Notennou diwar-benn ar Gelted Koz/Rann 46

troet gant Frañsez Vallée.
Editions de Bretagne - Skridoù Breizh, 1944  (p. 227-229)


SKRIDOU TALVOUDUS DA LENN


Jalm de Morgan, L’Humanité préhistorique, 1924, pp. 177-84 ; Déchelette, Manuel, I, 337-46 ; II, 13-48 ; Oskar Montelius, Temps pré-historiques en Suède, pp. 29-31, 101-3 ; Baltzer, Les Glyphes des rochers du Bohuslan, 1881 ; Norden, Felsbilder von Ostgothland, Darmstadt, 1923 (renta-kont war L’Anthropol. 1924, pp. 573-4 ; C. Bicknell, A Guide to the Prehistoric Rock Engravings in the Italian Maritime Alps, Bordighera, 1913 (renta-kont war Rev. des Et. anc. 1915, p. 82 : uhel er menez eman an engravaduriou-se ; war-dro 12.000 a zo anezo, stank en o zouez ar skeudennou eler hag ogedou ; eus kenta rann-oadvez an Arem ez int, diouz an armou skeudennet enno) ; d’Arbois de Jubainville, Premiers Habitants, eil mouladur, I, pp. 204-9, 215-8, 288-94, 317, 326-8 ; II, 77-86 ; Recherches sur l’origine de la Propriété foncière et des Noms de lieux habités en France (période celtique et période romaine), 1890, pp. 3-77 ; Dottin, Manuel, pp. 146-52 ; Kamilh Jullian, Hist. de la Gaule, I, pp. 173-4, 306 ; II, 265-83, h.a. ; Bulliot, La Cité gauloise selon l’Histoire et les Traditions, Autun, 1879, pp. 80-96 ; P. W. Joyce, Social History of Ancient Ireland, II, pp. 264-85, 451-7.

Pittard ha Reverdin, A propos de la domestication des animaux dans la période néolithique, war Archives suisses d’Anthropologie générale, IV, 1921 (renta-kont gant M. Boule war L’Anthr. 1922, pp. 551-3) ; Schaeffer, La colonisation de la région de Haguenau à l’âge du Bronze et du Fer, war Rev. anthropol. 1926, pp. 229-9 ; H. Hubert, Les Forêts et le Peuplement de la Gaule, war L’Anthropol. 1929, pp. 132-4 ; G. Bonsor, Les colonies agricoles préromaines de la vallée du Baetis, war Rev. archéol. 1899, II ; Vayson de Pradenne, Faucille préhistorique de Solferino, war L’Anthropol. 1929 (peder skeudenn hed-pajenn) ; Schumacher, Der Ackerbau in vorromischer und romischer Zeit, Mainz, 1922 ; J. Loth, Les noms et les variétés du froment chez les Celtes insulaires, war Rev. celt. 1924, pp. 193-203 ; Les mots français somart « jachère », savart « terre inculte » [1], war Acad. des Ins. et Bel. Let. Comptes rendus des séances, 1922, pp. 99-100 ; Les noms du Cheval chez les Celtes en relation avec quelques problèmes archéologiques, 1924, mouladur distag (diwar Mémoires… de l’Acad. des Ins. et Bel. Let.) ; S. Reinac’h, Pourquoi Vercingétorix a-t-il renvoyé sa cavalerie d’Alésia ? war Rev. Celt, 1906, pp. 1-5 (advoulet diwezatoc’h war Cultes, Mythes et Religions) ; Ruy d’Andrade, Apontamentos para um estudo sobre a origeme domesticaçâo do cavallo na Peninsola iberica, Lisboa, 1926 (renta-kont gant M. Boule, war L’Anthropol. 1928, pp. 158-9) ; Scharff, On the Irish Pig, 1917 (mouladur distag ; diwar The Irish Naturalist, XXVI ; renta-kont gant M. Boule, war L’Anthr. 1921, p. 547).

Kenveriadennou talvoudus da ober dre lenn F. Hartmann, L’Agriculture dans l’ancienne Egypte, 1923 ; Delafosse, L’Année agricole et le Calendrier des Soudanais, war L’Anthr. 1921, pp. 105-13 ; J. Roscoe, Milk Customs of Bunyoro, Central Africa, war Nature, levrenn 107, niverenn 2697, 6ved a Vezeven 1921 (renta-kont dre ar munud gant J. Nippgen, war L’Anthr. 1921, pp. 565-7).

