VII. — Ar veach hir
Pa oe debret ar c’hok, ar botred a ieaz oll da gousket ; ha d’al lun mintin mad, e oant dibreder. An amzer a ioa kaër, ar mor plean evel eul lenn, ha prestik goude, da seiz heur, ar Goulmik a faoute ar mor warzu an Danemark. Ar c’habiten a zo krog er stur, ha kaër eo gwelet al lestr gant e woeliou digor, o lintra gant heol an deiz kenta a viz ebrel. Paotr ar bezin a zo en e gichen, o konta diwarbenn e dud en devezo an eurvad da welet prestik, hag ar martoloded all o skeupat er mor doun.
Beachi reont koulz lavaret noz ha deiz, ha ne zonjont chom e kear ebed, nemed pa vez red d’ezho chom evit prena eun dra benag.
Eur miz a zo abaoue ma z’eo distaget ar Goulmik deuz kaë Lannuon, ha breman emaint en eur vro koulz lavaret dizanav d’ezho…
— Ma ! eme ar c’habiten eun devez da Baotr ar bezin, kemer ar stur breman, rak ne anavezan tam ebed an doareou wardro aman.
— Aman oump arruet war-n-hed tregont leo vor euz va bro, ha bremaïk e welimp douarou an Danemark. Red o vezo d’in, pa zigouezimp, mont da welet va zud, ha lakat em godell an arc’hik vihan em oa kuzet e douar va liorz, eun devez araok pignat el lestr evit mont da Vourdell.
— Ia, a dra zur e vezo red d’id kaout an traou a zervicho d’eomp evit laërez madou an Enezen. Emichans ne chomi ket er gear, goude ma lavarfo da dud d’id chom. »
— Nan, nan, kabiten ! re vad oc’h bet ouz-in, pa oan er gwall-eur du-ze pell deuz va bro, evit beza trubard en oc’h andret hirio…
Mez dont a c’hellit ganen beteg ti va zud, hag er giz-ze welfoc’h doareou ar vro oun ganet ennhi, hag ive va zud, dilezet ganen keit all a zo.
Abenn daou zevez goude, ar Goulmik a ioa chadennnet en eur c’haë deuz an Danemark. Ar c’habiten ha Paotr ar bezin a ziskennaz evit mont e kear. Araok disken, Bimbao a lavaraz :
« Karout a rajen gwelet ac’hanoc’h fur ad an daou zevez ma ne vin ket ganeoc’h, diskouezit d’ar vartoloded euz ar vro-man ez oc’h tud a skouer vad, martoloded kalonek, dign deuz o pro Breiz. »
— Bezit dinec’h, kabiten.
An daou zevez a dremenaz buan, ha d’ar iaou da noz, an daou vignon tec’het evit eur pennad, a ziskennaz el lestr. Goude beza tremenet an noz e bord ar c’haë, ar Goulmik, antronoz vintin, d’an devez kenta a viz even, a droaz buan kein da gear hag a bellaaz founnuz deuz douarou an Danemark.
Eiz devez goude, an avel a deuaz da grevaat, ar mor da veza rustoc’h, an oabl d’en em garga a goumoul du. Nec’het e benn, ar c’habiten a roaz urz da ziskar kazi oll ar gweliou, ha da vont e gwasket kerrek huel a wele e-kreiz ar mor. Fistoulik, a ioa e beg ar wern huela o plega lienn, a c’houlennnaz ha tost e oa d’an Enezen.
— Paourkez den ! a veac’h e peuz great an hanter deuz da hent, a lavaraz ar c’habiten. Gwelet a ran e peuz hast da grabanata aour, mez allaz ! gortoz pell a ranki c’hoaz moarvad, ha marteze zoken e vezimp oll maro abenn gwelet liou an Enezen.
— Evidon-me, eme Fistoulik, n’en em gavan ket diez, evit c’hoaz, daoust ma z’eo skornet va bizied, ken em euz poan o telc’her krog er c’herden.
— Emaoud adarre o klask bronn da suna ! Deuz d’an traon, aman ez euz eur banne o c’hortoz ac’hanoud, ha chom er gegin da zikour ober koan, rak gwelet a ran ne c’hellimp ket mont ac’hann hirio.
