Simon a Vontroulez/Madelez Simon a Vontroulez
A. Ledan, 1834 (p. 240-262)
Anavezout a ràn, mignon lenner, diou dra
na ell qet ar re binvidic prena gant aour, hac
a ra ar binvidiguez, pe da viana, consolation
ar paour, pa voar o meritout ; an diou dra-se
eo istim hac affection an dud a-fêçon. O veza
bet c’hoant dìn da gaout ar fond precius-se,
e meus clasqet gant soign vras ar voyenou d’e
acquisita, hac e zon deut abenn da anavezout
e teu ar furnez da didenna an istim, mes penaus
na sufis qet e-unan evit concilia an
affection. Oumàn, herves ameus sonjet, n’en
em accord nemet d’ar vadelez, rac na garer
mad ha pell-amzer, nemet ar re so capabl d’e
renta ; hac evit beza capabl da garout, e zeo
ret beza mad. Calz e zeus da baria penaus un
den pehini n’en deus qet a vignonet, n’en deus
caret e-unan den ebet, ha ne zeus nep calon
capabl da respont d’e galon sec’h hac insansibl ;
rac na eller qet starda ho torn, pa na bresantit
nemet ur bis ; ha mar deo disec’het ar greffen,
ar vezen na royo qet a seau, ha n’en em stago
qet outi ; hac evit coli mad, eo ret indui an
daou bez.
En eur ober ar reflexionou-se, ez oun bet disqennet e fonç va c’halon, evit ellout examina ha me am boa peadra da ober mignonet dìn, ha dreist-oll d’o c’honservi. Seblantet eo bet dìn e voan en tout ur pautr a-fêçon aoüalc’h, en despet d’am lod a zefautou ; ha se en deus grêt dìn calz a joa, o santout e teziren vad d’am nessa, na zeziren droug da zen, em boa affection em c’halon, ha dre se ec’h allen conta var ar boneur da veza caret. An examin-se, er memes amzer, en deus procuret dìn an avantach da zizolo un defaut benac da gorrija ennòn, da zispaca dirac va daoulagad ul loden deveriou meurbet douç, ha da zizolo guelloc’h ennòn ar santimanchou mad a meus ellet da gaout. Pa rear un invantor, en em diambarasser deus al loustoniou, hac e regler evit ar guella an implich eus ar pez a ell servich.
Marteze e vezot contant diouzòn, abalamour ma laqàn ac’hanoc’h en secret va c’havadennou. Mar dint util dêc’h, ne c’houlennàn qet ouzoc’h pris all ebet evito, nemet da gresqi an nombr eus an dud honest, eus a bere an affection hac an istim a so evidòn ar preciussa eus an oll vadou.
Ar c’henta respont eus va c’halon, pa meus
interrojet anezi var e deveriou, er memes amzer
eguet var e affectionou, e zeo bet oumàn :
da dad ha da vam ! Santet emeus e laqe ar c’homzou-se anezi da zailla crén, hac ez oun
bet contant. Ia, ia, a meus-me lavaret ouzìn
va-unan, beza e zeus aze ebars qement hac a
faut : respect, anaoudeguez, carantez ha confianç.
Oh ! Simon, na elles qet ancouat
birviqen ar pez a dlees dezo : ar grêt vad eus ar
vuez, ar soignou roet d’as pugaleach, an encres,
ar fatic, nosveziou tremenet gant an hini e
deus da laqet er bed-mâ ha da vaguet eus e leaz ;
ar vadelez, an oaz eus an hini en deus labouret
evit da elevi hac evit prepari da amzer da zont ;
an descadures a c’heus recevet digantàn, hac
on exemplou en deus roet dit. Oh ! Simon,
beza e pezo sonch atao e zeus er gueriou-mâ,
carantez a vuguel, un dra benac hac a zisqeus
penaus da dad ha da vam a represant Doue var
ar bed, hac e zeo ret o enori, o servicha, oboissa
dezo. Dont a rint da veza côs, infirm ; neuze
te a guemero soign outo ; o soulaji a ri, labourat
a ri d’as tro evit pourvezi d’o ezomou. Hac o
defe defautou, na velfes qet anezo ; ha ma en
em avisse re all d’o anzao, te vouife o excusi,
te denfe varnezo ar respect, ous en em renta
da-unan just ha respectabl ; rac ar buguel
vertuzus a so ur voel stlapet var noaster an tad, ur
bouclier pehini a brotech sempldet ar vam. Pa
red sclêr ar rivier, var biliennou ha var sabl
caer, e ra enor d’e sourcen, ha ne inclasqer
qet hac hi voe sclêr pe droubl.
