Buez Arzur a Vreiz/a-bezh
ARZUR Ia dug a Vreiz-Izel.
FILIP-AOGUST, roue Bro-C’hall.
LOEIZ A VRO-C’HALL, mab Filip-Aogust.
YANN-DILEVE, roue Bro-Zaoz.
LAN A ZINAM, mestr kelenner Arzur.
| HERVE A LEON, GUIOMAR A LEON, LAN A ROHAN, LAOU A LOHEAG, PEAN A VALESTROA, |
dijentiled a Vreiz-Izel. |
LAOU AR REIER, senechal eus ar Poatou.
KEROMAN, den a fizianz an dug Arzur, e Roazon.
OLIER, mab Keroman, skoueder Arzur.
| EUD A VOURGOGN. HERVE A NEVER, |
dijentiled gall. |
EUR BARZ-BALEER.
HUBERT A VURG, mirer kastell Calais.
LYONNEL, mab Hubert.
PER A VOLAG, skoueder Yann-Dileve.
| ANDOCH, ALAR, |
soudarded norman, paeet gant Arzur. |
OLMERIG, kabiten ar Goardou.
EUN EMBANNER A VREZEL.
Dijentiled, Floc’hed, Mevelien, Skouederien (Ecuyers), Soudarded vreton, Soudarded gall, Saozon, Koueriaded (tud diwar ar maez) vreton.
KEMENT-MA A DREMEN ETRE 1201 HA 1203
(Pa zaver ar ridoj, eur mevel bennak a ehan da zresa kador an Dug ha da gempen ar zal).
Renaod, ha c’houi, Hug, ledit ar pallen-ma war bazennou
an trôn, ha taolit evez ma vo kaset ar bokedou da
zal ar fest. (Da Olïer o tant er zâl dre an nor zeou.)
Hag oud dizro, va mab ?
Ya, va zad. Dond a ran rag-eün eus an iliz veur. Prestik ec’h echuo al lidou ; an dud a yoa o vont d’en em lakaat en hend, pa en deus an dug yaouank (Doue r’e vennigo !) galvet ac’hanon en e gichen : « Den yaouank, emezan, eur c’hannad a deu beteg ennon evit lavaret d’in eo erru Yann, va eontr. Kea buan d’am zi, ha lavar d’az tad pourchas peb tra evit e zigemeret ».
An Dug Yann-Dileve… ama !
N’ema ket c’hoaz, va zad ; mez erru eo war henchou an Normandi, rak ac’hano e teu. E vanniel hag armou e zoudarded a c’hellfe beza gwelet diwar gern an tour.
Petra da lavaret eus eur seurt gweladen, p’eo gwir n’edot ket war c’hed anezan ? N’ouzon ket pe seurt abeg a c’hell digas aman breur Richard a Vro-Zaoz, ra vo Doue gant e ene ! (Ar mevelien a ya er-meaz dre an tu deou.)
Va zad, ha kambchou an dug Yann-Dileve, prest int ?
Bez hon deus, a-benn brema, meur a hini prest a-walc’h d’en digemeret. (Ar floc’hed a ya kwit dre an tu kleiz.) Lavar d’in ta, va mab, penaoz eo tremenet lidou ar gurunidigez.
A ! va zad, pebeus gouel kaer a zo bet ! Biskoaz ar bobl breizad na ziskouezas muioc’h a c’hrad-vad nag a garantez da heritour kurunen an duked, mab an aotrou Jafre, hor Mestr meurbed karet ha bet keuziet kenan !
Mad a ra ar bobl karantezus-se. Sonj mad am eus penaoz pa c’hanas hor prinz yaouank, ar vro a-bez a eur vouez a c’houlennas ma tougche an hano kaer a Arzur, ha kement-se en despet da c’hoantuziou fall Herri II a Vro-Zaoz, e eontr.
A zo gwir, va zad, Herri Bodbalan a oe red d’ezan asanti da vennoz an holl. Meur a wech, e kanaouennou ar varzed, em eus klevet kount eus Arzur-an-Daol-Round. Hervez ar re-ma, eur wrac’h a bareas d’ezan e c’houliou, hag e teu, goude meur a ganved, da zishuala Breiz-Izel.
Gouela reomp c’hoaz hirio da varo an dukez vad Constanz.
Nag a fouge oa enni gant he mab ! Var he zremenvan
he c’hleven o lavaret hag oc’h aslavaret da Lan a Zinam,
mestr-kelenner ar bugel : « Dalc’hit leac’h ac’hanon
e-kichen va mab, hag evit kement-se, lezit a gostez peb
tra-all »… Lavar d’in ’ta, Olïer, penaoz eo bet an ofiz.
Goude an avïel, epad ma laoske ar bobl youc’hadennou a levenez, an Aotrou arc’heskob a zo eat beteg an A. Dug, ha goude beza lakeat ar gurunen var e benn, en deus e zaludet beteg teir gwech. Breiziz eus o zu o deus youc’het : « Bevet Arzur ! dug ar Vretoned ! Noël ! Noël ! da vab Jafre ha Constanz !… » Goude an oferen, ar ganaouen a drugare a zo bet kanet gand eul levenez dispar. D’ar mare-ze eo on bet digaset d’ho kaout.
Hag e welez, va mab, eo prest peb tra.
An aotrounez a Rohan hag a Loheag. (Ar Floc’h en em denn dre an hevelep tu.)
Ra viot deuet mad, aotrounez !
Deiz-mad d’eoc’h, Keroman, den kalonek ; c’hoant
hon doa da veza ama araok an aotrou dug hag e gompagnunez
evit beza test a levenez an holl.
E gwirionez, na weler dre-oll nemet levenez hag eürusded. Grwagez ha bugale Roazon o deus great eur c’hoad eus kear ha goloet an henchou a vokedou. Biskoaz na oe gwelet kement a vuez e Breiz-Izel.
An dug Arzur a zo ker karet gant e zujidi !…
Ar zonj eus an dukez vad Constanz a zo c’hoaz ken beo e kalonou an holl !
Abaoue m’eo ganet an dug yaouank, hen anzav a ran, morse na welis kement a dudjentil hag a dud diwar ar meaz diredet d’ar gear-ma, bodet hirio gand al levenez ar vrasa. Kannaded ar Poatou, ar Mên hag an Anjou, gwazien Breiz-Izel, hag ive kannaded roue Bro-C’hall a deu gant plijadur da ginnig o doujanz da Vestr nevez hor broïg Breiz-Izel.
N’hoc’h eus ket klevet ?
Petra’ta ?
Lavaret a reer e teuy Yann-Dileve ama dizale… !
Kement-se na c’hell ket beza… Ha petra glask ?…
N’ouzon dare. Ar pez a zo gwir eo penaoz epad m’edot o kuruni hor mestr, ez eus deuet eur c’hannad da zigas ar c’helou d’an dug Arzur.
Va spered a zo enkrezet… Aon am eus…
Aon ?
Ya, aotrou, ha ra blijo gant Doue e tigouesfe ganen fazia !…
Bezet ar vadelez, aotrou kont, da lavaret d’eomp ar pez a zonjit.
Va digarezi a refet, aotrounez, rak emeur ouz va gortoz e sâl ar fest. (Da Olïer.) Deus ganen. Olïer. (Mont a reont dre gleiz)
Salud d’eoc’h, aotrounez !
Komzit, Laou, me ho ped, perak hoc’h-hu enkrezet ?
Gouzout a rit penaoz eo deuet an dug Yann, dre e gomzou flour hag e droiou kuz da veza mestr war Vro-Zaoz, daoust ma tlie ar gurunen, goude maro Richard-Kalon-Leon, digouezout d’e genderv Arzur.
Gouzout a ran an dra-ze ; hogen, kredi a ran n’eo an dug Yann en em garget nemet eus kulatoriez ar prinz yaouank ; ouspenn-ze, pennou bras Bro-Zaoz n’o deus ket c’hoaz lavaret e kavent mad bolontez diveza ar roue Richard.
Gwir eo. Hogen, Yann an deus gouezet gounid mignouniach Filip-Aogust, roue Bro-C’hall, o kinnig d’ezan an Normandi, gant ma vezo sikouret pe lezet da lakaat e graban war heritaj e vreur Richard.
Hag e c’hellit kredi e rofe Filip-Aogust e aotre d’eun emgleo ken mezus ?
Kaoziou klevet gant tudjentil gall am doug kals da gredi.
A ! gouzout a ran ez eo an dug Yann enouet o klevet
ober Yann-Dileve anezan ; e dad an doa e vallozet
ha roet e dra d’eun-all.
Ar pez a ro d’in ar muia souez eo en defe ar roue Richard great eun testamand e-kenver eun den hag a zikouras an dug a Aotrich d’e deuler er prizoun !
Hag ouspenn-ze, ha bez’ ez eus e gwirionez eun testamand ?
Lod a lavar, re-all a zislavar.
Mez neuze…
Ar Zaozon na c’hoantaont tamm ebet kaout da vestr eur prinz ha n’o deus nemet kasoni outan ; ha doareou Yann e-kenver e vreur a lez ac’hanon diskredik war eünded e oberou. Da c’hortoz, Yann-Dileve a zo falvezet gantan beza kurunet e Londrez ha den n’en deus savet e vouez da lavaret n’oa ket leal kement-se.
Ar wirionez a vezo anavezet abred pe zivezad. Gwaleürus eo e ve re yaouank an dug evit difen e wir dre anarmou.
Piou oar ha n’en devezo ket tro d’en ober dizale ? An aotrou Arzur a anavez mad talvoudegez e varc’heien a Vreiz-Izel. Ra lavaro eur gomz hebken, ha war an eur an holl dudjentil, e wazien, a gemero o c’hlezeier hag a yelo da Vro-Zaoz !
- (Er-meaz e klever an drompilh.)
Hon aotrou Arzur, dug a Vreiz-Izél !
(Ar brosesion : Dijentiled, Dougerien bannielou, Tud a vrezel, Floc’hed. Mevelien, a gemér o flasou er zâl. — Eur Floc’h a zoug eur c’hleze noaz war eur plueg. Arzur a zoug e gurunen war e benn.)
Noël ! Noël ! d’hon aotrou benniget Arzur !
Bevet Arzur, dug ar Vretoned !…
Bennoz d’eoc’h holl, Marc’heien kalonek ! Bennoz
d’eoc’h ive, Tud a vrezél ! Eürus on hirio eus hoc’h
eürusded !
Prinz, gwelet a rit en dro deoc’h ho kwazien feal ha karadek. Gant plijadur e reketont d’eoc’h eun donedigez hag eur ren eürus !
Ra c’hellin, lakaat da bara adarre war va zujidi muia karet derveziou Hoël-ar-Meur, hag a oe ker skedus ! Dirak aoter an Doue holl-c’halloudek hoc’h eus klevet ac’hanon bremaïk o toui e virin atao gwiriou an Iliz hag ar veleyen ! Red eo d’in brema, e kastell va zud koz, ober eul le-all. Digasit d’in va c’hleze. (Ar Floch a dosta hag a ya d’an daoulin dirak an dug.)
Va aotrou, setu ama kleze Jafre, ho tad. Touit eta war ar groaz a zo oc’h ober dorn d’ezan, e virot hag e tifennot bepred gwiriou an noblanz, hag e klaskot bepred mad ho sujidi.
Dirak Doue ha dirazoc’h holl, baroned feal, soudarded kalonek, marc’fheien, hag all, e touan war ar c’hleze-ma e virin bepred hag e tifennin eus va holl nerz epad va buez ho kwiriou ha kement grad-vad a zo bet roet d’eoc’h beteg-hen gant ar re zo bet em raok. Ra vo va le klevet gant Doue !
Bevet Arzur a Vreiz-Izel ! Noël ! Noël !
|
Bezomp holl laouen, Bretoned, War vab enorus an Duked |
Gwall bounner eo c’hoaz ar c’hleze-ma evit va dorn ; hogen, o sonjal penaoz hen dougas va mamm leun a vailhantiz, hag oc’h heulia hoc’h aliou, kont henorus a Zinam, me a ouezo ober implij vad anezan, beteg an deiz ma vezin digemeret marc’heg.
Pa welimp ho kleze savet da c’houlen sikour, ni a denno hor re evit ho tifen, va frinz. Evidon-me a lavar huel hirio e vezin d’eoc’h hag er vuez hag er maro.
(Arzur a zo azezet. Herve a dosta outan hag a laka e zaouarn en e re.)
Aotrou a Leon, digemeret a ran ho sentidigez hag ho promesaou. Azalek hirio c’houi a vezo va marc’heg feal.
Ni ive a zo holl d’eoc’h, hag evit atao !…
Baroned kalonek a Vreiz-Izel, eus ar Poatou, eus ar Mên hag eus an Anjou, touit, c’houi ive ’ta, ho pezo atao fizianz ennon hag e sentot atao ouz ho mestr gwirion.
En hano an holl varc’heien a zo ama bezant, e touan dirak Doue, e kredin hag e sentin atao ouz an Aotrou Arzur a Vreiz, hag ouz ar re a deuio eus e lignez.
Hen toui a reomp !
![\relative c'{
\clef treble
\key g \major
%\tempo \markup { Nerzus. }
\override Rest #'style = #'classical
\autoBeamOff
\time 2/4
%\autoBeamOff
g'4 g8 g | g4. d8 | g [(a)] b [(a)] | g4 r8 g |\break
c4 c | b4. b8 | a4 a | a r | d d8 b8 |\break
g4 g | c8. [(d16)] c8. [(b16)] | a4 r | g8 [(b)] a g |\break
fis4 g8 [(a)] | b4 a | g r \bar "|."
}
\addlyrics {
Dre he -- nor ha feiz hon ta -- dou,
En ha -- no Dou -- e an Nen -- vou,…
Ni a dou holl a -- man hi -- rio
Chom__ fe -- al be -- teg hor ma -- ro!
}
\layout { line-width = #150 }
\midi {
\context {
\Score
tempoWholesPerMinute = #(ly:make-moment 120 4)
}
}](http://upload.wikimedia.org/score/h/4/h4ws7c114al269p80ezm5oqpbev06pl/h4ws7c11.png)
|
DISKAN Ni a dou holl, aman hirio, |
Ra zeuy Doue da zelaou ho le ! Ra blijo gantan ive skuilha e vennoz war va c’hurunen ! Ha brema ra vo laouen an holl ! Ra vo plijadur e peb leac’h ! Ho pedi a ran holl da lein ar gurunidigez. Va marc’heien vad a resevo eus va daouarn ar gwin a henor.
Chom a ra ganeomp an dever d’ho trugarekaat evit
kement a vadelez. Bennoz d’eoc’h, aotrou dug !
Aotrou, an dug Yann, hoc’h eontr, a c’houlen koms ouzoc’h.
Ho pezet ar vadelez, aotrou Rohan, da vont da ziambroug va eontr ; digasit anezan aman, ni e zigemero er zâl-ma. (An aotrou a Rohan hag e floc’h, ha daou pe dri soudard a ya kwit dre an tu deou.) C’houi, aotrounez Loheag ha Malestroa, it dre dour an hanternoz, ha livirit d’am fobl karantezus e tigemerin anezo dizale em lez. (Loheag ha Malestroa a ya dre an hevelep tu.) C’houi, va den mad Keroman, a ziskargo gant largentez gwin ha chistr mad d’am holl sujidi e porzou ar c’hastell.
(Keroman, Olier, Soudarded, Floc’hed ha Mevelien a ya kwit dre an tu kleiz.)
Pe seurt abeg, aotrou Arzur, a c’hell kaout an dug
Yann-Dileve o tont hirio d’ho lez ?
N’ouzon ket. Kredabl en devezo klevet hano eus goueliou ar gurunidigez, hag e vezo en em bedet e-unan.
Ha perak en em zieza ? Kempennoc’he vije bet d’ezan chom en e vro. Me lavar muioc’h : gweladen an dug Yann ama hirio na lavar ket kals a dra vad evit an amzer da zont.
Petra livirit aze, aotrou kont ? An dug Yann a zo eontr d’in ; hag evitan da veza laeret kurunen Bro-Zaoz war va c’houst, n’em beus ket an hevelep difizianz ha c’houi.
Dleet oa d’ezan da vihana, evel eur marc’heg savet mad, ho pedi d’e gurunidigez, ha neuze hirio ho pije rentet an hevelep henor d’ezan.
Ankounac’haat a ran an traou-ze holl hirio. Ha p’eo gwir e teu va eontr Yann d’am gwelet, me hen digemero hep aon, gwella ma c’hellin.
N’en defe ket ken nebeut, ’mechans ! ar fallentez da
zont ama gant mennoz da drubuilha eun deiz ker
kaer !
An aotrou Yann, Roue Bro-Zaoz.
Deiz mad d’am niz koant Arzur.
Bezit deuet mad em lez, aotrou.
En despet d’am c’hoant, niz koant, n’em beus ket gallet dont kentoc’h d’ar gouel. Red eo bet d’in zoken lezel va zud skwiz maro e-kichen doriou kear ; ha setu me, gant va marc’heg, deuet da ginnig d’eoc’h va gwella gourc’hemennou ha va hetou mad !
Ho trugarekaat, va eontr ! Plijout a ray d’eoc’h neuze kemeret perz el lein hag er c’hoariou am eus pourchaset d’am zujidi feal. C’houi a lavaro d’in goude ha ken kalonek eo ho paroned a Vro-Zaoz er gourinadegou evel ma ’z eo re Vreiz-Izel.
N’em beus bet morse eun hevelep kreden, niz koant. Gwas a ze n’hellan ket hirio chom da derri eur c’hleze bennak oc’h re baroned Breiz-Izel !
Mar kirit e vezo pourchaset klezeier d’eoc’h, va eontr.
Nan, rak, n’em beus ket kals a amzer da zale ; araok an noz e rankin beza adarre en hend evit dizrei d’am bro.
Aotrou, eun toullad Bretoned digaset gand o broïz a zo o paouez dont e porz ar c’hastell.
Ha petra c’houlennont ?
Kinnig d’eoc’h ive o doujanz ; c’hoant o deus d’ho kwelet, ha pa na ve ken oc’h prenestr bras ar zâl a henor…
Ha petra virfe ouzin d’o digemeret ama ?… (Da Yann
Dileve.) Gwelet a reot, va eontr, pegement e kar an dud-se
o dug nevez. (D’an embanner.) Digorit frank d’ezo
doriou ar c’hastell !