Daou zevez ha diou nozvez e oa bet chadennet ar Goulmik e gwasket ar reier braz, araok e devoa gallet tec’het evit tostaat ouz an Enezen. Evelato pa gerzaz, e faoute buan ar mor, hag eis devez a zo abaoue ma z’eo loc’het deuz tal ar reier.
Ar c’habiten neuze a zavaz e-unan e beg ar wern huela, vit gwelet hag hen a welfe eun tam douar benag. Mez allaz ! kaër en devoa sellet, ne wele netra nemed an oabl hag ar mor, o daou ar memez liou.
— Ma ! souezet oun pa ne welan ket c’hoaz an Enezen ! Goulskoude al lestr a gerz buan, ha sur oun e reomp d’an nebeuta ugent leo bemdez…
Ar c’habiten e-unan azezet war ar pont, a en em ro da ouela dourek, hag e vartoloded asamez ganthan.
— Sur oun, omp oll kollet evit ato, sur oun na welimp mui hor bro gaër Breiz, bro ar vartoloded dispont ha direbech.
— Perag e ouelit-hu er giz-ze evel bugale a lavaraz Paotr ar bezin, ha perag e tilezit o nerz-kalon hag oc’h esperanz, breman pa z’oc’h dija tost da benn o peach ! Lavaret em euz d’eoc’h goulskoude nompaz kemer nec’h, rak me ne ket ar wech kenta d’in da veachi wardro aman ; anaout a ran ar mor-man evel ma c’hanavezit moriou ar Franz. Prest e tigouezimp da welet eur roc’h huel e-unan e kreiz er mor, ha dre e c’hichen eo e rankimp tremen.
D’ar c’homzou-ze, ar botred, dousik breman evel oaned kollet gantho o mam, a zec’haz o daëlou, hag a gemeraz nerz-kalon.
— Oh ! evelkent araok hirio ne ouien ket pegement a boan a gemer an den evit dastum madou euz a bere aliez ne vez ket a well, a lavaraz Sikraouik.
« — Va c’halon zo ankeniet braz, eme Bidoch, pa zonjan e peleac’h emaoun, tost d’ar maro, d’ar maro pell deuz va bro ha deuz va zud muia karet.
— Ah ! eme Fistoulik, an hini ne avantur netra, na koll na gonid na ra ! Vidon-me ne ran forz ebed ne rankin ket mervel diou wech.
An heol a ioa dija izel, disken a rae buan en eur daoler e vannou war ar mor, hag ar c’habiten a lavaraz da Fistoulik sevel e beg ar wern vraz, vit sellet euz ar mor en e raok.
— Gwelet a ran du hont, pell pell en dremwel, e doare eun tour huel, ha goude, na welan mui netra nemed an oabl glaz.
— Hounnez, eme paotr ar bezin, eo ar roc’h vraz a gomzen d’eoc’h diouthi bremaïk ha marteze zoken araok ma vezo noz, e welimp anezhi diwar ar pont.
— Disken, neuze, ma ne welez mui netra ! E gwirionez, n’en em gavimp ket kalz araok ar poent, rak setu ni en daouzek a viz gouere, ha n’euz ket da varc’hata, e kichen ar roc’h ze e rankimp heori fenoz. Kredi ran zoken e vezimp araok ma vezo re noz, rak gant va lunedou, e welan dija e beg sounn.
— Oh ia zur, emo Paotr ar bezin, ha varc’hoaz da noz e kredan e c’hellimp kousket e kichen reier an Ankou.
— Reier an Ankou ! eme Bidoch, ha perak eo roet an hano ze d’ezho ?
— Wardro eno, ar mor a vez rust peurvuia, dreist oll dre avel biz, ha kalz martoloded, nebeud boazet da veachi en dro d’ezho, o deuz kavet ar maro.
— Oh la la ! eme Fistoulik, setu aze dimezelled avad ha n’eo ket brao tostaat outho hervez ar gont-se.
Prestik goude, ar Goulmik a jomaz a za etal ar roc’h huel, hag ar botred, goude beza debret o c’hoan, a ieaz d’o gwele.