Bez sonch, Simon, a lavaren c’hoas diouzòn va-unan, ec’h eus grêt un unvre sot benac a ambition : ma teule dre chanch an diotach-se d’en em realisa, hac a rofe dit, un devez da zont, ur gondition brillantoc’h, sonch neuze e tle servich dit da enori guelloc’h da dad ha da vam, ha da nonpas rusia diouto. Ar mab a rusia ous a humilite e dud, en em disenor e-unan, rac en em embanni a ra ingrat, orgouillus, indign deus ur guelloc’h fortun ; ha se hep gounit netra, rac er moment ma fell d’an azennic en em zisqeus henvel ous an hebeul, e paqer anezàn dre e ziouscouarn, hac e laqer a nevez var e guein ar bâs ma zeo grêt evit douguen.
Pez seurt vad benac a erru ganeomp, bezomp glorius da ober hommach eus anezàn d’ar re hep pere na vijemp netra ha na eljemp possedi mann. Dreist oll, meritomp o benediction ; rac an hini n’en deus qet benediction e dud, na dle qet esperi faveur an ên, na sicour an douar. Ar mab ingrat, ar mab impi, a so distolet evel an disqiantet diremed. Maleur dezàn, mar teu da veza tad d’e dro ! e gôsni na gred qet reclami droajou pere en deveus bet dianavezet ; ar respect eus e vugale a ra rusia gant remors e dâl guenn ; hac én e-unan na gred qet binniga e lignez e-unan, rac aoun da zouguen maleur dezi. Ah ! Simon, bez joa en da galon : en em santout a res eurus da veza tad, hep douet ez out bet mab mad !
Eürus da veza tad ! Ah ! d'ar gomz-se eo,
va Doue, e meus santet va c’halon o sailla buannoc’h c’hoas em c’hreiz. Penaus ec’h alfen
rei da gompren d’ar re n’er santfent qet en o
c’hreiz o-unan, an esmaou e zeo capabl ar gomz-se
hepqen da zifuni ? Peguement e voe Doue
mad ha fur, pa stagas qement a charmou hac a
jouissançou da zeveriou qen necesser ! Souffrançou
ha fatigou, n’int-y qet oll ancounac’hêt d’ar
c’henta c’houerzadennic demeus hor buguelic ?
Pebes aoun direpos, pebes interest puissant,
pebes esperanç joaüs en em attach d’ur
c’hrouaduric qen infirm, d’e basiou qenta, d’e
zisterra criaden, da bep comz nevez a zorti eus
e c’hinaouic ! Oh ! eus an oll santimanchou,
an douça, an tenerra, an nebeuta interesset !
Gouzout a reomp en em separo hon bugale
diouzomp, un deiz a vezo ; gouzout a reomp
penaus un deiz da zont e tleomp cessi da veza
o c’henta affection ; neus forç, ne c’houlennimp
qet an distro antier eus ar pez a roomp dezo ; ra
vezint eürus, eürus memes heptomp, memes
dre liamou all ; qement a zeziromp eo, se eo
ar but uniq eus hon oll effortjou, hon brassa
ambition eo. Anqen, poan, beillou, labour, netra
na goust da un tad mad a vel ar pell-amzer da
zont evit e vugale. Ha petra a lavarìn-me dious
ur vam oc’h evessa var ar c’hroaduric frajil e
deus douguet en e c’hreiz, hac ous e vaga demeus
he sustanç e-unan !… Va mignonet !
nep piou benap en ho touez a zo tad pe vam,
am c’hompreno. Ar re all na ellont qet c’hoas
santout an dra-se en oll ; rac na briser mad nemet
ar joayou hon eus santet hon-unan.
Mes gouscoude, compren aoüalc’h a rint
ac’hanòn, a grediàn, evit en em estoni ganén
penaus ar santimant-se qen naturel, qen nerzus,
qen douç, a elfe rancontri calonou pere a resistfe
outàn hac en trahisfe ? Ar vezen a vag demeus
e seau ar brouç, hac en difen dre e dis-eol a
enep tomder re ardant an eol ; al lapous a c’hôr
e viou en neiz en deus construet, a ro e vegaden
d’ar re vian, hac a zisq dezo nijal ; an danvadez
a vronna an oanic, hac ar yar a gav courach
evit difen e foncinet. Nicun eus ar grouadurien-se
na vanq d’an instinq naturel a vam… Hac e
zeo possubl ec’h abandonfe goaset ha graguez
o bugale ! Ah ! na ellàn qet credi e vez se dre
un indiferanç pe dre ur grueldet disanzavet
gant an natur. Ar feneantis eo, an aoun eo, ar
vez eo, ar viç eo pere a drein tud corrompet
ha lach, d’ar violation-se demeus ar muia sacr
eus an oll deveriou. Marteze o devije arguilet
dirac ar c’henta faut, ma vije en em bresantet
d’o speret ar sqeud eus ar gonsecanç revollant
deus an abandon glac’harus-se ; rac, ma vez
musuret an abim eus ar viç, e spontfet o tostât
outàn. Mes pa zeus bet ar maleur da goeza
ennàn, e zeo c’hoas guelloc’h en em gramponi
ous ar rec’hier hac ous ar spern, qentoc’h
eguet en em lezel da ziruilla bete var ar begou
lemma a dleer da rancontr er fonç. Ous en
anavezout gant purete ar galon eo, ous en
repari gant courach eo, e rear excusi an ancounac’ha
eus an dever, ha nonpas o clasq en
dissimuli dre an outrach cruel d’an natur.