Diwar-benn istor ar c’hounidegez-douar hag an trevadou dre vras, ha neket hepken e-touez ar Gelted, al levriou aman war-lerc’h a zo dudius ha deskus da lenn : Joret, Les plantes dans l’Antiquité et au Moyen-Age : histoire, légendes et symbolisme, 2 levrenn, 1897, 1904 ; Ringelmann, Essai sur l’Histoire du Génie rural, meur a levrenn, 1907, et seq. ; D. Bois, Les plantes alimentaires chez tous les Peuples et à travers les Ages : histoire, utilisation, culture, teir levrenn, 1934.

An treuzpeurerez gant ar Gelted koz ha gant ar poblou kempred ha kenvro d’ezo a c’hell beza studiet 1° dre glask an arroudou diwar e benn e skridou an Hen-amzer, 2° dre studia war ar roudou en deus lezet e giziou poblou Europa en hon Amzer (lenn da skouer Wace ha Thompson, The Nomads of the Balkans, London, 1914). Unan eus an testou-skrid hen-amzerel o tenna d’an treuzpeurerez gant ar Gelted eo ar gwerzennou-man eus Claudianus (IVet kantved goude H. S.) en e varzoneg De consulatu Stilichonis :

Ut jam transfluvium non indignante Cauco
Pascat Belga pecus, mediumque ingressa per Albim
Gallica Francorum montes armenta pererrent.

War o divout, lenn pennad Jullian, L’Albis chez Claudien est, non pas l’Elbe, mais l’Alpe de Souabe, war Acad. des Ins. et Bel. Let. Comptes rendus des séances, 1921, pp. 250-3. An aradennad-veneziou anvet ganeomp Jura souabek, Rauhe Alp gant an Alamaned, a veze graet anezi Alba, Alpis, en Hen-amzer [2].





————
  1. Dinaouet ez int eus eun hen-geltieg *somaro, *samaro, eus samo « hanv » ha « bloaz » dre astenn-ster. Ar brezoneg havreg a c’houlenn en e ziagent eur furm *samrika, diwar eur stunnn kosoc’h *samarika.
  2. Ledanoc’h talvoudegez a oa gant an anoiou meneziou gwechall-goz eget breman. Gant kosa skrivagnerien an Hellaz, menez Ripa « bronn an noz du » a vez graet eus an holl aradennadou-meneziou o taouhantera Europa etre reter ha kornog, adalek ar Balkaniou hag ar C’harpatou betek ar Pireneou. Mons Cebenna, hervez Hen-amzeriz, en em astenne eus ar Pireneou da uhelenn al Lingonikon (Langoan, bro-Langr), da lavarout eo e veze anvet Kebenna « Kein », neket hepken Cévennes ar c’hallegerien a vreman, hogen ivez ar meneziou a anvont Corbières diouz tu ar c’hreisteiz ha Côte d’Or diouz tu an hanternoz. Mons Vosagus a oa ano ar meneziou Faucilles, anvet c’hoaz Forêt de Voge, Bois de la Voge e 1687, hag ac’hano en em astenne an ano-se betek an Hardt en hanternoz. Arkunion, Erkunion, Orkunion, a zo bet graet eus an Alpou kerkouls hag eus ar meneziou en tu diouz an hanternoz da draonienn an Danao, H. a. Kalz a skoueriou-all a c’hellfed degas aman. Eun dra-all da deurel evez outi eo e toug alies stêr ha menez an hevelep ano : da skouer, e Galia, stêr Lesura, kenano da venez Lesura, hag e Kreiz-Europa, e gre Herodotos, ar stêriou Alpis ha Karpis. Evit ar stêriou diouforc’hek pe deirforc’hek a laka ar skanvbenneien a vreman da c’hoarzin goap ouz hena douaroniourien bro-Hellaz, eman peurliesa kuzet dindan o forc’hegez hentou-kenwerz a dremene eus an eil draonienn d’eben. Bez’ ez eus, hizio c’hoaz, en Europa, war an hent o staga aod ar mor Du ouz aod ar mor Baltik, diou stêr anvet Bug, d’ezo mammennou tost a-walc’h an eil d’eben, nemet unan eus an diou a ya d’ar mor Du, eben a gas he dour d’ar Baltik dre naoz ar Vistula.