Noël ! Noël !… Bevet hon Dug ! Buez hir d’an dug Arzur a Vreiz-Izel !…
(Arzur a zav eus e gador, hag a ra sin da Yann da azeza e traon deleziou an trôn.)
Hon aotrou dug, plijet ganeoc’h digemeret meuleudiou ha doujanz ho sujidi feal. Roït d’eur barzig paour hoc’h aotre da gana en hoc’h henor eur ganaouen a vrezel, a vezo kanet ive gant ar goueriaded kalonek-ma, a-unan ganen, hag ouspenn, fizianz am eus, gant an aotrounez henorus ha tud a vrezel a zo ama bezant.
Rei a ran va asant gant plijadur. Tostaït ! Tostaït holl, va mignoned ; roït d’in ho pokedou da genta, da c’houde c’houi a gano.
Doue r’ho pennigo, hon aotrou dug ! Ar goanv koz kroummet eo a ro bokedou d’an nevez-amzer yaouank flamm… Gwir eo an dra-ze koulskoude ! (Hag e ro e voked.)
N’eus ket eur paour keaz ha n’en defe eur garantez virvidik hag eun doujanz vras evidoc’h, hon aotrou dug !
Bennoz Doue, tud vad ! Bennoz Doue !… (Boked.)
A ! hon aotrou karadek ! N’em eus kavet da zigas d’eoc’h nemet bleun melen ar balan. Kement a dud a galon a zo en hor bro evel a zo a voked er balanegou ! Hag holl e c’houzanvfent ar maro evidoc’h, a dra-zur ! (Hag e ro e voked.)
Tosta’ta, te !
Aon am eus !…
Aon rak petra ? ’C’heus ket ezom da gaout aon ; kas ar boked ganez, pa lavaran d’it !
Deus, va bihanig ! n’eo ket da d’it kaout aon !
- (Pokat a ra d’ezan.)
A ! va Jezuz benniget ! pegen eürus on ! An aotrou Dug en deus poket d’am faotr bihan ! A ugent vloaz ez on yaouankeat !
Ma rofe an Aotrou e aotre d’in e rafen c’hoaz eur goulen-all outan.
Komzit, Barz henorus. petra c’hoantaït ?
An Aotrou dug a oar, marvad, penaoz dansal ha kana na reont nemet unan.
Ya, a dra zur. Mad ! Barz kalonek, kanit ha dansit ’ta. — Aotrounez, grit frankiz d’an dud vad-ma.
(An dijentiled en em renk a bep koste d’an trôn.)
Pep hini en e leac’h !… Ha bezomp evesiek !
![\relative c'{
\clef treble
\key f \minor
%\tempo \markup { Nerzus. }
\override Rest #'style = #'classical
\autoBeamOff
\time 6/8
%\autoBeamOff
r4 r8 f aes g | f4 f8 aes4 bes8 | c4. c8 des c |\break
bes4 aes8 g4 c8 | f,4 r8 f8 aes g | f4 ees8 aes4 bes8 |\break
c4. bes8 c des |c4. bes8 c bes | aes4 r8 aes aes aes |\break
aes4 aes8 g4 f8 | g4. g8 g g |aes4. aes8 bes c |\break
c4. c8 c c | c4. c8 c c | c4. c8 (des) c | bes4 aes8 |\break
aes8 [(g)] f | \once \hide Score.TimeSignature \time 3/8 g4 c8 \bar "||" \time 2/4 \key d\minor a8. g16 a8 bes8 |\break
c4 a8 g | a8. g16 a8 bes | c4 f8 r | a,8. g16 a8 bes |\break
c8. a16 f4 | g8 g g a | f4 f8 r | g g g4 |\break
a8 a a4 | bes8 a g f | e a c r | g g g4 |\break
a8 a a4 | \stemUp bes8 a g a | f4 \stemNeutral f'8 r \bar "|."
}
\addlyrics {
Koue -- rien lé -- zit ho par -- ke -- ier, ha deut da
heul ar barz ka -- ner_! Bu -- ga -- le Breiz, o tis -- ka -- na,
Sa -- lu -- dit holl an deiz kaer -- ma_! E -- vit em -- ban -- na
ma -- de -- lez hon dug Ar -- zur, hor mestr ne -- vez,
Bre -- to -- ned, be -- zomp holl laou -- en, Ka -- nomp holl hor
c’haer ka -- naou -- en_! Bre -- to -- ned, a
greiz ka -- lon, li -- domp ar gouel kaer -- ma
Bi -- ni -- ou, so -- nit gae -- oc’h
be -- tek ar gear bel -- la_! Ra vo meu -- let dre -- oll
E pep leac’h ma par an heol_! Ra vo meu -- let be -- pred
Dug ar Vre -- to -- ned! Ge!
}
\layout { line-width = #150 }
\midi {
\context {
\Score
tempoWholesPerMinute = #(ly:make-moment 120 4)
}
}](http://upload.wikimedia.org/score/e/k/ek33raowc82nmgh9jo82ortkrmyena6/ek33raow.png)
|
Ma ’n defe an enebour c’hoant Rak labourerien Breiz-Izel, |
Brao !… Brao !… Mad !… kenan !…
Kanet mad ec’h eus, Barz kalonek ! Eur gopr ac’h eus gounezet. Petra ’pefe c’hoant da gaout ?
Re a vadelez eo kement-se, aotrou dug ! Oc’h petra e c’hell kaout avi eur barzig paour eveldoun-me, a zo bepred o vont eus eur c’hastell d’egile o kana traou meulus an amzer dremenet ?
Penaoz ’ta, n’ac’h eus ezom a netra ?…
Paeet awalc’h on pa ’z eo gwir em eus plijet d’eoc’h. Koulskoude, e vijen en em blijet muioc’h o terc’hel eur c’hleze eget o terc’hel an delen… Mez petra zervich ? an traou n’int ket bet eat war an tu-ze…
N’eo ket gwall-sklear kement-se. Livirit d’eomp ’ta histor ho puez.
N’eo ket hir, siouaz !… Va zad, Pontbriand a read anezan, va zad a yoa eur marc’heg dispont. Mont a reas d’an Douar-Santel da heul Richard-Kalon-Leon, evit dasprena bez Hor Zalver (meulet ra vezo !) Glazet e meur a emgann, e oe red d’ezan a-c’houdevez distrei da Vreiz-Izel ; hogen, al lestr m’edo warnan en doe da enebi ouz eur barr-amzer fall spontus ; va zad a oe beuzet. Darbet e oe d’am mamm fallgaloni pa zigouezas ar c’helou-ze ganti. War gement-se e teuas ar c’hlenved da denna diganti he nerz hag an nebeud a zanvez a jomme var he hano. Mervel a eure prestik goude. He c’horf a zo bet douaret e skeuden ar groaz, dindan glazvez al lann. Setu me emzivad, hep gwenneg na toen ! Eur barz a gemeras truez ouzin hag a zeskas d’in e ganaouennou ; abaoue neuze ar barz-baleer a ya eus eur maner d’egile, o laouennaat an duchentil a gar rei digemer d’ezan.
Setu, aotrou dug, petra eo bet va buez beteg-hen !
Dre feiz va zud koz ! na vo ket gallet lavaret e chommez hep toen, te, mab eur c’hroazour kalonek ! Me as kemer em zervich, hag azalek hirio e vezi etouez va zoudarded.
Ra viot benniget gant Doue ha gant an dud, ô c’houi hag hoc’h eus bet truez ouz an emzivad reuzeudik ! (O sevel.) Konta a c’hellit warnon ; me vezo holl d’eoc’h, pe e vo eaz, pe e vo diez d’in.
Keroman, roit urz da zervicha gwin ha chistr d’an dud vad-se war letounen c’hlas ar parg. (D’ar goueriaded.) It, mignoned, bezit holl laouen hag eürus, ha pedit evit ho prinz.
Bevet Arzur !… Bevet hon Aotrou !… Bevet hon Dug
mad !… (Mont a reont holl er meaz o teurel youchadennou a
levenez. Keroman, Olier, ar Barz hag an dud a vrezel, ar
floc’hed hag ar mevelien a ya ive d’o heul, dre an tu deou.)
Ac’hanta, va eontr, petra livirit eus va fobl ?
Tud vad ha kalonek, a dra zur, niz koant !… Avi am eus ouzit !
N’eo ket a-walc’h o gwelet da zeiz gouel, red e vije o gwelet en emgann.
Hano Breiziz a zo bet, a zoug ar wech, spontus war dachen ar brezel. Ha mar ’z eus bet biskoaz avi ouz eur gurunen, niz koant, eo zur ouz hoc’h hini. Evelato, n’ankounac’haan ket ar mennoz en deus va digaset betek ennoc’h ; ouspenn-ze, dizale e vezo red mad d’in kemeret adarre hend va bro ! Rak-se ’ta ma c’helljen kaout an eurvad da goms eur pennadig ganeoc’h en eul leac’h distro…
Pa gerot, va eontr. (D’an Dijentiled.) Pellait eun tammig, aotrounez, dizrei a rin dizale d’ho kaout.
(Holl ez eont kwit goude beza tennet o zog da saludi Arzur.)
Setu me e tres d’ho selaou. Petra zo, va eontr ?
Gouzout a rit, niz koant, penaoz on deuet da veza roue war Vro-Zaoz, dre destamand va breur Richard. (Ra vo Doue gand e ene !)
Her gouzout mad a ran, aotrou ; hogen, ar pez n’ouzon ket eo pe ez eus eun testamand, pe n’ez eus ket. Richard en doa prometet start d’am mamm Constanz ober ac’hanon hebken heritour kurunen Bro-Zaoz. Hag ouspenn, her gouzout a rit kouls ha me, dre va ganedigez va gwiriou a zo, da nebeuta, par d’ho re…
An dra-ze avad a ve red d’eoc’h displega dirazon. Penaos en em gemerot evit hen ober ?
N’eo ket ganeoc’h-hu, aotrou, em befe ezom da gemeret kenteliou evit deski beva, na ken nebeut kenteliou a henor hag a fealded. Sakr eo komz eun dijentil.
Komz eun den beo, hag hi a dalv eun testamand ?
Eun testamand ? Me garfe gouzout e pe leac’h ema an testamand-se…
E Londrez.
Ha perak n’eo ket bet diskouezet abars ober dioutan ?
Daoust hag ezom em boa-me eus aotreadur eur bugel ez on eontr ha kulator d’ezan ?
Taolit evez, aotrou ; ho komzou a deu ama d’ho kondaoni ! N’eo ket dre an hend eün hoc’h eus gallet tapa krog en eur rouantelez ha n’oac’h nemet ar mirer anezan.
Mad ! Goulennit digant roue Bro-C’hall, mar hoc’h eus difizianz.
Filip-Aogust n’en deus netra da welet e kement-ma ; ha, mar plij d’in eun dervez kemeret va zra, me a c’halvo marc’heien Breiz-Izel.
Hoc’h aotre a roit d’in eta da veza roue war Vro-Zaoz ?
Evel eun dra fiziet hebken, aotrou, n’en ankounac’hait ket !
N’ouzout ket c’hoaz, bugel dister, pegen pounner eo eur gurunen ! Anaout a rez nebeutoc’h c’hoaz petra bouez eur c’hleze, hag e falvesfe d’it ober al lezen d’in ?
Petra livirit ?
Kred ac’hanon, Arzur ; bazig aour an duked n’ed ket c’hoaz peur-ziazezet ez tornig dinerz ; ro d’in da wiriou war ar Mên hag ar Poatou, ha diwezatoc’h, p’az pezo kresket e micher henorus an armou, pa vezi marc’heg, Arzur, me da anzavo evit heritour hag a zistaolo d’it da wiriou.
Setu te savet gwall-huel, marc’heg trubard ! Em lez hag en deiz m’on kurunet, eo e teuez da lavaret ar seurt traou d’in ?
Arabad eo d’it mont e kounnar ; n’ez ket da bennfolla, niz koant ! Lavaret a ran d’it a-nevez, n’ouzout ket c’hoaz petra eo ren ! A ! ma c’houfez !…
(Ama e weler ar Barz o tont ; sellet ha selaou a ra, hag ez a da guzet ; dont a ra dre an tu deou.)
Netra beteg-hen na reas d’in kaout aon rak ar galloud. Va zujidi a zo holl etre va daouarn, ha va Baroned a zo kalonekoc’h eget ho re, aotrou a Vro-Zaoz !
Del Arzur, na jomm ket eur vunuten pelloc’h da droiata ! Setu ama ar siel dre behini e tilezez…
Me ne zilezan netra, trubard !
Diwall, mar kerez, bugel ; va habaskded a ya betek penn. N’ouzout ket e c’hallfe ar bleiz diskroc’henna an oan…
Gouzout a ran ez a alies ar grizder e kalon an hini krenva.
Ar stadou bras na zereont ket ouz ar brinsed vihan.
Yaouank on, gwir eo ; hogen eur gwad henorus a red em gwazied. N’em eus morse great anaoudegez gant al leziregez nagant ar falloni.
Da bevarzek vloaz, petra dalv da nerz-kalon ?
E peleac’h, Yann-Dileve, ec’h eus diskouezet da hini ?… Daoust hag eo o lezel da vreur Richard-Kalon-Leon da vervel kouls lavaret er prizoun ?
Komzou goullo eo an dra-ze !
Ehan dam zouella. Anavezet on bet evel dug a Vreiz-Izel gant roue Bro-C’hall, ha gouzout a ra pe seurt gwir em boa er gurunen ac’h eus laeret war va c’houst. Desk kement-ma : Unan out eus va zujidi, da roue on !
Rouantelez bresk, rouantelez eun dervez !
Ro peoc’h, gwaz trubard ! Re bell on chommet ouz da selaou. Ma n’az poa ken da zigas d’in, e c’halliez chomm ez lez a Normandi… Dizro pa gari… Kea, fae ran warnoud ! Kenavo biken !
Ha me’ m eus kaz ouzit !… Kea atao, diveza deuet eus eur ouenn dizec’het, n’em eus aon ebet razout ! A ! na fell ket d’it rei d’in da zouarou ?… Daoust ha petra virfe ouzin do c’hemeret ? En despet d’it, on deuet a-benn da dapa krog e Bro-Zaoz ; hogen, ze n’eo ket c’hoaz a-walc’h evidon. Da zifiziout em eus dioc’h roue Brô-C’hall ; n’eo ket eun amezeg eaz, hag avi ’zo ouz va enezen. Red eo d’in kaout eur begadig war an douar bras evit derc’hel penn d’ezan easoc’h a-ze. Mez, petra da ober ? Petra ?… Daoust ha kila a rafen dirak eur bugel ? A ! prinz bresk evel eur yeoten, me a ouezo ober dit plega da choug ! N’em eus gounezet seurt o vont dre gaer… Deomp brema dre guz ha dre finesa ! Daoust ha n’eus ket e lez Breiz eur falc’hon, eaz da zonvaat, hag a deufe a-benn da dizout en e nij an dube lorc’hus-se ?… Hola ! tud zo dre ama !…
- (Eur floc’h a deu dre gleiz.)
Livirit dre guz da Laou ar Reier em eus ezom da gaozeal gantan er zâl-ma.
- (Ar floc’h a ya er-meaz dre an tu deou.)
Laour ar Reier… N’eo nemet senechal eus ar Poatou…
An aour hag an henoriou a ginnigin d’ezan a c’hounezo
marteze e galon !… Hag em bezo eur c’hamarad galloudus !…
N’hellan mui dale dre ama, rak o chom c’hoaz,
e rafen drouk-sonjal war va doareou… Ya, red eo d’in
tec’het… A-hend-all, e rankan ive teurel evez mad war an Normandi… Roue Bro-C’hall a zo edro, hag ar binvidigez
a blij d’ezan… Gallout a rafe lakaat e graban war
va leveou… Setu unan bennak o tout… Hardiziegez ha
finesa a rankin da gaout.
Aotrou, setu me, pa hoc’h eus va galvet.
Kountant on ac’hanoc’h, aotrou koant, pa’z hoc’h deuet ker buan. Bez’ ez hoc’h, me gred, senechal eus ar Poatou ?
Ya, aotrou.
Re nebeut eo an hano a zenechal evit eun den kalonek eveldoc’h.
Va ginivelez ha va zroiou-kaer n’o deus ket roet tro d’in da zevel hueloc’h ; setu perak ne c’hoantaan netra-all ebet.
Ha koulskoude, daoust ha n’en em gavit ket izeleet o
veza evel-se dindan galloud eur bugel ?
Henoret on eus e vignoniach, goude ma c’hell marteze e garg nevez ober d’ezan ankounac’haat unan eus e wella servicherien goz.
Gwir a livirit, aotrou koant ; sked eur gurunen a drell a-benn vrema daoulagad c’hoaz ken dinerz. Douetus bras na vefoc’h morse nemet senechal a reng izel.
N’eus forz, va mestr eo bepred koulskoude, ha dleout a ran d’ezan fealded ha sentidigez ; roet em eus va ger a zijentil.
Arzur, ho mestr ?… Ne vezo mui abars pell !…
Petra hoc’h eus c’hoant da lavaret ?…
Nan, eur prinz ken dinerz na vezo ket evit gouarn kement a zouarou hag a boblou. Daoust ha na falvesfe ket d’ezan zoken ren war Vro-Zaoz ?
Na fell ket d’ezan hoc’h anaout ’ta ?
Nan ! An dug a Vreiz-Izel a c’hoantafe hebken chench doare d’an traou, o lakaat e eontr dindan e gulatoriez. A ! m’an deus c’hoant da ober ar c’hoari-ze epad eur pennadig amzer, me lavar e c’hellfe koustout ker d’e hardiziegez divergont.
Mez… ha kredi a c’hellit e tilezo e wiriou ?
Ya, dilezel a ray e wiriou. Ouspenn, e roio d’in ar Mên hag ar Poatou, fiziet ennoc’h.
Aotrou, gwall-bell ez it, kals traou diez da gaout a c’hoantait, ne zeuoc’h ket a-benn…
Na zeuin ket a-benn, a livirit ? Gouezit ez on prest da ober n’eus forz petra evit kement-se. Arzur a blego… pe a varvo !
O Doue !
