Istor Breiz, 1893/Rann 03

J.-A. Lefournier, 1893  (p. 57-69)





TEIRVED NOSVEZ
————


Bagad Arzur e goaran eo, Arzur araok lein ar meneo,
Mar ma Arzur an hini eo, prim d’hor goarek ha d’hor goal veo.
(Barzaz-Breiz).

Evel m’euz lavaret deoc’h c’hoaz, neuz ket bet atao Saozon en enez a Vro-Saoz. Pa oa an enez-ze d’ar Vretonet, re ar vro-man ha re an enez a dreuze aliez ar mor evit mont euz an eil vro d’eben : hag aveichou e vije dimizi etrezo. En amzer ta ma oa Audren roue er vro-man, arc’heskop an enez a zeuaz da c’houl sikour digantan evit he genvroiz. Audren a zalc’he he lez e Kastel-Audren. An hini a dremen breman dre ar ger-ze, a lavarfe, oc’h he guelout, e toug kaon d’ar rouaned Breiz, ha na hello ket kridi e ve bet palez rouaned enni. Biskoaz ne oa guelet eun dra truezussoc’h eget na zigouezaz en amzer ma lavaromp. An arc’heskop, deuet e Breiz gant ar re genta euz an enez, en em daolaz e treid ar roue, hag a gomzas evellen : « Aotrou roue, emezan, ha c’hui oll Bretonet hor breudeur, c’hui a ell hirvoudi ha gouela ganeomp ; rag ni ho preudeur a souffr an oll boaniou. Hor parkeier zo dilezet ; n’hon euz da zibri nemet loenet ar c’hoajou. Neuz mui en hon touez denchentil ebet evit hon difen. Heuliet o doa oll ho roue Konan-Meriadek pa zeuaz er vro-man. Ar Saozon a ra beac’h varnomp. Klask a reont kemer hor bro muia karet. Na hellomp beza sikouret nemet ganeoc’h. Kempennit-ta ho listri ha deuit d’hon difen. Lakat a ran etre ho taouarn rouantelez ar Vreiz-Vraz. »

Mantret oa kaloun ar roue Audren o klevet komzou ken truezuz. Araok lavarout he gomz diveza, e kemeraz kuzul digant ar re goz, hag ar re furra euz an duchentilet, da lavaret eo an noblanç. Ar re-man a felle dezo e vije sikouret ho breudeur euz ar Vreiz-Veur. Na oa ket permetet d’ar roue kuitaat ar vro, Konstantin he vreur iaouank oa kaset da sikour Bretonet an enez gant daou vil den, avoalc’h oa evel-ze evit ar brezel-ze, rag tud a galoun avoalc’h oa en enez ; ne vanke nemet eur roue d’ho c’hass d’ar gombat. Ar vro oa partajet etre daouzek mil rum a dud, den na n’em gleve. Konstantin a lakeaz urz vad en ho zouez hag a drec’haz ar Saozon. Epad ma vevaz, an enez a joumaz e peoc’h hag ar bobl en em gave eürus. Doue, koulskoude, a felle dezan kastia ar bobl-ze, hervez ma rapport sant Veltaz, tenn a ree varnezan malloz an env dre eur vuhez dirollet.

Evel-ze, goude maro Konstantin, eun den fall hanvet Vortijern a gemeraz ar rouantelez ; hag evel ma ouie ne oa ket karet gant ar Vretonet a c’hortoze evit he gass kuit ma vije deuet en oad daou vab Konstantin, Aurel-Ambroaz hag Uter-Pendragon, klaskout a reaz sikour an dud estren. Milliget an hini a c’halv hag a zigemer enebour he vam-bro ! O devez a c’hlac’har pa oe ar mor goloet en dro d’an enez gant listri hon enemiet a viskoaz, ar Saozon ! Hanjist hag Horsa oa an daou kenta euz ar Saozon-ze da bere Vortijern a roaz douar evit sevel keriou ha beva er Vreiz-Vraz deuet evel-ze neubeut goude Bro-Saoz pe Bro ar Saozon. Vortijern na gave ket c’hoaz beza gret droug avoalc’h d’he vro. Dimizi a reaz gant Rovina, merc’h d’ar Saoz Hanjist. Kouls-koude Vortimor, mab ar roue fall-ze, oa a du gant ar Vretonet a enep ar Saozon. Rovina a reaz he lakat d’ar maro ; diveza komz Vortimor oa eur gomz a garantez evit he vro ; ha goulen a reaz beza sebeliet e kichen ar mor, evit ma teuje c’hoaz goude he varo da spounta enemiet ar vro.

Vortimor ne oa ket an diveza euz ar Vretoned laket d’ar maro dre dreitourach ; Hanjist a reaz laza en eul lein, goude beza ho fedet, tri c’hant Breton. Al lec’h ma oant sebeliet a veler c’hoaz e Bro-Saoz, hag a zo galvet gant ar Saozon Stone-Henje. O Breiz, ar goad euz da vugale a reaz did beza saveteet eur veich c’hoaz. Vortijern, dileset eo he bobl, a zo en em dennet en eun tour huel var bord ar mor. Ac’hano, evel m’en doa diskleriet dezan ar barz Marzin, pe Merlin, a hell guelout al listri euz a Vreiz-Izel enho ambarket Aurel-Ambroaz, hag Uter-Pendragon, ar rouanet iaouank gortoet keit amzer oa. Ar roue fall zo diskaret hag ar Saozon kasset kuit. Breiz-Veur zo saveteet.