Nan, na ouffen qet concev ur maleur brassoc’h eguet an hini da nonpas anzav e zoar mam, da gaout aoun ous an tiltr a dad, ha d’en em gredi forcet da abandoni e vuguel. Mes, beza e zeus unan hac a deu ractal goude emàn, pehini eo da gaout d’en em reproch an ignoranç, an disuffisanç, an defautou, ar viçou, cundu fall ar buguel hon eus savet ; da ellout en em lavaret eo : Grêt fall ameus va dever, na meus qet grêt ar pez a dleyen da ober ; lêzet e meus va mab da gresqi en didalvoudeguez, lêzet e meus corrompi calon va merc’h ; ne meus roet dezo na qentelliou nac exemplou ar vertuz. Beza so en dra-se peadra da ampoesoni ar gôsni ha d’e feurgarga a gueuz hac a zisplijadur ; rac dever ur vam n’en deo qet hepqen da laqat er bed ha da vaga he bugale ; dever un tad n’en em dalc’h qet hepqen d’o beva deus e c’huezen ; tleout a reont c’hoas dezo magadurez an ene hac ar galon, an descadurez a ell ober diouto tud a zoujanç Doue, labourus ha fur ; tleout a reont dezo dreist oll an exempi vad, a so crénvoc’h eguet ar guelennadurez ; rac ar gavric a heuill he mam, memes en hentchou dies, hac a zisq sailla evelti var ar meneziou huella. Mar oc’h eus c’hoant ne vez qet ho mab atao d’ho carg, e zeo ret dêc’h en laqat e stat da c’hounit honestamant e vuez ; ma noc’h eus qet c’hoant e rofe ho merc’h chagrin dêc’h un devez da zont, e zeo ret engravi en he c’halon carantez Doue, hini ar vertuz, hac offr dezi ar scüer.
Ha bezit sonch mad penaus, evit se, ar c’hrisder hac ar vrutalite a so moyenou impuissant. Ar gouall drêtamanchou a offanç, ar goler so bocennus. Ur gundu direproch, ar justiç hac an douçder, cetu aze ar güir brincip eus a autorite un tad. Pa zébr un tigr unan eus e re vian, qementse na ra qet d'ar re-all beza guelloc’h, ha na deuont da veza nemet muioc’h feroç ; mes ar c'hy a cheris e chass bian hac a c’hoari gante, epad ma ra altantion d’an nôr, o rent discret, douç, vigilant ha fidel. Ia, va mab, ia, va buguel qèz, falvezout a ra dìn e venigfes va memor ; me fell dìn e pe sonch gant joa epad da vuez, en amzer ac’h eus tremenet e qever da dad ; falvezout a ra dìn na elfes qet biqen reproch dìn na neglijanç, nac iniustiç, na caleder a galon, nac exempl fall : evit boneur da vuez, hac evit joa va bleo guenn, e fell din beza atao tad mad.
Mes, piou en deveus-y roet dìn, ar joa-se
da veza tad ? va fried eo, hi eo e deveus
partajet e buez gant va hini; ar vreg—se eo, ar
grouadurez-se crén ha sempl assambles,
courajus ha timid, pehini e deveus touet dirac
Doue da veza soumettet ha fidel dìn, evel a
meus va—unan touet ivez da veza e frotectour
hac e mignon. Petra na dleàn-me qet dezi evit
ar boneur e deus digasset dìn ? ha petra na dle-hi
qet e-unan dìn, me pehini emeus he rentet
mam ? Nac én so puissant a1 liam-se a garantez, pehini hon unis an eil d’eguile ! Ha n’en deo
qet ret, en effet, e vez ar briedelez an dra ar
santela hac ar muia sacr, evit m’en devez
lavaret Doue d’an den : Quittât a ri da dad ha
da vam evit en em attachi d’as pried ! Evelse
ivez, peguen douç union eo an hini e pehini
an oll santimanchou, an oll interest, an oll
blijaduriou so e commun ; e pehini e toubler
ar jouisançou, e pehini en em sicourer an eil
eguile da zouguen ar bouez eus ar vuez, e
pehini e labourer a accord da voneur an eil hac
eguile ? Daou e zoar, ha na rear mui nemet
unan ; santout, jouissa, pe souffr a rear
assambles ; ar fouldr pehini a sco an tillen a gonsum
er memes amzer ar blantennic, mes ar
glao a deu da enaoui ar blantennic, a ra ivez
glassât an tillen.