Ha c’houi, aotrou kont, ma prometfen d’eoc’h ho sevel huel em rouantelez a Vro-Zaoz, daoust ha ne vefec’h ket kountant da rei sikour d’in evit dont a-benn eus va zaol ?
Eun drubarderez eo a c’houlennit diganen !…
Dilezel eur prinz dinerz ha dic’hallout, evit servicha, leun a henor, eur mestr bras ha galloudus, klevit mad, n’eo ket eun drubarderez.
Ha petra ’ta em befe da ober evit kaout perz en ho promesaou ?
Laou, gwelloc’h eget n’eus forz piou ec’h hellez rei da glevet d’an dug a Vreiz-Izel eo gwelloc’h d’ezan lezel diou brovinz, evit derc’hel e zukach.
Hag e vuez ?…
E vuez !… a zo etre da zaouarn !…
Penaoz ? Etre va daouarn ?…
Ha kals a vadou ouspenn. Eiz sac’had aour a vezo roet d’it pa zeuï da zigas d’in ar c’helou ez out deuet a-benn eus da daol !
Aour, n’eus forz pegement !… Dug ha kannad e Bro-Zaoz !…
Kaout a rez mad ar pez a c’houlennan diganez ?
Ha ma ne gavan ket ?…
Diouall mad, va den, petra ’ri… Maro d’ezan, tenvalijen ha dienez d’it, ma na rezket va bolontez ! Hag ouspenn, ma tigouese d’it morse diskuilha va c’hoantegez, maro d’it evel d’ezan !
A ! Aotrou !
Da zibab ho peus, aotrou kont, etre eur fealded hag ho kollo ho taou, hag eun drubarderez a zaveteo an eil hag egile. Ac’hanta ?…
Mez, aotrou, eur goustianz am eus ; petra lavaro d’in ?
Me ra forz eus de goustianz ?… Pa brenan eun den, va c’houstianz a lavar d’in e tlean e baea. D’in out, en em glevet omp ! great eo ar marc’had !…
Gortozit !…
Petra zo ’ta ?
N’hoc…h eus ket lavaret d’in…
A ya !… An doare d’en em gemeret ?… Red eo hel lavaret. Chommit e lez Breiz-Izel epad ar goueliou-ma.
Me a zistro d’an Normandi. Roit da anaout d’an dug
ezommou bras ho tud ; goulennit outan skanvaat an
tailhou a bouez war ar bobl ha war an douarou, Arzur
a enebo hag a lavaro en deus ezom arc’hant. Neuze e
rooc’h ali d’ezan da rei d’in e wiriou, ha pa na ve nemet
evit eur pennad… En doare-ze e trokoc’h ho kouriz a
zenechal oc’h mantel ar pennou brasa a Vro-Zaoz…
Peoc’h ! Piou a zo aze ?…
Aotrou, sternet em eus ho marc’h, hervez hoc’h ursiou Prest omp da vont en hend.
Mont a ran d’hoc’h heul, marchosier. Deuet ganen, Laou, ma roïn d’eoc’h va c’henteliou diveza.
- (Mont a reont dre an tu deou.)
Klevet em eus kement o deus lavaret !… Entent mad
am eus great ive !… O islong a ourgouilh, a c’hoantegez
hag a viloni !… Epad m’ema pep tra el levenez ama,
an drubarderez a ya en dro, en denvalijen… Paour keaz
Arzur, va mestr mad ! kea, na zilezin biken ac’hanout !
An drubarded o deus touet koll ac’hanout, her gouzout
a ran, hogen kaout a raint ac’hanon war o hend. Mont
a rin d’o heul e pep leac’h, henvel ouz lagad Doue, henvel
ouz e lealded, hag e tiarbennin o zroiou kuz. A ! va
Doue !… petra da ober ?… Ha diskuilh a rin d’an aotrou
Arzur ?… Perak trubuilhi plijadureziou eun deiz ker
kaer ?… Nan… Sonjal a-zevri, ha gortoz, setu me gred
ar pez a zo ar gwella evit brema. Eat eo kwit an trubard
Yann-Dileve ; fiziout a ra war an hini en deus prenet.
An digalon a zo aonik… Me a daolo evez warnan…
Ha me, va Doue ! me a laka va fizianz ennoc’h, c’houi
am zikouro. O ! bennoz, mil bennoz d’eoc’h, da veza
great d’in kaout anaoudegez a gement-ma. An dug a vo
salo, pe me a varvo evitan ! Mez… erru ez eus unan
bennak !… Dont a ran da veza adarre ar barz paour
ma ’z oan gwechall… Kuzomp hor sonjou !…
Eat eo ar roue Yann kwit, a livirit, aotrou Herve ?
Gwelet eo bet n’eus ket c’hoaz gwall-bell zo o treuzi ar pont ; e varchosier a yoa oc’h e heul. Laou ar Reier a zo bet o kas anezan betek dor vras ar c’hastell.
Mall em boa da welet al lapouz-noz-se o vont ac’halen.
Ar Barzig seder eo, eta, a gavan dre ama.
Hen e-unan, aotrou.
Nag eürus out bet o c’hallout trok da delen oc’h eur c’hleze !
N’ema ket c’hoaz em c’herz, aotrou ; hirio koulskoude e kemerin va lec’h e-touez gwardou an aotrou dug.
Na dleez ket kaout kals a geuz d’az micher goz.
Beza he deus koulskoude he zu da blijout. Buez ar barz-baleer he deuz he flijaduriou hag a vez paeet mad a-wechou, dreist-oll pa ’z eo ive ar Barz anaoudek e skiant ar stered.
Urisiner, lenner planedennou ?
Evit renta servich d’eoc’h aotrounez.
Malloz ru ! me a fell d’in gwelet dioc’htu ha gwir eo ar pez a leverez. Asa ! red eo tenna planeden pep-hini ac’hanomp.
Tennit d’eomp hor planeden !
N’it ket, aotrounez, da ober d’in tremen evit eur zorser e kemwerz gant an droug-sperejou. Skiant pe gwiziegez ar zorserien n’eo ken nemet eur c’houezaden eus an ifern ; el leac’h skiant ar stered a zo eur bann skedus eus an nenvou. Lakaat ar zorser hag an urisiner e-kevred a zo lakaat an askell-groc’hen hag an erer war an hevelep reng.
Mad eo ! Fizianz hon deus ez lealded kouls hag ez
gwiziegez.
Red eo d’in ive hen anzav. A-wechou e seblant d’an darvoudou mont a-eneb va c’homzou evit lavaret n’on nemet eun trompler ; mez an hini a oar gedal en deus gwclet bepred va c’homzou o tout da wir. An amzer a zo atao a-du ganen.
Mad eo ! selaou a reomp ac’hanoud evel bugale fur.
Da biou da genta ?
Salud d’eoc’h, aotrounez ! Ac’hanta petra zoa nevez ? Ha ! te eo, Barz-baleer ?
Hag a zo ive mestr urisiner.
Ah ! Ah !… mad kenan. C’hoarzin a raïmp.
Da biou da genta ?
Gwelomp, petra ’vo an amzer da zont evidon ?
Laou a Loheag, a welan e skoued o lugerni er zal-ma, c’houi a skoio taoliou kalet war ar Zaozon. Meur a wech Yann-Dileve a vo dihunet en e delten gant ho youc’hadennou a vrezel. Hogen, setu eun teuz louz o tont war-zu ennout evit da gemeret. Dalc’hit penn, enebit kalonek, aotrou kont, enebit. Eun tour tenval a zigor dirazoc’h ; eun teuz a ya ebarz ive.
E hano ? e hano ?
Selaouit… hanvet eo an Naon !…
Da ziouganou, mestr urisiner, na roont ket a c’hoant c’hoarzin.
Seiz magl aour ho skoued, aotrou, a yelo a-ziwar wel epad eun amzer, goloet gant eur goabren a wad…
Hogen, dont a raint da veza lugernusoc’h c’hoaz eget brema, nao anezo. Bez’ e vezint sked an hano a Rohan.
Petra vezo va darvoud-me ?
Setu ma welan en ear eun dube eus ar re goanta, e ziouaskell astennet, ne finv ket ; hogen, eus faoutou ar Roc’h, setu eur falc’hon kriz o tilammet en eun taol-kount. Mont a ra war-eün d’an dube arc’hantet, ha gant e ivinou, e krog ennan hag ez a d’é lakaat e-hars treid e vestr, hanter-varo. Hema a flod aneza hag a laka eun tog alaouret war e benn.
Pegen goloet eo da gomzou !… (d’ar bobl.) Petra lavar ?… Daoust ha dizoloet en defe ?…
Sorser, pe uriziner, an traou o deus liou fall ganez. Poent eo echui. N’eo ket red d’it lavaret hor planeden d’eomp-ni, hogen lavar d’eomp ar pez a zell oc’h Yann-Dileve.
Yann-Dileve !… Mantrusa tra da welet ! Ar bleiz a zo deuet er-meaz eus dounder e doull tenval. Eat eo e-doug an noz da ober eur bale e-touez denved e amezeg ; hogen ar chas a ziwalle mad, edont war evez. Stignet en deus e las hag unan eus ar chas a zo kouezet ennan, hag, e leac’h kas al laer diwar e dro, en deus kaset an oan d’ezan. Miret en deus e breiz en e doull-kuz, tostik da ster ar goagou aour, evit e laza easoc’h a-ze.
Gevier a leverez, urisiner ; da ganaouennou a dalv hirroc’h eget da ziouganou a reuz.
Taolit evez mad, aotrou, n’hoc’h eus ket lennet c’hoaz
en amzer da zont !… N’hoc’h eus ket c’hoaz troket ho
kouriz a zenechal oc’h ar roben leun a herminigou !
A-walc’h a ziotachou ! Lez ac’hanomp e peoc’h gant da blanedennou, ha kea da bourchas eun diskan nevez d’eomp a-benn ar c’hoariou a zo o vont da zigeri. Da garga ran da ober meuleudi ar gounider.
En hano hon Aotrou Arzur a Vreiz-Izel e teuan da gemenn d’eoc’h e vezo digor ar c’hoariou a-benn eun heur, hag hoc’h galvet holl da zont da gemeret perz enno.
D’eomp da lakaat hon armou e stad. Aotrounez, deut d’am heul.
D’eomp da zâl an armou !
(Mont a reont holl er-meaz. Laou ar Reier a jomm er penn
a-dren, ar barz war e lerc’h. Pa’z a da zortial e tizro
hag e krog e breac’h ar Barz, oc’h e jacha war leur an teatr.)
Klasker bara, ha lavaret a ri d’in petra zinifi da gomzou dic’hiz ?
Aotrou, livirit d’in da genta piou a hanvit « klasker bara » ?
Lez al lorc’h a gostez, boued ar groug !… Piou en deus dizoloet d’it sekrejou va buez ?…
Anaoud a rit eta eo va gwiziegez huel hag eün ?
Na gredan tamm ebet ez kwiziegez. Hogen, da deod a zo re lemm evit n’am befe ket aon da veza flemmet gantan. Red eo d’in kaout da c’her.
Ha sonjal a rit, aotrou Laou, e werzan-me va zeod evel ma werzit ho kleze ?…
Adarre, sarpant milliget ! C’hoant az peus ’ta d’am
c’has beteg penn ?… Mad ! desk, mar kerez, penaoz an
disterra ger war gement-ma a gousto d’it…
N’em eus morse krenet dirak den, aotrou kont. nebeutoc’h c’hoaz e krenin dirak eur spier gwerzet da Yann-Dileve !
Dre an ifern ! kas a ri da zekrejou ganez en douar ! (Tenna ra e goutellazen, hag e sailh war ar Barz ; ar Barz a bar an taol hag a denn e armou digant Laou.)
Dont a ra ganeoc’h, aotrou kont !… En em lakaat a rit e tro a-benn-vrema da zeveni ho promesaou !
Daonet n’ vin ket ! Da vuez am bezo, pe peoc’h a roï !
- (Tenna ra e gleze.)
C’hoant ho peus, aotrou, e ve galvet unan bennak, ma lavarin d’ezan ar penn abeg eus an tousmac’h-ma ?
Sarr da c’henou, reuzeudig ! pe me az lazo evel eur c’hi !
Lakit ho kleze en e leac’h, aotrou kont ; va zeod na vo ket gwerzet d’eoc’h ; hogen, me ho ped, it buan d’ho maner, ha na gailharit mui kastell ho mestr dre ho falloni kuzet.
Setu unan bennak o tout.
Peoc’h d’ho tro ! me na werzan den, zoken an dud digalon !
(Arzur hag ar Floc’hed a deu dre an tu deou. — An Dijentiled hag ar mevelien a deu dre gleiz.)
Dont a ran va-unan, aotrounez, da rei d’eoc’h anaoudegez eus ar c’hoariou a vezo bremaïk e porz ar c’hastell. An aotrou Lan a Zinam, va c’helenner a zoare, Herve a Leon hag e vreur Gwiomar, a zibaban da veza barnerien ar c’hourinadeg.
An aotrou a aotrefe d’eomp ive war-lerc’h ar c’hourinadeg marc’heien, eur redadeg evit ar skouederien hag an dud a vrezel ?
An aotre a roan gant plijadur. Allo, tud kalonek, levenez hag eürusded e pep leac’h hirio !
Bevet ! Bevet Arzur a Vreiz-Izel !
(Pa zaver ar ridoch, Filip-Aogust a zo en e zav e-kreiz an
teatr, e Vab, ha Dijentiled en-dro d’ezan. Holl o deus o
armou en o c’herc’hent.)
Setu pemzek dervez, va zud vad, m’emaomp o vresa
poultren war-lerc’h ar Zaozon. Tizet hon deus anezo
koulskoude. Hor parg a ehan a zo dres dirak Gournê, el
leac’h m’eo Yann-Dileve en em dennet gant aon razomp.
Red e vo d’eomp dont a-benn hirio eus ar gwaz loc’hus-se.
Va mab, pe seurt taolen hoc’h eus dreset war doare
ren ar c’hrogad a zeu ?
Setu hi ama, va zad. (Astenn a ra d’ezan paper-parch.)
An dra-ze eo !… An aotrou Herve a Never e penn an dennerien… Hor c’henderv Eud a Vourgogn a ziouallo aochou ar Sen, epad ma vezo an Aotrou kont a Zant-Pol o sturia soudarded ar c’hreiz… Piou eta a ziouallo ar zoudarded dalc’het e mir ?
Kredet em eus e rache mad an A. Gui a Zampier kemeret warnan ar garg-se ken pounner ha ken risklus ; evit-se ec’h en em zalc’ho e kuz er c’hoadig a zo war bordig ar ster a zigas dour da zouveziou ar c’hastell.
Gwelet a ran, va mab, hoc’h eus pleustred mad peb tra Koulskoude, e pe leac’h e lakaot ar zoudarded war varc’h ?
Va-unan, Aotrou, em eus sonj d’o ren, gant sikour Renaod, kont a Voulogn. Ni en em stigno war hend an Normandi, evit mont war-lerc’h ar re a falvesfe ganto tec’het, ha, mar bez red, skoazella askell gleiz hon arme.
Ho toareou, va mab, a zo re eun den gwiziek meurbed
er vicher, ha neket ’ta, aotrou Eud ?
Aotrou, n’eo ket nebeutoc’h gouest an aotrou Loeiz a Vro-C’hall da gas e vennoziou da benn evit ne deo d’o skriva ; manea ra ar vouc’hal kerkouls hag an hardisa e-touez ar vrezellerien goz.
Ar re-ma holl o deus hen hanvet Kalon-Leon, evel mac’h hanved Richard, ar roue maro.
Ni her gwelo hirio stag gant al labour. C’houi, va mab, a lezo renadurez ar varc’heien gant ar c’hont a Voulogn : me fell d’in ho kaout em c’hichen pa bignimp war mogeriou-tro ar c’hastell.
Ya, va zad, ha gant sikour Doue ni a deuy a-benn eus laer digalon tron rouantelez Bro-Zaoz.
Eur reuzeudig ha n’en deus ket bet a vez o laerez e niz, bugel c’hoaz, ha dre-ze re zinerz evit herzel outan.
Klevet em eus koulskoude eo va c’henderv Arzur leun a vailhantiz hag a galon.
Gwir eo, aotrou ; hogen, evel ma’z eo gwall-yaouank,
ema war var da ober meur a dra hep evez a-walc’h.
Ouspenn ma teu an drubarderez da zikour kals re vad c’hoantegeziou disleal Yann-Dileve. Lavaret a reer en deus gounezet senechal ar Poatou, o karga d’ezan e c’hodellou a aour.
Dre zant Denez ! Va c’henderv a gavo ennon eun
difennour hag eur skor. Hen toui a ran war va c’hleze
a varc’heg ?
An aotrou Arzur a Vreiz-Izel, gant Lan a Zinam, e zioualler, a zo o paouez digouezout war an dachen, gant eun dornadig soudarded.
N’halle ket ober brasoc’h plijadur d’in. (Da Eud.) Aotrou Eud a Vourgogn, it da zigemeret hor c’henderv hag henchit anezan betek an delten-ma gant an holl henor dleet d’ezan.
(Eud a ya er-mea da heul ar Floc’h, dre ar goueled (fons).
Mall bras am eus da welet ar buguel henorus-se, a garan
evel pa vije va breur.
Henvel-poch eo ouz e vamm, an dukez vad Konstanz ha na gouezas nemet dre drubarderez Raoul a Jester…
Hervez a leverer, e roas koulskoude meur a daol,
kalet d’ézan. Gouezet he deus rei d’he mab, a-gevred
gant feiz bro-Arvor, meulet dre-oll, eun deskadurez dispar
war ar brezel ha war draou kaer histor ar varc’heien.
Araok pell, marvad, e ray e nozvez armou, rak evit
adkemeret ar Poatou, ar Mên hag an Anjou, e vezo red
d’ezan dîskouez e hardiziegez.
An aotrou dug a Vreiz-Izel !
Aotrou, ho fealla gwaz a zo e-harz ho treid !
Ra viot deuet mad, va c’henderv koant ! Pell zo
abaoue ma c’hoantaen ho kwelet.
Dleet oa d’in, aotrou, dont d’ho kwelet ; P’eo gwir ez on nevez kurunet dug a Vreiz-Izel, hag anavezet ganeoc’h evel-se, eo leal d’in dont da adnevezi etre ho taouarn kinnig doujus va c’hen-oberourien. Setu unan eus ar pennou-kaoz am digas hirio betek ennoc’h.
