Ad. Le Goaziou, leorier, 1925  (p. 109-114)



II


Nozvez ar morgazed [1]


Arabad eo eta bea aonik pa ver war ar vicher-ze, na kennebeut kizidik. Red eo d’ar paour kêz mont, mont atao dindan n’eus forz petore amzer, evit gonit e vara hag hini e diegez.

Koll e vuhe gant ar Gwennili eo bet darbet d’ean : eur wech dreist-holl. Konta a rin-me d’ec’h an dro-ze ?

Eun nozvez a zivez miz du, ar Gwennili a oa o tragi etre Beg-ar-Fri hag ar C’hadorou-Bihan. Bouk an amzer ha tenval, eur briz reut a avel, daou riz er gouel bras. An drag er-mêz, an daou vartolod a oa en tilher oc’h ober eur voredadenn, Bilzig a oa war ar varrenn, Saïg gourveet en disklo en abourz, e-kichen ar pôtr.

— Pa vi erru, eme Saïg, da ziskregi ar garreg a ra Beg-ar-Pri eus ar steredenn a welez aze en e noroa, e tihuni ac’hanon ; ive ma c’hoarve eun dra bennak all.

Bilzig eta, ar varrenn en e zorn, a levie : heuilh a rê aketus ar steredenn a zigore, gwechik a vije, he lagad a-zindan ar malkennou gwentet gant an avel. Goustad, goustadik, ar vag a dostae ouz ar merkou. Pounner an drag.

— Daoust hag hi a vefe krog en eur garreg bennag ? Seblantout a ra d’ean evelkent penôs ar vag ac’h a, ac’h a nebeud ha nebeudou. Ha koulskoude er merkou eman. Setu karreg Beg-ar-Fri, setu ar steredenn : emaint an eil dre eben.

Hag en noz tenval ar Gwennili ac’h a, ac’h a, pounner : kouea a ra en plegiou ar gwagennou, sevel a ra war o c’hein, pleget dindan an avel, glebiet gant an strinkadennou [2].

Eur wech c’hoaz ar pôtr a zell ouz ar merkou. Skoret, eoriet eo ar vag !

— Saïg ! Saïg ! eme ar pôtr, dihunit !…

— Petra ? petra ?

— Ar vag n’ac’h a ken war an a-rôk.

— Er merkou out ?

— Ya, gwelit hoc’h-unan.

— Krog out er garreg.

— ’Gav ket d’in. Bejin marvad, eur zac’had bejin.

— Dihuni ar re all ? Arabad… Amin ar gouel bras da welet.

Ha Saïg a chachas war ar greling.

— Pounner an diaoul eo !… Ec’h eomp da goll hon nozvez… Amin ar gouel stê… Dihun ar re all… Savit, pôtred !

An daou vartolod a wiskas o forpant.

— N’eo ket red, pôtred… tomm a-walc’h ho po bremaïk : aman a zo eun dra bennak da chacha diouz ar mor.

Hag ar pevar den a chache : ho ! ho ! ho !

— Daoust petra an diaoul a zo e-barz ?… petra ?… Birviken ne c’hallfomp tenna ar roued er vag, birviken !

Kement ha kement evelkent o deus chachet war ar greling, seblantout a ra d’ê penôs an drag a zo diskrog.

Eun tammig ehan.

— Da vihana ar roued ne vo ket kollet, nag ar fard. Echu an diskuizadenn.

— Eur c’hrog all, pôtred !…

A-nerz o c’horf o deus chachet.

— Ya, va, distag eo…, d’emp eo… sevel a ra d’an nec’h !… Ho ! ho ! ho !

Setu ar perch [3] war c’houre an dour.

— Tè !… sell ! eme unan eus ar vartoloded, sell ! eur vorgazenn !

Eur vorgazenn war listenn ar vag. Setu unan all, hag unan all : an drag he deus kavet eur c’hlodad morgazed.

— Leun eo an drag.

— Leun, sell !… ar mor a verv gante !…

— Petra ’vo grêt ?… petra ?

— Troc’h ar greling, Saïg, eme ar vartoloded ; bremaïk ar vag a vo leun gante.

— Troc’ha ar greling ?… Koll hon drag ?… Nann ! nann ! a lavaras Saïg.

