| ◄ Pempet Pennad. — Zant Ervoan sekretour Arc’hdiakr Raon | C’hoec’hvet Pennad. — Zant Ervoan beleg ha barner-iliz en Landreger | Seizvet Pennad. — Zant Ervoan person Tredrez ► |
Chetu Ervoan adare en bro Treger, an oll a nevoa dalc’het jonj deuz he vadelez en kenver ar bevien, deuz he diskamant hag he zantelez, hag a oe digemeret mad dre-oll. An Eskob, Alan ar Bruk, hen digemeraz vel he vugel, rag pelzo nevoa c’hoant da welet anean en he gichen. Neubet amzer goude a oe beleget. De he velegiaj a oa evithan eun de evuruz, eun de kaer mar zo unan ; neuze, zur-mad, a deue da jonj d’ean deuz he vugaleaj er ger en ti he dud, a deue da jonj d’ean penoz d’an amzer ze a ie aliez gant he vam da iliz zant Tual, an iliz-se lec’h ma nevoa pedet ken aliez, lec’h ma nevoa gret he bask kentan, lec’h ma oa bet konfirmet ha badeet. Kaeran oa gwelet ar zant-se o sevel ouz an oter da laret an oferen vit ar wej kentan, leun a zantelez ben neuze, ha zantifiet c’hoaz dre ar zakramant a oa o baouez reseo. Zant Ervoan a oe beleget wardro ar bla 1285, ha raktal a oe laket da berson en parouz Tredrez. N’eo ket laret a vije ret d’ean mont da chom di neuze, rag an Eskob a roaz d’ean eur garg all c’hoaz, ar garg a varner-iliz ; d’ar c’houls-se pep eskob a nevoa he dribunal hag he varner.
Barz ar garg-ze Ervoan a oa en jonj d’ober muoc’h a vad c’hoaz d’ar bevien, ha da laket muan m’alje ar peuc’h entre an dud ; ar garg a nevoa da difen treo an ilizo hag al leuveo nevoa ar bevien barz ar fondasiono. An otro Herve Koatreven, zakrist Landreger a lar penoz dal ma oe hanvet barner a roe d’ar bevien eun drederen deuz pez a c’honee en he garg ; buan ha buan a vije achuet ar prosejo, rag ar pez a glaske a oa lakat ar peuc’h entre an oll. Na roe setanz ebet nemet pe n’alle ket tremen hep he rein, pa nije prosejo war treo hag a zelle ar briedelez, pe treo-all er stum-ze. — Daou den all a lar c’hoaz penoz ho deuz gwelet aliez dom Ervoan o rein d’ar bevien an drederen deuz an arhant a oa gleet d’ean.
Ar zant n’en em lake kamed en koler, na nije ket ken neubet drouk ouz ar re vije en prosez, nemet pa wele anhe re aheurtet, neuze a groze d’he eun tamik garv hag a alie anhe da chanj zantimant, ha dre he gomjo mad ha dous a deue a-ben da lakat ar peuc’h entre-he. Pa renke rein eur setanz a welet dalc’hmad an daero n’he daoulagad, rag dont a rae da jonj d’ean penoz eun de a vije he-unan barnet gant Doue. Raoul Potarn deuz Lanveur, bet gwejal er skolio gant Zant Ervoan en Paris, hag he vreur Jakez Potarn a oa en prosez gant Javre an Enez deuz Plouganou, diwarben treo tiegez ha leuveo ; Javre ze a oa dimet da vam breuder Potarn en he eil dimi ; ken fachet a oaint ouz al lestad-ze, ken na oa den vit lakat ar peuc’h entre-he. Bet a oaint dirag dom Ervoan, ha na oaint ket muoc’h unanet evit-se, ret a vije laret penoz n’oulleint ket n’em intent. Eun devez eta a gav ar barner zantel an dud-se c’hoaz en iliz Landreger, mont a rez d’ho c’had hag a laraz d’he : « En han ’Doue, me ho ped, gret eta ar peuc’h entre-oc’h. » Med ho zri a larjont penoz a virjeint ho droejo, ha na blegje hini anhe. Ervoan a oa o vont da laret an oferen, hag a laraz d’he chom da c’hortoz anean ha pidi erfad enpad he oferen ; « Goude an oferen, eme-han, a deufet d’am c’had. » Chom a rejont en oferen ar zant, ha ben a oa achu, na oaint ken ar memez re, prest a oaint breman d’ober ar peuc’h, hast ho defoa zoken da welet ar barner zantel o tont d’ho c’had. — « Otro, eme-he, barnet hon frosez vel a garfet, ni rei pez a larfet. » — Zenti rejont outhan ; ha Javre lare goude penoz a oa bet distroet ho c’halono dre bedenno ar zant ; adaleg neuze a deujont oll da vean mignonet ar gwellan.
