En amzer goz, e yeas da chom da Vene-Blevek eur vaouez koz hag he merc’h. Den ne ouie eus a belec’h e teuent, den ne ouie petra e oant.
Pinvidik a-walc’h e oa an hini goz, hag hen diskouez a eure dizale. Prena a reas eun ti bras, eur vereuri, eul loen-kezeg, saout ha deñved ; hag hi da gas he ziegez en-dro. Koumanant c’houec’h miz a rae ouz he mevelien, ha ne c’hopre anezo nemet gouest e vijent d’ober kement a labour ha ker buan hag hi. Beva a rae he zud gant soubenn, bara, yod babig ha yod kerc’h.
Lavarout a rin bremañ e oa eur sorserez anezi. Meur a zevezour a rankas chom war he lerc’h el labour ha, gant ar vez, e varvjont. Ne c’helle ket unan hepken chom pemzek deiz ganti, lazet e veze gant ar skuiz ma veze o heulia ar wrac’h koz.
Hogen Garhir a glevas ano eus ar wrac’h-se.
« Me a welo ha trec’h e vezo d’in-me ! Eun druez eo e vez trec’het paotred taer evel re ar vro-mañ gant eur vaouez ! Mont a rin da stourm outi el labour ha, ma n’oun ket eviti, e kavin eur gorden, kredabl, da starda en dro d’am gouzoug. »
Ret eo gouzout e oa Garhir ker heñv hag eur marc’h, ha ker skañv hag eur c’haro. Pa veze droug ennañ, ne veze ket pell o karga leur ar c’hêriou gant e bennbaz. Doujet e oa ar pennbaz-se, e c’hellit kredi, hag atao e veze gantañ : e vignon brasa e oa… Met n’eo ket breujou e bennbaz eo am eus c’hoant da gonta…
Ha Garhir da gavout ar wrac’h :
« Eur mevel a faot d’eoc’h, war a glevan. »
« E fec’h, ya. Mevelien ar vro-mañ ne dalvezont ket daou liard toull ! Meur a hini a zo bet em atant, met a-benn eur zizun e vezent maro gant ar skuizder. N’eus ket a wad en o gwaziedou. »
« Mat, em re-me ez eus, hag hini yac’h c’hoaz ! Ha me bario oun gouest da chom eun hanter-bloaz amañ avat, gant ma vezin paeet mat ha maget mat ivez. »
« Memes marc’had ha gant ar re-all. »
« Pehini ? »
« Triugent lur er pemp miz kenta, ha triugent lur e miz eost. Hag, ouspenn, eun dañvadez lart da gala-goañv, ma vezes gouest da deurel anezi dreist ar voger a zo aze. Ma ne vezes ket evit ober kement ha me, n’az pezo mann (seurt) ! »
« Goap a rit ouzin ! Teurel eun dañvadez dreist ar voger-se ! M’ho pije lavaret ugent c’hoaz ! Neuze em bije graet marc’had ! »
« Mat, ugent. »
« Hag ar bevañs ? »
« Papaig… »
« Papaig ? Hag eur babig oun-me ? »
« Yod kerc’h neuze, soubenn, bara, patatez, kig sall. »
« Graet ar marc’had neuze. Warc’hoaz kenta e krogin el labour. »
Hag heñ d’ar gêr en eur soñjal :
« M’ho tesko ! gwrac’h koz :
Pa vez c’hoant d’ober berz,
Gelloc’h ijin eget nerz.
» Hogen, me am eus ijin ha nerz ivez. »
Antronoz-vintin, setu Garhir e ti ar wrac’h.
« Debr, » eme houmañ ; « terri a ra ar mekanik o vont en-dro pa ne vez ket bouetet. »
« Gwir eo, hag eur sac’h goullo ne c’hell ket chom en e sav. »
Ha Garhir ouz taol. Merc’h ar wrac’h eo a roe mezur d’ezañ. Ar verc’h a oa ken divalo hag an diaoul.
« Sorserez eo ar wrac’h war a lavarer, » eme C’harhir ; « he merc’h a zo ivez, marteze. Greomp chiboudig d’ezi, hag e vezo a-du ganin. »
Hag heñ d’ezi :
« Laouen bras oun da veza deuet da vevel e-lec’h ma ’z eus eur verc’h koant ha ken mistr ! »
« Tav da c’henou ! » emezi. « Ma klevfe va mamm !… »
« Hag e vefe eul leurgêriad tud, e lavarfen ar memes tra. Petra ? Merc’hed koant ne vez ket kavet bemdez ! Eun tamm mat stankoc’h eo ar re all ! »
Ha lorc’h er verc’h, na petra ’ta ?
Met ar wrac’h a zeuas dizale.
« Da varrat ez eomp hirio, » emezi.
Hag int d’ar park. Hi a grogas el labour raktal. Garhir ivez. Devez ken tenn avat n’en devoa ket bet graet c’hoaz, hag a-benn an noz e oa hanter-varo.