Antronoz, Fistoulik a ioa abred o c’hwitellat war ar pont, o sellet deuz an amzer : seder oa e benn, rak bet e oa oc’h ober al lez da voutaill ar c’habiten. Goulskoude ar botred all a zavaz ive, ha ken buan a lavaret ar Goulmik a ioa lakeat adarre da faouti mor. An amzer a ioa kaër, mez an avel sioulik. Velkent a nebeudou al lestr a dostee ouz reier an Ankou. Dre ma tostee outho al lestr, ar mor a vransigelle gwasoc’h waz, hag ar pez a lavaraz paotr ar bezin a ioa re wir.
Goulskoude, eme Fistoulik, n’euz forz pegen drouk int, ni a gousko em-berr en o c’hichen, hag emichans pa zaimp dre gaër d’ezho, ne raint ket kalz a van.
Wardro eiz heur deuz an noz, ar Goulmik a ioa stag e-kichen reier an ankou, en eul leac’h gwasket…
Debromp breman hor c’hoan, potred, ha dustu goude da gousket. Hirio e roin d’eoc’h da goania bep a voutaillad gwin euz ar gwella, rak ezom o pezo da gaout nerz evit stourm ouz an dimezelled a zo du-hont er maneriou, ha n’euz ket kalz a farserez gantho.
— Eur banne kafe hag eun dakennik gwin-ardant ebarz, na rafe ket a zrouk d’eomp ive, mestr.
— Allo liper ! roet e vezo d’id, rak eur paotrik sentuz oud deut da veza adarre, ha red eo d’in rei d’id da c’houlonnou, pe na gavfen penn vad ebed d’id na deiz na noz.
Pa oe debret koan, ar botred a deuaz war ar pont da gemer an ear-noz, diviz a reent deuz an dra-man, deuz an dra-hont, ha breman eo leun o spered a esperans da zigouezout prestik gant an aour. Goude beza rostet bep a gornad butun, peb hini a en em dennaz d’e wele, leun a fizians da zigouezout en nozvez warlerc’h adreg ar reier hanvet ar reier marellet.
D’ar meurz, pevarzek a viz Gouere, ar Goulmik, poulzet gant eun avel vat, a rede warzu ar reier ze, ha vardro teir heur deuz an abardaëz e oe heoret en o c’hichen. Neuze ar c’habiten a zav war beg ar wern vraz, Fistoulik a ia trum war e lerc’h, hag o daou e welchont prenestrou ar maneriou o lintra ouz sked an heol. Ar vartoloded all a zavaz ive war ar wern vihan, hag oll e welchont ar maneriou.
— Allo potred ! eme Bimbao, varc’hoaz eman an devez braz, ha varc’hoaz etre dek heur deuz ar mintin ha pemp heur goude kreisdeiz, e rankimp c’hoari eun dro d’ar merc’hed koant a zo du-hont o tiouall ar maneriou. Aze ne vezo ket da varc’hata, an treac’h pe ar c’holl a gavimp deuz ma raimp, hag e kredan ez eo gwelloc’h ganeoc’h beza kiger eget beza leue. »
— Oh ! eme ar Peul, evidon-me n’em euz aoun rak dimezell ebed, n’euz forz deuz a beleac’h e teuio !
— Na me ken nebeud avad, eme Fistoulik.
— Ma ! evidon-me, a lavaraz Sikraouik, ne z’in ket da c’houren outho, rak prest e vijen strobet gantho.
— Ne ket an dra-ze eo, eme ar c’habiten : kerkent ma welo ar merc’hed ze ac’hanomp deuz o prenestrou o tostaat ouz ar maneriou, kerkent e taolint eul linen er mor. Al linen-ze e deuz ar vertuz da lakat an dour da vervi, hag ar mor da vransigellat eul leo tro dro d’an Enezen.
— An dra-ze ar gwasa vad ! eme ar Peul.
— Oh, eme Fistoulik, me, mestr, dre ma tostain outho, a c’hoarzo outho, a rai luchadennou outho, hag e kredan e lezint ac’hanomp da vont da welet anezho d’o maneriou. Eur wech erruet eno, e lazin anezho an eil goude eben gant va fenn-baz, hag e laërin an tenzoriou.
— Allo sorc’henner ! eme paotr ar bezin : sell, me em euz sonj da ober gwelloc’h eget an dra ze d’ezho : Hen-ma, sell, ar melezourik aour-ma a deui abenn anezho oll, rak kerkent m’o devezo sellet ouz skeuden an heol o para ennhan, kerkent e vezo seizet d’ezo o izili. Neuze ive e lezint o linennou da goueza, ha da goll o nerz. Ar mor neuze a deuio adarre da iena ha da veza plean.