Zant Ervoan na oa ket den da zellet ber ouz an dud ; dont a rae awejo he domistiket hag he amezeien da laret d’ean a vije laeret treo diwar he goust, hag a gleje ober klask al laeron-ze ha punissan anhe erfad. — « Lest anhe, eme ar zant, lest an Otro Doue d’ober d’he sort a garo, me bardon anhe, c’hoaz ec’h on pinvikoc’h evit-he. » — Na rae ket kals van deuz ken neubet a dra. Med pa vije ret d’ean difen droejo an iliz, ha treo an iliz a oa en he garg difen anhe, neuze na leze den da drec’hi warn’han.
Agant-se, d’an amzer-ze a c’hoanteaz da Roue Franz, Fulup IV, hanvet en gallek Philippe le Bel, war eun digare benag, lakat eun truaj disleal war mado iliz Landreger ha re an dud a iliz ; dont a reaz tud a beurz ar Roue da Landreger vit zevel an truaj-ze, med Zant Ervoan a oa enon vit harz outhe. Bemnoz a gouske barz sekreteri an iliz vraz, paket n’eur goz valin astennet war an douar-noaz, eur min hepken dindan he ben, vit chom enon d’evesat an treo-zakr. Tud ar Roue a oa drouk enhe o welet ar beleg-ze o stourm outhe evelse, hag a hellet kridi penoz a oa ar zant bemde en risk he vue dirag ar re-ze, med he joa vije bet mervel vit difen droejo an iliz ha ti Doue. Dont a rez unan anhe vit kemer eun dra benag deuz treo an iliz, med Ervoan a lakaz anean ermez, kaer a nevoa skein. Eun all a iez da gerc’hat eur marc’h du kaer da varchosi an eskopti, ha a oa o vont ganthan pa gavaz Dom Ervoan al laer-ze er vered, lampad a ra da ben ar marc’h, diframman ra he gabesten a dre daouarn an archer, ha neuze gassaz anean d’he graou n’eur laret na oa man da gemer deuz pez a oa da Zant Tual. Ar bevien hag an dud all a oa o sellet a deuaz ive da zikour ar beleg zantel. Herve lerer, an archer-ze a goueaz war an tol ar paralisi warnhan. — Trouz vraz a oe gret gant se en ker, ar bevien hag an dud dister a oa a du gant ar zant, med ar vourc’hizien a oa eneb d’ean, rag aon ho devoa vije kemeret ho zreo gant tud ar Roue abalamour da ze. An otro Gwillaou Tournemin, trezorier Landreger, hag eur c’hloarek bourc’hiz deuz ar ger-ze a oa karget da zevel an truaj, hag a oaint fachet braz ouz Dom Ervoan, insulti reint anean beteg barz an iliz, rei a reint d’ean bep sort lezhanoio vil : « Den diwar ar maez, fallakr, laouek, truillenek zo anout, eme-he, dare eo bet d’id laket anomp da goll hon zreo. » — Ervoan na rae van ebet vit klevet komjo evelse, laret a rae d’he n’eur c’hoarzin : « Doue da bardono d’ac’h pez a laret aze, ha neuze, nag a larfec’h eun hanter waz, ze na harzo ket anhon da difen droejo an iliz keit a vo lest bue ganin. » Neuze c’heaz adare an den zantel da evesat an iliz gant Olier a Lanveur, he gloarek. — Hag en kreiz an noz, chetu hi da glevet eun drouz vraz evel eun tars-kurun ken spontuz ken a jonje d’he a oa an iliz o kouean. — « Deut ganin, eme Dom Ervoan da Olier, da welet petra eo an drouz-man. » Mont a rejont beteg an Oter vraz, hag enon