Oh ! maleur d’an neb a drahis deveriou qen santel ha qen douç ! Ar vreg a faussa he feiz, an ozac’h a zilez e vreg, pehini a lam diganti e brotection pe a deu da veza he oppresour, a responto un deiz a vezo da Zoue da veza bet manqet d’o le. Mes ur bunition just a gommanço evito adalec ar bed-mâ ; rac o desunion a zigasso revin ha mizer en o zieguez ; galvet o devezo an tempest pehini a zistrujo o famill ; guelet a rint o bugale o souffr, ous en em gorrompi d’o exempl, pe o rusia deus o disenor. Pa n’en em accord qet ar c’hezeg, pa chass peb-hini dious e gostez, ar c’har a guez er fos.
Gouzout a ràn ne doar qet parfet, hac e zeus certen momentchou e pere nep den n’en deo assuret da chom exant a reproch ; mes, evel ma emedi peb-hini eno, evel ma en deus peb-hini e diq, e zeo ret, etre daou bried, beza induljant an eil en andret eguile. Mar deo clàn ho creg, neo qet gant criadennou pe dre goal-drêtamanchou ec’h essait yac’hât anezi, mes rei a rit dezi an tizan a so ordrenet gant ar medicin ; an defautou a so ar poanniou deus an ene pe deus ar c’haracter, hac ar baciantet eo ar baum pehini hepqen a yac’ha ar seurt poanniou-se. Na anlever qet un defaut gant ur guchen bleo, ha neo qet gant tolliou e souplaer ar c’haracter. Gouezit ervad penaus an humor hac ar jalousi na ampechont qet un dra fall, mes ec’h ellont rei ar sonjeson ; rac an hini a sonch e trahisser anezàn bac a reproch se hep rêson, a inspir avichou ar c’hoant da veritout ar reproch. Tachomp da gaout sonch ous se ; mes na ancouaomp qet qenebeut penaus ar c’hartou hac ar voutaill, ar gadalez hac ar vanite, a so adversourien an tieguezou ; ha bezomp sonch mad ivez penaus al labour, ar gundu fur, ar gonfianç, an douçder, ar Vadelez a so an instrumanchou melodius gant pere e ranqer c’hoari assambles evit beza priejou mad.
Beza so ur boneur eus a behini emeus bet
qeuz alies da veza bet privet : da gaout ur breur
pe ur c'hoar, p’evit guelloc’h, o daou assambles.
Credi a ra dìn em bije o c’haret eus a greis va c’halon. Ma vijen bet ar c’hossa, e santàn en
em rajen un dever hac er memes amzer ur
blijadur vras da veza evito evel un eil tad, d’o zicour,
d’o froteji, da bartaji tout ganto, ha da
offr dezo exempl vad. Ma vijen en em gavet ar
yaouanca, hac o devije douguet soign dìn, an
anaoudeguez vad e devije ajoutet d’am affection.
Ah ! crén e vijemp bet a enep an oll isçuou ;
rac breudeur unisset etrezo a form evel ur paqad
goulas, pehini a ell resista d’an oll effortchou
crénva, epad ma zint errêet mad. Ar famill
e devije prosperet, en eur labourat a accord,
daou a ra muioc’h eguet pêvar pere a labour
pep-hini deus e gostez. Ma na fell da ur vrec’h
sicour eben, na rêr nemet labour baour, ha pa
refus unan eus hon diou c’har da vale, eben
na za qet pell o campinocha. Guelit an edifiç
construet gant un tuchen merrien, e pelec’h
al loenedigou-se en em entent hac a agis e
commun ; ul labour burzudus eo ; mes sqignit
ar famill, hac e velot an nebeut a ello ober
peb-hini e particulier.
Bezit sonch eus ar guirione-se, c’houi pere a jouis eus ar boneur-se pehini n’am eus qet anavezet, ha sonjit e zeo evelse, rac Doue a vinig an union hac an affection etre breudeur. Ar santimant-se, pehini a gommanc cazi gant ar vuez, e so unan eus ar re a dle tremen arauc tout ar re-all, ha padoud muioc’h eguet an darn-vuia, ma n’en deo qet torret gant effort dre ur viç a garacter pe dre disancionou eüzus. Ha memes, en diveza câs-se, va mignonet, e chom c’hoas ul liam, al liam-se a hoad, pehini n’en deo qet ur gomz vên, pehini na elfe netra da vriza, hac a ell en em starda abred pe divezat. Meur a exempt a didostaidiguez em eus guelet produet gantàn. Ma tiguesfe da zaou vreur, disunisset abaoue pell amzer, en em gaout assambles, beza e zeus un nerz interior pehini o bouls an eil varzu eguile ; ha mar teu unan anezo, hep sonch, da zigueri e zivrac’h, eguile en em stlap gantàn, hac o c’halonou a drid an eil ous eguile. Ah ! penaus e resistfent-y da sonjesonou o bugaleach, pere en em bress e foul en o speret ? Hac ar c’hoariou deus o c’henta oad, pere o deus bet partajet, ha ty o zad. ha carantez ar vam, ha madelez an tad, pehini en deus qen alies pardonet, en deus ancounac’hêt qement all a fautou ! Nemet na vez ar galon gouliet gouall doun, pe oll corrompet, penaus an oll sonjesonou-se na rafent qet dezàn sailla gant ur güir garantez, ha na zifunfent-y qet enne an affectionou qenta en deveus santet ? Un accidant, un effort, un ampechamant a ell separi evit ur pennad doureyer ur voaz ; mes qerqent ha ma vezont libr, o diribin o zrein, hac e tistroont da redec assambles.