Gant kals a blijadur e tigemeran ho kinnig doujus, niz koant. Hogen, c’hoant hon deus da ober muioc’h ; c’hoant hon deus da rei d’eoc’h eun testeni huel eus hor c’harantez en ho kenver, oc’h ho kroui marc’heg, ama, dioc’htu zoken.
Mez, aotrou mad, n’em eus ket great c’hoaz va beilhadeg-armou !
Em hano a Roue a Vro-C’hall em eus gwir da dremen dreist an urziou a ve heuliet peurvuia, ha kement-se dreist-oll evit eur gwaz henorus meurbet evel ma ’z hoc’h, kenderv koant. N’ho pezo da ober nag ar yun, nag an noz-armou, nag ar c’hrogad emgann. Skouederien, pourchasit kement a zo red evit al lidou a vezo bremaïk dirak va gwella brezellerien.
Setu ama, Aotrou, eul lizer roet d’in da zigas d’eoc’h
gant ar re a zo o teurel evez war an dachen.
Mad ! Lenn a ra a voue izel.
(An dijentiled a ra kelc’h en-dro d’Arzur oc’h ober d’ezan o
gourc’hemennou. Ar skouederien hag an dud a vrezel a ya er-meaz.)
Petra ’zo nevez, va zad ?
Gwelit hoc’h-unan, va mab. (D’an dijentiled.) Lavaret a reer d’in ez eus tousmac’h e Gournê. Marteze ar re gelc’het a c’hoanta esa eur c’hrogad evit gellout dont er-meaz. Hastomp. Goude al lidou ni a dostai oc’h ar mogeriou.
Mont a ran da gemenn d’ar zoudarded beza prest evit eun taol krog.
- (Tostaat a ra ouz an daol hag e skriv.)
An dra-ze eo ! Ra vezo pourchaset va armou ! An taol-ma, a dra-zur, a vezo talvoudus.
(Tostaat a ra oc’h an daol evit sina an urz,ha lahaat e
ziell en traon.)
Gouzout a rit, marc’heien, evit petra omp bodet ama. Emaomp o vont da zevel eun dijentil yaouank d’an henor da veza hor breur en armou. Hen anaout a rit ; hogen, evit senti ouz al lezennou douget gant Arzur-an-Daol-round a behini e toug an hano, ema o vont da veza ardamezet dirazoc’h, goude m’hen devezo great etre va daouarn an anaoudegez eus va galloud warnan ha war e stadou, evel gwaz eus kurunen Bro-C’hall. (Da Arzur.) Dug a Vreiz-Izel, tostaït, ha grit ho kinnig doujus.
Aotrou, me, Arzur a Vreiz, a deu da veza ho ten, hoc’h hanterer, evit ar pez a zell ouz va Breiz ha va stadou a Boatou, eus ar Mên, eus an Tourên hag eus an Anjou.
Ha me, hoc’h aotrou, a ro d’eoc’h va galloud war an douarou-ze, evel m’o deus hen diskleriet d’eoc’h an aotronez am eus kaset da lidou ho kurunidigez.
A eneb n’eus forz piou, me a zifenno bepred ho korf, hoc’h henor, hag e touan ho tenna a brizoun hag a bep seurt riskl, ha goude ma rankfen en em lakaat va-unan en ho leac’h.
Test hoc’h holl, marc’heien ha soudarded, eus an testeniou a vignouniach a zigemeran hirio eus a berz an dug Arzur, gwaz a Vreiz-Izel. Ober a ran d’am zro al le d’ho sikour kement gwech hag ho pezo ezom ac’hanon. Arzur, ha n’ho peus-hu da glemm eus den ?
Aotrou roue, anaout a rit troiou fall Yann-Dileve, va eontr, Gouzout a rit penaoz en deus eneb pep gwir laeret eur gurunen hag a yoa d’in. Ouspen-ze, ema dre drubarderez o paouez laerez ive ar Poatou diganen. Ar rouanez goz Elonor a zo he-unan oc’h hencha ar zoudarded.
Roi a ran d’eoc’h daou c’hant soudard hag a stourmo gant ho sujidi feal a Vreiz-Izel. Hoc’h alia ran da zigeri ar brezel hep gedal pelloc’h. Pa vo echu ganen brezel an Normandi, me a yelo va unan d’ho kaout, pe a gaso va mab.
Ho trugarekaat a-greiz kalon, aotrou.
- (Pellaat a ra.)
Aotrou Roue, ha c’houi, marc’heien, plijet ganeoc’h digemeret peden an dijentil-ma, servicher d’Arzur-Veur, a c’houlen beza digemeret marc’heg.
Piou a ginnig anezan, ha piou a gomzo evitan ?
Me, Lan, kont a Zinam, ar c’hosa eus marc’heien Breiz-Izel.
Eus a be lignez e teu ho filhor ?
A lignez huel ha direbech.
Pe seurt taoliou kaer en deus bet great en emgannou ?
N’en doa ket a oad a walc’h c’hoaz evit brezelli. Hogen, desket bras eo war wiziegez an armou, ha gouzout mad a ray embreger ar gwaf hag ar c’hleze.
Pe hano an deus ?
Arzur a Vrejz-Izel, mab Jafre an Eil, hag an dukez vad Konstanz.
Mad eo, Bennoz d’eoc’h, marc’heg kalonek. Savit, den yaouank ! Ra vezo e kalonou an holl ar garantez virvidik em eus evidoc’h ! Komzit d’ho tro. Perak e c’hoantaït beza great marc’heg.
Evit heulia penn-da-benn dlead ar marc’heg,
Marc’heien, e glevet hoc’h eus. Ha plijout a rafe d’eoc’h e zigemeret en hon touez ? (An holl varc’heien a asten o dorn evit diskoue e roont o asant ; an dud a vrezel a stou o c’hlezeier. Ar Roue a goms bepred). Tostaït, dug a ouenn huel ! (Digas a reer eur gador vourret dirak trôn ar roue. Lan a zigas Arzur betek enni. Kinnig a reer d’ar roue eur votez ler eur gentr (éperon) outi ; hema hel laka oc’h troad Arzur ; eur marc’heg all a wisk d’eza ar roched houarn, hag an traou all a zerviche d’ar varc’heien. Eun all a laka dirak ar roue eur c’hleze gant e chouriz. Ar roue en ro da Lan, hag ema en laka oc’h Arzur, en eur lavaret) : Digemerit ar c’hleze-ma a oe spountus etre daouarn ho tad !
O te, hag a zo bet great pounner ha santel gant va zad, na repozi mui ken am bezo bet adarre digoueziou va zud koz.
Marc’heien, digemeromp e le. (Da Arzur). Guezit
penaoz an nep piou bennak a ya eneb e c’her a denn
warnan malloz an Doue beo ha malloz an dud. Arzur-veur
eo eu deus lavaret kement-ma evit ar wech kenta.
Dirak Doue hag ar c’hleze-ma, me dou beza bepred feal d’am feiz, d’am frinz ha d’an henor ; gwestla ran va buez da sikour ar re izel, da skoazelli an dud eün ; harpa rin dreist-oll an dud divlam gwasket a eneb pep gwir hag ive pep pleg mad gwall-gaset. (Ar roue a ro d’ezan tri daol war e skoa gant plad e gleze, o lavaret) :
Ober a ran ac’hanoud eur marc’heg, en hano Doue, an Itron-Varia hag an Aotrou sant Denez. Bez kalonek, dispount hag eün ! (Neuze ar varc’heien a ra salud an armou, ar zoudarded a zisken o goafou. Divez o d’al lidou.) Hastit brema, va c’henderv a Vreiz-Izel, mont d’ar Poatou, ha chanz vad d’eoch !
(Sonadegou a glever er-meaz, kemmesket gant youc’hadegou
ar zoudarded.)
Aotrou, emeur o paouez lavaret d’eomp eo eat Yann
Dileve e-meaz a gear, dre eun nor guz.
Ra vo sonet ar galv dioc’htu, ha beac’h d an tec’her. War zav, marc’heien !
D’eomp en hend, en hano Doue hag hon aotrou benniget sant Denez !
War-raok ! War-raok !
- (Holl ez eont er-meaz dre ar goueled.)
(Pa zaver ar ridoch, bandennadou soudarded, lod azezet,
lod-all en o zav, dirak taoliou savet gant hast, ha n’eus
for penaoz, a echu da goania.)
Alo, kamaraded, bezomp laouen ! setu ni ar vistri e Mirebo ! Evomp !
Ya ! ya ! da eva ! da eva !…
- (Eva reont.)
Mardazero ! Tenn eo bet an abaden ! Sec’hed am boa.
N’eo ket re fall gwin ar Poatou !
Ac’hanta, mad-tre neket ’ta ? Brao eo ganen beza bet digaset da ober brezel en eur vro ker koant ! Hag ouspenn, dibri hag eva mad eo gwir ar gounezer.
Mad a livirit, kabiten !… greomp friko !…
Da c’hedal ma vezo lodennet an traou kemeret.
Ar peziou arc’hant melen aour…
An armou lugernus…
Pegouls, kabiten, e vezo roet al lodennou ?
Warc’hoaz, kredabl, dirak an holl, war dachen Mirebor. Setu da vihana an urz roet gant an dug yaouank-se a gemer kement a breder gant e zoudarded, hag a zo ken brokus pa ema gantan ar gounid.
Da yec’hed an dug Arzur !
Ha d’hon loden vad warc’hoaz !
Ha d’hon loden vad !
Hein ???… Lodennou ?… Me ’m bezo ive, mever ! Double ! Setu me ama !…
Ha me ive !… Atao e vezan el leac’h ma vez eun dra bennak da ranna.
Sell ’ta ! daou zoudardig nevez evit hon rejimant !… Kastor ha Pollux !
Ho tigarez, mar plij, kabiten… fazia rit… N’eo ket evel-se omp hanvet.
Kastor ha Pollux ! petra eo an dra-ze !
Daou norman genaouek, ha na vezent gwelet morse an
eil hep egile !
Han ya ! Brema ouzon avad ! Evel pa lavarfet sant Lukaz hag e ejen ?
Pe c’hoaz, an aotrou sant Anton hag e…
Dres ! Mez, sac’h an dien ! eus a beleac’h e teuit ’ta ? N’em eus ket ho kwelet epad ar seziz ?
Neuze ? Me eo am eus roet an taol kenta.
Gaou avad !… Me eo !…
Arabad eo d’it facha !… Ni hon daou eo !
Ho taou ?
Ya, ni hon daou eo a zo pignet da genta war ar mogeriou.
Ha ! ha ! ha !…
Mar deo gwir, zur ! Great em eus an hanvou araok ar c’hrogad. N’edoc’h ket e-touez ar zoudarded.
Kabiten, mont a ran da lavaret ar wirionez d’eoc’h
penn-da-benn. Ni a zo bet kaset da spia…
Da spia ?…
Displegit an dra-ze d’eomp ’ta sklear.
Setu ama petra eo, va ofiser. Pa darze an deiz, er mintin-ma, edomp, Alar ha me, o sellet dindan mogeriou kear…
Sell ’ta ! Ha petra ho poa da ober eno ?
Roit amzer d’in !… Evit gwelet hepken dre be leac’h e c’helchemp mont e kear diwezatoc’h.
Neuze ?
Setu, hep gouzout dare d’eomp, Pontbriand o lakaat e grabanou warnomp !
A ! ya, gouzoud a ran !
Hag e lavar d’eomp : Deuit d’ar c’hoad d’am heul !
A zo war hent leandi Santez-Ursula…
Ha perak ?… Evit ober petra ?…
Evit spia hag en em deurel war eur vanden varc’heien adeue da rei dorn d’an enebourien.
An Andoch ! ah ! pebeus spered ijinus ! Atao e kav eur riboul bennak evit en em denn !
Ac’hanta ! Ha goude ?
Mont a reomp neuze en hent… hag ez eomp da guzat en eur voden lann… Eun eur goude e tigoueze hon den.
Ho ten ? Penaoz an dra-ze ?
Fazia ran… Hon tud eo a fell d’in lavaret… Ouspenn ugent oa anezo. Hag e teuent d’an daoulamp rus, o zokou houarn war o fri, o c’hlezeier noaz dirazo. Taolomp evez ! eme-ve… Arabad d’eomp e vankout pe emeomp kollet ! Kregi a riz em zaoler birou…
Ha me em hini…
Tenna ran.
Tenna reomp.
Hag e tizan anezan, dres e morzed e varc’h.
Asa ! n’oa eta nemet unan ?
Ne ket an dra-ze eo ! Koms a ran hepken eus ar mestr… Ar re-all o doa kemeret an tec’h oc’h hor gwelet.
Gwir ?…
Ar marc’h a zo rostet en e hernachou.
Ar marc’heg a gouez d’an douar…
Pontbriand a zispak e goutellazen hag a a hop varnomp : War raok ! ha maro d’an trubard !…
En em daol a ra warnan evel eun den pennfollet.
Hon daou o gwelemp o ruilha er boultren.
Eat hoc’h buan, da vihana, da gas sikour d’ezo ?
N’eo ket bet darbet d’eomp !… N’oa ket brao !… Tri
oc’h unan !…
Evit echui, petra hoc’h eus great ?
En em denn, na petra ’ta ?
En em denn ?…
… Varzu Mirebo…
Hag omp digouezet abred a-walc’h evit kemeret kear !
A ! a ! a !
Ya, ya, evit doare hoc’h paotred vrao…
Skedus eo ho tro-vale…
Ma n’hoc’h eus nemet konchennou evel-se da gonta d’eomp…
Kabiten…
Alo !… A-walc’h !… Eur bannac’hig c’hoaz, kamaraded…
Hag eur ganaouen a vrezel !
Eur ganaouen eur ganaouen !
Gant plijadur, mignouned ; selaouit eta !
- (En o zav war araok an teatr.)
|
War don : Bale Arzur. Lar d’in, marc’heg, war an dachen DISKAN Er geriaden, er mintin-ma, DISKAN Er mintin-ma, ruzik livet,
DISKAN Bremaik ’konten eun daouzegen ; |
Mad a rit, va mignoned, red eo diskouiza goude an emgann. Hogen, n’eo ket echu c’hoaz. Ar rouanez goz, Eleonor, a zo brema en tour a welit du-ze. Varc’hoaz, da c’houlou-de, ni a yelo d’he gwelet.
Aotrou, ar gear a zo en hor galloud, hag an tour na zaleo ket da veza d’eomp ive.
Gant soudarded ken kalonek, hag eur mestr ken hardis n’hon deus aon ebet da veza surprenet.
Great em eus eun dro etouez va zoudarded evit lavaret
d’ezo pegement o deus plijet d’in. Lavaret a ran d’eoc’h
holl an hevelep tra. Great hoc’h eus ho tever. Setu perak
varc’hoaz e vezo rannet ar madou kemeret war goust an
enebourien.
Chanz am eus evelkent ! Santet em oa ar c’houez !
Ro peoc’h, den digalon !
Fizianz am eus en ho talvoudegez. Bezit sentus ouz ho mistri, hep krisder goude ar gounid, pa gemerot madou ar c’hastell ; setu ar pez a c’houlennan digant ho mignouniach hag ho vailhantiz.
Kontit warnomp holl, aotrou.
Ya, ya !
Hag eo tec’het eus a dre ho taouarn ?…
Evel sur zilien… (O velet Arzur). A ! va Aotrou, salud d’eoc’h !
(An Dijentiled-all a zalud ive o stoui o fenn.)
Salud d’eoc’h ive, aotronez. Ac’hanta, gwelet hoc’h eus penaoz ez a an traou ?…
Aotrou, great hon deus an dro d’ar mogeriou. An holl bostou a zeblant beza diouallet mad. Ar vein hag ar c’haoteriou dour bero a zo lakeat en o leac’h gant ar re gelc’het.
Ar Barz koz, an aotrou Pontbriand hirio, a zo eat abredik er mintin-ma da glask ar re guzet, hag evit doare en deus great eur gavaden iskiz.
- (Digas a reer eur gador da Arzur.)
A ! gwelomp ’ta ! Red eo d’eoc’h, va den mad, konta ze d’eomp. (Azez’ a ra, ha e kaser kwit an daoliou.)
Daoust n’oun ket deuet a-benn eus va zaol, e kontin aneza d’eoc’h a greiz kalon, aotrou. Er beure-ma eta on eat va-unan warzu ar c’hoad a zo hed hent leandi Santez-Ursula. Unan eus hor spierien an doa digaset kelou d’in e tlie A Reier, an trubard, dont dre an hent-se da zigas sikour d’ar gear gelc’het. Na rean forz eus niver an enebourien, na c’houlennen nemet en em gaout gant Laou.
Ha n’ho poa kaset den ganeoc’h evit ho skoazia ?
Daou zoudard vak hag a zeblante nevez digouezet e-touez hon tennerien…
Hag a zo ama ganeomp !
Gwelomp ’ta ! Grit d’ezo tostaat.
Alo, Kastor ha Pollux, sentit oc’h an urz.
Kea, Andoch, me ya d’az heul.
Kea ’ta !
Setu aze an daou lapouz spontik !
Aotrou, na gredit ket anezan ! Gaou a lavar.
Hardisoc’h ez on eget na zonjit.
Me eo am eus laosket an taol bir.
Ya, eun taol adreuz. Ar bir a zo c’hoaz e trojen ar
wezen.
Livirit d’in eta ar pez a zo c’hoarvezet.
Neuze ’ta, va daou zen, hardis kenan pa na ve riskl ebet, a dremene dirak ar voden lann ’leac’h oan kuzet…
E gwirionez, klevet em oa eun dra bennak o finval. (Da Alar). Ha te lavare d’in e oan bet spontet gant eur c’hounikl !
Lammet a ran eus va zoull kuz, hag e lavaran d’ezo : « Petra rit-hu ama… er-meaz eus ar c’hamp… d’an heur-ma ? Edoc’h marteze o tec’het ? » Respont a reont emaint oc’h ober patrouilh.
A ! a ! a !
Rei a ran urz d’ezo da zont d’am heul, ha d’en em guzat. An dra-ma avad a blije kals d’ezo. Dizale e welan Reier o tont, plantet sounn war e varc’h, hag eun tammig araok e gompagnunez. Va den a denn eun taol bir warnan ; gouzout a rit da beleac’h ez eas.