— Te, evit doare, a zo eun diaoul a zorser koz, eme Fistoulik, mez marteze goude pa pefe sorset unan benag, ne ouefez ket hen dizorsi.
— Eo, eo, Fistoul, bez dinec’h e kever ar poënt ze !
Pa oe debret o c’hoan gant ar botred e zachont trum da gousket. Antronoz da zeiz heur hanter, ar Goulmik a gwitteas ar reier marellet. Wardro nao heur deuz ar mintin, e tigouezaz a faz d’ar maneriou, gwelet e vijent splann breman.
Neuze paotr ar bezin a den deuz e arc’hik ar melezour alaouret, henvel euz eur mountr. Eur pennadik c’hoaz, eur c’hart heurik mor, hag eman an dour o vervi, ar gwagennou o tarzi…
D’an taol a nav heur hanter, ar botred spourouned, a zant ar Goulmik o vransigellat.
Paotr ar bezin neuze a ziskouez gweren e velezour d’ar prenestr a wel digor. Ar c’habiten gant e lunedou, a welaz kerkent eur plac’h iaouank o koueza er gambr. Mez kerkent eun all a gemer e flas, ha kerkent ive e kouez war gorf seizet he c’henseurtez. Eun trede a deu, eur bederved, hag o feder e kouezont seizet war leuren o c’hampr.
Kerkent ma eo great an traou d’eur maner, e zachont d’eun all, hag a benn unnek heur, ar mor a ioa sioul evet eul lenn eol wardro ar maneriou. Fistoulik, keit ma oa paotr ar bezin o c’hoari gant e velezour a ioa e fri stok outhan.
— Setu aze avad eur c’hoariel hag a vije mad d’in-me da dapa lapoused, rak pegwir e seiz o izili d’ar merc’hed deuz a geit-ze e tlefe ober ar memez tra d’al lapoused.
— Gwall fregann e kavan da deod en abardaëz ma, Fistoulik, m’euz aoun n’ez oud ket diwar dour ar zaout !
— Ken kontant oun, mestr, da veza digouezet aman, ma z’oun eat bremaïk da danva an tako.
— Doueti reen, marmouz fall ! ha lavaret em euz d’id dija, kerkent ma vez troet va c’hein, raktal e rez al lez d’am boutaillou.
Ar glao wardro pemp heur a gouezaz puill, ar gurun a strakaz, hag ar botred, kerkent ma welchont an amzer, a ieaz d’ar strad da zisklavi ha da goania, rak al lein ne oa ket bet druz.
— Varc’hoaz vintin, potred, ma vez brao an amzer, e c’houzomp pe seurt labour a zo da ober :
Kerkent ma c’houlaouo an deiz ez aimp deuz an eil maner d’egile, ha trum e furchimp an irc’hier houarn, hag e kasimp d’al lestr kement a gavimp ennho. Red e vezo furchal e kement armel a zo er maneriou, rak aliez e c’heller kaout arc’hant en eul leac’h na zonjer ket ennhan.
Selaouit mat, abenn daou zevez, e ranko beza skarzet ar maneriou, rak anat eo d’eomp e teu euz ar Vro Zaoz eul lestr bennag aman bep miz, evit digas bevans d’an dimezelled, ha ma vefemp tapet gant ar Zaoz, eo great an traou d’eomp.
— Kredi ran, eme Paotr ar bezin, e teu al lestr-ze aman d’an deveziou kenta deuz bep miz, mez n’oun ket sur, ha dre-ze eo gwelloc’h d’eomp hasta founnuz.
— Evel just, eme ar c’habiten.
Deomp breman da gousket, da repozi vit en em skuiza warc’hoaz.
Antronoz da beder heur, ar botred a ioa o furchal ar maner no 1. Ennhan o doa kavet pemp sac’had aour hag eur zac’had billejou bank, en nos 2, 6 hag 8, dek sac’had aour ha daou sac’had billejou, en nos 3, 4 ha 5, c’huec’h sac’had aour, pemp sac’had arc’hant, ha tri zac’had billejou e peb hini anezho. En nos 7 ha 9 e kavchont kasedou houarn hag o devoa bet mil boan o tigas anezho beteg al lestr, ken pounner oant.