Beza e meus seulvuioc’h a feiz er pouvoar
deus al liam-se a hoad, ma emeus santet an
nerz evit qerent nebeutoc’h tost eguet breuder,
hac a anavezer a boan. An tiltr-se hep muiqen
a gar, a seblant dìn rei dezo droajou d’am
interest ; hac e meus credet tleout dezo, en ezom, spicialamantoc’h sicour hac a asistanç. Rac, en
ur famill, mar en deus maleur unan câsiou
mezus, e laqa tout ar re-all da rusia ; ha ma
na deu qet deus e faut, ar maleur-se so ur reproch
evit tout, hac a accus o disantidiguez.
Evelse, Doue en deus ordrenet oll en ur fêçon
qen burzudus, ma zeo hor mad hac hon
prosperite bepret liamet da accomplissamant hon
deveriou ; hac e za demeus hon boneur hon-unan
da veza breur mad ha car mad.
Ma na meus qet bet na breur na c’hoar, e
meus bet, a drugare Doue, mignonet ; hac
amâ ec’h ellàn cauzeal da viana goude va
experianç va-unan.
Ret eo sonjal en teir dra, pa zeus c’hoant d’en em attachi dre garantez :
Ar guenta, penaus un den vicius na elfe qet beza mignon sincer ; rac ur santimant generus ha pur na chom nemet en un ene honest. Credi da vignoniach ar viç, eo en em lezel tapout en ur pech ; rac, al louarn n’en em rent mignon d’ar paourr qèz innoçant lapin, nemet evit disolo e voarem. Ciasq caout mignoniach ar viç, eo redec ur chanç bocennus ; rac, ar c’hy a hent ar bleiz, a deu peurvuia da veza farouch.
An eil dra eo penaus, etre mignonet e zoar atao quittes, ha n’en doar james. Pa en deus un den obliget ac’hanoc’h, ma rentit dezàn servich evit servich, e sònjit d’en em acquitta : beza vez c’hoas gouscoude un dra benac da ober, rao én eo ar c’henta a so bet util dêc’h, d’an ampoent na dleye netra dêc’h, ha ne vez qet fall ec’h alfec’h qemer d’ho tro ar memes tra en e andret. Evelse eo, da viana, e comprenan dever an anaoudeguez etre an oll ; mes etre mignonet, e zeo guelloc’h eguet se ; ar servichou mad n’en em gonlont qet ; ar circonstançou a zecid ; eurussoc’h an hini a ell ar muia ! Oblija ha goulen, ha dreist oll, hep e rei da santout, demeusa a se eo e renqer beza capabl, mar qerer caout ivez mignonet goestled mad.
Evit an deirvet tra, va lenner qer, cetu hi amâ : an hini a guz e sonjeson dêc’h, an hini a voar falz-meuli, ha na voar qet pardoni, ennes neo qet ho mignon ; rac ar güir vignoniach a sonch huel, a gomz bepret güir, ha na vir james cassoni.
Dre an trejou-se eo ec’h ellit anavezout mignoniach ar-re all, ha prisout ivez oc’h-unan an hini oc’h eus en ho calon. Ha laqit evez mad dreist oll, d’en em drompla var ur poent : remerqit mad hac én ne ma evit netra an interest pe ar vanite er seurt santimant a sònjit santout ; rac lausqentez ha mez so da nonpas clasq ur mignon nemet evit tenna ur servich benac dioutàn, hac eus a lec’h all, e zeus chanç a revin pe a humiliation, ous en em attachi dre vanite ous tud hupetoc’h eguedomp. An huel-var neo qet mignon d’an derven, mes un truanter bepqen, pehini en em stag outàn hac a vev eus e sustanç; ar barbedic paour savet e-lochen ul leon, hac a leine gantàn, a voa qen nebeut e vignon, n’en devoa cazi netra eus a restajou e vestr puissant, pehini un devez, o tepord e lein, a lonqas anezàn.
Evitomp eta an dangeriou-se, hac evit jouissa ervad eus a zouçder ur santimant qen nobl, choasomp hor mignonet, hac en em disquezomp mignonet mad.