Soñjal a eure redek kuit. Met merc’h ar wrac’h, pa gavas an tu, a c’houlennas outañ :
« N’out ket re skuiz ? »
« Skuiz maro. Ma ne roez ket da galon d’in, ez an kuit dioustu. »
« M’am c’harez, » emezi, « me da gar ivez nebaon. Chom, ha me a raio d’it kavout aes al labour, rak nerz eul leon a lakain ennout. Va mamm he deus eur c’hi du, hag eun tamm bara glebiet gant halo ar c’hi-se a ro nerz d’an dud. Me a roio eus ar bara-se d’it, ma karez chom. »
« Chom a rin neuze. »
Bara ar seurt-se a voe roet da C’harhir antronoz, hag a-hed an deiz e heulias ar wrac’h hep poan. A-benn an eil devez, e laboure buanoc’h ha gwelloc’h egeti. Goude-ze hi a loc’he ouspenn an hanter war e lerc’h, hag a damalle he marr. Hag hi da gavout ar marichal, ha lavarout d’ezañ ober eur varr nevez vat d’ezi. Tamm gwelloc’h ne voe, rak Garhir a zebre bemdez bara soubet e halo ar c’hi du, ha rak-se e kreske bemdez e nerz…
Eun devez edod o palat, ha Garhir a dremenas a-raok ar wrac’h, ar pez a lakaas droug enni.
« Chom war va lerc’h ! » emezi.
« War ho lerc’h ne chomin ket. Ma n’oc’h ket evidoun, roit ar plas kenta d’in. »
« N’eus bet den morse araozoun, ha n’eo ket te eo a yelo ! »
« Me a yelo pa ’z oun gouestoc’h egedoc’h ! »
Hag hi neuze ha tapout he fal da skei gantañ. Met heñ a grogas er bal, he zennas diganti, a dorras an troad anezi e daou damm war benn e c’hlin, hag a stlapas anezo kant troatad ac’hano. Hi neuze a lamm gant e c’houzoug hag a stard anezi ken a ginnig mouga ar mevel. Kaer en devoa hemañ, ne oa ket eviti hag e skilfou lemm a yae ennañ. Met ar verc’h a ziredas da lakaat ar peoc’h…
A-c’houdevez ez eas mat-kenañ an traou, ken a zeuas mare ar foenn. Bep a falc’h a zo gant ar wrac’h ha gant Garhir.
« Warc’hoaz e falc’himp, » eme ar wrac’h.
« Mat. Pare oun da vont. »
En noz-se, ar verc’h a yeas da gavout Garhir :
« Warc’hoaz ez i da falc’hat, » emezi. « Laka evez. Me a blanto dent oged e lodenn va mamm, hag e-giz-se e vezo aes d’it mont d’he heul. »
« Da drugarekaat, kalonig. Mont a c’hellan d’he heul hep an dra-ze. »
« Ne c’hellez ket. Va mamm a lavar evel ar son :
Va maen ’zo mat, va falc’h ’zo lemm :
N’emañ ket ar c’hal war he dremm !
« Met ma vefe dantet ar falc’h-se eur wech hepken, ne vefe tamm gwelloc’h eget ar re-all. »
Ha d’al lun-vintin, setu an daou falc’her en hent, hag abret. Ar wrac’h a gemer er prad war an dorn dehou ; eno eeun emañ an dent oged. Dizale e sko war unan.
« Kalet eo louzaouenn ar basianted er bloaz-mañ ! » emezi.
« Ya, » eme C’harhir.
Hag hi eun lemma d’he falc’h.
A-benn eur pennad e sko war eun dant oged-all adarre.
« War va ene ! » emezi, « gwall-galet eo treujou al louzeier er foenneg-mañ ! »
« Kalet int, » eme C’harhir.
Falc’hat a ra hi c’hoaz, met he falc’h ne droc’h tamm.
« Pa ne droc’hez ket, e vezi brevet ! » emezi.
Hag hi ha lakaat ar falc’h war he g1in. Terri ne reas ket ; plega ne lavaran ket, ha troc’het he gar betek an askorn ; hemañ a voe boulc’het zoken. Hag e chomas peoc’h ar wrac’h da barea, hag e lezas Garhir d’ober ar foenn e-unan…
Da vare ar c’herc’h e oa pare.
« …Warc’hoaz ez aimp da vedi, » emezi.