chomaz Olier ; Ervoan a dalc’haz da vont beteg lec’h ma oa ar relego zantel, hag enon en doe kaoz gant unan benag. Dom Ervoan a gomze zioul hag izel, hag egile a oa krenv ha krak he gomz. Ar c’hloarek a deuaz en he speret penoz a oa Zant Tual a oa o kozeal evelse gant Dom Ervoan, rak kridi rae oa et beteg lec’h ma oa relego Zant Tual. Hir a oe ar gozeaden, ha pa distroaz Ervoan da gad he gloarek a laraz d’ean : « Gret eo ar peuc’h. » Hag en gwirione, ben an de warlerc’h a oa tud ar Roue o vont kuit. An archer a oa paralizet he dorn a deuaz da c’houlen pardon digant Dom Ervoan, ha he-man hen gwellaaz war an tol. Ha chetu et tud ar Roue ermez ar Ger hep ma oa et gant-he eur gwennek vit an truaj. An oll a gredaz penoz a oa kement-se eur burzud ha penoz a oa Dom Ervoan a nevoa gret anean. N’eo ket Zant Ervoan a nije lest ar C’hallaouet da vean mestr en Breiz-Izel.
Ar zant a oa distag deuz treo ar bed-man, med c’hoant a nevoa a vije respet evit treo an iliz.
D’an amzer ma oa barner-iliz, eme Theophana Pestien, a vije gwelet Dom Ervoan o rein he dillad kaeran d’ar bevien. Evit koach an aluzen-ze, a douge he dillad barner eun de pe daou, a denne diwarn-he pez a gaer a vije, a rae zin da lakat anhe d’ober eun dra all benag, hag a roe anhe d’ar bevien. — « An de deuaz da varner d’an eskopti, eme Derien, person Tregrom, a oa gant-han dillad kaer he garg, hag an de warlerc’h, ben a oa bet oc’h ober eun tam tro en hospital Landreger, na oa warnean nemet eur goz vantel ; he dillad kaer a nevoa roet d’eur paour benag. » Ar gwiskamant paour-ze eo a dougaz beteg he varo, damdost da bemzek vla, herve lavar an testo.
D’an amzer-ze a reaz ive meur a virakl en Kervarzin hag endro da Landreger, ha ze vit zoulaji ar bevien, rag gallout a rer laret penoz he di a oa ti ar bevien, na vire netra evit-han he unan, pez a nije a roe, ha pe na nije ken, a bede Doue vit ma vije c’hoaz.
Biskoaz, eme Ervoan Katoik, na neuz refuzet an aluzen d’eur paour, he arhant a roe, ha pe na nije ken arhant, a roe bara, hag aliez ar forniat a bez. Pe na vije ken a vara, a roe dillad, hag aliez an dillad a vije warnhan. Na gave ket braz aoalc’h he di da lojan ar bevien, kement a vije diont-he, hag a reaz zevel en Kervarzin eun hospital vit ho lojan, hag enon, eme Javre, he gure, a roe d’he kement a nevoa dindan he dorn.
Arog dibri he vern a roe he-unan bara d’ar bevien a vije toul an or, ha mar na vije ket aoalc’h a vara, a lare da darn anhe chom gant-han da dibri ho mern. Ober rae d’he azein ouz tol, ha neuze nije pep hini he lod deuz ar bara hey, deuz al lugumaj hag ar fao ; na vije nemet dour d’evan, hag ar zant a eve gant ar skul a eve ar re all goude ma dijeint evet. Pa laran a azeeint ouz tol, n’et ket da jonjal a oa ouz eun dol vel breman. Nan ! he dol a oa an douar, enon vije azeet he-unan mesk ar bevien. Goude mern a lake da bep hini en he val eun tam bara vit he goan.