Beza e zeus certenamant er bed nebeutoc’h
a guezeg eguet a verrien, da lavaret eo, en oll
e zeus muioc’h a re vian eguet a re vras ; pe,
en ur fêçon all, e zeo nombrussoc’h ar servicherien
eguet ar mestri. Pa ma an dra evelse,
ha pa na eller chench netra, e seblant dìn e
vez evit ar guella da bep-hini qemer e barti,
d’en em arrengi gant furnez en e gondition,
ha da veva en union vad.
Alies e meus clêvet mestri ous en em glêm demeus o servicherien, hac e tlean avoui o devoa alies rêson ; mes guelet a meus ivez alies pere o devoa o lod eus ar gaou ; hac er c’hâs-se, em bije lavaret dezo : Cetu c’houi drouc-contant eus an dud-se a servich ac’hanoc’h ; mes petra oc’h eus-hu grêt, me ho ped, evit o angaji d’ho servicha guelloc’h ? Beza ez oc’h-hu bet bepret just en o andret ? Noc’h eus-hu qet bet exijet diouto netra en tu-all d’o nerz, pe a elle o humilia ? Beza oc’h eus-hu lealamant paet o servich ? N’oc’h eus-hu qet o zrêtet gant mepris pe grueldet ? Ha mar o deus bet ezom diouzoc’h en eur maleur benac, accordet oc’h eus-hu dezo sicour ha protection ? N’o deveus-int qet ellet biscoas en em autorisa demeus hoc’h exempl evit mancout a brimder, a gourach, ha memes a brobite ? Ar mestr infidel d’e zeveriou a risq nonpas caout servicherien fidel bras. Nebeut aoüalc'h a meus grêt va servicha, hed va buez ; o caout prontoc’h ha commotoc’h da ober va labour va-unan, ne meus james bet re a afferaou gant an domistiqet. Mes beza em boa da viana va marc’h, eus a behini n’em bije qet allet en em dremen, hac ec’h ellan lavaret ne vànqe qet a guerc’h dezàn goude e labour, na vije james sammet en tu-all d’ar pez a elle douguen gant rêson, ha pa e meus en guelet scuis, e meus gouezet rei dezàn repos. Hoguen, na gollen netra, m’en assur, rac e oaz hac e gourach am paee ampl eus a guement-se ; hac ar pez am charme muioc’h c’hoas, e zoa attachamant al loen qèz-se evidòn. Respont a rê d’am mouez, hac e vije lavaret e voa eurus da senti memes d’am gest. Pa renqet tremen ur rivier vian pe ur poull benac, e pignen var ar maniqinou, hac al loen mud a gommance neuze da gourriziat eus a greis e galon, gant ar joa en devoa ous va douguen, peguement benac, m’en assur, n’eo qet diminui ar bouez eo a renn. Doueti a ràn calz en devije grêt ar fouet nac ar vas ober dezàn mont guelloc’h endro eguet an drêtamant vad a ren dezàn. Bepret e zeo certen penaus ar c’hompagnun mad-se ha me, hon eus atao bevet en un accord parfet.
Mes c’houi, pere oc’h eus evit servicherien tud eveldoc’h, c’hoant oc’h eus-hu da veza servichet gant oaz ha courach ? c’hoant oc’h eus-hu e vec’h caret, oboisset ha respectet ? tachit da gompren ervad ar pez e zàn da lavaret dêc’h : An daouarn na reont qet a labour vad hac en em repos alies, pa no deveus evit mestr nemet ur penn avelet ; an hini a labour nos-deiz, na ra mui e labour nemet anter-gousqet, hac er gra adreus ; p’en deus grêt ar c’har ur veach, e zeo ret larda ar rodou qent mont adare en hent ; mar da mad ho marc’h en rout, na rit qet santout ar guentr dezàn, rac e lec’h mont buannoc’h, ec’h arreto evit rei ruadennou. Qementse oll a sinifi, en diou gomz : Bezit ferm, just ha douç ; se eo ar voyen da veza ur mestr mad.