— N’hoc’h eus-hu ket, Saïg, klevet komz eus ar vag-ze a Lokemo, c’houi ’oar n’an neus ket keit-se, pehini a zo bet aet d’ar fonz, gant eur garg morgazed. Hag er vag, deut d’ar gourlenn, a zo bet kavet petra, a gav d’ec’h ? petra ?… Eskern ar vartoloded, sunet, krignet gant al loened-ze.

— D’ar fonz ec’h afomp gante, eme egile… Troc’h ar greling, Saïg… Debret e vefomp gante en beo !…

— Arabad koll an nord, pôtred !… Koll hon drag ! netra da c’honit e-pad pemzek de… Dalc’homp an nord, pôtred ! Red eo, a c’hrozmolas Saïg.

— Dont a reont warnomp a vil vern.

— N’eus forz, eme Saïg, n’eus forz !… N’eo ket leun ar vag c’hoaz !

Goulou de a zave : breman e weled anê evel eur blojad [4] merien e-barz an drag, deut war c’houre an dour. Hag ar morgazed ba da neunv, da grapat, da grapat, hag ar vartoloded, o c’hontell gante en o dorn, a droc’he, a droc’he. Evit unan troc’het, kant a grape, a bigne er vag.

— En beo e tebrfont ac’hanomp !

Na gouzanvet hoc’h eus-hu bet, eur wech bennak, brec’hiou gwevn ha ramplus evel kroc’hen eur zilienn, oc’h astenn o spegou yen war ho troad pe war ho kof-gar ? Na gwelet hoc’h eus-hu eur vorgazenn en he zoull, en eur poull, oc’h heolia, ya, oc’h heolia ?… Hep aon e sell ouzoc’h. Lakit ho troad en dour : goustad beg eur vrec’h, evel eun aer, a dro en-dro d’ho troad. N’oc’h ket, n’an neus den kap… Den ne c’houzanvas hep finval eun hevelep stokadenn… Sellet outi, pegen lemm eo he lagad gwer-c’hlas, hanter-digor war he mammenn, sklêr evel skorn, kri evel hini eur c’haz klanv arajet, evel hini eun aer-wiber, o c’hortoz piou da daga. Meret hoc’h eus-hu bet, eur wech bennak, gant ho taouarn, o c’horfou diaskorn, gwak ha gwevn ken nerzus ? Ha kroget o deus ennoc’h gant o beg du, kalet evel dir, lemm evel eun aotenn ? Labeet oc’h-hu bet gant o livaj ken du hag huzil ar chiminal ?

Ma ! neuze ec’h anaveet eur vorgazenn, neuze oc’h evit kompren e petore digoue euzus e oa martoloded ar Gwennili. Grevusoc’h hini ebet.

— Eun dro varv ha daou hanter kla [5] war an taked pe war ar bit [6] gant ar greling, ha bec’h war ar vag ! a gemennas Saïg… Hiset ar gouel bras hag ar gouel stê.

— D’ar fonz ec’h afomp gante !…

— N’ec’h afomp ket !… Hiset buan ha buan ar goueliou. Ar vag a-benn en ôd !… Diou heur dro a zo c’hoaz ; n’eus ket a houl. Dindan torrod Santez-Rosa, en abri ar C’hadorou, e vefomp brao meurbed evit en em disklabea eus an hudurnez-man.

Hag ar morgazed a grape, a bigno er vag, war an tilher, war ar goueliou ; sevel a reont gant ar wern, pega a reont eus an dud, labea a reont an dilhad. Ha penôs en em difenn ?… Ma vije bet ar vag pell diouz ar porz pe diouz an ôd, hep douetans ar vartoloded a vije bet debret gante.

Eun nebeudig goude ar Gwennili a oa war an trêz. Ha bec’h d’ei ! Gant poan hag araj ar vag hag ar roued a zo bet disklabeet eus ar morgazed. Evit ar vartoloded, daoust d’o anken ha d’o skuizder, na pebez laouenedigez.

— Ac’hanta ! pôtred, eme Saïg, n’am eump ket kollet evelkent hon nozvez, goneet ganemp hon drag, hon fard, hag an traou-ze a dalv eun dra bennak. Arabad eo koll an nord, pa lavaran d’ec’h !