A ! evit an dra-ze, aotrou, plijet ganeoc’h va digarezi ; he c’haset em eus da loja e morzed ar marc’h.
- (C’hoarzadeg adarre.)
O kemeret neuze va c’houtellazen, me ’n em daol en eul lamm dirak ar marc’heg. Red oe d’ezan dizale disken diwar e varc’h. Edon o vont d’e stleja d’an douar pa zigouezas e zoudarded o doa klevet he youc’hadennou. Dao eo bet d’in kila, kement a yoa anezo !
A drugare Doue, n’hoc’h eus bet drouk ebet. den kalonek. Fizianz em eus e teuimp abenn, er c’hrogad kenta, da gregi e chupen an trubard ha da ober d’ezan sailha gant ar boultren.
(Er pellder e klever kloc’h ar c’heulfe, ar chloc’h a lavar laza ar goulou).
Aotrou Dug, setu ar c’hloc’h o lavaret d’eomp eo deuet ar mare da laza ar goulou.
Alo, tud kalonek, poent eo d’eomp mont da ziskouiza eun tammig ; araok, koulskoude, trugarekaomp Doue eus ar grasou en deus roet d’eomp hizio.
|
(GOUSTADIK)
O Doue an armeou, ho preac’h, ken galloudus Gant eur galon anaoudek ni a zeu d’ho pedi, |
Pehini vezo ger ar ged evit an noz-ma ?
Herminig ha Fealded.
Doue r’ho tiouallo, aotrou Dug !
Noz vad d’eoc’h, aotronez !
(Holl e plegont o fenn evit saludi ; Arzur a ya en e
delten, gant Lan a Zinam ; Olmerig a dosta ou Rohan.)
Mont a ran, aotrou, da rei o flasou d’ar gwardou ; pehini vezo ger ar ged ?
Herminig ha Fealded.
Ofiserien ha soudarded, ho pedi a ran holl da veza war evez. Gwazed Herve a Leon a ziouallb dti darri kènta eus an noz.
Ha re Loheag an eil.
C’houi, Olmerig, lakit ho tud tost a-walc’h da delten an aotrou dug evit ma vezint klevet ; int a en em zavo da bep kart heur.
War gement-se, noz vad d’eoc’h, aotronez !
- (Mont ’ra en e delten. — Tu kleiz.)
Noz vad ivez aotronez !
(Herve ha Guiomar a ya e telten an tu deou. — Loheag a ya er meaz, a zeou, etre an teltennou. Lakaat a reer ar gwardou pep hini en e leac’h.)
C’hoaz eur ganaouen evit laouennaat hor prinz en e gousg. N’hellan ket ankounac’haat va micher goz.
|
KANNAOUENN
War don : Ar Bennherez a Geroulaz. Pa vo deut an heur da gousket, |
(Epad ar poz diveza an ofiserien a ya kwit hep lavaret ger.)
(Er penn pella e weler ar gward oc’h ober e dro ; noz tenval.)
Setu meur a guzuilh kuzet dizoloët ha diskaret d’an traon ! hag ar re a yoa en em glevet evit gwerza hon dug ker a zo anavezet gant an holl ! Daoust hag an trubarderez an devezo erfin eun diskouiz ? Nan, ar c’hoant da gaout arc’hant na jomm a-zav dirak netra ! Abaoue m’on deuet eus Gournê em eus tremenet n’ousped nozvez war vale o tiouall buez hon dug ker. En noz diveza c’hoaz edon aze, va skouarn astennet da zelaou an disterra trouz, o sellet e-kreiz an denvalijen. An aon da welet eur goutellazen o lugerni enni am dalc’h dihun. En deiz n’hellomp ket beza nebeutoc’h war evez : ober goulennou ouz ar spierien, kemeret al lizeri diasur, tremen dre bep seurt stummou evel an torfed, mont da welet ar vro, kement-se holl a renkomp ober gant kals a finesa. Hirio, em eus ranket stourm war mogeriou kear, goude eun emgann korf oc’h korf gant Reier. Skwiz maro eo va c’horf ! Skwisder ar brezeliou a deu a-benn eus korf an den paour evel ma teu an amzer a-benn eus an houarn hag eus ar mean-marbr ; red eo d’in eta diskwiza… O va Doue ! taolit evez war va mestr yaouank, ha distroït diwarna mennoziou an dud fall ! (en em denn a ra war zu ar penn pella, hag e chom a zav en eur lavaret a vouez huel) : Gwardou, bezit war evez !
(Ar gward a lavar eveltan ; hag e klever an hevelep
youc’haden adlavaret er pellder. Ar Barz a ya er-meaz.)
(Ar gward a ya hag a deu eur pennadig, ober a ra an dro d’an teltennou, hag ez a diwar wel — Noz peuztenval.)
Diaouallomp ! Arabat eo d’in mont d’en em deurel en eun toull gwesped !
(Kuzet a ra adren trojen eur wezen, o chom koulskoude a-wel d’an dud.)
Na sioul eo an noz !… Ar park-ma, enna kement a vuez bremaïk, a zo henvel brema oc’h eur vered. Bezomp war evez evelato !
Ra zeuy ar vosén da stoufa d’it da c’houzoug, gward milliget !
O ! na sec’hed am eus !
(Laou a Reier aya d’ar red d’an tu deou. - O welet eur pod-dour dilezet tost d’ezan.)
A !…
(Kluch a ra, hag oc’h astenn e zorn e tiskarg eur vuredadig vihan louzou-kousket tennet gantan eus e vruched ; goudeze e tizro d’an tu kleiz.)
Eur pod-gwin !… Pebeus eurvad !… Daoust ha goullo e ve ?… (Kemeret a ra anezan). N’eo ket ! (Eva ra). Mad eo kenan !
Kea atao, te gousko dizale, va faotr !
- (Sioulded eur pennadig.)
Du-ze ez eus eur skaon e kichen an delten. Ma ’zafen di da azeza !… En em skwiza rafen nebeutoc’h, en eur ziouall kenkouls. A-hent-all, an holl a zo kousket mad dre ama…
- (Peoc’h. — ar gward a ya a-ziwar wel.)
Setu me digouezet ! N’en deus ket gwelet ac’hanon !…
Brema, petra da ober ? Gwelomp da genta hag-hen n’eus
riskl ebet evidon dre ama… (Sellet a ra)… Ar roue
Yann an deus touet d’in e teuy d’am c’haout ama…
Kals trein ’zo ganta, me gav… Daoust hag ankounac’heat
en defe ?… Kemeromp hon amzer… ha dreist-oll, bezomp
war evez !… (Mont a ra da guzet, hag e chomm
a-zav en eun taol) A ! piou a zo erru aze ?…
Setu me !… Prest out ?…
A ! aotrou, c’houi eo ?… mez…
Ac’hanta, krener, petra zo ? Hast afo koms…
N’ouzon ket petra c’hoarvez ganen… aon em eus !…
Rak petra ec’h eus aon ?… N’out bet gwelet gant den…
Nan, aotrou… mez… n’hoc’h eus ket lavaret d’in c’hoaz petra reot da Arzur ?… N’hel lazot ket, velkent ?…
Doue r’am diouallo eus eur seurt torfed !…
Eas eo d’eoc’h lavaret ! Netra, evelato, ma c’houfen, na ro harp d’ho ker !
Ha c’hoant ec’h eus e toufen ? War memor va zad me a ra al le ne vezo great droug ebet na d’Arzur na d’an dudjentil a vo kemeret gantan.
Ha ma na zalc’hit ket d’ho ker ?…
Malloz d’in neuze ! Ar re zo dindanon na vezint mui dalc’het da zenti ouzin, hag e c’helli prezek ez on trubard d’am c’homz, gaouiad ha touer…
Mez, aotrou, ne c’hellin ket va-unan dont a-benn eus eur seurt taol.
Bez’ em eus aze soudarded dare da rei sikour d’it.
Mont a ran d’o c’herc’hat… He brema, setu ama hag a
zo d’it. (Yann a ro d’ezan eur yalc’had arc’hant.) Kea,
kea ! (Yann a ya huit dre gleiz.)
O metallennou burzudus ! paea rit va holl boaniou
a gorf hag a spered… Kas a rit pell diouzin ar sonjou
enkresus. (An daou-all a deu war wel, a gleiz.) —
(Laou d’ezo) : Deuit d’am heul, c’houi ! Ha dreist-oll, roit peoc’h !… (Mont a reont war-zu telten Arzur. War-nez
mont ebarz Laou a zistro hag a lavar :) A !… pe leac’h
ema ar stoufer genou ? (Unan eus an daou zen a ziskouez
eur mouchouer.) Mad eo !… (Mont a reont ebarz. —
Sioulded. — Er pellder e klever :) Gwardou, taolit evez !…
(En diabarz). Piou a zo o vont aze ?… (Grig ebet)… Piou a zo o vont aze ?… Ah ! gwerzet on ! Sikour, marc’heien !
(Laou a Reier hag e zaou zen a grog ennan ha goude
beza stoufet d’ezan e c’henou, e gasont er-meas eus an delten ;
mont a reont diwar wel, en tu kleiz.)
Petra zo ?… A !… mil malloz !…
Beac’h d’ezo aotronez !… surprenet ha traïset omp !
Beac’h d’an dud digalon !… Beac’h d’ezo !…
Ya, ya, d’an armou ! War o lerc’h !…
Boued ar groug ! Derc’hel a ran unan da vihana !
(Tenna ra Yann-Dileve eus e doull-kuz. O tenna e goutellazen, ar Barz a lavar d’ezan :) Piou out-te ?
Satan ! (Disteurel a ra ar Barz). Va gwardou, sikour !
(Goude beza stlapet e vantel e tenn e gleze. Sourdaded saoz a weler en dro d’ezan.)
Yann-Dileve eo !… D’ar maro !… D’ar maro ! Laz ! Laz !
(Emgann korf ouz korf e-kreiz ar youc’hadennou, — Ar ridoj a gouez.)
(Arzur a zo harpet ouz ar prenestr. Lionnel, azezet e
diaraok an teatr, a zalc’h digor eul leor bras war e
varlen.)
« … En amzer-ze Na… bu… ko… do… no… zor… »
(o chom a zav). Pebeus hano hir hag iskis !… « Roue
Babilon, o veza pec’het, a oe chenchet e loen… » (O
chom a zav adarre). Bez ’ez eus kals tud ha n’o deus ket
da gaout aon e tigouesfe kement-all ganto, n’eo gwir
Arzur ?
Eiz de abaoue n’em eus ket e welet !… Daoust hag-en e tizroy ?…
Va Doue ! na pegen kasaüs eo lenn, dreist-oll pa n’ouzer ket en ober gwelloc’h eget ma ran ! D’eomp adarre evelato… « Chenchet e loen ha kondaonet da zibri yeod… » Treut e tlie beza, ’velkent !… Dibri yeod !… A ! dibri yeod ! an dra-ze a zo da lavaret beva gant saladen, douetus bras !
Daoust hag ankounac’heat en defe ac’hanon ?
Houman avad a zo eur gontaden iskis ! (Klevet a reer ar c’horn-boud). Petra zo a-nevez ’ta ? Piou a c’hell dont ken abred d’ar maner koz-ma ?
Klevet em eus ar c’horn-boud… Daoust hag erru e ve ar c’hannad eman war-c’hed anezan ?…
A ! va zad ! Deiz-mad d’eoc’h, va zad !
Deiz-mad d’it da-unan, Lionnel,… Abredik hoc’h savet, prinz Arzur !
Ya, Hubert.
Hag atao liou an anken warnoc’h ! Dre Zant Eozen ! ho pezet fizianz !… Skrivet em eus da roue Bro-Zaoz, hoc’h eontr, ha kredi start a ran hon devezo eur respont laouennoc’h en dro-ma.
Ra blijo gant Doue ! hogen, ne c’hedan mui. Abaoue c’houec’h miz e talc’h ac’hanon stak e tour Falez’ N’em bije gallet morse gouzanv ar vuez kalet-ma hebdoc’h, Hubert, hep karantez wirion va mignon Lionnel.
Keaz reuzeudik !
Ha gwelloc’h marteze e vije bet kement-se eget beva evel-hen pell diouz va Bretoned feal !
Peoc’h a roï, Arzur ?… Daoust ha n’emaomp ket ama va zad ha me evit da frealzi ?
Alo, prinz, kasit ar zonjou tenval-ze pell diouz ho spered : mont a ray mad an traou. Filip-Aogust an deus kaset kannaded davit ar roue Yann evit koms d’ezan diwar ho penn. Gortozit, ha bezit leun a fizianz !… Mont a ran brema da welet piou eo an divroad a zo deuet er maner. Kenavo bremaïk, prinz.
- (Ober a ra neuz da vont er-meaz.)
Ac’hanta ! Ha me ?… O ! tad dic’his ! ne ro ket eur pok d’in zoken ! (Ober a ra ardou.) Ma !
Marmouz ! (Pokat a ra d’ezan.) Alo, labour mad.
Ya, va zad ! ya va zad ! (Hubert a ya dre an tu deou.)
Ya, mac’had sûr e studiin !… Dal !…
Nag eürus out, Lionnel ! Na te zo karet gant da dad !
O ! me e gar kals ive !… N’eo ket souez ! Ober a ra kement am be c’hoant.
Me ne don karet gant den abaoue m’eo maro va mamm…
Mar deo gwir !… ha, me neuze ?…
O ! n’eo ket henvel, Lionnel ket ; re yaouank out c’hoaz evit gouzout an dra-ze…
N’ac’h eus ket klevet ar pez an deus lavaret va zad ?… Ar roue Yann a roio ar frankiz d’it…
Ha roy a ray d’in ive va dukaj a Vreiz-Izel hag an trôn a Vro-Zaoz a zo d’in pa ’z eo gwir on heritour d’am eontr, Richad maro e seziz Chaluz ?… Nan, va fizianz oa en tec’h…
C’hoant az poa eta d’hor c’hwitaat ? Ya, leal e oa kement-se, digarez ac’hanon… Med, neuze perak n’ac’h eus ket great eun esa ?…
Great eo bet.
Gwir ?… Lavar d’in ’ta penaoz…
Selaou. Pemzek dez zo abaoue… Edon neuze ez kambr, an hini a zo troet war-zu ar measiou. Eus va frenestr me a wele eun den koz a deue bemdez da azeza e kichen ar foziou dour. Tremen a rea eno kals amzer o sellet oc’h an tour koz-ma… Va gwelet a reas. Neuze e savas prim en e zav evel eun den yaouank ; ha dre e ardou e roas d’in da c’houzout edo eno abalamour d’in… Klask a ris koms outa. Siouaz ! va mouez na eas ket betek ennan.
Ha perak n’hoc’h eus ket skrivet d’ezan ?
Ya, skriva !… Daoust hag-en e c’hallen skriva hep plunv, hep paper parch ?… Pellaat a reas ; ha neuze, neuze hepken e teuas em spered ar zonj eus ar groaz aour roet d’in gwechall gant va mamm. Paour keas mamm vad ! War ar groaz-se, gant beg laonen va c’hontel, e skrivis va hano, leac’h va frizoun, hag… e c’hedis an dervez war-lerc’h… O ! nag hir e oe an nozvez-se evidon !… An den koz na zeuas ket… Gedal a ris evel-se tri dervez ha teir nozvez, anken ar maro em c’herc’hen. Koulskoude d’ar pevare dervez e welis adarre an den koz divroad, azezet en hevelep leac’h. Teurel a ris d’ezan va c’hroaz, hag e lammas warni.
Talvout a rea ar boan !… Eur groaz aour !…
Sellet a reas outi eur pennad gant teneredigez, hag e pokas d’ezi. Goude ez eas war e zaoulin, evel evit trugarekaat Doue. Tec’het a eure goude beza great sin d’in gant e zorn evel evit lavaret kenavo.
Ha goude ?…
N’em eus ket e welet abaoue !…
A ! trubard koz milliget !… gwerzet en devezo ar groaz d’eur yuzeo bennak sur awalc’h evit kaout arc’hant… Ha koulskoude, nan ; kement-se ne c’hell ket beza. Eat e vezo kentoc’h d’he c’has da Filip-Aogust… hag ar c’hannaded-se a gomze va zad anezo…
O ! ma vije gwir !…
Peoc’h ! peoc’h ! setu va zad o tizrei… Poent eo d’in mont da zeski va c’hentel !…
- (Mont a ra a gleiz, penn pella.)
Ac’hanta, Hubert, piou a yoa o c’houlen digor ?
Prinz, hag anaout a rit-hu ar groaz-ma ?
O va Doue !… Va c’hroaz eo !…
A ! he anaout a rit eta ?…
Perak nac’h ?… Va c’hroaz eo, roet d’in pell bras a zo gant va mamm…
Hag ar geriou-ma : « Me eo Arzur, dug a Vreiz Izel ha roue a Vro-Zaoz, en ereou a enep pep gwir ha pep lealded », ha skrivet hoc’h eus anezo ?
Ya, Hubert ; daoust ha piou an deus roet deoc’h…
Ar re ho poa c’hoant da lakaat ouz ho kostez.
Sautez Barba !…
Doareou trubard ho poa eta ! Implija reac’h ar frankiz a lezen ganeoc’h evit esa tec’het kwit !
Daoust ha n’em boa ket ar gwir d’en ober ?…
Me, evel-se, a yoa en em garget ac’hanoc’h, ha touet em boa d’ar roue Yann war va henor !
War hoc’h henor ?… O ! ho mestr na c’helfe ket
entent eun hevelep le…
O ! Dijentil ! arabad d’eoc’h ober goap ; gallout a rafen strisaat an urz warnoc’h, hag, mar plijfe d’in heulia piz aliou ar roue, ho teurel en eun toull tenval.
Grit ! grit ! paeet mad e viot gant va eontr, Yann-Dileve !…
N’her grin ket, aotrou, rak me a zo soudard, ha nan diwaller prizounierien ! Koulskoude, me ho ped, roit d’in ho ker ne glaskot mui tec’het eus an tour-ma, hag e lezin ganeoc’h an hevelep frankiz ho poa beteg-hen.