Emedon o paouez comz eus a glêmou ar
mestri ; mes an drous a reout so nebeut a dra
e qichen ar jabadao a ra ar servicherien. Mar
cavit demeus ar re-mâ hac a vez contant hac
eurus, ec’h ellit merca an dra-se evel ur pez
ar muia rar. Gouzout a ràn, ha conveni a rìn
a feiz vad, neo qet douça tra so er bed
condition ar re a servich ; mes ret eo ivez conveni
e vez alies ezetoc’h, ma en em revoltet nebeutoc’h
en e enep. Servicher oc’h dre choas pe
dre necessite. Ma elfec’h ober un dra benac all, hac ho pez preferet servicha, hoc’h affer a so
barnet, hac ho clemou o deveus graç fall ; rac,
al lapous a fell dezàn dibri e c’hreun canabr er
gaouet a renonç da alc’huez ar parq. Ma na
ellec’h ober netra a velloc’h, oc’h eus c’hoas,
herves ma ententàn, calz muioc’h a c’hraç fall
o vurmuri a enep ar mestr a ro dêc’h, evit ho
servichou, ul logeis ha boued, pere na
c’honesfec’h qet penevertàn. Arça, eus a betra en
em glêmit-hu ? Da servicher feneant, peb mestr
a so exijant ; da servicher infidel, mezvier pe
gourmand, an urz vad hac ar vijilanç a seblant
avariçdet ba disfianç ; da servicher insolant,
un urz pe un avis mad a seblant un outrach pe
ur reproch. Examinit eta, me bo ped, ha n’en
deo qet dre ho faut eo oc’h eus droug dious
ho mestr. Guelit dreist oll hac an anvi na dourmant
qet un nebeudic hoc’h ene, ha na inspir
qet dêc’h cassoni a enep an hini so huelloc’h
eguedoc’h, hac en deus pouvoar d’ho
commandi. Ah ! va mignon paour, mar doc’h gant
se, marteze ec’h anviit-hu sourciou goassoc’h
eguet ho re ; rac, sonjit ervad : ur vech ho
labour grêt en conscianç, e zoc’h trêtet mad,
sur eus a voued hac a vele, ha noc’h eus mui
nemet reposi tranqilamant. Mes ho mestr, eus
e gostez, en deus afferaou all en e benn : ha
n’en deo qet ret dezàn sonjal hep cess en oll
ezomou deus an ty, ha ma pourvezo da bep
tra evit ar famill hac evidoc’h ? Ha goude se,
ha gouzout a rit-hu c’hoas penaus, marteze,
epad ma servichit anezàn, n’en deveus qet én e-unan ur mestr, ur chef puissantoc’h eus a
behini e tepand e vezanç, ha da behini e crën
da zisplijout, rac ne ramplacfe qet anezàn evel
ma ramplaçfec’h hoc’h hini. Epad ma command
an dorn deo, alies an hini cleiz a obois. Ennes
eo sort an nombr brassa, bac ar maleurussa
neo qet bepret an hini a obois deus an daou
dorn. Da emâ e lavarìn ar c’homzou-mâ, pere
na vezint qet inutil dezàn, ma en deveus ar
speret vad d’o c’hompren : ne zeus guele, neus
forç peguen fall e vez, e pehini na eller ober ur
c’housq mad, pa ouzer ervad en em arranji.
Ne zeus nep labour hir, na eller da verrât, en
eur guemer anezàn dre ar penn mad. Ne zeus
nep samm qenn pounner, na eller da renta
scànvoc’h, ous en carga gant adress. An eugen
a labour a galon vad, na sant qet alies e vrouda.
Al lapous a chench a gaouet alies, ne medi qet
nebeutoc’h er prison, ha n’en deo qet nemeur
caret e nep lec’h. Fidelite ha courach a so
sinou da c’helvel confianç ha larguentez. Anfin,
mar deo ret el lavaret sclêramant, ar voyen da
gaout ur mestr mad, e zeo da veza servicher mad.
Guelloc’h so eguet se, va mignonet ; er bed-mâ
ez omp oll servicherien an eil d’eguile. An
den, abandonet d’e c’halloud e-unan, a so ur
c’hrouadur qen dinerz, qen na gonven qet dezàn
lavarat : n’em bezo biqen affer eus a servich
den. Doue so hon tad deomp oll, hac e tleomp en em sicour an eil eguile evel breudeur. Mar
guelomp hon nessa er boan pe en ezom, roomp
eta dezàn asistanç, pe autramant na veritfemp
qet beza asistet en hon ezom, pa vezimp en
ambarras. Pa vez ar bailiuren re bounner evit
ar verrienen a essa he zreina, ur verrienen all
a deu d’e sicour ; ar voenanen a rancontr un
all o vont re zammet d’e c’holoen, en em hast
d’he soulaji, en eur guemer an anter eus he
c’harg ; ar yar anfm en em amprest, en ezom,
da c’hovi viou ar c’hanard. Ur boneur bras eo,
hep douet, da gaout piou hon oblich ; mes ur
brassoc’h boneur eo c’hoas gallout sicour ar
re-all ; rac an anaoudeguez a so douç evit an
hini a sant anezi, mes mil guech douçoc’h
c’hoas evit an hini en recev. Pa zeus anavezet
ar boneur-se, e carfet jouissa eus anezàn bepret,
qement a dranqilite a ro d’an ene hac a
joa vras d’ar galon. Evelse ivez ec’h eller
lavarat e zeo founnus an actionou vad, hac e teu un
hini qenta da brodui un eilvet pe meur a hini
all. Na lêzomp qet eta achapi an occasionou
da ober vad, ha dreist oll, n’en em informomp
qet hac an hini en deus ezom demeus hou sicour
a sonch, a ra hac a gred eveldomp : an
den a souffr a so hon breur, ha n’en deo nemet
an dra-se d’hon daoulagad. Greomp evitàn ar
pez a ellomp, ha n’en em excusomp qet var
hon paourentez hon-unan ; rac neo qet gant
aour e rear alao ar muia a vad. Doue n’en
devije qet commandet ar charite d’an oll, ma n’en
devije qet qemeret ar soign d’e laqat dindan dorn peb-hini. An hini a brocur labour, a ro
alies guelloc’h eguet arc’hant ; hac alies ur gusuill
vad a brofit muioc’h eguet ur scoët. Ar
pez a ell c’hoas profita muioc’h eguet ur gusuill
mad, eo un exempl vad ; ha goude an enor d’e
rei, ne anavezàn netra enoraploc’h eguet ar
gourach d’e heuill. An druez, ar gompassion,
ar gonsolationou, ar soignou, a ell ivez, e defaut
a vell, beza ar madou-ober eus ar paour,
hac ar madou-ober-se a zoug frouez ; rac ur
gomz a interest a ranim avichou qement hac
a rafe ur breuvach confortus.