Tenna a eure e suroa diwar e benn : e-barz e leuskas da gouea e chik.

— Unan neve, pôtr, eme Saïg da Vilzig : goneet eo !

Ha gant e gontell e troc’has eun tamm karot, oh ! ya, hep gaou, ken hir hag ho piz-meud. Sika a eure anean en e c’hinou.

— Ha peb a vannac’h gwin-ardant, gwazed, a vo en eur diskenn en ôd… Tomm eo bet d’hon c’holierou… Met lano ’zo, lano krenv. Bremaïk ar vag a vo war flot… Dirap an eor, pôtr… Hiset ar gouel bras, ar gouel stê… lïen war ar Gwennili, ha d’ar porz !

Pell amzer a oa, abaoe ma oa ar bagou all er porz. Pelec’h e oa daleet ar Gwennili ? Pelec’h ?… Petra ’zo erruet gantan ?

Ha dindan ar weenn dilh ar prezegennou ac’h ê en-dro : pelec’h eo chomet ar Gwennili ?

Met ne oa ket peurechu gante o displegiou ma weljont ar Gwennili o tifluka eus ar Garreg-Kouet.

— Setu ar Gwennili !

Hag, eun nebeud goude, ar vag a oa eoriet e-touez ar re all. Hag ar vartoloded en ôd. Evurus, sioul, ec’h event o bannac’h gwin-ardant en osteleri ; evurus e c’houzanvent ar joaüsted a zave a-nebeudou war o spered hag a zispege diwar o c’halon ar moustrer [7] a oa bet darbet d’ean o mouga.

Dre ma sklerae o mennoziou, o zeodou ive en em zivorze, ha pep-hini a gonte d’ar vartoloded all, deut d’an osteleri evit goût an doare, ar pez a oa bet c’hoarveet gante. Ha kôz ar morgazed ac’h ê en-dro : ar morgazed ac’han, ar morgazed alese !

— Ya, ya, eme Saïg en eur baea ar skodenn, an holl draou-ze a zo gwir, met… met… arabad e ye koll an nord !

Ha Bilzig ?… Bilzig ne oa ket bet pedet da vont da eva eur bannac’h. Mont a eure d’ar gêr en eur sutellat. Mall a oa d’ean erruout : naon an nevoa, anoued ive.

Evurus Bilzig pa erruas en ti : e skudellad a oa war an oaled, tomm bero el ludu. Ha p’an neus bet diwisket e zilhad gleb, gant laouenedigez e krogas en e skudell, ar vamm hag an tri vugel, o fevar eus taol gant Bilzig, aketus evit goût ar pez a oa bet c’hoarveet gantan.

— Petra a livirin-me d’ec’h ? Morgazed ! morgazed ! morgazed ! Trawalc’h da lakaat eun den fur da ziodi.

Hag Izabel a lavaras en eur c’hoarzin :

— Ha Saïg kollet gantan an nord ?

— Saïg, eme Bilzig, Saïg, martolod ebet n’eus er vro henvel outan. An daou vartolod, kollet o fenn gante, Saïg an nevoa dalc’het an nord. Savetaet an neus d’emp hon buhe, hag e vag hag e zrag.

Hag en koun Bilzig, doun-doun dindan evor, en em sikas ar gentel a nerz-kalon roet d’ean gant Saïg Jelvest, en nozvez ar morgazed, eur gentel a hardiegez sioul ha fur.

— Arabad eo koll an nord, ya, ya ! a vousgomze ar pôtr, arabad eo koll an nord !…


————
  1. Morgazenn (pl. morgazed), pieuvre.
  2. Strinkadennou, embruns.
  3. Perch, perche de bois de la grosseur du bois qui maintient le chalut sur le fond, de manière à râcler le sable de façon uniforme, sans heurts et sans à-coups.
  4. Blojad, blojadenn, tas.
  5. Eun dro varv ha daou hanter kla, un tour mort et deux demies clefs : ça fait un noeud. On dit proverbialement, et c’est d’ailleurs vrai : un tour mort et deux demies clefs, ça n’a jamais manqué.
  6. Bit, morceau de bois autour duquel on enroule la chaîne qui retient un bateau.
  7. Moustrer, cauchemard.