Simon a Vontroulez/Chabistr I
A. Ledan, 1834 (p. 9-13)
« Men a ruill na zastum qet a guinvi, » eme ur proverb ancien, a meus clêvet va zad-côs o repeti alies ; an dra-se so evel pa lavarfet n’en em binvidiqer qet nemeur o chanç a blaç hac o redec ar bed. Evelse ivez, Simon a Vontroulez, pehini a veache abaoue daou-uguent vloaz eus an eil foar d’eben, gant ur marc’h sammet eus a zaou vaniqin carguet eus a varc’hadourez, ne voa-én qet deut da veza goal binvidic er vicher-se ; mes gounezet en devoa ennan an experianç, pehini a dalvez aour, rac beza en devoa daoulagad ha diouscouarn mad ; guelet en devoa calz a vroyou, calz a dud, ha clevet calz a draou. E vemor a voa excelant, en hevelep fêçon m’en devoa sonch mad eus a guementse ; hac evel m’en devoa Doue favoriset anezàn eus ur sqiant eün hac eus ur speret just, ec’h elle rei da bep hini conseillou mad. N’o esperne qet en effet da zen, ha n’en devoa qet a vrassoc’h plijadur eguet ar gonversation ; marteze memez, ec’h ellet e dremen evit ua nebeudic bavarder. Qementse na ampeche qet ar re en selaoue d’en em gaout ervad eus a se : rac ellout a eller lavaret penaus an hini a selaou, a implich alies guelloc’h e amzer eguet an hini a gauze. Evit feat eus a Simon a Vontroulez, na implije qet fall e hini en eur gauzeal, pa zeo güir, er c’hontrel, na lavare nemet traou sqiantus, eus a bere ec’h elle an oll profita, ha demeus a hend all, qent eguet en em laqat da gauzeal, en devoa pell-amzer sellet ha sellaouet.
Petra benac ne voa qet goal binvidic, e damic commerç en devoa gouscoude procuret dezàn ar voyen da sevel ur famill nombrus aoüalc’h, ha da veva en e-unan en e eaz. Hoguen, evel na zê qet e zezirou en tu-all, e zoa parfetamant eürus, hac e clêvet alies anezàn o lavaret ne zeus güir baour nemet an hini a c’hoanta muioc’h eguet na ell caout. Cuntinui a rê da labourat, da redec ar foariou, en despet d’e oad dija avancet ; rac lavaret a rê c’hoas ne zeus qet a vrassoc’h adversourien d’ar bonheur ha d’ar yec’hed, eguet an didalvoudeguez hac ar feneantis. Evelse an tad Simon a voa leun a yec’hed, gant e benn moal ha gant an nebeudic a vlêo guenn a chomme endro d’e ziouscouarn. E visach a voa atao laouen, hac e ziou chaud rus ha lard a rê mil blijadur da velet. Douguen a rê e gôf bras gant calz a êzans ; bale a rê eün, ous en em souten var e vas a veach.
Simon a Vontroulez a voa bet destinet gant e dad da veza bêleg, ar pez en devoa grêt dezàn studia en e yaouanqis. Mes, goude se, dre n’en em sante qet a vocation aoüalc’h evit ramplissa dignamant ar fonctionou important eus ar stat-se, e sonjas : El leal, emezàn, va zad a zo bet merceric ; he bien, me fell din er beza ivez ; un avantach benac zo bepret o heuill micher an tad. — Gouscoude, Simon en devoe hep-cess d’en em veuli, etro pad e vuez, demeus an instruction a behini en devoa profitet. Guelet a rê güelloc’h qement a voa, hac ec’h anaveze peb tra dre e speret parfet. An inclination en devoa conservet evit al lectur a brocure dezàn alies ur blijadur agreabl hac util : avichou memes e zeo en em aviset da scriva ar pez a droe en e benn, p’en deveus bet lêzet e afferaou amzer aoüalc’h dezàn evit se.
An discadurez-se a voe hepqen an oll fortun a lezas dezàn e famill. Mes an heritach-se a dalvez muioc’h eguet calz a arc’hant, rac procuri ra ar voyen da c’hounit, elec’h an ignoranç na gundu nemet d’e goll. Gouzout a rê se ervad, an tad Simon, rac na heane da c’houlen ous qement den a gave : — Caç a rit-hu ho pugale d'ar scol ? Bezit soign mad d’o c’haç : ennes eo ar c’haera presant a ouffac’h rei dezo. Ma na ouzont netra, o devezo bepret ezom eus a re-all, hac e vezint tromplet alies.
Mont a rit da c’houlen diganén penaus ec’h anavezàn qencoulz an tad Simon ; cetu amàn penaus : Un devez ec’h antreiz e ty an A. Lédan, Imprimer-Librer e Montroulez, e pelec’h em boa affer. Simon a voa occupet da brena Deveriou ar C’hristen, Curunen ar Verc’hes, Instructionou Christen, An Devez Mad, Abrege eus an Doctrin Gristen, Reglamant a vuez, etc., levriou pere na anavezet qet guechal, hac en deveus publiet divar e goust e-unan e faver an dud divar ar meaz. Simon a zalc’he un tamic cos levr en e zorn : Sellit, emezàn dìn ; cetu aze ul levric dister aoüalc’h, herves an apparanç ; mes, m’en assur, ma ve gouezet an traou caer a zo ennàn, e tiredfe an oll d’er prena. Rac, n’en em dromplit qet : er voestou bian e vez an ongantchou mad. Ne ouffen biqen er meuli re. Mes, dre ma zoun presset, e lavarin hepqen : Prenit Ar Pautr-Côs Richard ; ha da c’hortos, dalit emâ, ha lennit-àn d’ho tud ; bezit certen e viot oll contant, goude beza e lennet.
Conversation vrao Simon a Yontroulez a seblantas dìn qen carguet a furnes, ha qement a lavaras dìn divarben e veachou a voa qen interessant, m’am boe ractal c’hoant da ober ur veach gantan. Justamant en em disposi a rê da bartial evit foar Castel, e pelec’h e c’hoantae en em renta. Goulen a ris outan caout ar blijadur d’e accompagni ; ne c’houllenne qet vell, hac ar pez a voe lavaret a voe grêt. Eus a Gastel en heuillis pelloc’h, hac e rejomp assambles an drô demeus ar pemp departamant a Vreiz, da c’houzout eo : Finistèr, Morbihan, Loir-Inferiol, Isl-ha-Vilain ha Costez-an-Nord. Joa bras am boe, rac credi a ràn beza profitet eus a gonseillou va c’hamarad veach. Mes evel na garfen qet beza va-unan hepqen o profita diouto, e zàn, va mignon lenner, da gonta dêc’h ar pez ameus gallet delc’hel eus va beachou.