Goulskoude abenn an noz ar botred o devoa achuet o c’hefridi, ha furchet kement toull a ioa er maneriou.
Skuiz maro e oant bet o tougen sac’hadou aour war o c’hein d’al lestr, mez ar c’habiten a roaz d’ar vartoloded ar pez a garient da eva ha da zebri, ha da zek heur noz e oant oll o roc’hat en o gwele, mezo evel sonerien.
Antronoz vintin, paotr ar bezin a ieaz da beder heur da zizorsi e zimezelled, ha pa oent dizorsed oll, e lavaraz d’ezho :
— Ni zo laëron-mor, ha deut omp a-benn da laërez ar maneriou. Breman n’euz netra ebed ken aman hag a dalv ar boan kaozeal diouthan. Rakse ta, grit evel a gerfoc’h, mar kirit dont ganeomp-ni d’ar Franz, me zo o vont da chench ac’hanoc’h e rigadell, hag e lakin ahanoc’h en arc’hik houarn-man. Pa vezimp war douar ar Franz, me a chencho ac’hanoc’h adarre e dimezelled ken kaër evel ez oc’h hirio. Grit o sonj, ha grit buan.
Ar 36 dimezell a asantaz, ha kerkent paotr ar bezin a renkaz an dimezelled, a douchaz e zourn deou ouz tal peb hini anezho, ha kerkent ar plac’h iaouank a gemere stum bigorn-mor, pe eur rigadell hervez e c’hoant.
Da c’huec’h heur, Paotr ar bezin, echuet gantan e gefridi, a deuaz d’al lestr, e arc’hik ganthan dindan e gazell. Kerkent erruet e ieaz da guzat e denzor en eur c’horn-tro e strad ar Goulmik.
Kerkent ive Bimbao a roaz urz d’ezhan da zont da gemer rod ar stur, ha da zeiz heur, al lestr a faoute ar mor en eul leac’h e oa bet penseet kement a listri. Da zek heur e oa tremenet ar reier marellet, ha pa deuaz an noz, e oent tost da reier an ankou. En o c’hichen evit an eil gwech, e oe adarre goudoret ar Goulmik evit tremen an noz.
Antronoz vintin ar c’habiten a lavaraz :
— Emberr, potred, e vezimp digouezet etal ar roc’h huel on doa kement a hast da welet, hag a gargaz hor spered a esperans hag a levenez. En e c’hichen ive eo em euz sonj da ranna etre-z-omp an danvez laeret, rak easoc’h e vezo penn peb hini pa ouezo pegement a deui d’ezhan.
— Gwir eo kementse, mestr, hor levenez a zo braz, hor speredou laouen, hag hor c’halonou ne ouezint morse trugarekaat awalc’h ac’hanoc’h deuz ar vadelez oc’h euz evidomp. Breman ez omp oll pinvidik, ha ma c’hellomp gwelet eur wech all c’hoaz douarou Breiz, e welimp asamez gantho, an eurvad hed hor buez.
Antronoz Fistoulik a ioa da genta war ar pont o tibikouza e zaoulagat evit sikour konta an arc’hant. Epad an deiz e oant bet o krabanata aour, arc’hant ha billejou. Ar c’habiten a zalc’he kont deuz ar pez a ioa e peb sac’h, ha deuz an noz, pa oe achuet ar gont, e oe tri ugent milioun anezo oll.
— Breman, potred, e c’hellomp trugarekaat an hini a zo bet kiriek d’eomp da veza ken pinvidik-man, an hini oc’h euz disprizet n’euz ket pell c’hoaz.
— Ia, ia, mestr, mil bennoz da Baotr ar bezin, ha d’eoc’h c’houi ! Trugarekaat a reomp ac’hanoc’h o taou, ha morse, en toui a remp, na vezimp trubard en o kenver, e vezimp ato servicherien leal.
— Ma ! pegwir omp oll pinvidik, debromp hor c’hoan, evomp gwin euz ar gwella, ha goude peb hini d’e wele. Varc’hoaz e tostaimp adarre eun tammik ouz Breiz, el leac’h e vezimp euruz hed hor buez.
D’ar zul vintin, ar Goulmik evel pa vije lorc’h ennhi o tougen eur seurt samm aour, hag evel p’e dije hast da zigouezont e Breiz, a faoute buan-buan ar mor.