Bezomp sonch mad en traou-se oll ; hac evel eus an eil moment d’eguile ec’h ellomp caout ezom eus a zicour un all, na ancounac’haomp qet ne zeus netra a boannius hac a ambarassus evel da c’houlen ur servich digant an den e zeus gallet offanci. Rac-se eta, en em efforçomp da vusuri hon discoursiou hac hon actionou, rac aoun da offanci den ; mar hon eus bet ar maleur-se, n’hor bez nep aoun d’en em humilia, en eur ansav franchamant hon gaou ; ha ma zeus hon offanset, sònjomp e zeo un dever a charite an ancounac’ha eus an injur. Anfin, va mignon, credit ac’hanon ; pa ho pezo lec’h da sònjal en deveus eure benac drouc-comzet diouzoc’h, pe en em grêt coupabl en hoc’h andret, hit oc’h-unan d’e gaout evit en em reconcilia qent an nôs, evit gallout tremen un nosvez vad ; rac an displijadur eus un outrach a fourgaç hac a ra caout unvreou fall.
Etoues ar rêsoniou qen nombrus a ell digass an droucranç, e zeus unan e pehini marteze na sònjit qet : ar rustoni er manielou hac en discoursiou eo. N’en em frotter qet gant plijadur dious ul lim pe dious ur rap, ha pe en deveus ho qignet, e stlapit anezàn gant humor ; den ebet n’en deus ar faltasi d’a ober allazic da un heureuchin, mes frotta rêr gant plijadur qein flour ur guiberic bian. Er memestra, ar rustoni en dud en deveus un dra benac a zic’hout, a bella, e qeit n’o deus nemet da c’hounit ous en em disqeuz douç ha gracius. Bezit certen na lavar qet muioc’h ar c’homzou gros eguet ar re vian, ha penaus ur gest rust ha brutal ne roont qet nemeur a bouez d’ar c’homzou.
Tachit eta, va mignonet lennerien, d’en em regli var ar principou-se ; ha dreist-oll, evit hoc’h enor, respectit en ho tiscoursiou hac en hoc’h actionou, ar pez a so placet dindan protection an honestis, sempldet ar sex hac an oad. Ar goas, en oll circonstançou, a dle protection d’ar vreg, hac e zeo ul lach mar teu da oprima anezi. Ra vezo ho langach fur dirac ar vugale yaouanq, rac fleurennouigou dilicat int hac a eller da voëzvi dre ur c’huez impur. Enorit an oll bleo guenn, rac an hini a so guenn e vleo, a erru e termen e vuez ; e nerz so disec’het, hac en deus ezom ur vrec’h d’e zouten ; ret eo ezetât evitàn fin ar veach, hac hada eus a ur fleuren benac ar rest eus an hent en deus c’hoas da ober. Maleur d’an intourdi yaouanq na respect qet ar gôsni ; en em brepari a ra mez ha qeuz evit an amzer ma teuyo ar bloaveziou da boeza var e benn ! Eurus an hini pehini, parvenet d’an oad-se e pehini ar vuez so en amzer dremenet, n’en deveus nemet sonjesonou enorabl, hac a ell en em lavarat gant fizianç : Ne meus grêt drouc ebet da zen ; grêt e meus ar muia a vad ameus ellet ; bet oun mab mad, tad mad, pried mad, breur mad, mignon mad, mestr mad, servicher mad, ha den honest ; abandoni a ràn va ene da Zoue !
Cetu aze petra eo, va mignonet qer ; cetu
aze ar pez a souhetfen evidòn, hac evidoc’h
ivez, eus a galon vad. Aoun a meus hepqen
da veza bet en em guemeret re divezat, ha da
nonpas beza bet anavezet mad abret aoüalc’h
ar voyenou. Profitit eta deus ar re a meus
disqeuzet dêc’h, hac ec’h erruot d’ar but-se calz
faciloc’h eguedòn-me.
Simon a Vontroulez.