Pe vije eur paour benag klanv pe diez, a vije gret d’ean eur banac’h zouben ar c’hik zall pe zouben ar blonek ; bean nije c’hoaz eur banac’h jist pe win, ha treo mad all evelse. An oll dreo mad a vije vit ar re glanv, rag ar zant na debre na n’eve treo evelse. Ar re arrie pa vije tost d’an noz a vije laret d’he chom da lojan, hag ar zant a walc’he d’he ho daouarn, na vijeint ket, michanz, bet gwalc’het pell a vije ; rein a rae d’he pez a nije a wellan, ha goude nije gret ho gwele d’he, a zikoure anhe da vont ebarz. Hen a chome neuze da bidi ha da labourat ken a vije pell an noz, ha pa vije skouiz en em dole n’he c’hourve n’eur c’houign benag.
Eun devez a digoueaz d’eur paour arriout en Kervarzin goude ma oa et an dud da gousket, ha vel na c’houle ket ober trouz da defuni anhe, a chomaz da dremen an noz war eur min damdost d’an or. An de warlerc’h, dom Ervoan, o vont ermez beure mat, a gavaz ar paour-ze enon skornet ha hanter varo gant an naon hag ar baourante. Kentan tra reaz a oa kas ar paour-ze da gousket n’eur gwele mad ha toman treo endro d’ean ; hag an noz warlerc’h a chomaz da dremen an noz war ar min a oa ar paour an noz diagent, ha ze enpad eun nozvez gouan.
Aliez a digouee d’ar zant reseo dre virakl digant Doue an dillad hag an treo-all a nije roet, na lare ket kals dra da den deuz-ze ; med dre enon nevoa muoc’h a fianz en madelez an Otro Doue, hag a dalc’he da rein keit a nije. Ouspen pevien a dene da c’houlen an aluzen diganthan ; ar venec’h paour a blije d’he dont ive da Gervarzin, rag enon vijeint digemeret mad, roet a vije d’he eur pred mad, ha keit a vijeint o tibri ar pred-ze, Dom Ervoan a debre eun tam bara groz gant eun neubet piz pe fao poahet gant dour ha c’holen, ha c’hoaz aliez na vije ket a c’holen.
O welet nag a bevien a deue bep bla da glask an aluzen ha da lojan da Gervarzin a halfe an den jonjal penoz a oa neuze, dre bermission an Otro Doue, muoc’h a bevien vit en amzerio all, ha ze vit kas a-bell brud-vad Zant Ervoan. Herve Fichet a lar penoz eun nozvez ma oa o lojan en Kervarzin, a oa enon naontek paour da goanian ha da lojan ; an de warlec’h, ar bevien a iez beure mat da glevet oferen ar zant da chapel Kervarzin, ha goude a roaz d’he bep a dam bleud arog mont kuit, rag na oa ken a vara en ti.
Eun devez a oe gwelet oc’h arriout en Kervarzin eur zoner-biel gwenedour, he hano Riwallon, he wreg hag he vugale ganthan, ha ken paour a oaint, ken a oaint, vit laret, en noaz. Dom Ervoan o welet eur baourante ken braz, a gemeraz true outhe, rein a rez d’he dillad da wiskan, eun tam boed da dibri, ha vel na devoa ti bet, a laraz d’he ober ho chomaj en he di. Neuze gomzaz d’he deuz an Otro Doue, hag a deuaz a-ben d’ober dionthe kristenien vad. Intanvez Riwallon-ze, he hano Katovad, a oa gant he fevar-ugent vla pa deuaz an Iskibien da Landreger d’interroji an testo rog ma oa kanonizet Zant Ervoan. Ar famil-ze a diskoueaz dalc’hmad kals anoudegez-vad d’ar zant, ar verc’h henan, hanvet Amis, a chomaz da vatez en Kervarzin, hi eo a iez da rein da c’hout d’Eskob Landreger pa chomaz Dom Ervoan eur zunvez en he gamb hep disken, gant aon na vije marvet enon gant an naon, breur-kaer ar zant a deuaz, a dorraz prenestr ar gamb, hag a gavaz anean o pidi war he daoulin, hag hen iac’h mat ; eun El, eme Amis, a glee bean bet o vevan anean en keit-se.
