Simon a Vontroulez/Setançou Simon a Vontroulez
A. Ledan, 1834 (p. 233-239)
1. An nerz hac ar yec’het eus an ene o deus
ur vertuz dreist-ordinal var nerz ha yec’het ar
c’horf. Mar deo corrompet an ene, e ra var ar
c’horf evel ul liqeur crignus pehini a zistruch
ar vessel ebars pehini e zeo dastumet.
2. Ar viçou so ur raç founnus : na zeus hini eus anezo na ell produi cant clénved ; ha pa n’o deus nemet ur buguel, alies ar buguel-se eo ar maro.
3. Ar maro hac ar c’hlénved o deus ennomp pemp ministr actif ha redoutabl, pere eo : an intemperanç, ar feneantis, ar goler, an anvi, hac al loustoniach.
4. Furnez Doue en deveus staguet ar chalm eus ar blijadur d’an oll actou necesser d’hon conservation. Madelez Doue e deveus roet deomp ar blijadur evit hon reposi deus a faticou ar vuez. Ar blijadur eta a so un dra vad, hac ec’h eller e c’hemer. Mes an hini a abus outàn, n’en em gonserv na n’en em repos qet ; en em scuiza hac en em distruji a ra.
5. Ne zeus qet a guen mad tra a behini an dreist-musur na deu da veza dizeür : an eol a so necesser evit meüri an eaust ; mes mar pâr hep discontinuation, e tizec’h hac e c’hrill an hed. Ar glao a refresca hac a founussa an douar ; mes mar cuez hep cess, e tic’hlan ar parqeyer hac e veuz ar c’hriziennou. Er memes tra, ar garantez so grêt evit rei ar vuez hac evit e c’haerât ; mes al libertinach hac an debauch a so ar goaleigner hac ar bourrevien.
6. Sqiant ar vlâs a so ur santinel placet en arauc, evit anavezout ar vagadurez qent eguet en lezel da antren ebars hon estomac. E zever eo d’hon avertissa pe én so mignon pe adversour, ha da c’houzout hac én a so peadra evit e loja. Gar eta d’ar blacen, ma teu ar gourmandis da gorrompi ar santinel !
7. Pa zeo slambouc’het ar balonç, ar pez a vez c’hoant da c’hoeza c’hoas ennàn, na ell servichout nemet d’e laqat da grevi. Sonjit ervad penaus, evelse ivez, ar pez a leqeot ebars en ho corf, goude ar pez a so ret evit e vaga, na servicho nemet d’en dilabri.
8. Hoc’h estomac eo ar marc’h a zoug tout ho pacaden : gant ur menajamant fur, ec’h ell ho cass pell ; mes mar er sammit dreist-musul, pe ma na lezit qet a repos gantàn, e lezo ho pacaden en hent.
9. Eva evit terri ar sec’hed, pe evit repari an nerz, a so ur blijadur just ha fur ; mes eva hep sec’hed a so follentez. Pa en deus ezom ur prad dour, e cunduer ennàn ur rigolen ; mes na zigorer qet ar chausser evit laqat antren ar rivier.
10. Ur marc’had trist a rear, pa verzer an ty evit caout ur voutaillad benac a vïn. Ur c’hoari sot eo laqat ar vuez en pari evit gouzoug ur voutaill.
11. Arabad eo e teufe an hano eus a vïn-ardan d’ho trompla, en ur sònjal e cresq an nerz : muioc’h en deus lazet eguet yac’hêt.
12. Na zit qet da scarza ho yalc’h evit ar blijadur da garga ho côf ; rac yac’hoc’h e zoar, hac e valeer eünoc’h gant arc’hant er godel, eguet gant moguet güin er penn.
13. Hac evit nonpas beza tromplet, bezit hep-cess occupet, rac an intemperanç na vale nemeur nemet e compagnunez ar feneantis, ha na chom qet pell el lec’h n’er c’hav qet.
14. Ar feneantis so ur c’housqet e pehini ne zeus qet nemeur a unvreou mad, ha ne vezo qet na nerz an ene na nerz ar c’horf.
15. Ur vrec’h pehini a zouguer en echerp en em fêpla hac a deu da veza treud ; mes an hini a labour a sant tevâd e guiguen ha cresqi e nerz. Personach ur feneant a so oll en echerp.
16. Ar pez a ra vad d’ar vec’hed, eo al labour a exerc ar memprou. Mes mar talc’h ho labour ac’hanoc’h re dastumet hac hep flach, ha mar santit ne red qet aoüalc’h ho coad dre ho coazied, qemerit un tam mouvamant en hoc’h heuriou a repos, rac an hini na labour nemet azezet, na ell en em discuiza nemet en eur vale, ha pa zeo gourdet ar c’horf, un exerciç mad a ra ar memes effet evel beza goadet.
17. Ar feneantis a brodu ar vizer ; ar vizer a laz ar c’horf dre ar brivationou, hac ar speret dre ar chagrin.
18. An activite a ro an eazamant, an eazamant a so mam d’ar gontantamant ha d’ar yec’hed.
19. Tec’hit eta ous al lenteguez evel un etouffouer e pehini e voug an eteo ; mes en em mirit ivez ous reguezen ar goler, e pehini en em gonsum en ur moment.