Me, ober eur seurt le ?… Nan, biken, Hubert, biken, klevit mad ! Ne fell ket d’in gwerza va frankiz, ne dlean ket en ober… Youl Doue an deus great d’in genel eürus ha digabestr ; dislealded an dud eo a ra d’in beza chadennet ha reuzeudik.
Aotrou !…
Goulennet hoc’h eus diganen va c’homz a zijentil ; me a c’houlen hoc’h hini, d’am zro… Me her goulen diganeoc’h, Hubert, war hoc’h henor a varc’heg : Ma vijec’h em leac’h, ha c’houi a raje ar pez a livirit d’in ober ?
Dre va c’hleze ! lavaret a rajen nan… Hogen, prinz, me a zo gwaz me ! me a c’hell dougen beac’hiou ponner a anken… e leac’h c’houi, bugel kez !…
O ! ra zeuio dizale hoc’h eontr da zevel divarnon an
henor d’ho miret, ha ra vezo roet va frankiz d’in ar
c’henta gwella ! Va dever a zo hirio re denn !
Bez’ ez eus en traon, va zad, eun den koz hag a choanta koms ouzoc’h ; Lelio, emeza, eo e hano.
A ! Lelio, ar Zorser !… Mad eo !
Eur zorser !… Ya avad, evit an dra-ze e tlefen beza e gemeret p’am eus gwelet e zilhad.
Mont a ran va-unan d’e gerc’hat.
- (Mont a ra er-meaz dre gleiz, penn pella.)
Gwerzet gant ar re am boa ar muia fizianz enno !
Arzur, sell petra a zigasan d’it !
Eur goulm !… O ! nag hi zo koant !… Sell’ta pegen aonik eo !
Koant eo, n’e ket ’ta ? Mad, gwell a ze mar plij d’it, rak evidout eo em eus he frenet.
Gwir ?
Ya, he frenet em eus gant eur c’houeriad hag a lavare beza a Vreiz.
Eur Breizad ?
Gant enn ear dic’his e lavare d’in en e yez e c’helfe kement-se ober diduamant d’eur prizounier bennak. Neuze em eus sonjet ennout, hag em eus lavaret d’in va-unan : Va muia karet Arzur n’en deus nemedon evit mignon… hogen, ne vezan ket atao en e gichen ; ha neuze, red e vez d’in mont d’am c’hentel… Marteze vo red d’in eun dervez dispartia dioutan ; neuze chommo e-unan, e vezo inouet ha ne zonjo tamm ebet mui en e vignon Lionnel, e leac’h brema…»
Kalonig vad !…
Mac’h oufez pegen laouen e oa al labouz-se bremaïk ! trouz a rea, ma ’z oa eun drugar e glevet… Del, gwelet a ri… Kui ! Kui !… Ac’hanta ? na finv ken ?… Na fell mui d’ezan lavaret netra ?… Alo, eun tammig bihan hepken… Daoust ha mud e ve deuet da veza a-ratoz kaer ? Labouz paour, seblantout a ra beza beuzet er c’hlachar !
Gouzout a rez n’en deus mui a frankiz ken nebeut na me… Glac’haret eo m’oar vad o veza pell dioc’h ar gear. Na c’hell mui nijal dre ar measiou.
Gwir eo ! n’em boa ket taolet evez war gement-se… N’em boa sonjet nemet ennout-te.
Koulmig paour, hag ez afen da viret outi da gaout a nevez he eüruzded ? N’ouzon nemet re pegement a c’houzanver evel-se ! Ro anezi d’in ; va mignonig.
Petra ri d’ezi ?
He lakaat er frankiz ! Oc’h he gwelet o nijal adarre warzu an nenv, me a lavaro ennon va-unan e ray Doue d’in eun dervez marteze ar pez a ran hirio evit ar grouadurez divlam-ze.
O ! ya, mad a re… Te az peus skiant vad atao !… Del, gortoz… Dres, setu aze ar perc’hen o treuzi ar ster. Hep ! Hep !… (Mont a ra d’ar prenestr, hag e tro kein da Arzur, chommet e penn araok an teatr.)
Kenavo biken, va frizounierez koant ; c’houi a zo eürusoc’h egedon-me, rak bremaïk ez eot el leac’h ma karot… M’em bije karet nijal war ho tiouaskel wenn ha mont pell dioc’h ar c’hastell louz-ma !… Petra welan ? Eur skrid kuzet dindan he askell ! (o lenn). « Prinz Arzur… Bezit bepred leun a fizianz, n’oc’h ket ankounac’heat gant ar roue Filip Aogust ; ho kroaz a zo etre daouarn ho mignoned. » (O koms). Petra eo kement-ma ?
Ne glevo ket ac’hanon… Hep, paotr !…
Va c’hroaz a zo etre daouarn mignoned ! Koll a ran va skiant vad ! (O lenn). Skrivit d’in en hevelep doare… Al labouz-ma a zigaso d’in ho respont. Abenn eun nebeudik derveziou marteze e vezimp krog er c’hastell-ze. Sinet Keroman. (O sevel e benn) : Hennez oa den a fizianz va c’hastell e Roazon.
N’en deus ket klevet ac’hanon !... (Da Ar ur) Rei a ri he frankiz d’hor c’heaz prizounierez ?
Ya, ya, bremaïk ! O ! pebeus eur-vad evidon !… Lionnel, va mignon, o mac’h oufez ! N’on bet morse eürusoc’h ! Paotrig mad ! Koulmig ker !… Deomp da ober ar respont.
- (Mont a reont buan er-meaz, dre gleiz ha dre greiz.)
Kals a vad hoc’h eus great d’in, Lelio ; ma vije kouezet ar groaz-se etre douarn-all, ar prins Arzur a dec’he kwit, ha me vije bet lakeat fall, gant va greg ha va bugale.
N’em eus great nemet va dever !
Petra c’helfen rei d’eoc’h evit ho paea ?
Netra ! senti a ran ouz eur youl kuzet ha santel meurbet… Digaset on da gaout ar Roue Yann gant an Turk gwiziek Ben-al-Raschild, va breur ha ma mestr e micher an divinourez.
Petra ! c’houi a zo breur d’ar steredenner (urisiner) gwiziek-se em eus klevet koms anezan ken alies. Ar roue Yann, va mestr, an deus kaset kannaded da gemeret kuzul diganta, evit gouzout petra deuio da veza, hen, hag e niz Arzur.
A ! aotrou Hubert a Vurg, respont Ben-al-Raschild eo a zigasan d’ho mestr.
Alo ! Ra viot deuet mad en hon touez ! ha ra vezo ho pezanz ama evit brasa mad kement hini a zo o chomm er c’hastell-ma. (D’ar bobl hepken) : Paour keaz Arzur !
Fizianz vad em eus e vezo evel a livirit.
Dre walleur, ar roue Yann n’ema ket brema e Bro-C’hall.
Dies e vezo d’eoc’h zoken e gaout d’ar mare-ma
pa ’z eus brezel o vont da veza diskleriet etre hen hag
ar roue Filip-Aogust. Dies e vije d’eoc’h ivez mont da
Vro-Zaoz !
Ar roue Yann n’ema ket e Bro-C’hall ? Daoust ha sur hoc’h a gement-se ?
Petra ?
- (Klevet a reer ar C’horn-boud.)
Ha klevet a rit-hu an trouz-se ? Erru ez eus eun divroad bennak.
Ac’hanta ?
Va zad, eun den digaset gant an aotrou Roue a c’houlen kaozeal ganeoc’h.
A ! m’oar vad eo evit digas d’in ar respont a c’hedan.
Hanvet eo Amiaz Maubre.
Hen eo !
Amiaz Maubre ! ene daonet ar roue ! C’houez fall zo… N’eus forz, lavar d’eza dont.
Deuit dire ama, aotrou !
Bennoz d’it, floc’hig koant !
Ar vouez-se ! A ! ne fazian ket…
Sellit !…
Ar roue e-unan eo ! (D’ar Barz) Piou ’ta an deus gallet deski d’eoc’h ?…
Hen deski a reot dizale…
(Hubert a zell e daoulagad ar Barz ; hema a ziskouez d’ezan ar roue Yann o tont war-lerc’h Lionnel.)
Piou eo al loustig bihan-ze an deus bleinet ker mad ac’hanon betek ama ?
Aotrou rou… Aotrou Amiaz Maubre… va mab eo.
Ho mab, Hubert ?… Va gwella gourc’hemennou d’eoc’h ; danvez eun den a zo enna ! Piou eo an den koz-se ?
Lelio, breur an turk Ben-al-Raschild.
A ! gouzout a ran… mad ! mad ! Bremaïk me a gomzo outan… Chommit, Hubert, ezom em eus d’ho kaout hoc’h unan.
Ama avad e vo eur c’hrogad… Gwelomp mad penaos kregi bremaïk.
- (Mont a ra gant Lionnel dre an tu deou.)
C’houi ama, aotrou roue ? War var en em lakait ! Ma vijec’h anavezet !…
Asa, ! piou an diaoul a glasko kaout roue Bro-Zaoz
dindan eur wiskamant ken dister. Maubre e zen a
gambr ?… Ar c’hazern-ma n’eus enni nemet gwizien ar
c’hont a Evreu ; c’hont a a-hent-all, me hen lavar,
dioc’h ar weladen-ma, marteze, e vezo va amzer da zont.
Petra hoc’h eus c’hoant da lavaret ?
N’ouzout ket en deus Roue Bro-C’hall, evel aotrou bras war va Normandi, war ar Poatou, an Anjou, hag an Akiten, galvet, ac’hanon dirak al lezvarn evel kablus a drubarderez en e genver ?
Petra ? Ha gwir e c’hell beza kement-se ?
Gwir eo, a dra-zur ; hogen, va c’henderv Filip-Aogust am gortozo pell amzer, mar kar. Ar riskl evidon n’eo ket ar c’halvaden dic’hiz-se… ar riskl evidon a zo ama…
Penaos an dra-ze, aotrou ?
Ar bugel-ze eo…
Ha goude…
… A zo ar penn-kaoz eus ar brezel a vezo dizale.
Gwir eo…
N’em bije ezom ebet da gaout aon ma na vije ket
hennez aze da rebech d’in e wiriou war Vro-Zaoz.
Petra hoc’h eus c’hoant da ober neuze ?
Edon dres o vont da c’houlen kement-se diganes, ganes-te hag a zo ket atao feal d’in. Pe seurt ali a roez d’in ?
Me ?…
Ya, Hubert, koms freaz hag hep troïdel. Red eo lakaat eun termen d’an droulanz a zo etre Arzur ha me. Red e vo da unan ac’hanomp ober an dilez eus e wiriou… Ha n’eo ket me ’n hini a ray, a dra-zur ! Kompren a rez ac’hanon, Hubert… (Peoc’h…) Ha bez’ e vefen c’hoaz roue a Vro Zaoz…
A ! va aotrou, kompren a ran kement-se. Hogen, mar hoc’h eus sonj da laza Arzur, ho niz… Ya, ho niz ! distaolit diwarnon ar garg a c’houarnour war ar c’hastell-ma… Lezit ac’hanon da vont kwit sonn va fenn, va daouarn neat… rak, kailharet gant eur seurt torfed, ne gredfen mui pokat da dal va bugale…
Hubert !…
Dalc’hit Arzur er prizon, keit ha ma karoc’h, hogen
lezit e vuez gantan ; ar bobl hen ankounac’hao ; mar
hen lazit, ar bobl en em zavo en hoc’h eneb.
Petra, ha kollet eo da skiant vad ganes ? Ha lavaret em eus an dra-ze d’it ? Fizianz em eus zoken e c’hellin dizale rei d’ezan ar frankiz !…
Petra, aotrou roue ?
Ya, nemet eo red d’in e welet, koms outan… Ma sent ouzin, ma ra ar pez a livirin d’ezan, ember zoken e tigoro evitan doriou ar c’hastell-ma ; kea da lavaret d’an dug a Vreiz-Izel ez eo deuet an aotrou Amiaz Maubre, niz roue Bro-Zaoz, da goms outan. Morse, kleo, n’en deus gwelet an Aotrou Amiaz Maubre.
O ! bennoz, bennoz d’eoc’h, aotrou roue ! emaon o vont dioc’h-tu…
Lavar ivez da Vertram, kabiten va gwardou, em eus ezom anezan ama.
- (Hubert a ya kwit dre an tu deou.)
Diskiant !… Arzur dinerz, pleget dindan ar boan spered
a gilo dioc’htu… Eun dilez great a-wel d’an holl, hag
emaon c’hoaz roue a Vro-Zaoz ! Hogen, gwaz a ze, ma
lavar nan, na dermin ket pelloc’h… An druez an deus
Hubert outan n’eo ket eun arouez gwall vad ; bezomp
war evez !
A ! Bertram, va zervicher fealla ! (Koms a ra izel outan.)
Diwallit da ziskouez ec’h anavezit anezan.
Bezit dinec’h !
Prinz, setu an Aotrou Amiaz Maubre !
Lezit ac’hanomp, Hubert…
C’houi a ya kwit, Hubert ? Va-unan am lezit ?
Gervel a rin anezan a-benn eur pennad.
Eat eo ar goulm kwit gant ar respont. A-raok pell, hep [n…i] e vezin dishual.
Setu eta va enebour ! (Sioulded. Arzur a jomm en distro o sellet ouz Yann, a laka e holl ijin da gemeret eun doare yen ha doujus). Aotrou !
Setu eta va heskiner ! (Huel). Dont a rit a dra zur da rei d’in anaoudegez eus mennoziou va eontr em c’henver ?
En eneb eo. C’hoant an deus da c’houzout petra ’zo
bet kaoz d’eoc’h da gemeret an armou eneb d’ezan, ha
perak hoc’h en em glevet gant Filip-Aogust, e enebour.
Roue Bro-C’hall an deus va difennet a-zoug ar wech ; hen eo a oe va faëron pa oen digemeret marc’heg… D’am mamm vad Konstanz e roas e c’her e skoazellfe atao va gwiriou.
Ho kwiriou ? E pe leac’h emaint ?
Petra fell d’am eontr, neuze ?
C’hoant an deus d’ho kwelet o sina an dilez eus ar pez a hanvit ho kwiriou war Vro-Zaoz. An dilez-se a dle beza embannet e Bro-C’hall, e Bro-Zaoz, er Skos, hag en holl vroiou a zo en em zavet.
Ha ma ran ar pez a c’hoanta ho mestr ?
Ar frankiz a vo rentet d’eoc’h ; roue Bro-Zaoz a ankounac’hao ho follentez, ho lakao adarre war ho trôn a Vreiz-Izel hag a vezo ho tifennour hiviziken.
Va difennour !… Aotrou Maubre, ha ma ran faë war e ginnig touellus ?…
A ! neuze, malloz warnoc’h ! n’hoc’h eus da c’hortoz
na pardon na peoc’h : brezel kriz a vo.
Gwaz a ze ! Livirit d’am eontr em eus sonj mad eus lavar va bro : Kentoc’h mervel eget beza kailharet ! hag e lavaran ouspenn eo gwelloc’h ar brezel eget ar vez.
Diskiant out ? Kollet ec’h eus da benn ?
Aotrou Amiaz Maubre, ankounac’haat a rit ouz piou e komzit.
Den dizeblant ! (Huel). Ankounac’hat a rit hoc’h-unan, prinz Arzur, ar pez ma ’z hoc’h hag e pe leac’h en em gavit.
E pe leac’h emaon ! Er prizon, chadennet dre drubarderez breur va zad, an hini a dlie va difen. Ar pez ma ’z on. Aotrou Amiaz Maubre, dug a Vreiz-Izel dre lignez va mamm… An Anjou, an Akiten, ar Poitou hag an Normandi a zo d’in. Bez’ ez on erfin roue a Vro-Zaoz p’eo gwir on heritour d’am zad Jafre ha d’am eontr Richard Kalon-Leon.
Gevier !
Ne livirit ket eo gevier an dra-ze ! Ar gwiriou-ze n’hellont ket beza nac’het ouzin ; anavezet int bet gant ar roue Richard e-unan, er Sisil, p’edo o vont d’an Douar-Santel, embannet int bet e Bro-Zaoz hag e Bro-Skos gant an Eskop Eli ; nag ar prizoniou nag an tourmanchou, nag ar maro zoken n’hellint biken va lakaat d’o dilezei ! Ya, bremaïk e krenen dirazoc’h : hogen ar zonj eus troiou disleal ho mestr he deus rentet va nerz-kalon d’in
Ya da ! chom a reot er prizon, aotrou koant, pa ’z eo gwir e plij kement d’eoc’h.
Sonjit ervad ! Gwasket hirio, warc’hoaz marteze em bezo ar gounid… N’em eus great nemet erbedi keit ha m’am eus bet fizianz e lealded va eontr ! Pedi ’ran ho mestr da zerc’hel sonj eus ar mare m’oa e-unan dinerz hag harluet, eus an amzer-ze m’oa argaset gant e dad Herri II ha bannet eus al lez ; e baourentez neuze a yoa ker bras ma oe leshanvet Yann-Dileve !
Pebeus sonjou kasaüs !
Dre eun torfed e pignas war an tron. Ne jommo ket
pell eno, rak erru eo ar roue Filip d’am zikour ; e armou
sur on, a zo a-benn vrema war dreujou ar vroïg-ma.
Dizale em bezo ar frankiz adarre, galloudus e vezin ive,
ha d’am zro me a lavaro : Malloz d’ar roue Yann !
Den diskiant ! Ra gouezo ar c’homzou milliget-se war da benn !… Kea, kred ac’hanon, gwelloc’h eo d’it prena ar peoc’h o stoui dirak roue Bro-Zaoz, goulen pardon digantan… gant aon ne vefez re zivezad ! Setu diveza komzou va mestr.
- (Ober a ra zeblant da vont kwit.)
Chommit c’hoaz !… Ho mestr… Mad ! p’eo gwir e talc’hit ker brao e leac’h, me a gomzo ouzoc’h evel pa vije e-unan ama dirazon, hag e lavaran : Kredi a reac’h ac’hanon gwall-zigalon o rei d’in da zibab etre an dizhenor hag ar maro, o sonjal e karjen gwelloc’h ar vez!… hag eo abalamour ma ’ma an hevelep gwad o redek en hor gwazied ?
Prinz !