« Pa garot, » eme C’harhir, « me ne ran ket forz. »
En noz-se e lavaras ar verc’h d’ezañ :
« Warc’hoaz ec’h eosti kerc’h ; laka evez, pe va mamm a zeuio a-benn ac’hanout. »
« Lez-hi, me a droc’ho diou wech kement hag hi. »
« Ne lavaran ket, ma ne… »
« Petra ? Sorserez a zo adarre ? »
« Ya. Eur c’houil a zo e troad he falz, hag e-keit ha ma vezo ar c’houil-ze eno, den ne vezo trec’h d’ezi. »
« Te eo va zeñzor, va c’halon. Panevedout e vijen maro n’ouzon ket pegeit ’zo. Met pa vezo maro da vamm, e vevimp eürus war an tamm douar-mañ. Bremañ e ouezin penaos ober. »
Ha d’ar c’herc’h antronoz ; ar wrac’h da genta. Garhir war he lerc’h. Ar wrac’h ne zaleas ket da vont pell a-raok Garhir, hag hi :
« Diegus omp hirio, Garhir. »
« Petra ’leverez, gwrac’h ? »
Hag heñ ha redek etrezek enni, tenna he falz diganti, didroada ar falz ha laza ar c’houil.
« Medomp adarre, » eme C’harhir.
« Ne rin ket pelloc’h, » emezi ; « eren a rin war da lerc’h. Laka eun azez, ha chom da ziskuiza. »
« N’em eus ket ezomm da ziskuiza tamm ac’han da gala-goañv. »
« Kae kuit pa gari : da goumanant az pezo memes tra, evel ma vije deuet kala-goañv… Mar touez d’in na gonti netra da zen diwar va fenn ken a vezin maro, (hag a-barz pell e varvin, rak koz-koz oun), me a roio da c’hobr d’it hag e c’helli mont d’ar gêr. »
« Koz, gwrac’h, c’houi ’lavar. Pet bloaz eta ? »
« Ouspenn nao-ugent. Tou na lavari da zen, ha va buhez a zisplegin d’it. »
« Den ne glevo. »
Hag hi neuze :
Dizenoret e voen gant eur paotr yaouank eus a gichen du-mañ. Ha me kuit eus ar gêr. O vont gant an hent e tigouezis gant eur marichal.
« Bez’ az pezo ? » emezañ.
« Petra ? » emezoun.
« Galloud eur sorserez. »
« Memes tra avat. »
« Dal ar c’hi du-mañ hag ar c’houil-mañ ivez. »
« Ha da betra int mat ? »
« Glebia bara e halo ar c’hi du a ro brasoc’h nerz eget hini an nerzusa a zo. »
« Hag ar c’houil ? »
« Dougen anezañ a zo a-walc’h evit beza trec’h d’ar gouesta den d’ober n’eus forz pe labour. »
« Mat. O c’hemerout a ran a galon vat, hag ho trugarekaat. »
« Soubla a ris bara e halo ar c’hi du, ha nerzus e voen. E ti ar marichal e teuas va merc’h er bed. Heñ neuze a yeas droug ennañ. « Petra ? » emezañ, « me ’sonje d’in e oas eur plac’h yaouank onest ? Padal n’out nemet eur wiz ! Ra vezi gwiz e gwirionez ! »
« Kant vloaz e chomis er stad-se. Neuze ez is adarre da gavout ar marichal ha da vaouez e teuis en-dro. Kavout a ris va merc’h, eur plac’h yaouank anezi. Ar c’hi du a voe roet d’in hag ar c’houil. Amañ e teuis da chom. Gouzout a rez bremañ va istor ; met na lavar seurt da zen, ken a vezin maro. »
« Ne rin ket ivez. »
…Dont a eure kala-goañv. Diouz ar mintin, en deiz-se, ar wrac’h a roas c’houec’h-ugent lur da C’harhir, hag a lavaras d’ezañ mont da deurel an dañvadez lart dreist ar voger.
« Biken ne c’helli, » emezi ; « ugent troadad he deus ar voger. »
« Petra goude ? » eme C’harhir, « nerz a zo em izili, emichañs ! »
Ha Garhir ha tapout ar gloaneg pounner, ha stlepel anezañ dreist ar voger, ken aes ha ma taolfen-me eur maen bihan aze. Naontek-all a yeas c’hoaz.
« Mat eo da goumanant ! » eme ar wrac’h.
« Bras eo bet va foan ivez. »
Hag heñ ha kas an ugent dañvad d’ar gêr.
…Nebeut goude e kouezas klañv ar wrac’h.
« Pe oad oc’h ? » eme an dud d’ezi.
« Ouspenn nao-ugent vloaz. »
« Perak oc’h ker kreñv ? »
« Dibri am eus graet p’am beze naon, eva p’ am beze sec’hed, kousket p’am beze c’hoant. »
Traou mat, ha fur, sur ; met gevier holl gant ar wrac’h, gevier a zisplijas da Zoue. Rak-se arne a savas en noz-se, ar gurun a strakas hag a gouezas war di ar wrac’h. Hi a voe lazet, he merc’h hag he c’hi du ivez. Ha setu fin d’ar sorserez, ha setu Garhir ken digabestr ha biskoaz. Petra ’reas ? Petra e teuas da veza ?… N’ouzon dare. Mar gouzoc’h, livirit d’in.
Ar Bobl,
meurz, ebrel 1906.