20. Ar goler so ur c’hlénved eus an ene, demeus an dangerussa evit ar c’horf : anflami ra ar goad, fourgaçi ra ar galon, hegassi ra an nervennou hac an empen ; gallout a ra renta foll, imbicil, ha laqat da vervel subitamant.
21. Compari a ràn ar goler da ur c’hanon en deve daou guenou, eus a bere unan eus anezo a vez bepret troet varzu ar c’hanonier, hac en lasfe alies.
22. Beza so certen tud hac a gred e teu ar goler da soulaji, hac e zeo ret e dismanta. Amâ eo certen ar c’hâs da lavarat e zeo ar remed goasoc’h eguet ar boan ; an dra-se so en em deuler er rivier evit soulaji ar sec’hed.
23. Ar güir voyen d’en em soulaji, pa vezer offancet, e zeo d’en em renta mestr diouzomp hon-unan, ha da voasqa ar goler. Mouguit an oll tâniou bian, hac ec’h evitot an tân-goall.
24. Sonjit penaus, en ho fulor, ec’h ellit coumetti ur c’hrim, ha ma teu ar rêson dêc’h, ar remors n’ho quittayo qet ; sònjit ivez e zeo ar remors ul lim pebini a grign ar speret, ar c’hig hac an esqern.
25. An anvi a so c’hoas ul lim all pehini na grign qet nebeutoc’h nos-deiz. Ober a ra, eus a voneur an nessa, ur speç teuz pehini a deu da fourgaci ho calon ha d’ho tifuni en ul lam.
26. Renta ra treud, glas ha melen ; lemel a ra an appetit, ar c’housqet ; hac ar vad a ra hepqen, a lavarer, e zeo da laqat an anvius da grevi.
27. An anvi, ar goler, ar feneantis hac an
intemperanç, a so ourdousder hac a souill an
ene ; en em goarantissomp ivez eus ar re a ell
corrompi ar c’horf, ous en attaqi diouc’h-tu.
28. An arc’hant a lezer d’en em douch gant matiri corrompet, na ell qet en em gonservi neat na pur. Ar mergl a deu abenn da doulla ar billig na nettaer james. An hudurniach a so ur mergl a ell ivez uza hon c’horf, ha noazout calz d’hon yec’het.
29. Mar pâr an eol evit an oll, ar rivier ivez a red evit tout ; hac e zeo ivez evit an oll e teu hac e ya an ear : ne zeus eta nep seurt mizer a elfe hoc’h ampech da voalc’hi ho corf, ho lingeri, ho podiri, da nettât ho logeis, ha da nevezei an ear.
30. Ma n’er grit qet, e prevenàn ac’hanoc’h penaus al loustoni en em dastum var ho c’hroc’hen en em chencho en lastez hac en gouliou ; penaus an hurnudiach a formo ur poeson er vesseliou e pere e laqit ho poued ; penaus an humidite a vahomo ho ty hac a rento ac’hanoc’h seyet ; anfin penaus an ear corrompet a velennayo ho corf, a voasto ho respiration, da c’hortos ma etouffo ac’hanoc’h.
31. An obstination hac an ignoranç, pere a vale qen mad assambles, a so c’hoas alies caus deus hor c’hlenvejou ha deus hor maro. Offr a rear deomp moyenou d’en em breservi deus a certen poaniou ; mes, glorius deus hon ignoranç, e chassaomp pell diouzomp ar sicouriou hac ar c’honseillou ; falvezout a ra deomp gouzout muioc’h eguet ar re o deus tremenet o buez da zisqi, hac e c’hortozomp ar boan gant on obstination sot.
32. Peguement a dud so c’hoas pere neo qet felvezet dezo credi e zeo simploc’h hac assuretoc’h d’en em laqat vaccina, eguet yac’hât ar vrec’h ! Pet so c’hoas hac a c’hoarz, pa lavarer dezo ec’h eller mervel gant moren ar glaou, ha beza ampoesonet gant an darn-vuia eus ar scabeliou toussegued ! An dud-se a so tud sot, hac a gredo re divezat.
33. Na imitit qet anezo, va mignonet, ha mac’h erru ganêc’h ur boan benac n’ho pe qet ellet ampech en eur heuill va setançou, bezit retasmantìcours buan d’ar medicin a ell yac’hât ; rac arabat eo deport, evit digass dour, ma vezo an tân e pêvar c’horn an ty.
34. Mes, er c’hâs-se, dioüallit credi da bromessaou marvaillou, rac, mar deo fur ar gonfianç, ar gredanç ne deo qet.
35. En em disfiit eus ar charlatanet o deus remejou evit an oll glénvejou ; rac an habit a ya da bep den, na ya mad da hini. Ar c’homzou nac an tasmanchou na yac’haont clénved ebet ; hac ar remed a yac’ha unan, a ell beza ur poeson evit un all.
36. Cetu aze petra eo, va mignonet qer : va medicinerez, evel a velit, ne ra qet ur stalach bras, hac hep douet ne dalvezo qet dìn ur bonet a zoctor. Mes, lavaret a rìn dec’h c’hoas : dan hini a voar ervad en em guemer, ne zeuz qet ezom nemeur a guig evit ober bouillonç ; hac ur memes tra d’an hini a voar en heuill, ur c’husuill mad hepqen a so aoualc’h evit rei cant profit mad.
Simon a Vontroulez.