre ar peoc’h d’an Iliz ; ar re-man, bet ken glac’haret abaoue ma oe bet sarret an ilizou, ha gret brezel d’ar relijion en ho bro. Evel-ze Napoleon Bonapart a reaz brezel d’an oll rouanteleziou ; gounit a reaz viktoriou var kement Roue euz an Europa, a reaz mez dezo, ho goalgassaz hag a reaz kement all d’ar Rouanezet e dije dleet respeti muioc’h ; mæz n’en doa ket santimanchou an dud-chentil savet mad. Lakeet en doa en he benn rei da bep unan euz he gerent eur rouantelez. Ar roueed-ze e vijent bet dindan he challout. Ha bet e oa bet mæstr evel-ze epad eur maread amzer. He vreur Louis oe Roue an Holland ; he vreur Jerom e Westphalie ; he vreur Joseph Roue Spagn ; he vreur-kaër Murat, Roue Naples, eur jeneral dezan, Bernadott, Roue Suède. C’hoant a zavas gantan kaout ive ar ger a Rom, ha lakaat ar Pab da senti outan. Eno a vruzunaz he gurunen. Kement a rea a ieaz mad beteg an devez ma lakeaz he zorn var hon Tad Santel ar Pab dalc’het e koustians da zifen he c’hallout evel Pab hag he c’hallout evel Roue, rag hebd’ho, neket evit ren mad an Iliz.
O va mignonet, ar galon a zo rannet pa lenner en eun Istor Frans, ar brepoziou-man : En nozvez, 5 gouere 1808, ar jeneral Radet, evit senti diouz Murat, a zeuaz e kampr ar Pab hag a lavaraz dezan, euz a berz gouarnamant ar Frans, a renke dilæzel he garg a Roue : neuze vije lezet da veva e peoc’h er ger a Rom. — Goulennet em euz sklerijen ar Speret-Santel, eme hon Tad Santel Pie VII ; c’hui lazo ac’hanon kentoc’h eget na dilæzin va c’harg. — Mar deo evel-ze, a lavar ar jeneral, me ranko o kass er meaz euz a Rom. Ar Pab a zavaz kerkent euz he gador, binniga a reaz ar ger a Rom, hag en em rentaz prizouner Napoleon. Ha na lamm ket ho kalon en ho kreiz o lenn an dra-man ? Ha ne ket mezuz da soudardet ar Frans lakaat eun dorn sakrilaich var hon Tad Santel, hag hen heb den d’he zifen. Evel ma skrivan Istor ar Vreiz na joman ket pell var an traou a zell hebken euz ar Frans ; me lavaro deoc’h e ber gomzou e zalc’haz Napoleon ar Pab Pie VII e Feunteunbleau evel prizouner. An oll a grene neuze dirag an Emperor ; ar beleg breton e oa bet en em kiniget evit kovessaï Louis XVI, an aotrou Legris-Duval, en doa an hardizegez da staga ouz mogeriou iliz an Itron-Varia, Iliz-Veur Paris, al lizer skrivet e kuz gant hon Tad Santel hag a zouge an exkumunugen a enep an Emperor Napoleon neuze ker galloudek, ken enoret gant an dud, ken brudet dre he viktoriou. Mæz Doue a vele poaniou he vikel var an douar, lizer ar Pab oe ar mean bihan a daol en traon oll gallout ar Brinset impi, evel lavar ar Skritur-Sakr ; ha nebeut goude, Napoleon a hellaz niveri he gollou evel m’an doa niveret he c’honidou. En amzer-ze ar memez bælek Legris-Duval a vagaz dre aluzennou an noblans ar c’hardinalet du galvet du abalamour Napoleon en doa miret outo da zougen mui ho guiskamant skarlet-ruz, merk euz ho c’harg. Guisket oant gant eur soudanen-zu evel ar veleyen all, abalamour oant fidel d’hon Tad Santel ar Pab.
Napoleon oa eun den dreist ar re all. An armee en doa eur fisians ar vrasa ennan ; ar soudardet her c’halve ar C’haporal-Bihan. Gant eur præpoz, gant eur zell, ho lakee er meaz anezho, hag e oant henchet gantan da c’houniz var an enemiet. Mæz an orgouill her gollaz ; morse ne gave oa saved huel avoalc’h ; guelet a rit e klaske beza hueloc’h evit ar Pab ; kassaat a ree ar republikanet, tud divergont ha dizent maz int ; na garie ket an dispac’herien nag an dud a zizurz ; an dra-ze zo mad-tre ; mæs ne doa ket aoun d’ober eun torfet mar sonje e oa he interest d’en ober. Hag evel-ze, en despet da guiriou ar boblou etrezo, kass a reaz he soudardet dre guz en eur vro en tu all d’ar Frans, evit kemerout an duc d’Enghien, euz voen ar Bourbonet, hag a reaz laza a daoliou fuzil en noz du, ebarz doufeziou Vincennes, ar Prins paour-se. Ne oa netra da damall d’ar prins nemet ma oa euz a voad Bourbon.
An aotrou Lamartine, en eur werz kaër meurbet a lavar : Hag ar mor a zigasse bemdez dirag he zaoulagat korf maro eun den iaouank ; hag an toënnou venjus, en eur zont hag en eur vont, o skei var aod an enez Santez-Helena, en Afrika (e lec’h ma zeo marvet Napoleon prizouner ar Saozon), an toënnou venjuz a daole en he ziouskouarn hano Bourbon-Konde. Rag peurvuia an torfetour a gred guelet dirazan skeud an hini en euz lazet pe laket laza. Napoleon a zigassaz armee ar Frans beteg ar Russi er bloavez 1812 ; eno a gollaz anezi e kreiz an erc’h hag ar skorn.
Neket en emgan a gollaz, rag gounezet en doa viktor vraz ar Moskowa ; an amzer griz eo a reaz mervel hor soudardet, o klask dont en dro e Frans, na joment mui e renk, ar soudardet a valee tu-ma, tu-hont. Napoleon o tremen atao araog, klask erruout ar c’henta e Paris, a gavaz var he hent eur regimant o kerzet c’hoaz e renk, evel ma dlee ober ar soudardet mad. Piou ar re-man, a choulennaz gant eur vouez rok Napoleon ? — Emperor, ar re-ze zo Bretoned, oa respountet dezan ; rag kaletoc’h oa ar Vretoned enep ar ienijen eget ar soudardet all. Napoleon a zeuaz en dro e Frans ; mez neubeut a soudardet a hellaz ober eveltan. Kasi en oll parreziou euz ar Vreiz, zo bet eun intanvez ha n’en deuz bet morse paper a varo he fried. Deuet en dro e Frans, Napoleon a c’houlennaz deoc’h-tu 250.000 den evit sevel eun armee nevez. Neuze eo a reaz paotret Plouigneau ha paotret Plomeur ho c’himiad diveza c’hui a vouezo dre-ze ar pez a zonje e guirionez ar Vretonet divar ben Napoleon kenta.
Napoleon eo evit he vrezeliou ;
A lamme ar baotret dre divrec’h ho mamou ;
E ma barz ar bed all, beteg he vuzellou,
En eul len leun a c’hoad, er brassa tourmanchou.
Brevet dre ar baourentez, an oad hag ar c’hozni, na vo ket pell an den dall a aichuo he vuhez. Pedomp an aotrou Doue da ober dezan trugarez, ha d’hor bro karet ha deomp oll goude ar maro. Evel-ze bezet grœt.