Ar gwad-se a zo ive gwad Jafre ha Richard, daou varc’heg kalonek ha dispont. Me, klask da vignouniach ? kredi ez leou ? Eat out eneb d’ezo ! Me, goulen truez ouzit-te, Yann, mab digalon, a zavas teir gwech eneb da dad maro oc’h da vallozi ! ganes-te, breur fall, ac’h eus dalc’het va eontr Richard e prizoniou an Aotrich, hag az peus eur pennad goude kaset torfetourien d’e laza er c’hoajou ! Kredi ez henor, Yann, trubard d’e c’her, ac’h eus gwerzet da vignoned en Evreu evit kaout da-unan ar vuez ! Me fiziout ennoud-te, marc’heg disleal ! En despet d’ar gomz roet dre le da Laou a Reier ac’h eus va zaolet er prizon-ma, ha kondaonet da vervel gant an naon daouwarn-ugent dijentil tapet er memez amzer ganen e sesiz Mirebo !
A-walc’h ! a-walc’h !
Goulen truez ouzit ! O ! ne ran ket ! an dra vezus-se am rentfe din eus da vignouniach !… N’em eus tamm ebet ezom enezi !…
Trubard !
A !
D’an daoulin bugel !
Roit peoc’h d’in, n’eo ket c’houi ar roue ! ha rak-se perak ez eus eat kement a zroug ennoc’h ?… Daoust ha kablus hoc’h eus an holl dorfejou-ze ?
Mervel a ray !… (Huel). Hubert ! (d’an dud). Bezomp
adarre evel pa ne ve netra etrezomp !
Abenn eun heur ama, Hubert, e tizroin da Vro-Zaoz… da renta kont d’am mestr eus va c’hefridi ; lavaret a rin d’ezan eo dare e niz koant da ober kement a c’houlenno digantan. (Ober ra neu da vont er meaz.)
Petra hoc’h eus great ?…
Great em eus d’eun digalon paea d’in… Sellit outan… krena ra c’hoaz gand ar gounnar !
Hubert, it da lavaret da Lelio dont ama ; ezom em eus da gaozeal gantan. (Izel d’an dud). Hen eo a denno ac’hanon eus al lasou-ma.
(Mont a ra kwit gant Hubert dre an nor genta, a zeou.)
N’em eus aon ebet rak e gounnar, Lionnel.
Arzur ! Arzur ! setu dizroet hor c’houlm !
Ar respont ! A ! ro, ro buan ; saveteet on… Netra ?
Al lizer eo a glaskez ?
Gouzout a rez e pe leac’h, ema !
Me eo am eus e gavet dindan an askel dioc’htu m’eo bet diskennet war va skoaz.
Ac’hanta ?… Al lizer !…
N’ema ket ganen !
O va Doue !
Gant Bertram ema brema.
Gant Bertram ?… O reuzeudik, petra ’c’heus great !
Goude beza e lennet Bertram a zo eat gantan da gaout
an aotrou Amiaz Maubre.
Dizoloet eo pep tra !
Daoust ha fall em eus great o rei al lizer-ze ?… M’am bije gwezet lenn !
Kollet, kollet on, hep mar ebed !… Labouz keaz ! penn abeg divlam eus va foan !
Mar deo gwir, e krougin anezan dioc’htu.
Kea, kea, poan a ra d’in sellet ouzit ! (Hag ez a d’ar prenestr.)
Ac’hanta ! Lezel a ri anezan da vont kwit ?…
Dishual eo brema, ha me chadennet ama… E leac’h duze, er c’hostez-all d’ar mor, ema ar frankiz ouz va gortos ! O va Doue !… petra welan !… Eun den diarbennet… Eur wareg a zo gantan… Stigna ra ar gorden, ema o vont da denna warzu ama.
Eun torfetour ! m’oarvad… Diouall, Arzur ! Deus
alese. (Kemeret a ra Arzur dre an dorn ; d’an ampoent
eur bir a gouez war leur an teatr.)
A !
Eur bir ? Gwelomp ! geriou skrivet… « Deuet eo ar mare ; Filip-Aogust a gredemp e Pariz, a zo ama tostik d’eoc’h ; a-benn eun heur e viot dizammet ! »
Sell ’ta ! Sell ’ta !
faziet ! O ! bennoz d’eoc’h, va Doue, an eürusted eo a deu en-dro.
Dre eun hent iskiz ’velkent eo deuet an eürusted !
Ar roue a fell d’ezan koms ganen… Petra welan ?… Arzur… ?
Ar zorser eo ; deomp ac’han.
N’em eus ket a amzer da daoler d’ar chas… (Huel.)
Prinz !
Setu an Aotre Maubre o tont adarre dre ama.
Ember n’em bezo mui aon razan.
- (Arzur ha Lionnel a ya kwit dre gleiz.)
Ya, ya, red eo,... Mervel a ray dizale… Anez e tec’hfe !… Great eo va zonj. (D’ar Barz). Ha setu te digouezet ! mad eo !
Deuet on evit senti ouz hoc’h urziou, va aotrou.
Digaset out, a leverez, gant va mestr henorus e gwiziegez ar srered ?
Ya, va aotrou, me eo e vreur hag e ziskibl, ha Lelio eo va hano.
Mad, Lelio, te c’hell renta d’in eur zervich hag a vo paeet gant eul largentez a roue. Selaou : Bez’ ez eus traou da eva anavezet ganez, sur a-walc’h… hag a zo ar maro ouz o heul ; nan eur maro trum, hogen eur maro dre irnez, eur maro trubard, na lez arouez ebet war e lerc’h, hag a sklas an eil gond’ eben holl eienennou ar vuez.
Va Doue ! va Doue !
Eur c’hontam evel-se eo a c’houlennan diganez ; entent a rez ac’hanon.
Araok lavaret na ya, na nan, d’it, Yann-Dileve, kemer ar paper-parch-ma ; da donkadur, da blaneden hag hini Arzur a zo skrivet warnan gant va breur e-unan.
Gwelomp ’ta.
Ar poezon a c’hellan da rei d’it ; hogen, evit piou eo ?
Da afer eo ?
Setu ma’z eus unan eus krouadurien an aotrou Doue hag a vezo ar pez ma vezi da-unan.
Arzur ?
En hano galloud ar spered a c’houez ennon… diouall da ober droug ebet d’ezan ; en em goll a rafez da unan.
Ha gwir e vefe ?…
Drouk-livet ont… aon ec’h eus ?
Aon, me ?
Hoc’h amzer da zont d’eoc’h ho-taou a vezo henvel. Mervel a reot d’an hevelep mare, hag ar muntrer na zaleo ket da vont da gaout e breiz er bez.
Gwir eo ive da gomzou, mar deo gwir ar pez a zo war ar paper-ma ! Petra ! Arzur beo c’hoaz goude beza va breset ! Ya, beva ray… ha me ?…
Te a vo roue a Vro-Zaoz ha dug a Vreiz-Izel. Staga ri ouz da rouantelez kaer provinsou pinvidik an Normandi, an Anjou, ar Poatou, ar Mên, hag all. Ar pab Inosant II e-unan a anavezo ac’hanout, ha Filip-Aogust a glasko da vignoniach.
O ! ma vije gwir !… mez Arzur !… Ra vevo eta ! gant eur malloz war e dal, malloz hag a zalc’ho anezan da viken pell dioc’h tron Bro-Zaoz… Ha koulskoude, penaoz an dra-ze ?
Deuet on abenn !
|
|
Ar ganaouen-ze… eur prinz dall !… oh !…
Mouez Arzur !…
An dra-ze eo !… Bennoz d’it, Arzur, bennoz d’it ! Emaout o paouez lavaret d’in petra da ober ac’hanout… Mont a ran da gaout Hubert, ha me ouezo ober dezan senti ouzin.
- (Mont a ra dre an tu deou.)
Pellaat a ra… Arzur a vezo saveatet… Mez penaos her lakaat da c’houzout. Ma kanfen an eil poz eus ar ganaouen-ze a ganen ken alies gwechall :
|
Bugelig paour, sec’h pelloc’h da zaelou, MOUEZ ARZUR, tostik, mez kuzet.
|
Klevet en deuz ac’hanon !…
Huvreal a ran ?… Kredet em boa anaout… ar zorser ama er beure-ma ! Tromplet on bet gant va c’halon !
Na pegen chenchet eo !…
Livirit d’in : Ha c’houi eo a gleven o kana bremaïk ?
Ya, prinz, me, va-unan.
Piou an deus desket d’eoc’h ar werz-se ? Kredi rean n’oa anavezet nemet gant barzed Breiz-Izel !
Ar barz Pontbriand ! hen eo am digas ama !
Digaset gant Pontbriand ? (Mont a ra tostoc’h da zellet outan, hag e tizro diskredik). O ! nan, c’hoant hoc’h eus d’am zouella ; eun drubarderez ouspenn aberz ar roue Yann… Den na zonj mui ennon…
Penaos ’ta ? O va frinz, ne gomzit ket evel-se ! Bez’ ho peus en nenv eun difennour ha n’ho tilezo biken. Hen eo en deus va bleinet betek ar c’hastell-ma evit lavaret d’eoc’h : « Arzur, e goueled ho prizon, n’hoc’h eus mui a zonj eus ho servicher feal a gemere e lod en ho poaniou, hag en doa touet e Mirebo kemeret e lod en ho chadennou pe ho tenna a dre daouarn hoc’h enebourien ?
Penaos ?…
Dalc’het em eus d’am ger, dre c’hras Doue… rak me
eo ho parz koz…
Va mignon feal ha kalonek ! Pebeus karantez !
Dont a ran d’ho tenna a brizon… Brema ’z eus pemzek deiz ne ouien ket c’hoaz e pe leac’h edoc’h… hogen ho kroaz kouezet etre daouarn ar c’hont Keroman he deus desket d’in.
Penaos ?… ar groaz-se ?…
Ar groaz-se roet ganen d’ar gouarnour a zigoras d’in doriou ar c’hastell-ma. Diwezatoc’h me a lavaro d’eoc’h penaos on deuet a benn eus ar roue Yann… Abenn eur pennadig ez ay ac’halen, ha Filip-Aogust a deuio betek ennoc’h.
Hag eo d’it e vezin dleour eus va eûrusted ?
Ember c’houi a vezo dug a Vreiz-Izel ha roue a Vro-Zaoz.
Er frankiz, dishual, ember ? O ! rei a rafen va rouantelez evit eun heur a frankiz !
Peoc’h !
Lelio, an aotrou Amiaz Maubre an deus c’hoant c’hoaz da lavaret eur ger bennak d’eoc’h.
Lelio !!!??? (Arzur souezet a zell ouz ar Barz a zeblant lavaret kenavo d’ezan. — Hubert, e penn pella an teatr a zeblant nec’het bras.)
Mont a ran dioc’htu ! (Mont a ra dre an tu deou.)
(Hubert a zell ouz ar Barz o vont er meaz, ha p’e ma Arzur o vont d’e heul, hen harz o lavaret) :
Chommit, aotrou prinz !
Setu me ama, Hubert.
Ya, red eo d’in… aze ema buez pe varo va mab ; an den kriz ! hen laza rafe evel eul leue !
Petra ho peus da ober ganen, Hubert ?
Er mintin-ma hoc’h eus lakeat eur zac’had droug er roue Yann… Diouallit ne deufe d’en em venji.
N’en deus ket great a-walc’h d’in c’hoaz ?
Eo !… (d’an dud). Penaos diskleria d’ezan ? (Huel). Prinz, er ganaouen a ganec’h bremaïk ez eus hano eus eur prizonier…
E enebour an deus tennet ar gweled digantan o lakaat eun houarn rus war e zaoulagad. Torfed skrijus, n’eo gwir, Hubert ?
Ha perak ?
Evit miret outan da ren… Eun darvoud spontus eo, c’hoarvezet gwechall e bro ar Sarazined.
Ha kredi rit, prinz, na c’hallfed ket ober kement-se
c’hoaz hirio ?
En eur vro gristen ? Nan, kement-se ne c’hell ket beza !
Eun enebour tizet en e henor koulskoude…
N’eus forz ! Red e ve d’ezan beza eun den digalon, eun trubard, kollet gantan ar gwir da jom marc’heg… Red e ve d’ezan kaout ene daonet ar roue Yann !
Peoc’h ! Peoc’h !
Perak hoc’h eus great ar goulennou-ze ouzin ?…
Eun dismeganz vras hoc’h eus great d’ar roue Yann.
Hen eo ?… M’hen douete !… Hag e fell d’ezan en em venji, an den fallakr !… Piou a gredo ober eur seurt torfed ? E pe leac’h ema ar marc’heg a gredo lakaat e zorn war e brinz ? Pe seurt den digalon ha divezet a skoio gant eur bugel ?
Ra blijo gant Doue ha ganeoc’h-c’houi, aotrou, pardoni d’in !… me eoa zo karget d…ho talla !
C’houi, Hubert, c’houi hag a garien ! Nan, nan,
kement-se na vezo ket !
… Buez va mab !
Kement-se na vezo ket ! Ha pebeus merzerenti, va Doue ! Eun houarn rus !… Va daoulagad paour o deus atao sellet ouzoc’h gant madelez hag o vousc’harzin ! Eun houarn rus !… Ya, mad me’n em zifenno… A ! reuzeudik ma ’z on ! n’em eus ket an disterra pez arm… n’em eus ket zoken eur penn-baz, evel kouerien va Breiz ! C’houi am lazo neuze, rak me’n em zifenno betek ar maro…
Prinz !
Lezit, lezit ac’hanon ! koll ar gweled ! petra ’zo poaniusoc’h ?
Hubert, en hano ho mab, mezus eo ! na
lakot ket eun hevelep torfed war ho skoaz !
Truez outan, va zad !…
| A-gevred | hubert. — Va mab ! arzur. — Lionnel ! |
Kea, paotr, kea pell diouzin !…
Dre druez, va zad, ne rit droug ebet d’Arzur !
Kea kwit !
N’en deus tad ebet evit e garet hag e zifen, el leac’h me ’m eus ! Ema e-unan ; ne fell ket d’in e zilezel !… Arzur, Arzur ! arabad eo d’it kaout aon, me am eus ive nerz-kalon !… Deus, ne gredo ket skei ganez pas vezi etre va divreac’h !
O ! pebeus rann-galon !
Bugel mad !
Va zad, perak e klaskit noazout ouz va mignon Arzur ?
Perak ? Abalamour ne fell ket d’in e varvfes-te, Lionnel. Ma ne zentan ket… ar roue a lakaio ac’hanout d’ar maro… hen touet en deus…
Mad neuze ni a varvo hon daou ! Nan, nan, ne
c’hoarvezo ket kement-se. Va zad, va zad mad ! C’houi
hen difenno ive, n’eo gwir ? O lezit e vuez gant
Arzur !
A-walc’h, Lionnel ! bugel kez ! ne fell ket d’in en em golfes ganen… D’in-me eo da vervel.
Nan, d’in-me eo !
Hubert, ho mab a vevo ; en em rezolvet on.
Arzur, ne fell ket d’in tamm ebet ! Ha c’houi, va zad, p’eo gwir eo kalet ho kalon evel ar mean, me a lavar d’eoc’h ar wirionez : ma rit eur gammed evit mont kwit, gwaz a ze ! me ’n em daolo er-meaz dre ar prenestr-ma.
A !
D’am zro, Lionnel, me na fell ket d’in.
Lez ac’hanon ! Lez ac’hanon !
O ! n’on mui evit padout ! re eo kement-ma !
A ! va zad, c’houi a zaveteo e vuez da Arzur !
Petra da ober ?
Setu ar roue o tont ! erru eo dre ama.
Arabad e ve d’ezan kaout ac’hanomp ama… Deuit d’am
heul, prinz… deuit, deuit ! Va Doue ! sklerijennit va
spered evit mac’h anavezin ar pez am eus da ober.
Pa lavaran d’it e fell d’in ! Hizio zoken ez aio ganez eus ar c’hastell-ma ; ya, Arzur a yelo ganez.
Petra livirit aze ?
Gouzout a rez pegement a zoursi am eus anezan… Respont a ri evitan. Ni hon daou hepken aouezo eo beo, epad ma vezo maro evit an holl. Mont a ri gantan da Vro-Spagn, en eur c’horn gouez, pell pell, el leac’h n’ez aio morse den d’e glask.
Aotrou roue, ober a rin ar pez a livirit.
Ya, mad, hen hencha ri, hennez eo ar ger… (Da
Hubert o tont) : Ac’hanta ?…
Aotrou, heuilhet am eus hoc’h ursiou penn da benn.
Holl.
Holl, aotrou !
Bennoz d’it, servicher feal, bennoz d’it ! Sellou divergont Arzur na skoint mui gant va re-me !
Petra ’zo eta ?
An dra-ze a zell ouzit, Lelio ? Laka da boan da deurel evez war Arzur rak ne c’hell mui en em hencha e-unan ; n’eo gwir, Hubert ?
(D’an dud) : Aon ’m eus rak e levenez.
Ne welo mui e rouantelez !
Maro eo ?
Nan, mez dall eo !
Dall ?… Digouezet on eta re zivezad ?…
Re zivezad ?… Petra hoc’h eus c’hoant da lavaret ?…
Lezit ac’hanon d’e welet. Arzur ! Arzur !
Pontbriand, va mignon feal, bezit dinec’h.
A !
(Er-meaz anezan e-unan) : — Piou eta out-te ?
Lazer tud, n’anavezez ket ac’hanon ’ta ? Me eo Barz Roazon !
Sikour, Bertram ! (Bertram hag e zoudarded a deu war
wel a zeou. Chomm a reont er penn pella.)
Ker e werzin va buez ! Malloz d’it, reuzeudik !
Krogit ennan. (Kregi reont er barz, hag e tennont armou digantan). Krogit ive en trubard Hubert hag en e vab… Evidoc’h-hu, Arzur, deuet ganen da dour Rouen : eno me welo petra da ober ac’hanoc’h.
Plega ran dindan dorn an aotrou Doue a sko, siouaz ! gwall galet warnon. Dalc’h sonj, muntrer, e c’halvan ac’hanout dirak e lezvarn.
(Mont a ra gant lorc’h dre zindan fri Yann, a zell outan
gant kounnar.)
Hag e leverez out bet o paea an tailhou ?
Ya, va mignon Andoch, ne c’heller ket mont eneb an
aotronez-se, tenna rafent ar c’hroc’hen diwar hoc’h
eskern.