Arzur, pe Arthur, ar roue ker brudet euz an enez a Vreiz, a oa mab da Bendragon. D’an oad a bemzek vloaz en doa gounezet ar viktor var ar Saozon. He gleze, galvet gantan Eskalibar, a luie kement en he zaouarn ma lakee ar spount e kaloun an enemiet. Gounit a reaz an oll enez en dro, hag evit diskuez he c’halloud, e touge stag euz he vrec’h eur skoet merket enhi trizek kurunen aour. Assamblez gant Arthur en em gave aliez Rivoal, pe Hoël, roue euz ar Vreiz-Armorik, hano ar vro-man. Kar tost a oa da Arthur, ho daou oant estimet dibermet evit ar gombat. Ouspenn-ze Rivoal oa brudet ive evit beza gret d’he vro lezennou mad.

En amzer-ze oa c’hoariou hag ebatou e kastel Gouel-ar-C’hoad, pe Gouel-Forest, e kichen Landerne. Eno a zeue eur veich an amzer ar roue Arthur hag an duchentilet euz ar vro, evel Tristan, mab ar c’hondt a Leon, Karadok ar vrec’h vraz, Lancelot, mab Bonigel, ar roue a Dolent. Heman a leverer, o veza kollet he dad, oa maget e gouelet eul loc’h gant Morgan ar c’horrigez. Ar rouanez Guenaran, greg Arthur ha merc’het euz ar re genta, a dremene ive er c’hastel-ze deveziou implijet en ebatou hag er c’hoariou.

Koulskoude Rivoal hag Arthur ne ankounec’heent ket ho rouantelez. Arthur en doa atao da zifen he vro enep al listri Saozon, ha galvout a ree an oll tud kalounek euz a bep lec’h en he ger a Guerleon. Ar barz Marzin a aliaz ar roue da glask an dud kalounek euz a beb bro hag ober anezo marc’herien : eur marc’hek oa eun den a vrezel, eur soudard vaillant a dlee difen beteg ar maro he relijion, he vro, he roue, ar vinoret, an intanvezet ha beza a unan an eil gant egile. Dastum a reaz ta er ger a Keramalo ar guella baotret eur an diou Vreiz gant tuchentilet a bep bro. Ho guiskamant houarn oa lakeet ganto var eun daol-men rond ; sant Koulm ho bennigaz, a bep hini anezo a douaz beza marc’hek mad ha leal ; hag o veza galvet teir gueich ar Verc’hez Vari, mont a rezont d’ar brezel. Eno oa Rivoal, Arthur, Mordred, Goven, Karadok, Tristan, Lancelot, Perseval ha kals a re all brudet e peb bro.

O va bro ! e peb lec’h e vije komzet neuze ouz da vugale gant ar brassa doujans, gant souez, gant admiration ! Ouspen da varc’herien, oa brudet ive da varzeet, ha dreist-oll Marzin ar barz a skiant vraz. Desket oa bet en enez Mona gant ar re ziveza euz an Druzet, hag e oa deuet gouiziek en ho skianchou ; gant Koulm er greaz gouiek e skianchou an Ee. Na helfen ket aichui en noz-man, ma teufen da lavaret deoc’h an oll histor euz Merlin an divinour. Hen a leverer, a ouie an oll draou kuzet, ha skrivet en deuz ar pez a erruaz, hag aveichou ar pez oa da erruout. Be zo muioc’h c’hoaz ; rag klevet em euz lavarout Marzin, pe Merlin, zo atao beo, ema — kridit mar kirit — en eur bez e koat Brocilian, ha ne ouzer ket an amzer ma vo digoret dezan he vez. Ia, kousket eo Marzin ; na glever mui he vouez o tiskleria ho riskl d’he genvroiz ker. Koulskoude ar Vreiziz he c’hortoz c’hoaz, hag o deuz kredet e oa dihunet pa o deuz klevet, eun neubeut bloaveziou zo, moueziou douç o kana meuleudiou ar vro [1]. Arthur ive zo kousket, petra bennag ma eo bet skoet gant he niz Mordred an traitour. Ne oa guelet mui er bed ; ar Vretoned a c’hed anezan ive, ha peb kaloun a lavar : « Pedavare a zeui da zihun Arthur-ar-Braz, ha da gemerout he gleze mad Eskalibar ? — Galv da Vretoned, hag e teuint en dro did ! »

Setu aze, va zud vad, istor kaer Arthur ha Rivoal. Deuomp breman da veuli an Aotrou Doue araok mont da gousket.

  1. Gant an Aotrounet La Villemarqué, Henry, Alexandre, Brizeux, Kerbiriou ha Violeau euz a Vrest, etc.