Dom Ervoan a oa eun de o tistrein deuz ar Roc’h, de ar marc’had a oa ze, eur gwener vel ma ve bepred, hag a gavaz eur paour war he hent, he-man oa eur paour ar paouran, kazi en noaz. Ervoan a nevoa prenet eur vichen vara n’eur gwitat ar Roc’h hag a roaz anei d’ar paour : « Dal, eme-han, sell aze eun tam bara, ha Doue d’as pinigo. » — « Petra, eme ar paour, a rin me gant ar bara-ze, pe n’eo gwir ec’h on hanter varo gant ar riou ; an derjen a zo ganin, hag ec’h on goal glanv, ha c’hoaz na meuz ket eun tam dillad. » — Ervoan na nevoa ket kals ive, med pez a oa warnean a roaz d’ar paour-ze vit he c’holo ha toman d’ean eun tam, ha n’eur arriout er ger a rez mont da laret da Riwal ar Floc’h deuz ar Roc’h, he gemener, prenan ter goalen mezer fetiz Leon vit ober d’ean dillad neve. Henez a oa danve dister aoalc’h, pe n’eo gwir na gouste nemet eun hanter real ar walen. Na chome ket pell an dillad neve-ze gant-han, rein a rae anhe d’ar bevien ezomek a gave war he hent.
Eun devez all a oa deut he gemener da gas d’ean c’hoaz dillad neve da Gervarzin, hag a oa enon eur paour ha na oa warn-han nemet eun toullad druillo. — « Zell, eme Dom Ervoan, zell hag hen vo mad an dillad-ze d’id, lak anhe warnout da welet hag hi zo gret mad. » Ar paour na grede ket kemer an dillad med ar zant a reaz d’ean gwiskan ar zoutanen hir-ze, ha neuze laraz d’ean : « Kemer ar pen-kap ive, ha mir an dillad-ze, sell te breman gwisket mad, ke breman da c’honid da vara, ha Doue d’as pinigo. »
Pe na nije ken arhant, a werze dillad da brenan bara d’ar bevien, evit-he, ha nan evit-han, a oa ar mado nevoa bet digant Doue, med gallout a ret kridi penoz an Otro Doue a roe d’ean kals a c’hraso abalamour d’he aluzeno ; eun devez zoken, herve greder, a deuaz hon Zalver he-unan da c’houlen an aluzen da Gervarzin, ha chetu aman penoz. — Eun devez, eme Ervoan Suet, a oan et d’am mern da Gervarzin, hag a weliz Dom Ervoan arog mern o rein eur forniad vara a bez d’ar bevien. Pa oamp o vont ouz tol a deuaz c’hoaz eur paour al lousan, goloet a druillo, eun heuz he welet ; ar zant a lakaz anean en he gichen ouz tol hag a roaz d’ean he skullad. Ar paour na debraz ket kals tra, hag a iez ermez prest goude ; pa oa war an treujo a distroaz endro n’eur laret : — « Kenavo ha benoz Doue d’ac’h ; ha kenkent ar paour-ze, ken vil arog-ze, a deuaz da vean ken kaer ha ken lugernuz ken a sklerie an ti gant-han. » Dom Ervoan en em dolaz war he daoulin n’eur ouelan : « Ah, eme-han, gwelet mad a ran penoz a neuz kasset an Otro Doue eun El d’am gwelet. » Ouspen eun El a oa, Jezuz he unan a oa. Chom a reaz, eun neubet deio hep kridi tostat ouz an dol, rag, eme-han, zantifiet eo bet gant hon Zalver.
Kement gwej a dremenan dirag porz Kervarzin a deu da jonj d’in penoz kals a bevien a neuz bet enon digant Zant Ervoan aluzen ar c’horf ha hini an ine, eun tarn bara hag eur gomz vad ; enon meur a wej ec’h eo bet kresket ar bara dre virakl, ha bepred de ar pardon, neuz forz pegement a bevien a deu da c’houlen an aluzen, a ve kad eun tam evit pep hini.