Ha pegement ec’h eus bet da baea ?
Hanter kant lur ! Hag evel n’em boa ket nemeur a c’hoant d’o rei, o deus gourdrouzet va zeurel er prizon. Er prizon, me ? em eus lavaret ; a ! trugarez hirbad an aotrou Doue ! kouls e ve d’eoc’h neuze kemeret kement a zo war va hano.
N’eus forz, dre eur seurt amzer e kavan c’hoaz gwelloc’hik paea tailhou d’ar roue Yann eget beza e zoudard. Setu aze va zantimant-me.
Ha va hini-me ive. (Dont a reont tostoc’h d’an dud, o lezel o labour.)
Ha koulskoude, ar vicher a zoudard ive a blij d’in. Alar, n’ac’h eus mui sonj eus an deiz ma kemeris Mirebo me va-unan !
Me a yoa ganez.
A ! na kaer oan da welet gant va armou o lugerni !
Bah ! ne gomzomp mui eus ar vicher-ze, troet hon deus kein d’ezi.
(Mont a ra da lakaat e rouejou e-kichen e di, hag e tizro
war an teatr.)
Ne reomp mui brezel nemet d’ar pesked. N’eo ket ken risklus !
Ac’hanta ! gouzout a rez ez’oa digaset deac’h eur prizonier d’an tour koz ?
Ya. Eur bugel eo, a leverer. Petra c’heller beza great d’an oad-se evit dellezout beza taolet en eun toull tenvall eve!-se ?
Ar roue Yann na zell ket ken tost-se.
A ! reuzeudig, ro peoc’h, rak gouzout a rez o deus ar mogeriou diskouarn a-wechou ; ma vijes klevet !
E vijen krouget ! mad eo beza war evez !
Ma kanfemp eun tammig ! An dra-ze, marvad, a rafe plijadur d’ar prizonier a zo aze. Ne die ket beza eat da gousket c’hoaz. Daoust hag-en e c’heller kousket er prizon ?
Eun horden golo evit gwele !
Alo, kân ganen ; dres, setu ar re-all o tont.
- (Mont a reont eun tammig warzu ar penn pella)
|
Pesketerien, setu an noz ! |
Piou a gân war an aod dizarempredet-ma ?
Del ! komzet en deus…
E pe leac’h ? (Trei a ra war-zu an tour.) Sell !… Setu ar prizonier deuet d’e brenestr da gemeret an ear fresk.
Pebeus liou fall an deus…! Sell ’ta, Andoch.
O ! Doue r’hen diwallo !… An den-ze… me gred e oan dug yaouank Arzur ez oamp e soudarded c’hoec’h miz a zo…
O ! ma ve gwir !
Tud karantezus, livirit d’in piou hoc’h-hu ?
Aotrou mad, ni a zo daou besketaer paour evit ho servicha ; ya zur, mar gellomp en ober !
Anaout a rit ar roue Yann, va eontr ?
N’hen anavezomp nemet re, aotrou ; lakaat a ra warnomp tailhou hag hon deus mil boan o paea !
Estregedon en deus eta da c’houzanv a-berz e grisder.
Hen eo eta ho taolas er prizon lous-ma ?
Ya, ha setu an trede dervez ma n’am eus netra da zibri.
Emaon ama en eun toull flerius a beleac’h n’hellan
gwelet nemet eur c’horn bihan eus an env.
Prinsig kez ! pegement a boaniou hoc’h eus !
Mar gelfemp, a-dreus ar barinier houarn-ze !… Gortos, Andoch, me a ya d’ar red da gerc’hat unan eus an tammou bara a zo war bon daol.
Ya, kerz. Hogen, penaos e gas d’ezan ? A ! va ferchen !… An dra-ze a ray ar stal. (Mont a ra da gerc’hat eur berchen da gichen e di.)
Setu ama bara !
Kemerit, bugel paour, ha torrit ho naon ! A ! ma ne vije ket ker krenv an nor !
A ! Bennoz d’eoc’h, tud vad, Doue a baeo ho madelez !
Ne dal ket ar boan d’eoc’h trugarekaat ac’hanomp. Me garfe ober muioc’h mar gallfen.
Selaou, Andoch ! Ne glevez ket a drouz du-ze ?
Mil gurun ! (Sellet a ra er pellder, kostez deou.)
Ma n’omp ket bet gwelet c’hoaz !
Eur vag o tostaat… (Mont a ra goustadik d’an tu kleiz.)
A ! tapet omp, mestoued !… Deomp ac’han !
- (Mont a ra buan en e di.)
Petra ’zo ’ta ?
Pesketerien ha ne ganont ket ?… Ne gomzont ket ivez !… hum !… C’houez fall avad a zo ganto !
Doue r’ho pennigo, va den mad ! (Andoch a ya en e di.) Mad ! ne zaleou mui va c’homzou… ema o tec’het… A ! petra welan ?
(En em denn a ra difre eus ar prenestr ; an noz a zigouez.)
Setu emamp digouezet !
Poent oa, rak an avel a zo freskeat hag aon am boa ne zavche arne !
Ya, eur barr-arne !… arne a vo zur, ha me vezo ar gurun… Hen touet am eus pell zo… Dilez a ray, pe e varvo dizale… (Eul luc’heden).
Eul luc’heden !… Ne fazien ket.
Gant na deuy ket ar zorser milliget-se da deurel ar vaz etre va divesker !… Asa ! rak petra e c’hellfen-me kaout aon ?… Ha goude ma teufe ! Truez ebet ken… ! Nan, nan, tanfoueltr !… A -walc’h eo d’ezan beza torret e jadennou e Falez. Dre eur riboul great gantan dindan an douar e tec’has kwit ar c’hoz varz-se evel eul louarn.
Daoust ha ne rajemp ket mad, aotrou, gwelet pe
seurt tud a zo en ti-ze ?
O anaout a ran… Daou gouer groz, aonik evel gedon. Ne deuint ket eus o zoull…
Me laka int pesketerien. Ma rafemp d’ezo bleina hor bag. Eman ar mor o vont da veza dies !… (Luc’heden.)
Dre gerniel an diaoul ! Klaoustre ec’h eus aon ! Me n’em eus ezom eus den ; te da-unan a sturio ar vag.
Evel a gerot, aotrou.
(En eur c’horn distro eus an teatr hep gwelet an daou-all, a goms ouz unan bennak ha ne weler ket.)
Lavaret a ran d’it ez eus erru eur gorvenfen gouest da zigernia an diaoul. Mont a ran da gerc’hat ar roued ankounac’heat. (O welet Yann.) A ! malloz ru !… Devet on !
Piou out-te, turier ?
Ho tigarez, mar plij, aotrou !… Me… me… me eo (d’an dud). Va Doue petra deuin da veza ?
Ac’hanta, glabouser, respont a ri ?
O ! na rit droug ebet d’in, va mestr mad ; mont a ran da lavaret d’eoc’h.
Boued an ifern, koms a ri ?
Va, va mestr kunv ;… hanvet on An… An… Andoch, evit ho servicha…
Gant piou e chommez ?
Gant… ga… ga… gant Alar, va c’henderv, aotrou mad.
Kea d’e gerc’hat difre, ha digas d’eomp bep a bodad gwin eus ar gwella. Klevet ec’h eus ?
A ! gwin mad am eus avad, gwelet a reot ; ha dreist-oll
ne goust ket ker.
N’eo ket ker ? boued ar groug ! te gav d’it ta e werzi da win d’in ?
Asa…
Re a henor, michans, a rin d’it oc’h e eva. Te n’ouzout ket ez on da roue, Yann a Vro-Zaoz ? Alo, hast afo, sent ouzin, pe diouall… Da di a c’hellfe beza d’an traon abenn warc’hoaz.
Arabad eo d’eoc’h facha, va mestr madelezus ; dont a rin en-dro bremaïk.
- (Mont a ra d’e di en eur grena.)
Ya, red eo e ve eun divez… eno ema priz ar peoc’h
evidon. Ema roue Bro-C’hall en Normandi evit lemel
Arzur eus a dre va douarn… N’ez aio ket gantan ez
veo… Ma ne fell ket d’ezan bremaïk ober dioc’h va
c’hoant e c’hello lavaret ez eo echu gantan war an
douar-ma… Va c’hleze a vezo treac’h d’e hardizegez ha
d’e follentez.
O ! aotrou ! en tailh na walc’hot ket ho taouam e gwad eur bugel. Petra responfet da Filip-Aogust, d’ho pobl, ha dreist-oll da Zoue, a well ac’hanoc’h hag a c’houlenno kelou anezan diganeoc’h dizale marteze ?
Marchosier ! petra ’meus-me da ober gant da zarmoniou ? Ha kredi a rez e c’helli ober d’in lezel a gostez ar pez em eus c’hoant da ober ? N’em bo da respont da zen, nemet d’in va-unan eus faltaziou va spered ! Evel-se, n’ac’h eus nemet sarra da c’henou, ha lezel da vestr da heuilha e youl.
Aotrou, ra vezo great hervez ho polontez a roue. Hogen ra ziwallo Doue ac’hanoc’h eus eur seurt torfed !
Adarre ! Lavaret am eus d’it rei peoc’h.
Alar, Alar ! e pe leac’h emout ’ta ?
Ama, va c’henderv. Setu me, arabad eo d’it kaout aon ! Petra’n diaoul ! a… a… a… aman… e… e… e… maon !
Besteod out brema ’ta ?
I… i… ien… ien… an… noz… eo… o… o… a ra… a… an… an dra… a… ze.
Alo, marc’h-aer, hast afo ’ta ! Sec’hed am eus.
Setu aze ! Setu aze gwin, va mestr mad !
Ar gwella gwin hon deus eo… Setu ama eur volen.
Mad eo… (Da Volag.) Marchosier, kea da gerc’hat ar prizonier. Del, setu aze alc’houez an tour.
Aotrou, petra hoc’h eus sonj da ober ?
Ha forz zo d’it ?… Bale. (Eva ra.)
Taga eur bugel ?… E laza zoken !… morse avad !
Molag, va c’hlevet ec’h eus ? (Eva ra adarre.)
Ma c’hortosfac’h c’hoaz eur pennad, aotrou ! Ho pezet truez ouz ho niz ! Truez ouzin-me ivez !
Ma ra va bolontez, me ne rin droug ebet d’ezan… Ma ne ra ket avad…
Mad, aotrou, n’em eus c’hoant ebed da vont.
Asa !… marchosier, ha red e vezo d’in gourc’hemenn d’it senti ouzin ? Kea, pa lavaran d’it, ha digas ama ar zarpant-se.
Dre druez, aotrou !
Sent dioc’htu pe e varvi !…
Senti a ran, mez me ho ped hag hoc’h asped, aotrou, lezit gantan e vuez.
Ha c’hoant az pefe da drei kein d’in ?… Bale, pa lavaran d’it…
Ra gavin trugarez dirak an aotrou Doue ! (Mont a ra
en tour.)
O ! louzou dispar, deus da rei d’in nerz, ma c’hellin en em zizober eus eur bugel hag a fell d’ezan beza kenver-oc’h-kenver ganen ! Te a ra d’in ankounac’haat kals traou ! — (Eva ra) — ( D’ar besketerien) Diskargit c’hoaz, diskargit hep aon !
Setu, aotrou !… (d’an dud) N’eo mui evit chom en e zav. (Lakaat a ra ’r pod war an douar.)
Andoch, sell oc’h e zaoulagad, pegen lugernus int !
deomp ac’han ! ema o vont da zailha warnomp ! (mont
a reont en o zi).
Ah ! ah ! ah !… dour burzudus ar rezin !… da c’haloud
zo divuzul !… Enaoui a rez tan ar venjanz, dre
ma tourez va zec’hed… Sorser dispar… lakaat a rez a
levenez er galon hag an nerz en dom, ouspenn ma
lakez an dersien er spered ! Lez ac’hanon da douch ouzit c’hoaz. (En em lezel a ra da hanter-goueza war eur
skaon hag ec’h ev.) Ya, dont a ri bremaïk, Arzur ; krena
ri ; o ! ne rez mui aon d’in. Rei a ri va c’hurunen pe
me ray d’it eva eus dour sall ar ster muioc’h evit n’ac’h
eus ezom, da laza ton huel da rogentez… hag e weli
ha pounner eo va dorn !… Evomp c’hoaz, evomp atao
(Eva ra adarre !)
Ya, ama ema ar prizon. A ! petra welan ?… Yann-Dileve !
E pe stad, va Doue !… Gwasker louz ha mez e
welet !… Ha petra ra ama ?… Dont a ra, kredabl, da ober
gwap eus e brizonier, hag e klask beuzi er gwin eur restad
truez chommet e strad e galon… Marteze ive en
deus c’hoant hizio da lakaat eun termen d’e dorfejou !
Kuzomp !… (Mont a ra adren eur we en, a-zeou.)
Da be leac’h e kasit ac’hanon.
Prinz, setu ama hoc’h eontr.
A ! mad, digouezet out, Arzur ?
Petra fell d’eoc’h, va eontr ?
Ac’hanta, bet ec’h eus, emichans, amzer a-walc’h da ober da zonj er c’hastell kaer am boa roet d’it… Ha prest out brema da ober an dilez eus ar pez a hanvez da wiriou.
Aotrou, eun dug a Vreiz-Izel n’en deus nemet eur gomz. Torret hoc’h eus va c’horf gant an naon hag an dienez a bep tra… n’hoc’h eus ket torret va nerz-kalon ha va bolontez.
C’hoant ac’h eus eta e teufen d’az laza ?
A ! va eontr, perak ar gounnar-ze ?… Laza ac’hanon-me ?… Ha petra ’meus-me great d’eoc’h ?… N’eo ket bet a-walc’h d’eoc’h ’ta trok va c’hurunen oc’h ar jadennou-ma ken pounner, va lakaat da c’houzanv an naon hag ar zec’hed er prizon flerius-ma ?
A-walc’h a glemmou !… ne fell mui d’in o c’hlevet… Setu ama va ger diveza : Arzur, ro d’in da wiriou war Vro-Zaoz, pe emaout o vont da vervel.
Mervel !… Me ker yaouank ! me ho prizonier ! O va Breiz-Izel ! e pe leac’h ema da varc’heien kalonek ? Pehini anezo a deuio da zifen e brinz ?
- (Luc’heden… Kurun er pellder.)
Me prinz, me, ho feal !…
A ! te ?… Marv eta !
- (Ar Barz glazet a gouez ; eul luc’heden.)
O va Doue !
A ! re zivezad on deuet ! Kenavo biken, prinz Arzur, kenavo !
- (Koll a ra anaoudegez).
Molag, sav er vag !
Truez, va eontr !… Truez oc’h gwad ho preur ! A ! diarbennit remorsiou eun torfed ! Ho pezet truez ouzin !
Sikour, Molag ! Tap krog er zarpant miliget-se !…
Va eontr, o va eontr, ne vefet ket kris a-walc’h…
Sav, reuzeudik, ha grik ebet mui ! Ac’hanta, Molag, tosta ha sko !
Doue d’am miro ! (Mont a ra er vag.)
Dre an ifern ! dont a ri d’am heul ?
O sent Breiz-Izel !… Da beleac’h ez it da gas ac’hanon ? D’ar maro, a dra-zur ! A ! va eontr, dre druez, lezit va buez ganen !…
Goulen a rez truez !… Keuz ac’h eus eta da veza bet ken huel ha ken lorc’hus em c’henver ?
Va eontr !!!…
Selaou, ni ya da ober eun dro war ar mor, ha mar kerez, warc’hoaz vintin e kavi ar frankiz.
E kavin ar frankiz, a livirit ?… hag ar chadennou-ma !…
Deus ganen ! (Sevel a reont er vag ; kurun er pellder. — O c’hoarzin). A ! a ! a ! krog on ennout ’velkent ! Lavaret em boa d’it e c’hallje ar bleiz dispenn an danvad.
(Ar vag a bella en tu deou ; gant sklerder eul luc’heden
e weler Yann o skei gant e gleze war Arzur, en eur lezel
youchadennou a gounnar ; klemmou Arzur : — ne weler
mui netra.)
(Klevet a reer son an trompilhou, hag e weler Filip-Aogust
hag e gompagnunez o tigouezout.)
Kalon, va mignoned ! an trubard na dle ket beza
pell.
Ama eo prizoniet Arzur. Petra welan ? eun den glazet, maro marteze !… (Marc’heien a ya da gaout ar barz a zav anezan hag a zell outan.)
Aotrou, tenna ra c’hoaz e alan, glazet eo hepken.
E pe leac’h emaon ? A ! aotrou roue, re zivezad eo !… Ar bleiz an deus dispennet an oan !…
Petra lavar !…
Ya, aotrou, Yann-Dileve an deus skoet e niz… Arzur a zo maro !…
Dre zant Denez ! Red eo mont war-lerc’h an torfetour
hag e zigas ama beo pe varo ! (Tud a vrezel a ya
kuit dre an tu deou).
A ! aotrou Roue ! me eo ar penn-abeg eus maro Arzur ! me eo em eus e lakeat etre daouarn e wallgaser ! Va malloz a roan d’an dervez m’on bet touellet gant an arc’hant. Evit ober pinijen ez an war droad da welet an Douar-Santel. Eno, sebeliet en eur gouend bennak, me a ouelo dam zorfed penn da-benn va buez. Hogen, me a fell d’in araok, digas d’eoc’h banniel gwen Breiz-Izel am eus saotret dre va buez fall. C’hoant am befe d’en gwalc’hi em daelaou.
Marc’heg kablus, mes keusiek, ra zello Doue ouzoc’h gant trugarez !… Ha te, Breiz-Izel, ken huel ha ken reuzeudik hizio, ra c’helli gwelet dizale eur ouenn nevez o tiwan eus gwad divlam Arzur ! Ra zeui da veza, eun dervez, kaera boked kurunen Bro-C’hall !
Ha brema, beac’h d’ar muntrer !
En hent ! en hent !
(Mont a reont holl dre an tu deou, penn pella.)
1° Ma kavfet re hir ar pez, an eil arvest a c’helje beza lezet, hep gonosaat an drajedien ;
2° An divizou trizek ha pevarzek, eus ar pempet arvest, en hevelep doare.
- Klaoda, Pluenzir.